Rozdział I

POJĘCIE I ROLA ANALIZY FIANSOWEJ W OCENIE DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIEBIORSTWA

1.1. Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej przedsiębiorstwa

Analiza jest to metoda badawcza polegająca na rozbiorze, rozłożeniu określonej

całości na składniki i badaniu poszczególnych cech, właściwości przedmiotu1. Analizę

stanów i procesów ekonomicznych nazywa się analizą ekonomiczną. Jest ona

instrumentem służącym do poznania rzeczywistości gospodarczej. Analiza

ekonomiczna to również metoda badania procesów gospodarczych, polegająca na

rozpatrywaniu związków najczęściej ilościowych, zachodzących pomiędzy

poszczególnymi elementami tych procesów. Może być stosowana zarówno do badania

zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w skali gospodarki (analiza

makroekonomiczna2), jak również zjawisk i procesów występujących w ramach

poszczególnych jednostek gospodarczych i instytucji (analiza mikroekonomiczna3).

Analiza ekonomiczna umożliwia stawianie diagnoz, ułatwia podejmowanie decyzji, a

także sprzyja racjonalizacji procesów gospodarczych, zarówno w skali

makroekonomicznej, jak i mikroekonomicznej.

Wyniki analizy ekonomicznej stanowią podstawę weryfikacji decyzji podjętych

w przeszłości oraz ustalenie zamierzeń na teraz i na przyszłość. Przez wiele lat analiza

ekonomiczna przekształcała się w odrębną dyscyplinę naukową. Jest ściśle powiązana z

wieloma dyscyplinami naukowymi takimi jak:

statystyka,

rachunkowość,

finanse,

marketing,

1 Z. Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.13.

2 Pojęcie „analiza makroekonomiczna” obejmuje badanie i ocenę wielkości ekonomicznych i zagregowanych, a więc ujmowanych dla całej gospodarki.

3 Pojęcie „analiza mikroekonomiczna” dotyczy badania i oceny działalności takich podmiotówgospodarczych, jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe czy pojedyncze osoby.

1

matematyka,

planowanie,

technologia.

Jest ona zatem nie tylko dyscypliną naukową, ale i działaniami praktycznymi.

Stale wzrasta przydatność oraz atrakcyjność analizy ekonomicznej w procesach

zarządzania przedsiębiorstwem, bowiem łączy ona teraźniejszą działalność

przedsiębiorstwa z jego przyszłymi rezultatami.

Celem przeprowadzenia analizy ekonomicznej jest4:

sporządzanie charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność

przedsiębiorstwa oraz pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników,

wykrycie i ustalenie czynników mających wpływ na realizację podjętych

przedsięwzięć gospodarczych,

określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie

czynników wytwórczych, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo oraz o

zmianach w jego otoczeniu,

podejmowanie decyzji zarządczych, służących podnoszeniu

efektywności działania przedsiębiorstwa i jego rozwoju.

Ze względu na dużą różnorodność zagadnień wchodzących w zakres badań

analitycznych przyjmuje się najczęściej podział analizy ekonomicznej, zwany również

klasycznym na dwa zasadnicze działy 5:

1) analizę techniczno – ekonomiczną,

2) analizę finansową.

Analiza techniczno – ekonomiczna skupia się na ocenie rzeczowych i

osobowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ocenia ona poszczególne

odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Analizie poddaje się ilość, jakość i

strukturę działalności wytwórczej, stopień nowoczesności wytwarzania, wyposażenie w

majątek trwały, proces zaopatrzenia w surowce i materiały, magazynowanie,

gospodarowanie zatrudnieniem, itp. Analizę stopnia wykorzystania poszczególnych

czynników wytwórczych przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki

finansowe przedsiębiorstwa.

4 Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.13.

5 T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s.15.

2

Analiza finansowa zajmuje się natomiast wielkościami ekonomicznymi w ujęciu

pieniężnym, w tym stanem majątkowo – kapitałowym, wynikiem finansowym oraz

ogólną sytuacją finansową przedsiębiorstwa. Dotyczy ona całokształtu finansowych

aspektów działalności przedsiębiorstwa. Z tego powodu trudny jest do precyzyjnego

określenia obszar tej analizy. Zagadnienia należące do analizy finansowej to:

wstępna i rozwinięta analiza sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku

wyników, rachunku przepływów pieniężnych),

analiza wskaźnikowa,

wynik finansowy i czynniki go kształtujące,

koszty działalności,

dochody ze sprzedaży,

płynność,

kapitał obrotowy,

ocena procesów inwestycyjnych,

źródła finansowania.

Przedmiot i zakres analizy finansowej w gospodarce rynkowej nie ma charakteru

jednolitego, gdyż zależy to od:

rentowność,

szczegółowości danych,

możliwości pozyskania informacji,

podmiotu oceniającego

Przedmiotem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność

gospodarcza oparta na angażowanych zasobach majątkowo – kapitałowych i

osobowych. W gospodarce rynkowej celem tej działalności jest nade wszystko

przysporzenie właścicielom przyrostu kapitałów własnych przez osiąganie zysków, a

pośrednio zwiększanie wartości firmy6.

W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa powinna być stosowana

zasada racjonalnego gospodarowania7. Istotą tej zasady jest zapewnienie takiego

gospodarowania, aby przy danym nakładzie środków otrzymać maksymalny stopień

realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu

środków.

6 L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 9.7 L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 9.

3

Przypatrując się przedmiotowi analizy finansowej w przedsiębiorstwie jako

złożonej całości, wyróżnić możemy dwa podstawowe jego elementy8:

1) wyniki finansowe,

2) stan finansowy

Wyniki finansowe są ujęciem dynamicznym i ustalane są za pewien okres jako

suma wyników narastających w ciągu miesiąca, kwartału lub roku. Wyniki finansowe to

zyski lub straty ujęte w wielkościach brutto lub netto. Wpływają na nie:

przychody ze sprzedaży,

koszty własne,

rozliczenia w formie podatków,

dotacje,

dywidendy, itp.

Efekty finansowe są określane przez wskaźniki rentowności jako relacje wyniku

finansowego do obrotu, zaangażowanych zasobów osobowych, majątkowych lub

kapitałowych.

Osiągnięty wynik finansowy prowadzi do dodatnich lub ujemnych zmian stanu

finansowego przedsiębiorstwa. Jest to ścisła zależność statystycznego i dynamicznego

ujęcia przedmiotu analizy.

Natomiast stan finansowy jest ujęciem statycznym przedmiotu analizy. Ustala

się go na określony moment. W jego skład wchodzą:

stan wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i

obrotowego,

środki zaangażowane w inwestycje i wartości niematerialne,

finansowe pokrycie tych składników z kapitałów własnych lub obcych.

Wiąże się to z kształtowaniem pozycji finansowej przedsiębiorstwa, jego

zdolnością płatniczą i kredytową, efektywnym lokowaniem środków pieniężnych, w

tym zagospodarowaniem osiągniętych nadwyżek finansowych.

1.2. Rodzaje sporządzanych analiz

8 L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 10.

4

Analizę ekonomiczną jak również finansową możemy podzielić według różnego

rodzaju kryteriów. Kryteria te to między innymi9:

przeznaczenie analizy,

czas, którego dotyczą,

zastosowane metody badawcze,

szczegółowość opracowań.

Zaczynając od pierwszego kryterium, czyli przeznaczenia analizy możemy

wyróżnić:

analizę zewnętrzną,

analizę wewnętrzną.

Analizę zewnętrzną sporządza się dla osób i instytucji z poza przedsiębiorstwa

zwykle w układzie rocznym. Wykonywana jest w sposób kompleksowy. Dostosowana

jest do potrzeb szeroko rozumianego otoczenia przedsiębiorstwa.

Analiza ta może być przeznaczona dla:

banków w związku z ubieganiem się o kredyt,

udziałowców i akcjonariuszy,

ubezpieczycieli,

właścicieli i inwestorów w procesie prywatyzacji przedsiębiorstwa

państwowego oraz innych odbiorców z jego otoczenia.

Natomiast analiza wewnętrzna zajmuje się uwzględnieniem potrzeb decyzyjnych

kierownictwa i innych szczebli zarządzania w przedsiębiorstwie. Analiza wewnętrzna

jest wykonywana w sposób bardziej szczegółowy i zajmuje się wybranymi obszarami

działalności przedsiębiorstwa. Zawiera ona analizę podstawowych sprawozdań

finansowych bilansu i rachunku wyników oraz ocenę kondycji finansowej i czynników

ją determinujących10.

Kolejne kryterium, które przedstawię to czas, którego dotyczą analizy:

analiza retrospektywna,

analiza bieżąca,

analiza prospektywna.

9 M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2000

10 M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2000, s. 16.

5

Przedmiotem analizy retrospektywnej są zjawiska i procesy, które działy się w

przeszłości. Polega ona na ocenie racjonalności minionych działań gospodarczych oraz

weryfikacji słuszności podjętych wcześniej decyzji. Wyznacz punkt wyjścia dla

przyszłych zamierzeń.

Analiza bieżąca zwana także operatywną zajmuje się wybranym wąskim

odcinkiem działalności przedsiębiorstwa. Może również stać się przedmiotem

wnikliwego i szczegółowego badania. Ma na celu teraźniejszą ocenę zadań. Analizę

bieżącą prowadzi się w trakcie realizacji określonych zadań i procesów11.

Analiza prospektywna skierowana jest na przyszłość. Posługuje się ona

rachunkiem ekonomicznym, traktowanym jako sposób wyboru najlepszych rozwiązań

ze zbioru różnych wariantów.

Ze względu na przyjętą metodę badań rozróżnia się12:

analizę funkcjonalną,

analizę kompleksową,

analizę decyzyjną.

Analiza funkcjonalna polega na badaniu działalności przedsiębiorstwa w

podziale na części planu techniczno – ekonomicznego oraz na działy sprawozdawczości

rzeczowej i finansowej lub poszczególnych funkcji czy służb13. Szybkie i kompleksowe

opracowanie tej analizy, w pewnym stopniu zmniejsza możliwość dostrzeżenia

niedoskonałości. Analizę funkcjonalną przeprowadza jednocześnie wiele osób, co

umożliwia skrócenie czasu jej wykonywania.

Analiza kompleksowa zajmuje się całościowym badaniem danego przedmiotu

lub podmiotu. Dostarcza informacji o zjawiskach gospodarczych, które przedstawione

są za pomocą wskaźników oraz zależności, jakie występują pomiędzy nimi.

Analiza decyzyjna nastawiona jest głównie na problemowe i szczegółowe

badania. Polega na grupowaniu zjawisk dotyczących określonej decyzji. Przy tej

analizie bardzo ważna jest znajomość nowoczesnych technik obliczeniowych.

Ostatni podział analizy to podział ze względu na stopień szczegółowości badań.

Wyróżniamy:

analizę ogólną,

analizę szczegółową.

11 J. Duraj, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1993, s. 14.12 M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN,

Warszawa 2000, s. 15.13 J. Duraj, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1993, s. 15.

6

Analiza ogólna dotyczy oceny całokształtu działalności przedsiębiorstwa i do

badania wykorzystuje wąską grupę odpowiednio dobranych wskaźników

syntetycznych. Jest ona przydatna szczególnie do ogólnej oceny działalności

przedsiębiorstwa, ponieważ brak w niej badań wzajemnych zależności występujących

między zjawiskami gospodarczymi. Analiza ogólna może obejmować badanie poziomu

i dynamiki rentowności sprzedaży oraz udziału przedsiębiorstwa na danym rynku.

Analiza szczegółowa zajmuje się badaniem określonego problemu działalności

przedsiębiorstwa w sposób dokładny i szczegółowy za pomocą wskaźników

umożliwiających dostrzeżenie zależności przyczynowo – skutkowych miedzy badanymi

zjawiskami. Przykładem tej analizy może być ocena wpływu zmian stawek amortyzacji

na produktywność środków trwałych.

1.3. Źródła informacji wykorzystywanych do oceny finansowej

Wyniki analizy finansowej uzależnione są w dużym stopniu od materiałów

źródłowych.

Możemy wyszczególnić trzy podstawowe grupy informacji wykorzystywanych

dla potrzeb analizy finansowej14:

1. Ze względu na źródła pozyskania:

wewnętrzne – zawierające dane o przedsiębiorstwie,

zewnętrzne – informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.

2. Ze względu na sposób uzyskania:

pierwotne – nieprzetworzone, gromadzone dla określonych problemów

decyzyjnych,

wtórne – przetworzone, opracowane przez innych.

3. Ze względu na charakter podejmowania decyzji:

operacyjne – dla rutynowych i powtarzających się problemów,

strategiczne – dla podejmowania decyzji o dłuższym niż operatywny

horyzoncie czasowym

Do podstawowych źródeł oceny przyszłej i bieżącej sytuacji finansowej

przedsiębiorstwa wymagane są raporty finansowe w postaci:

rachunku zysków i strat,

14 Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s. 19

7

bilansu firmy,

sprawozdania z przepływu środków pieniężnych.

Do pozostałych sprawozdań finansowych potrzebnych do oceny finansowej

przedsiębiorstwa należy:

pozostała sprawozdawczość sporządzana głównie na rzecz GUS (np. o

stanie i ruchu środków trwałych).

księgi rachunkowe przedsiębiorstwa, szczególnie zestawienia obrotów i

sald na kontach syntetycznych

dokumenty dotyczące różnych obszarów funkcjonowania

przedsiębiorstwa

oświadczenia podatkowe, sprawozdania i wnioski pokontrolne, wyniki

inwentaryzacji,

plany gospodarcze przedsiębiorstw, ich programy rozwojowe,

wykonywane wcześniej bieżące analizy odcinkowe i okresowe,

rozmowy i dyskusje z przedstawicielami kadry kierowniczej,

informacje zewnętrzne dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa pochodzące ze

źródeł: GUS i WUS, publikacje w prasie fachowej, wyniki prowadzonej analizy rynku,

itp.15

Bardzo ważny jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych, ponieważ są

jednymi z podstawowych elementów mówiących o jakości przeprowadzonej analizy.

Zły i niekompletny dobór materiałów może stać się przyczyną błędnych ustaleń, co

może spowodować podjęcie nieskutecznego działania.

Informacje do sporządzania analizy powinny dotyczyć kilku okresów, ponieważ

wtedy będzie zachowany warunek porównawczy badanych zjawisk oraz będzie istniała

możliwość określenia tendencji rozwoju poszczególnych zjawisk.

1.3.1 Rachunek zysków i strat

Głównym celem rachunku zysku i strat jest zestawienie poszczególnych

rodzajów przychodów uzyskiwanych przez osobę prawną według źródeł ich

15 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s. 20.

8

powstawania oraz elementów składających się na koszty uzyskania przychodów, strat

związanych z prowadzeniem działalności, a także obciążeń podatkowych. Końcowym

rezultatem przeprowadzonego rachunku zysków i strat jest ujawnienie zysku lub straty,

która wykazana jest w bilansie. Główny nacisk w rachunku nakłada się na oddzielenie

działalności gospodarczej, która stanowi podstawę funkcjonowania przedsiębiorstwa od

sytuacji wyjątkowych, nadzwyczajnych a także w dużej mierze niezależne od samego

przedsiębiorstwa. W ramach działalności gospodarczej należy rozgraniczyć działalność

operacyjną i finansową. Podstawę takiego rozgraniczenia działalności gospodarczej jest

różnorodność form powiązań osoby prawnej z otaczającym go rynkiem. Działalność

operacyjna wiąże przedsiębiorstwo z rynkami dóbr materialnych i czynników produkcji

– natomiast działalność finansowa z rynkiem finansowym. U podstaw działalności

operacyjnej leżą procesy gospodarcze, które są podstawą działań powołanych do tego

celu przedsiębiorstw. Jej rezultatem jest sprzedaż towarów, produktów usług i

materiałów.

Podstawowa działalność operacyjna ma charakter ciągły, powtarzalny w czasie i

w określonych cyklach produkcji i sprzedaży. Natomiast pozostała działalność

operacyjna charakteryzuje się działaniami okazjonalnymi, występującymi sporadycznie

np. sprzedaż majątku trwałego. Prowadzenie działalności operacyjnej wiąże się ściśle z

ponoszeniem kosztów np. materiały, surowce, energia, wynagrodzenia, amortyzacja

oraz koszty sprzedaży.

Działalność finansowa skupia się na kreowaniu przychodów oraz kosztów z

tytułu pozyskiwania oraz posiadania kapitału – w tym odsetki od kredytów, obligacji,

udziały, akcje oraz udzielnie pożyczek, które winny być zaliczone w działalność

inwestycyjną. Działalność inwestycyjna nie znajduje odzwierciedlenia w rachunku

zysków i strat. W rachunku zysków i strat wykazuje się zarówno zyski i straty

nadzwyczajne jak i obciążenia podatkowe tj. świadczenia przedsiębiorstwa na rzecz

podmiotów prawa publicznego. Oprócz podatków obligatoryjnych występują także inne

obciążenia wyniku finansowego tj. koszty i straty nie uznawane dla celów

podatkowych.

W konstrukcji rachunku można wyróżnić trzy szczeble tworzenia wyniku

finansowego tj. eksploatacyjny (tzw. operacyjny), finansowy, a także nadzwyczajny.

Suma wyniku eksploatacyjnego oraz finansowego jest rezultatem działalności

gospodarczej osoby prawnej. Punktem wyjścia w rachunku jest przychód ze sprzedaży

(tj. praktyczny przychód netto ze sprzedaży bez uwzględnienia podatków od wartości

9

dodanej, akcyzowego czy też zryczałtowanego) natomiast końcowym rezultatem jest

wynik finansowy netto. Zadaniem rachunku zysku i strat jest wykazanie, w jakim

stopniu wynik finansowy jest zależny od działalności operacyjnej, a w jakim

warunkowany jest przez przychody i koszty finansowe, sytuacje nadzwyczajne oraz

obciążenia podatkiem dochodowym.

W oparciu o ustawę o rachunkowości wykazuje się dwa sposoby prezentacji

rachunku zysku i strat : dwustronny (scalony) oraz szeregowy (łańcuchowy). W

rachunku dwustronnym oddzielnie wskazuje się koszty (po lewej stronie zestawienia) i

oddzielnie przychody (po prawej stronie). Natomiast w rachunku szeregowym

przychody i koszty uporządkowane są kolejno w jednym ciągu.

Uzyskiwanie dodatniego wyniku ze sprzedaży przez osobę prawną oznacza

pozytywną rentowność podstawowej działalności operacyjnej, produkty wytwarzane

przez przedsiębiorstwo znajdują nabywców, a ono posiada określoną pozycję na rynku.

Wypracowanie zysku netto przez przedsiębiorstwo wskazuje, iż jest ono

rentowne przy uwzględnieniu innych poza podstawową działalnością operacyjną

czynników takich jak: pozostała działalność operacyjna, przychody i koszty finansowe,

straty i zyski nadzwyczajne, podatek dochodowy a także inne obligatoryjne obciążenia

wyniku finansowego. Informacja o osiągniętym zysku netto jest bardzo ważną

informacją dla właścicieli oraz inwestorów, ponieważ stanowi ona podstawę do

określenia stopy zwrotu z kapitału, a także wskazuje na możliwości wypłaty dywidend.

Rachunek zysków i strat może być sporządzony w wersji porównawczej lub

kalkulacyjnej. Wersja porównawcza różni się od wersji kalkulacyjnej odmiennym

sposobem rozliczenia kosztów działalności operacyjnej tj. traktuje koszty działalności

operacyjnej jak jedną zbiorową pozycję, w której wyodrębnia się poszczególne rodzaje

kosztów w układzie rodzajowym np. wartość sprzedanych towarów i materiałów,

koszty zużycia usług obcych, surowców, materiałów, amortyzacji oraz wynagrodzeń.

Natomiast w rachunku kalkulacyjnym koszty związane z podstawową działalnością

operacyjną podlegają rozdzieleniu na koszty sprzedanych towarów i produktów, koszty

sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.

W praktyce rachunek zysków i strat jest uzupełniany o dane dotyczące podziału

zysku netto lub też sposobu pokrycia straty netto. Część firm sporządza też

sprawozdanie z podziału zysku, które jest wykorzystywane przy zatwierdzaniu

sprawozdań finansowych i podejmowaniu decyzji o podziale zysku.

10

Tabela 1 Układ rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym (Wersja I)

KOSZTY I STRATY PRZYCHODY I ZYSKI

A. Koszty działalności operacyjnejI. Wartość sprzedanych towarów i

materiałówII. Zużycie materiałów i energii

III. Usługi obceIV. Podatki i opłatyV. Wynagrodzenia

VI. Świadczenia na rzecz pracowników

VII. AmortyzacjaVIII. PozostałeB. Zysk ze sprzedażyC. Pozostałe koszty operacyjne

I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego

II. Pozostałe koszty operacyjneD. Zysk na działalności operacyjnejE. Koszty finansoweI. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowychOdsetki do zapłaceniaPozostałeF. Zysk brutto na działalnościGospodarczejG. Straty nadzwyczajneH. Zysk bruttoI. Obowiązkowe obciążenia wynikufinansowego

I. Podatek dochodowyII. Inne obowiązkowe obciążenia

J. Zysk netto

A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi

I. Przychód ze sprzedaży produktówII. Zmiana stanu produktów

(zwiększenie – wartość dodatnia zmniejszenie – wartość ujemna)

III. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałów

IV. Koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki

B. Strata ze sprzedażyC. Pozostałe przychody operacyjne

I. Przychody ze sprzedaż składników majątku trwałego

II. DotacjeIII. Pozostałe przychody operacyjne

D. Strata na działalności operacyjnejE. Przychody finansowe

I. Dywidendy z tytułu udziałówII. Odsetki uzyskane

III. PozostałeF. Strata brutto na działalnościgospodarczejG. Zyski nadzwyczajneH. Strata bruttoI. Strata netto

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Z. Kołaczyk, Rachunkowość przedsiębiorstw, Wyd. eMPi2 Poznań 1997, s. 97.

Tabela 2 Układ rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym (Wersja II)

WYSZCZEGÓLNIENIE ROK

UBIEGŁY

ROK

SPRAWO

ZDAWCZ

11

Y

A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimiI. Przychód ze sprzedaży produktówII. Zmiana stanu produktówIII. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałówIV. Koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzebyJednostkiB. Koszty działalności operacyjnejI. Wartość sprzedanych towarów i materiałówII. Zużycie materiałów i energiiIII. Usługi obceIV. Podatki i opłatyV. WynagrodzeniaVI. Świadczenia na rzecz pracownikówVII. AmortyzacjaVIII. PozostałeC. Zysk (strata) ze sprzedaży (A–B)D. Pozostałe przychody operacyjneI. Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałegoII. DotacjeIII. Pozostałe przychody operacyjneE. Pozostałe koszty operacyjneI. Wartość sprzedanych składników majątku trwałegoII. Pozostałe koszty operacyjneF. Zysk (strata) na działalności operacyjnej (C+D–E)G. Przychody finansoweI. Dywidendy z tytułu udziałówII. Odsetki uzyskaneIII. PozostałeH. Koszty finansoweI. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowychIII II. Odsetki do zapłaceniaIV III. PozostałeI. Zysk (strata) brutto na działalności gospodarczej (F+G-H)J. Zyski nadzwyczajneK. Straty nadzwyczajneL. Zysk (strata) brutto (I+J-K)M. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowegoV I. Podatek dochodowyVI II. Pozostałe obowiązkowe obciążeniaN. Zysk (strata) netto (L-M)

1.3.2 Bilans

12

Bilans przedsiębiorstwa jest sprawozdaniem statystycznym, które zawiera

poszczególne składniki majątku przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania.

Sporządzany jest na określony dzień (zwany moment bilansowym), przedstawia, więc

stan zasobów będących w posiadaniu firmy. Uznany on został jako podstawowe

sprawozdanie finansowe.

Za szczególną cechę bilansu można uznać, że wykazany stan końcowy staje się

równocześnie stanem początkowym w bilansie otwarcia w następnym okresie

obrachunkowym. Układ bilans prezentuje tabela 3:

AKTYWA PASYWA

A. Majątek trwałyI. Wartości niematerialne i prawne1. Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej2. Koszty prac rozwojowych3. Wartość firmy4. Inne wartości niematerialne i prawne5. Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnychII. Rzeczowy majątek trwały1. Grunty własne2. Budynki i budowle3. Urządzenia techniczne i maszyny4. Środki transportu5. Pozostałe środki trwałe6. Inwestycje rozpoczęteXXVII 7. Zaliczki na poczetinwestycjiXXVIII III. Finansowy majątek trwały1. Udziały i akcje2. Papiery wartościowe3. Udzielone pożyczki długoterminowe4. Inne składniki majątku trwałegoIV. Należności długoterminoweB. Majątek obrotowyI. Zapasy1. Materiały2. Półprodukty i produkty w toku3. Produkty gotowe4. Towary5. Zaliczki na poczet dostawII. Należności i roszczenia1. Należności z tytułu dostaw i usług2. Należności z tytułu podatków3. Należności wewnątrzzakładowe4. Pozostałe należności

A. Kapitał (fundusz) własnyI. Kapitał (fundusz) podstawowyII. Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (wielkość ujemna)III. Kapitał (fundusz) zapasowy1. Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej2. Tworzony ustawowo3. Tworzony zgodnie ze statutem lub umową4. Z dopłat wspólników5. InnyIV. Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wycenyV. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwoweVI. Nie podzielony wynik z lat ubiegłych1. Zysk (wielkość dodatnia)2. Strata (wielkość ujemna)VII. Wynik finansowy netto roku obrotowego1. Zysk netto (wielkość dodatnia)2. Strata netto (wielkość ujemna)3. Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowegoB. Rezerwy1. Rezerwy na podatek dochodowy2. Pozostałe rezerwyC. Zobowiązania długoterminowe1. Długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe2. Długoterminowe kredyty bankowe3. Pozostałe zobowiązania długoterminoweD. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne

13

5. Należności sądoweIII. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu1. Udziały lub akcje własne do zbycia2. Inne papiery wartościowe

IV. Środki pieniężne

1. Środki pieniężne w kasie2. Środki pieniężne w banku3. Inne środki pieniężne (weksle, czeki)C. Rozliczenia międzyokresowe1.Czynne rozliczenia międzyokresowe2. Inne rozliczenia międzyokresowe

I. Zobowiązania krótkoterminowe1. Pożyczki, obligacje i papiery wartościowe2. Kredyty bankowe3. Zaliczki otrzymane na poczet dostaw4. Zobowiązania z tytułu dostaw5. Zobowiązania wekslowe6. Zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych7.Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń8.Zobowiązania wewnątrzzakładowe9. Pozostałe zobowiązania krótkoterminoweII. Fundusze specjalneE. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów1. Bierne rozliczenia międzyokresowe2. Przychody przyszłych okresów

SUMA AKTYWÓW SUMA PASYWÓW

W polskiej praktyce księgowej majątek przedsiębiorstwa przyjęto nazywać

„aktywami”, a źródła finansowania tego majątku „pasywami”. Aktywa wykazane są po

lewej stronie bilansu natomiast pasywa, po jego prawej stronie. Zarówno strona

aktywów jak i pasywów są uporządkowane w pewien sposób, aktywa według stopnia

płynności, tzn. możliwości zamiany poszczególnych składników majątku na środki

pieniężne, pasywa według terminu wymagalności. System podwójnego zapisu

księgowego, na którym opiera się konta, sprawia, że dla każdego składnika pasywów,

tworzy się korespondujący z nim składnik aktywów16.

Aktywa to różnego rodzaju składniki majątkowe, różniące się między sobą

postacią, cechami fizycznymi i użytkowymi, okresem eksploatacji i stopniem zużycia.

Zasób majątku zależy od charakteru i rozmiarów działalności podmiotu gospodarczego.

W aktywach figurują składniki majątku, które przedstawiają wartość gospodarczą17.

Natomiast pasywa są to zobowiązania spółki wobec właścicieli, którzy

zainwestowali w tę spółkę pieniądze kupując jej akcje oraz wobec jej wierzycieli.

Udzielają one odpowiedzi na pytanie: kto, w jakim charakterze i w jakiej wysokości ma

prawo do majątku firmy. Pasywa to kapitał własny i obcy.

16 J. Ellis, D. Williams, Strategia przedsiębiorstwa a analiza finansowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 162.

17 A. Malewicz, Rachunkowość i finanse, Polska Fundacja Promocji Kadr, Bytom 1999, s. 27.

14

1.3.3 Rachunek przepływów pieniężnych

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych jest obowiązkowym

dokumentem finansowym sporządzanym od roku 1995 w tych firmach, które mają

obowiązek badania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Obowiązek ten dotyczy

banków, ubezpieczycieli, spółek akcyjnych oraz pozostałych jednostek, które w

poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe,

osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech następujących wielkości19:

średnioroczne zatrudnienie – 50 osób,

suma bilansowa – 1 mln EURO,

przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji

finansowych, – 3 mln EURO.

Pozostałe firmy nie są zobowiązane do sporządzania tego dokumentu, choć

mogą to zrobić na własne potrzeby.

Omawiane sprawozdanie odzwierciedla przepływy gotówkowe w trzech

podstawowych obszarach działalności przedsiębiorstwa, tj. obszarze:

operacyjnym,

inwestycyjnym,

finansowym.

Celem opracowania analizy sprawozdań z przepływu środków pieniężnych jest

pełniejsza charakterystyka sytuacji finansowej, a szczególnie zyskowności i zdolności

płatniczej. Bilans oraz rachunek zysków i strat nie zawsze odzwierciedlają realne

przepływy gotówki, natomiast rachunek przepływów środków pieniężnych pokazuje

efekty funkcjonowania przedsiębiorstwa właśnie bazujące na krążeniu pieniądza w

firmie, na zmianach zasobów gotówkowych będących w jej dyspozycji.

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych zawiera informacje jakościowo

różne od zawartych w bilansie oraz rachunku wyników. Są to przede wszystkim

wartości pieniężne, odzwierciedlające wpływy i wypływy gotówki z przedsiębiorstwa,

co daje nam obraz finansowy firmy.

Zestawienie przepływu środków pieniężnych sporządza się o różnym horyzoncie

czasowym:

miesięcznym,

kwartalnym,

półrocznym,

15

rocznym.

Sprawozdanie to udziela nam odpowiedzi na kilka ważnych pytań z zakresu

zarządzania finansami firmy. A mianowicie:

jakie obszary działalności generują najwięcej środków pieniężnych, a

jakie je najbardziej wchłaniają ?

czy działalność finansowa jest w drodze podwyższenia kapitałów

własnych, czy też zaciągnięcia kredytów i pożyczek ?

Układ sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych przedstawia poniższa

tabela 4:

WYSZCZEGÓLNIENIE KWOTA

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnejI. Wynik finansowy netto (zysk – strata)II. Korekty o pozycje:1. Amortyzacja2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych3. Odsetki i dywidendy otrzymane i zapłacone4. Rezerwy z należności5. Inne rezerwy6. Podatek dochodowy od zysku brutto7. Podatek dochodowy zapłacony8. Wynik na sprzedaży i likwidacji składników działalności inwestycyjnej9. Zmiana stanu zapasów10. Zmiana stanu należności i roszczeń11. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych12. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych13. Zmiana stanu przychodów przyszłych okresów14. Pozostałe pozycjeIII. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (I +/- II)B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnejI. Nabycie (sprzedaż) wartości niematerialnych i prawnychII. Nabycie (sprzedaż) składników rzeczowego majątku trwałegoIII. Nabycie (sprzedaż) akcji i udziałów w jednostkach zależnychIV. Nabycie (sprzedaż) akcji i udziałów w jednostkach stowarzyszeniowychV. Nabycie (sprzedaż) innych akcji, udziałów i papierów wartościowychVI. Udzielone (zwrócone) pożyczkiVII. Otrzymane (zwrócone) dywidendyVIII. Otrzymane (zwrócone) odsetkiIX. Pozostałe pozycjeX. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej(I +/- II +/-III +/- IV +/- V +/- VI +/- VII +/- VIII +/- IX)C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowejI. Zaciągnięcie (spłata) długoterminowych kredytów bankowychII. Zaciągnięcie (spłata) długoterminowych pożyczek, emisja (wykup

16

obligacji lub innych papierów wartościowychIII. Zaciągnięcie (spłata) krótkoterminowych kredytów bankowychIV. Zaciągnięcie (spłata) krótkoterminowych pożyczek, emisja (wykup)obligacji lub innych papierów wartościowychV. Płatności dywidend i innych wypłat na rzecz właścicieliVI. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowegoVII. Wpływy z emisji akcji i udziałów oraz dopłat do kapitałuVIII. Zapłacone (zwrócone) odsetkiIX. Pozostałe pozycjeX. Środki pieniężne netto z działalności finansowej(I +/- II +/- III +/- IV +/- V +/- VI +/- VII +/- VIII +/- IX)D. Zmiana stanu środków pieniężnych netto (III A +/- X B +/- X C)E. Środki pieniężne na początek roku obrotowegoF. Środki pieniężne na koniec roku obrotowego (D + E)

17