Urszula Cebula, Dominika Lenarczyk-Paprocka

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU

Podstawy kształcenia słuchu

Szkoła muzyczna I stopnia

Warszawa 2014

1

Redakcja merytoryczna Alicja Twardowska

Urszula Cebula - nauczyciel dyplomowany z trzynastoletnim stażem. Pracuje w PSM I stopnia

w Kolbuszowej, gdzie prowadzi zajęcia z rytmiki z kształceniem słuchu oraz kształcenia słuchu

z audycjami muzycznymi. Jest autorką piosenek zebranych w dwóch zeszytach: „Śpiewam z nut-

piosenki dziecięce” wydanych przez wydawnictwo Contra oraz trzech baśni muzycznych.

Współpracuje z CEA i CENSA. Jest współautorką „Materiałów pomocniczych dla nauczycieli

rytmiki z kształceniem słuchu", wydanych przez CEA w 2014 r. Współtworzyła podstawy

programowe do przedmiotów Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi i podstawy

kształcenia słuchu.

Dominika Lenarczyk - Paprocka - absolwentka łódzkiej Akademii Muzycznej na Wydziale

Teorii Muzyki, Kompozycji i Rytmiki. Obecnie pracuje jako nauczyciel kształcenia słuchu

i audycji muzycznych w Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II st. w Łodzi; prowadzi zajęcia

Rytmiki w łódzkich przedszkolach. Jest nauczycielem dyplomowanym i ekspertem do spraw

awansu zawodowego nauczycieli. Współtworzyła podstawy programowe do przedmiotu

Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi oraz Podstawy kształcenia słuchu.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa

artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1039).

Warszawa 2014

2

Spis treści

I. CELE EDUKACYJNE • 4

II. TREŚCI NAUCZANIA • 5

1. Kształcenie słuchu muzycznego • 5

2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem • 9

3. Kształcenie ekspresji muzycznej • 10

4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki • 11

III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA • 12

1. Obserwacja działań ucznia, jego zaangażowania i aktywności • 12

2. Odpowiedzi ustne • 12

3. Prace pisemne • 13

IV. OPIS PRZEWIDYWANYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA • 13

V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU • 15

VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE • 16

VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU • 26

3

Program został opracowany w oparciu o następujące akty prawne:

Niniejszy program skonstruowany został w oparciu o Podstawę programową kształcenia artystycznego sformułowaną w rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1039).

Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku (Dz.U. Z 2004 r. Nr 256, poz.2572, z późniejszymi zmianami).

Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych z dnia 20 maja 2014 r. (Dz. U z 2014 r., poz. 785).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkołach artystycznych programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników dla szkół artystycznych (Dz. U. Z 2011 r. Nr 52 poz. 268).

I. CELE EDUKACYJNE:

Etap edukacyjny: klasa I cyklu czteroletniego

- rozwijanie słuchu muzycznego - melodycznego, harmonicznego, rytmicznego,

pamięci muzycznej, wyobraźni muzycznej;

- rozwijanie umiejętności czytania nut głosem;

- kształcenie ekspresji muzycznej;

- zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki;

- rozwijanie umiejętności gry utworów muzycznych z uwzględnieniem oznaczeń

interpretacyjnych;

- kształcenie umiejętności świadomego słuchania muzyki;

- wykorzystanie w praktyce posiadanej wiedzy i umiejętności;

- rozwijanie umiejętności posługiwania się terminologią muzyczną we własnych wypowiedziach.

II. TREŚCI NAUCZANIA

4

Klasa I cyklu czteroletniego

1. Kształcenie słuchu muzycznego

a) Kształcenie słuchu melodycznego

Ćwiczenia głosowe :

- powtarzanie głosem (w skali ucznia) pojedynczych dźwięków, na sylabie „la”, granych przez

nauczyciela na fortepianie w wysokim lub niskim rejestrze;

- powtarzanie głosem interwałów, trójdźwięków na sylabie „la” granych przez nauczyciela na

fortepianie w środkowym rejestrze instrumentu;

- śpiewanie poznanych interwałów w kierunku wznoszącym i opadającym, na sylabie „la” lub

z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków w postaci zasadniczej w kierunku wznoszącym, na sylabie „la” lub

z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków w postaci zasadniczej w kierunku opadającym, na sylabie „la” lub

z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie poznanych gam majorowych;

Śpiewanie gam minorowych: eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna w kierunku

wznoszącym i opadającym;

- powtarzanie głosem melodii granych na różnych instrumentach lub śpiewanych przez głosy

męskie i żeńskie, na sylabie „la” i z nazwami wysokości;

- śpiewanie triady harmonicznej.

Ćwiczenia słuchowe :

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych melodycznie w górę i w dół na fortepianie

w środkowym rejestrze instrumentu;

- rozpoznawanie poznanych interwałów we fragmentach melodii;

- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej granych melodycznie w kierunku

wznoszącym i opadającym;

- rozpoznawanie trójdźwięków melodycznych w przebiegu słyszanej melodii;

- rozpoznawanie gamy minorowej: eolskiej, harmonicznej, doryckiej, melodycznej, granej

w całości przez nauczyciela;

5

- rozpoznawanie tetrachordów gam;

- rozpoznawanie fragmentów gam w przebiegu słuchanej melodii;

- pokazywanie ruchem kierunku słyszanej melodii.

b) Kształcenie słuchu harmonicznego:

Ćwiczenia głosowe :

- śpiewanie poznanych interwałów w dwugłosie przez dwie grupy uczniów;

- śpiewanie trójdźwięków w trzygłosie przez trzy grupy uczniów, każda śpiewa wybrane

składniki akordu;

- śpiewanie poznanych gam w kanonie;

- śpiewanie triady harmonicznej w trzygłosie;

- śpiewanie najwyższego głosu akordu na sylabie „la” w pochodzie akordowym granym przez

nauczyciela;

Ćwiczenia słuchowe:

- rozpoznawanie liczby granych przez nauczyciela dźwięków - interwału lub trójdźwięku,

wykonanych harmonicznie;

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych przez nauczyciela harmonicznie w środkowym

rejestrze fortepianu;

- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej, granych przez nauczyciela harmonicznie

w środkowym rejestrze fortepianu.

c) Kształcenie poczucia tonalnego

Ćwiczenia głosowe:

- śpiewanie poznanych gam majorowych od dźwięku c, intonowanie toniki;

- śpiewanie poznanych gam minorowych harmonicznych od dźwięku c lub cis, intonowanie

toniki;

- śpiewanie gam stopniami;

- intonowanie toniki na sylabie „la” po wysłuchaniu fragmentu melodii;

- intonowanie toniki do podanego dźwięku prowadzącego w górę lub w dół;

- utrwalanie się w tonacji poprzez śpiewanie triady harmonicznej.

Ćwiczenia słuchowe:

6

- rozpoznawanie poznanych gam majorowych granych przez nauczyciela od dźwięku c

- rozpoznawanie gam minorowych harmonicznych granych przez nauczyciela od dźwięku c lub

cis;

- rozpoznawanie trybu fragmentu utworu muzycznego;

- rozpoznawanie zakończeń melodii na tonice lub innym stopniu gamy;

- próby określenia stopnia gamy, na którym zakończył się zagrany fragment melodii.

d) Kształcenie słuchu rytmicznego

Ćwiczenia realizacji rytmu:

- powtarzanie przez uczniów jednotaktowych schematów rytmicznych prezentowanych przez

nauczyciela, „echo rytmiczne”;

- realizowanie jednogłosu rytmicznego;

- realizowanie dwugłosu rytmicznego w formie kanonu rytmicznego;

- odczytywanie dźwięków w określonym rytmie;

- wykonywanie prostego ostinata rytmicznego (melodia i samodzielny głos rytmiczny) przez

dwie grupy uczniów;

- zaznaczanie mocnych części taktu w przykładach z literatury muzycznej.

Ćwiczenia słuchowe:

- rozpoznawanie grup rytmicznych w taktach ćwierćnutowych, granych przez nauczyciela;

- porównywanie podobnych do siebie schematów rytmicznych;

- dokonywanie właściwego wyboru jednego schematu rytmicznego, z kilku wykonanych przez

nauczyciela;

- rozpoznawanie metrum w przykładach z literatury muzycznej.

Sposoby realizacji ćwiczeń metryczno - rytmicznych:

- klaskanie;

- stukanie dłonią o ławkę, o swoje ciało;

- tataizacja;

- taktowanie;

- gra na instrumentach perkusyjnych;

- rytmizowanie tekstu głosem;

7

- odczytywanie dźwięków nazwami literowymi i solmizacją w określonym rytmie;

- prosty ruch (chodzenie, poruszanie głową, ramionami, korpusem, biodrami, nogami)

- głośne liczenie.

e) Rozwijanie pamięci muzycznej

Ćwiczenia głosowe:

- powtarzanie dwutaktowych fragmentów melodii na sylabie „la”, nazwami literowymi

i solmizacją, granych przez nauczyciela;

- wykonywanie zapamiętywanych struktur melodycznych, rytmicznych i melodyczno-

rytmicznych - solmizacją, literowo, z tekstem, tataizacją;

- śpiewanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii;

- uczenie się na pamięć z nut (z możliwością nucenia) piosenek, melodii ludowych.

Ćwiczenia słuchowe:

- uczenie się na pamięć piosenek ze słuchu, ćwiczeń, rytmów;

- rozpoznawanie poznanych:

piosenek, po ich rytmie,

melodii, granych bez rytmu, w równych wartościach,

- zapamiętywanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii.

f) Rozwijanie wyobraźni muzycznej (słuch wewnętrzny)

- śpiewanie gam z pominięciem co drugiego dźwięku;

- śpiewanie piosenek z pamięci, z pominięciem co drugiego słowa;

- śpiewanie triady harmonicznej z pominięciem wybranego składnika trójdźwięków;

- bezgłośne uczenie się zapisu nutowego i notowanie z pamięci:

prostych przebiegów melodyczno – rytmicznych.

g) Ćwiczenia spostrzegania i zapisu poznanych struktur

- dyktando jednogłosowe melodyczne w równych wartościach;

- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w prostych przebiegach

melodyczno-rytmicznych;

- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie uzupełnianki;

8

- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando pamięciowe;

- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie układanki;

- korekta błędów wysokościowych;

Ćwiczenia realizowane są w kluczu wiolinowym i basowym:

- dyktando interwałowe;

- dyktando trójdźwiękowe;

- jednogłosowe dyktando rytmiczne;

- korekta błędów rytmicznych;

- zauważanie zmian w muzyce (dynamika, agogika, artykulacja, barwa).

2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem

a) Ćwiczenia emisji głosu:

- ćwiczenia oddechowe;

- ćwiczenia kształcące dykcję.

b) Ćwiczenia usprawniające czytanie nut:

- czytanie nazw literowych i solmizacyjnych nut, bez śpiewu, w kluczu wiolinowym i basowym,

w równych wartościach lub rytmie;

- pokazywanie wysokości dźwięku fonogestyką;

- śledzenie w nutach przebiegu melodii i rytmu słuchanego utworu.

c) Ćwiczenia melodyczne:

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach w kluczu wiolinowym;

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach w kluczu basowym, w skali

odpowiadającej skali głosu ucznia.

d) Ćwiczenia melodyczno-rytmiczne:

- śpiewanie jednego głosu a cappella;

- śpiewanie jednego głosu z akompaniamentem instrumentalnym (akompaniament nauczyciela

na fortepianie lub odtworzony z nagrania);

- śpiewanie w kanonie:

z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela (głosem lub na instrumencie),

przez dwie grupy uczniów,

9

przez dwóch uczniów.

Materiał muzyczny

- piosenki dziecięce, piosenki ludowe, melodie ludowe, piosenki popularne, kanony, ćwiczenia

solfeżowe, fragmenty utworów muzycznych granych przez dzieci.

Sposoby realizacji ćwiczeń:

nazwami literowymi,

solmizacją,

stopniami gamy,

tataizacją,

z tekstem,

z taktowaniem,

z zaznaczaniem pulsu,

na instrumentach perkusyjnych,

prostym ruchem.

3. Kształcenie ekspresji muzycznej

- improwizowanie głosem melodii o strukturze pytania i odpowiedzi;

- improwizowanie głosem melodii do podanego rytmu;

- improwizowanie na instrumentach perkusyjnych rytmów lub melodii;

- gra na instrumentach perkusyjnych własnych akompaniamentów do piosenek oraz ilustracji do

tekstów;

- poszukiwanie niekonwencjonalnych sposobów gry na instrumentach perkusyjnych;

- improwizowanie melodii do tekstu;

- realizowanie rytmów za pomocą ruchu;

- pokazywanie ruchem kierunku linii melodycznej;

- reagowanie ruchem na zmiany dynamiczne, agogiczne, artykulacyjne i zmiany barwy.

4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki

a) Notacja i wiadomości teoretyczne:

10

- pięciolinia (linie, pola, linie dodane dolne i górne, pisanie nut na liniach i polach, określanie

położenia nut, nazywanie dźwięków);

- klucz wiolinowy i basowy (znak, znaczenie, położenie);

- nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków w zakresie c - c² (położenie na pięciolinii i

klawiaturze);

- interwały: pryma czysta, sekunada mała, wielka i zwiększona, tercja mała i wielka, kwarta

czysta, kwinta czysta, oktawa (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się symbolami);

- nazwy interwałów w zakresie oktawy;

- pojęcie półtonu i całego tonu (odległości między kolejnymi stopniami gamy);

- gamy majorowe: C - dur, G - dur, F - dur (budowa, oznaczenia cyfrowe stopni, tetrachordy);

- gama minorowa a - moll w odmianach: eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna (budowa,

oznaczenia cyfrowe stopni, tetrachordy);

- gamy minorowe: e- moll, d-moll w odmianach;

- pokrewieństwo gam (równoległość);

- określanie tonacji w zapisie nutowym;

- znaki chromatyczne pojedyncze: krzyżyk, bemol, kasownik (znaczenie, zastosowanie, zapis);

- nazwy dźwięków ze znakami chromatycznymi;

- triada harmoniczna w poznanych tonacjach (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się

nazwami akordów);

- trójdźwięki majorowe i minorowe w postaci zasadniczej (budowanie, zapisywanie,

posługiwanie się symbolami);

- takty ćwierćnutowe w metrum 2/4, 3/4, 4/4 (puls, akcent, sposoby taktowania);

- wartości rytmiczne: szesnastka, ósemka, ćwierćnuta, półnuta, cała nuta, pauza szesnastkowa,

ósemkowa, ćwierćnutowa, półnutowa, całonutowa (obraz graficzny wartości, czas trwania,

kaligrafia uwzględniająca przestrzeń dla wartości);

- kropka przy nucie (znaczenie, zastosowanie, zapis);

- grupy rytmiczne w taktach ćwierćnutowych: cztery szesnastki, ósemka i dwie szesnastki, dwie

szesnastki i ósemka, ósemka z kropką i szesnastka, szesnastka i ósemka z kropką i dwie ósemki,

ćwierćnuta z kropką i ósemka, ósemka i ćwierćnuta z kropką, triola ósemkowa;

- ostinato rytmiczne (wyjaśnienie pojęcia, realizacja);

- uzupełnienie ćwierćnutowe i ósemkowe (wyjaśnienie pojęcia, zapis, realizacja);

11

- fermata;

- znak repetycji, I i II volta;

- znaki zakończenia utworu;

- dynamika- piano, mezzoforte, forte, crescendo, diminuendo (skróty, symbole);

- agogika- tempo wolne, umiarkowane i szybkie;

- artykulacja- legato, staccato, portato (skróty i symbole);

- barwa dźwięku- brzmienie wybranych instrumentów muzycznych i głosów wokalnych;

- instrumenty perkusyjne- marakasy, klawesy, pudełka akustyczne, kastaniety, bębenek, trójkąt,

dzwonki (zapoznanie z barwą instrumentu, zastosowaniem i sposobem gry);

- kanon (wykorzystanie zasady imitacji).

III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

1. Obserwacja działań ucznia, jego zaangażowania i aktywności

- dotyczy pracy ucznia na lekcji, prezentowania własnych opinii, recenzowania wydarzeń

artystycznych, podejmowania i wywiązywania się z zadań wyznaczanych przez nauczyciela,

przygotowywania z własnej inicjatywy gazetek, referatów, ilustracji do omawianego tematu,

uczestniczenia w koncertach i wydarzeniach artystycznych.

2. Odpowiedzi ustne

- dają możliwość oceny umiejętności wypowiadania się ucznia, nawiązania dyskusji

i wyciągnięcia wniosków na temat stopnia opanowania wiedzy i jej zrozumienia, pomagają

uczniowi w odtwarzaniu informacji poprzez zadawanie naprowadzających pytań.

3. Prace pisemne

a) testy słuchowe:

- opierają się na krótkich zdaniach sprawdzających umiejętności ucznia w zakresie kilku

obszarów; zadania są prezentowane na instrumencie, z nagrań CD, z nośników multimedialnych;

b) sprawdziany:

12

- typ zadań otwartych, dających możliwość pełnego wypowiedzenia się lub zaprezentowania

wiadomości wykraczających poza zadane pytanie;

c) testy wiedzy:

- typ zadań zamkniętych, wymagający od ucznia konkretnej odpowiedzi, jej wyboru, wskazania

lub dopasowania;

d) kartkówki:

- krótkie formy sprawdzania wiedzy z jednego lub kilku tematów, mobilizują uczniów do

powtarzania wiadomości i systematycznego przygotowywania się do lekcji;

e) zadania domowe:

- prace zadawane przez nauczyciela związane z tematem lekcji, z wydarzeniami, w których

uczniowie uczestniczyli;

f) konkursy przedmiotowe:

- uczestniczenie ucznia w konkursach solfeżowych i w konkursach wiedzy o zasięgu szkolnym

lub regionalnym.

IV. OPIS PRZEWIDYWANYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Uczeń potrafi:

- rozpoznać słuchowo i w zapisie, zbudować ustnie i pisemnie oraz zaśpiewać:

interwały od prymy do kwinty i oktawę,

trójdźwięki majorowe i minorowe w postaci zasadniczej,

gamy majorowe i minorowe poznane w odmianach,

triady harmoniczne w poznanych tonacjach;

- rozpoznać słuchowo:

liczbę granych harmonicznie przez nauczyciela dźwięków,

- rozpoznać słuchowo i w zapisie, wykonać i zapisać struktury rytmiczne, zbudowane z

poznanych wartości i grup rytmicznych,

- rozpoznać słuchowo i w zapisie poznane takty;

- śpiewać z nut melodie:

w poznanych tonacjach,

z poznanymi wartościami rytmicznymi,

13

oparte o poznane struktury melodyczne,

w jednogłosie,

z akompaniamentem drugiego głosu lub z akompaniamentem instrumentalnym;

- wykonać z nut proste przebiegi rytmiczne, oparte o poznane wartości i grupy rytmiczne,

w znanym metrum;

- wykonać rytm z uzupełnieniem ćwierćnutowym lub ósemkowym;

- zapamiętać i wykonać głosem lub zapisać :

krótkie ćwiczenie solfeżowe,

fragment piosenki,

krótką i łatwą melodię;

- tworzyć własne wypowiedzi muzyczne;

Uczeń zna:

- podstawowe oznaczenia dynamiczne i artykulacyjne,

- rodzaje tempa,

- barwy wybranych instrumentów muzycznych i głosów wokalnych;

Uczeń zna i stosuje:

- zasady notacji i kaligrafii muzycznej dotyczące :

zapisu pojedynczych dźwięków i współbrzmień w kluczach wiolinowym i basowym,

symboli interwałów i akordów,

wartości rytmicznych nut i pauz,

grup rytmicznych,

kropki przy nucie, fermaty,

sposoby taktowania w metrum 2/4, 3/4 i 4/4,

znaków przykluczowych,

znaków chromatycznych pojedynczych,

znaków zakończenia utworów,

skrótów pisowni muzycznej.

V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU

14

Program nauczania przedmiotu Podstawy kształcenia słuchu został opracowany w oparciu

o zatwierdzoną przez MKiDN Podstawę programową z dnia 2 lipca 2014 r (Dz.U. 2014 r. poz.

1039. Zawiera wszystkie cele i szczegółowe efekty kształcenia przedstawione w podstawie

programowej dla tego przedmiotu.

Podstawy kształcenia słuchu to przedmiot wprowadzający uczniów rozpoczynających

edukację w szkole muzycznej do realizacji zadań, takich jak: słyszenie i rozpoznawanie struktur

muzycznych, czytanie nut głosem, wyrażanie swoich emocji poprzez improwizację, śpiew i grę

na instrumentach perkusyjnych, posługiwanie się w praktyce muzycznej przyswojonymi

wiadomościami, wyobraźnią i pamięcią muzyczną.

Program nauczania przedmiotu zawiera także zagadnienia mające na celu zapoznanie

uczniów z podstawowymi wiadomościami z zakresu teorii muzyki. Poznanie ich umożliwi

uczniom kontynuację nauki i kształcenie w zakresie przedmiotu kształcenie słuchu z audycjami

muzycznymi. Ze względu na konieczność realizacji przedmiotu w jednym roku szkolnym,

zaproponowany materiał dotyczący podstaw kształcenia słuchu obejmuje w przybliżeniu zakres

materiału klasy I i II cyklu sześcioletniego - przedmiotu rytmiki z elementami kształcenia słuchu.

Niektóre treści nauczania wykraczają poza podstawę programową. Wynikało to

z konieczności wyrównania zakresu podstawowej wiedzy i umiejętności, które będą posiadać

uczniowie po I klasie cyklu czteroletniego, uczęszczający na przedmiot: podstawy kształcenia

słuchu oraz uczniowie cyklu sześcioletniego, uczestniczący przez trzy lata w zajęciach rytmiki

z elementami kształcenia słuchu. Ponadto ważnym powodem do rozszerzenia materiału było

uwzględnienie korelacji między przedmiotami: podstawy kształcenia słuchu a instrumentem

głównym.

Ze względu na obniżony wiek uczniów przyjmowanych do szkół muzycznych, autorki

wprowadziły do programu elementy zabaw muzycznych i prostych form ruchu. Duży nacisk

położony został na rozwój ekspresji muzycznej, wyrażającej się w improwizacji własnych

melodii, rytmów, tekstów oraz w grze na instrumentach perkusyjnych.

Główne założenia programu nauczania opracowane zostały na poziomie podstawowym.

Dla uczniów zdolnych proponowane są ćwiczenia o wyższym stopniu trudności, w tekście

zaznaczone kursywą.

Program przeznaczony jest zarówno dla początkujących nauczycieli jak i dla

doświadczonych pedagogów, którzy dotychczas zajmowali się nauczaniem kształcenia słuchu.

15

Może on stać się podstawą w realizacji działań edukacyjnych lub być inspiracją i uzupełnieniem

w dotychczasowej pracy.

VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE

1. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury melodyczne

Podstawowe struktury melodyczne – interwały, akordy i pochody gamowe stanowią punkt

wyjścia do zrozumienia większych fragmentów muzycznych. W zależności od stopnia

opanowania i sprawności poruszania się w zakresie rozpoznawania i śpiewania tych struktur,

uczniowie będą odpowiednio radzić sobie z pisaniem dyktand, czytaniem nut głosem czy

w starszych klasach - analizą dzieła muzycznego.

Melodyczna prezentacja interwałów i akordów jest łatwiejszą formą ich identyfikacji,

ponieważ uczeń jest w stanie powtórzyć głosem pojedynczo zagrane dźwięki. Taka forma

prezentacji przeznaczona jest dla ucznia będącego na poziomie podstawowym. Natomiast

stopniując trudność przez dodanie prezentacji harmonicznej, uznajemy ją jako działanie na

poziomie rozszerzonym.

Pierwsze doświadczenia uczniów z interwałami i akordami powinny być wpisane

w określoną tonację, co kształci także poczucie tonalne. Wyższym stopniem trudności jest

oderwanie od tonacji. Obydwa sposoby powinny być utrwalane przez nauczyciela

i dopasowywane do możliwości uczniów.

Jedną z zasad wprowadzania materiału na lekcjach podstaw kształcenia słuchu jest poprzedzanie

teorii praktyką. Stosowanie przewagi praktyki nad werbalizmem podczas lekcji pozwala na

bardziej świadome odkrywanie prawd muzycznych i formułowanie przez uczniów własnych,

trwałych definicji. Nie każde zagadnienie da się w ten sposób wprowadzić, ale należy o tej

metodzie pamiętać i stosować ją w miarę możliwości.

Interwał, trójdźwięk, dominantę septymową i gamę można wprowadzić przez naukę

piosenki, której melodia będzie oparta na tych strukturach. Powinny one zaistnieć w świadomości

uczniów nie jako pojedyncze, oderwane od siebie elementy muzyczne, lecz muszą być

wykorzystane i zastosowane we wszystkich działaniach ucznia, związanych z rozwijaniem słuchu

muzycznego.

16

2. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury harmoniczne

Jedną z form wprowadzania wielogłosu jest wykorzystanie kanonu. W postaci kanonu

można wykonywać zarówno utwory instrumentalne, piosenki, jak i proste struktury melodyczne

– np. gamy. W gamach należy zwrócić uwagę na współbrzmienia wertykalne głosów, które

pozwalają uczniom usłyszeć interwał lub trójdźwięk.

Na lekcjach kształcenia słuchu formę kanonu realizujemy najczęściej wokalnie. Inną

formą jego realizacji może być gra na instrumentach, czy prosta interpretacja ruchowa.

W zależności od stopnia zaawansowania grupy określamy liczbę głosów w kanonie

przeznaczonym na zajęcia.

Słuch harmoniczny rozwijamy od najprostszych i pojedynczych struktur, jakimi są

interwały i trójdźwięki. Ćwiczenia należy rozpocząć od nabycia przez ucznia umiejętności

słyszenia liczby zagranych jednocześnie dźwięków oraz selektywnego wybierania – intonowania

pojedynczych dźwięków z podanego współbrzmienia. Następnym krokiem może być śpiew

górnego składnika przebiegu akordów granych przez nauczyciela.

Ćwiczeniem wprowadzającym do wykonania triady harmonicznej w trzygłosie jest śpiew

trójdźwięku przez trzy grupy uczniów, w których każda grupa śpiewa jeden składnik.

3. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury rytmiczne

Rytm jest najbardziej intuicyjnym zjawiskiem w strukturach muzycznych. Dzieci

posiadają naturalne poczucie rytmu i wynikającą z tego łatwość powtarzania, naśladowania

i reagowania na zewnętrzne bodźce związane z rytmem. Jest to dobry punkt wyjścia do

wprowadzania wiadomości zgodnie z zasadą poprzedzania teorii praktyką.

Ćwiczenia rytmiczne sprawiają uczniom dużo przyjemności ze względu na urozmaicone sposoby

ich realizacji: klaskanie, tupanie, gra na instrumentach perkusyjnych czy rytmizowanie tekstu.

Dlatego też zachęcamy nauczycieli do jak najczęstszego wykorzystywania pomocy

17

dydaktycznych oraz aktywizowania uczniów m.in. poprzez ruch we wszelkich działaniach

związanych z rytmem.

Naukę zjawisk rytmicznych należy rozpocząć od pojęcia pulsu, akcentu, taktu i metrum.

Realizację tych zagadnień przeprowadza się przez cały cykl kształcenia, zwracając uwagę

uczniów na zmiany tempa i metrum w słuchanym utworze oraz zlecając im pisanie dyktand

w określonym metrum. W nauce wartości i grup rytmicznych można zastosować metodę:

„usłyszę, powtórzę, zrozumiem, zapamiętam”.

Uczniowie powtarzają za nauczycielem określony rytm, następnie klaszczą go samodzielnie

podczas różnorodnych ćwiczeń czy zabaw ruchowych. Dopiero po dobrym zapamiętaniu przez

dzieci rytmu, nauczyciel informuje uczniów o wartościach rytmicznych, które wykonywali.

Zapisują oni poznany rytm, uwzględniając w graficznym obrazie odpowiednią odległość między

wartościami rytmicznymi a czasem trwania. Następnie uczniowie realizują poznane wartości

w ćwiczeniach o coraz większym stopniu trudności.

4. Kształcenie wyobraźni muzycznej

Przez wyobraźnię muzyczną autorki rozumieją słuch wewnętrzny, czyli umiejętność

wyobrażenia sobie i zaśpiewania dźwięku bez dodatkowych bodźców słuchowych. W programie

opisane są ćwiczenia, wspomagające rozwój wyobraźni muzycznej - śpiew z pomijaniem

niektórych dźwięków gam, ćwiczeń solfeżowych, piosenek. Do ćwiczeń w tym dziale włączono

także bezgłośne uczenie się i zapis z pamięci melodii, kierując się nie tylko jej obrazem

graficznym, lecz także przywoływaniem w myśli utrwalonej melodii przez notujących uczniów.

Początkowo zapisywane w ten sposób melodie powinny być krótkie, łatwe do zapamiętania,

omówione wspólnie przez uczniów i nauczyciela.

5. Kształcenie poczucia tonalnego

W programie zaproponowane zostały ćwiczenia rozwijające poczucie tonalne:

intonowanie toniki do słuchanej melodii i śpiew toniki do podanych dźwięków prowadzących

18

w górę lub w dół. Ostatnie ćwiczenie nie zakłada wprowadzania pojęć „dźwięki prowadzące”

Chodzi tu jedynie o głosowe, intuicyjne rozwiązanie słuchanych dźwięków.

W nauce gam warto od początku wymagać od uczniów nazywania stopni podczas ich śpiewania,

rozpoczynania gamy od innych niż tonika stopni, np. od dźwięku c lub cis, w zależności od tego,

który z dźwięków znajduje się w danej gamie. Wraz z ćwiczeniami wokalnymi należy

równolegle rozwijać słuch, poprzez rozpoznawanie toniki w granych przez nauczyciela

zakończeniach utworu. Uczniowie zdolniejsi mogą spróbować określić stopień gamy (inny niż

tonika), na którym utwór się zakończył.

W wokalnym rozpoznawaniu gam minorowych od innych stopni niż tonika, autorki proponują

skupienie się na odmianie harmonicznej gamy. Pojawiająca się w niej sekunda zwiększona, jest

wyraźnie słyszalna, a jej górny składnik prowadzi do toniki.

6. Kształcenie ekspresji muzycznej

Kształcenie ekspresji jest bardzo ważnym elementem edukacji muzycznej. Muzyka opiera

się na emocjach twórcy, wykonawcy i słuchacza. Proponowane w programie zadania stawiają

ucznia w tych trzech rolach- kompozytora (improwizacje), muzyka - wykonawcy i interpretatora

(gra własnych instrumentacji, prostych partytur i akompaniamentów, próby gry w nietypowy

sposób na instrumentach) oraz aktywnego odbiorcy muzyki (reagowanie ruchem na zmiany

w muzyce). Taka mnogość sytuacji dydaktycznych powinna rozbudzić sfery emocjonalne

w każdym uczniu.

Muzyka jest sztuką opartą na emocjach. Dzieci z natury reagują silnie emocjonalnie,

jednak z czasem stają się bardziej zamknięte i wstydliwe. Zapobiec takiej sytuacji na lekcji mogą

zabawy i ćwiczenia ruchowe. Dobre rezultaty daje omówienie albo odegranie sceny, ilustrującej

nastrój utworu lub namalowanie obrazu, choćby abstrakcji do słuchanej muzyki. Ciekawą formą

jest wiersz haiku, w którym w krótkiej, prostej formie – w trzech lub czterech wersach wyrażamy

skojarzenia słowne na temat wysłuchanego utworu.

7. Postrzeganie i analiza zjawisk muzycznych

a) Ćwiczenia pomocnicze w pisaniu dyktand

19

Wprowadzeniem do pisania nut może być dyktowanie zapisu. Nauczyciel początkowo prowadzi

zadanie w formie otwartej, gdzie jeden uczeń pisze na tablicy. Gdy ćwiczenie jest zrozumiałe dla

wszystkich, uczniowie notują je w zeszycie. Na przykład nauczyciel poleca uczniom zapisanie

klucza wiolinowego, krzyżyka „fis” przy kluczu, metrum 4/4. W pierwszym takcie na pierwszą

miarę mają wpisać półnutę, „g”, potem ćwierćnutę „d” i pauzę ćwierćnutową. W drugim takcie

zapisać należy trójdźwięk w pozycji zasadniczej, zbudowany w górę od dźwięku „e”, w rytmie

trzech ósemek i pauzy ósemkowej. Zadanie takie przyzwyczaja uczniów do posługiwania się

słownictwem muzycznym. Nauczycielowi zaś daje możliwość sprawdzenia wiedzy z zapisu

wartości rytmicznych, wysokości dźwięków, oznaczenia metrycznego, klucza, znaku

przykluczowego i budowy trójdźwięku.

b) ćwiczenia słuchowe, w tym postrzeganie zmian dynamicznych, agogicznych, artykulacyjnych,

w barwie dźwięku.

Pomocą w rozwijaniu umiejętności postrzegania i analizy zjawisk muzycznych są ćwiczenia

świadomego słuchania muzyki. Lekcje podstaw kształcenia słuchu są wdrożeniem do słuchania

i analizy utworów w klasach wyższych. Natomiast w klasie 1 należy kierować uwagę uczniów na

jeden wybrany element dzieła oraz ewentualne w nim zmiany. Wysłuchane różnice można

zaznaczać ruchem, jak w zabawie „figury”- gdzie każdą zmianę w danym elemencie muzycznym

uczniowie pokazują inną pozą. Postrzegane zmiany nauczyciel powinien omawiać z uczniami.

c) ćwiczenia spostrzegania i zapisu poznanych struktur - dyktanda

Dyktanda są jedną z form sprawdzania oraz utrwalania umiejętności, dlatego nie każde dyktando

należy oceniać. Uczniowie powinni rozumieć i traktować ten rodzaj zadań jako ćwiczenie

i doskonalenie słuchu.

Warto stosować różnorodne rodzaje ćwiczeń słuchowych, by wszechstronnie rozwijać zdolności

uczniów. Z czasem każde dziecko odkryje rodzaj dyktanda, w którym poczuje się pewnie.

Stopień trudności i sposób podawania dyktand zależy od nauczyciela, który zna możliwości

swoich uczniów. Ćwiczenia należy rozpoczynać od dyktand prostych, aby dzieci nie zniechęcić

i „nie przestraszyć” od pierwszego kontaktu z dyktandem. Często zdarza się, że uczniowie

dobrzy w odpowiedziach ustnych, przy zapisie dyktand wypadają dużo gorzej. Wynika to

z trudności w zapisywaniu słyszanych struktur. Czasem pomocą dla uczniów okazuje się wspólne

20

zapisywanie dyktanda, na przykład chętne dzieci piszą na tablicy kolejne takty, a pozostali

uczniowie korygują błędy.

Dyktanda melodyczne, dotyczące tylko wysokości słyszanych dźwięków, warto na początku

prowadzić po kolejnych dźwiękach gamy, po dźwiękach trójdźwięków, po znanych skokach

interwałowych, w utrwalonej na lekcji tonacji. Odmianą tego dyktanda jest podawanie melodii

w rytmie, którego uczniowie nie zapisują. Dyktanda mogą być pisane w kluczu wiolinowym,

basowym lub w starszych klasach ze zmianą klucza. Mogą bazować na stopniach gamy z ich

rozwiązaniem na tonikę.

Dyktanda melodyczno - rytmiczne dotyczą zapisu wysokości słyszanych dźwięków wraz

z rytmem. Melodia powinna opierać się na poznanych strukturach, aby poprzez dyktando

kształcić słuch i jednocześnie utrwalać materiał. Nauczyciel powinien wskazać uczniom sposób

zauważania i wykorzystywania omawianych zagadnień oraz pokazać, że pojedyncze struktury,

takie jak interwał, akord czy gama istotnie wpływają na całość konstrukcji melodycznej.

Dyktanda tego typu powinny opierać się na prostym rytmie. Struktury rytmiczne należy budować

z powtarzających się schematów i dopasować do melodii, aby razem tworzyły pewną logiczną

całość, zamkniętą myśl muzyczną.

Uzupełnianka polega na dopisaniu brakujących dźwięków melodii w odpowiednim rytmie.

Wprowadzeniem do tego typu dyktanda jest omówienie z uczniami struktury, w jakiej znajduje

się poszukiwany dźwięk: czy jest to pochód sekundowy po dźwiękach gamy, czy akord, czy skok

interwałowy. Uzupełniać też można brakujące dłuższe fragmenty oraz całe takty w przebiegu

melodyczno – rytmicznym. Należy wtedy zwrócić uczniom uwagę na materiał poprzedzający

uzupełniany fragment i następujący bezpośrednio po nim, traktując to jako podpowiedź

i ukierunkowanie.

Dyktanda rytmiczne łatwiej pisać w oparciu o graną przez nauczyciela powtarzającą się melodię.

Trudniej zapamiętać rytm, grany na zmiennej melodii. Jeszcze trudniej zapisać rytm wykonany

na jednym dźwięku. Jako urozmaicenie można zastosować dyktando rytmiczno-ruchowe,

w którym zapisuje się rytm, w jakim porusza się nauczyciel lub zapisywanie rytmu podanego

w formie rytmizowanego tekstu.

21

Dyktando pamięciowe polega na zapisaniu z pamięci usłyszanej kilkakrotnie melodii.

Dyktandem pamięciowym może być układanka z taktów poznanego wcześniej fragmentu

muzycznego, a także piosenka, której uczniowie nauczyli się na pamięć, a po kilku dniach

zapisują ją jako dyktando.

Korekta błędów polega na zauważeniu różnicy pomiędzy słuchanym fragmentem muzycznym,

a jego zapisem. Uczniowie zaznaczają błędnie zapisane dźwięki. W trudniejszej wersji należy

dopisać poprawne dźwięki. W tym dyktandzie stopniowanie trudności polega na rodzaju

zapisanego błędu, np. prezentowana melodia wznosi się, a w zapisie opada, słychać tercję,

a w zapisie widnieje oktawa. W starszych klasach błędy będą mniej ewidentne, na przykład brak

w zapisie podwyższonego VII stopnia w melodii opartej o minor harmoniczny. Dyktanda

wpływają na rozwój wyobraźni muzycznej oraz doskonalą czytanie nut.

Dyktanda interwałowe. Najprostszą formą dyktand interwałowych jest podawanie do

rozpoznania interwałów granych w kierunku wznoszącym, w środkowym rejestrze fortepianu.

Nieco trudniej jest rozpoznać interwały grane w kierunku opadającym oraz podawane

harmonicznie. Uczniowie mogą mieć trudności z interwałami granymi w górnym i dolnym

rejestrze. Podstawą słyszenia interwałów jest umiejętność poprawnego ich śpiewania.

Układanka polega na prawidłowym uszeregowaniu taktów zapisanych w zmienionej kolejności.

Należy zwracać uwagę uczniów na podobne takty, następnie na różnice między nimi, na kierunek

melodii, punkt kulminacyjny i powtarzające się fragmenty. Na każdej lekcji należy dbać

o skupienie i koncentrację podczas pisania dyktand. Pożądane jest, aby uczniowie mieli

podzielność uwagi i pisząc dyktando, równocześnie słuchali komentarzy i podpowiedzi

nauczyciela.

8. Czytanie nut głosem

Opanowanie śpiewu poszczególnych struktur muzycznych będzie rzutować na umiejętność

czytania nut głosem. W czytanym tekście muzycznym uczeń powinien zauważać nie pojedyncze

dźwięki, ale całe struktury - fragmenty gam, trójdźwięki, znane skoki interwałowe. Warto więc

22

przed śpiewem omówić wybrane ćwiczenie, określić tonację, metrum, pomóc uczniom zauważyć

powtarzające się fragmenty. Można przećwiczyć niektóre takty wcześniej, by zasugerować

uczniom sposób ich postrzegania, np. jako fragmentu gamy. Każde ćwiczenie czytania nut

głosem powinno uczyć sposobu pracy z tekstem. Utrwalanie sposobów czytania nut powinno

zaowocować w przyszłości łatwością w śpiewie a vista. Czytanie nut głosem pomaga w czytaniu

nut na lekcji instrumentu głównego. Praca z tekstem jest podobna na zajęciach z obu

przedmiotów: podstaw kształcenia słuchu i lekcji instrumentu.

9. Gry i zabawy muzyczne

Nauka w szkole muzycznej jest dla uczniów dużym wyzwaniem. Wiąże się z poświęceniem

czasu, ciężką pracą i systematycznością. Aby uprzyjemnić i uatrakcyjnić lekcje podstaw

kształcenia słuchu, warto zastosować czasem formę zabawy ruchowej, gry lub konkursu. Poniżej

proponujemy ćwiczenia, w których znajduje się materiał do powtórzenia z uczniami oraz do

sprawdzenia ich wiedzy i umiejętności. Wprowadzenie żartobliwych nazw ćwiczeń ma wpłynąć

na rozluźnienie atmosfery podczas ich realizacji.

Rozpoznaj interwał.

a) Ćwiczenie porządkowe, przy którym sprawdzamy, czy uczeń rozróżnia brzmienia interwałów.

Gdy usłyszysz sekundę - zamień się z kolegą miejscem, gdy kwintę- stań na baczność, gdy

oktawę- kucnij.

b) Ćwiczenia realizacji rytmu:

Zrób to, co ja

Sprawdzenie umiejętności odczytania rytmu z ruchu. Ćwiczenie rozwijające umiejętność

obserwacji, odwzorowania ruchu swobodnego oraz wykonania rytmu ruchem.

Nauczyciel po podaniu pulsu porusza się ruchem swobodnym w określonym rytmie. Zadaniem

uczniów jest powtórzenie ruchu, potem wyklaskanie jego rytmu, a następnie omówienie jego

schematu.

Sterowanie robotem

Sprawdzenie umiejętności wykonania wartości rytmicznych w podanym pulsie. U osoby

23

"sterującej" zaobserwować możemy poczucie pulsu i metrum, umiejętność antycypacji ruchu.

Nauczyciel lub wybrany uczeń stoi za ćwiczącym dzieckiem - robotem. Gdy dotknie głowy

ćwiczącego, ten klaszcze grupę: ćwierćnuta z kropką - ósemka, gdy ramion- ćwierćnuty, gdy

łopatek- grupę: ósemka z kropką - szesnastka , boków- szesnastki, łokci- triole ósemkowe lub

inne ustalone wartości rytmiczne. Ważne jest, by osoba sterująca w odpowiednim momencie

dokonała zmiany rytmu, np. na trzecią miarę taktu czteromiarowego, tak by ćwiczący- „robot”

zdążył rozpoznać zmianę rytmu i wykonać kolejny bez przerywania klaskania.

c) Ćwiczenia postrzegania i analizy słyszanych struktur- wprowadzające do pisania dyktand

rytmicznych:

Wybierz takt:

Sprawdzenie korelacji wysłuchanego rytmu z zapisem nutowym, nauka myślenia.

Uczeń słucha wykonanego przez nauczyciela jednotaktowego rytmu i wybiera adekwatny zapis

z podanych czterech taktów:

a) rytmy są łatwe do wybrania (mają różną liczbę wartości, tak, że pasuje tylko jedna opcja),

b) rytmy są trudniejsze (do wyboru jest kilka rytmów o tej samej liczbie wartości),

c) rytm podany jest na powtarzanej, łatwej do zapamiętania melodii,

d) rytm podany jest na zmiennej melodii,

e) rytm zagrany jest z akompaniamentem - pulsem,

f) rytm zagrany jest z akompaniamentem - drugim głosem,

g) rytm zagrany jest na jednym instrumencie, a towarzyszy mu inny instrument.

Skreśl niepotrzebne wartości rytmiczne

Sprawdzenie umiejętności rozróżniania wartości rytmicznych i korelacji zapisu ze słyszeniem.

Nauczyciel przedstawia uczniom na tablicy rytm w określonym metrum; kilka wartości jest

w nim zbędnych - nie mieszczą się w takcie.

a) uczniowie liczą miary w takcie i podają, które wartości są niepotrzebne.

b) uczniowie - po usłyszeniu rytmu - skreślają niepotrzebne wartości.

Co się zmieniło?

24

Sprawdzenie umiejętności wyobrażenia sobie zapisanego rytmu, zauważania zmiany,

koncentracji.

Na tablicy jest zapisany czterotaktowy rytm. Jedno dziecko w myśli zamienia którąś miarę

i klaszcze swoją wersję rytmu. Pozostali uczniowie rozpoznają zmianę, a potem wyklaskują

nowy rytm.

d) Ćwiczenie czytania nut głosem

Czytanie nut: "Piosenka w różnych sukienkach" - solmizacyjnej, literowej, ze słowami, cyfrowej.

Umiejętność czytania nut głosem oraz stosowania nazw solmizacyjnych, literowych, nazw stopni

gamy.

Uczniowie śpiewają piosenkę z nut powyższymi sposobami:

a) wszyscy razem, jednym sposobem po 4 takty. Potem piosenka się” przebiera”,

b) pojedynczo po 2 takty, (w ustalonej kolejności lub według zajmowanych miejsc) np. literami,

solmizacją, stopniami, słowami,

c) wszyscy razem, ze zmianą sposobu zgonie z poleceniem nauczyciela,

d) pojedynczo, po 2 takty, po określeniu sposobu przez nauczyciela,

e) pojedynczo, po określeniu sposobu przez nauczyciela. Określenie następnego sposobu oznacza

włączenie się kolejno siedzącego ucznia.

e) Ćwiczenie utrwalające wiedzę teoretyczną

"Ropucha – kłamczucha".

Ropucha - kłamczucha opowiada różne rzeczy. Nie wiadomo, kiedy można jej wierzyć, a kiedy

nie. Spróbuj odgadnąć, kiedy mówi prawdę, a kiedy zmyśla.

- Artykulacja to głośność dźwięku. Tak czy nie?

- Kwartę oznaczamy cyfrą osiem.

- Ćwierćnuta jest dłuższa od półnuty.

10. Ogólne zalecenia metodyczne

25

W realizacji ćwiczeń słuchowych, głosowych, pracy z wykorzystaniem przykładów muzycznych,

zapisu nutowego, pomocy dydaktycznych w formie plansz, zdjęć, filmów, a także włączając ruch

w czasie lekcji, pobudzamy do pracy zmysły słuchu, wzroku, dotyku. Im więcej zmysłów

zaangażowanych będzie w poznanie, tym lepiej i trwale uczniowie zapamiętają wiedzę.

Lekcje podstaw kształcenia słuchu powinny koncentrować się na czynnościach praktycznych:

śpiewie, realizacji rytmów, rozpoznawaniu słuchowym poznanych struktur muzycznych.

Niezbędnym elementem będą także ćwiczenia budowania struktur, poparte wiedzą teoretyczną

oraz ćwiczenia kaligrafii muzycznej.

Nauka kształcenia słuchu wymaga systematyczności. Nowe zagadnienie opiera się na tych, które

były wprowadzane wcześniej. Uczniowie powinni zatem utrwalać wiedzę i wykorzystywać

zdobyte umiejętności przy zapoznawaniu się z nowym materiałem. Rolą nauczyciela jest

podkreślanie tej zależności, mobilizowanie i zachęcanie uczniów do systematyczności.

Warto chwalić wytrwałość, pracowitość uczniów, ich zaangażowanie i aktywność na lekcji.

Czynności nauczyciela powinny motywować uczniów do pracy na lekcji i po lekcjach. Im

częściej dzieci będą ćwiczyć, tym lepiej i szybciej opanują wprowadzane zagadnienia. Lekcje gry

na instrumencie i rozwijanie słuchu muzycznego można porównać do nauki języka obcego -

wymagają codziennego, rozsądnego utrwalania. Obecnie, dzięki możliwości korzystania z

internetu uczniowie mogą samodzielnie ćwiczyć niektóre umiejętności w domu, np. na stronie

www.dur-moll.pl.

Od samego początku edukacji należy dbać o poprawny zapis nut, znaków chromatycznych,

kluczy, rozplanowanie wartości rytmicznych w takcie i ich grupowanie. Dziecko uczy się

prawidłowej notacji dzięki przepisywaniu nut z tablicy do zeszytu, a następnie sprawdzaniu przez

nauczyciela. W dobie komputerowych edytorów nut, umiejętność ręcznego zapisywania notacji

muzycznej może u dzieci powoli zanikać. Warto więc dbać o to, żeby każdy uczeń potrafił

czytelnie zapisać utwór, znał skróty notacji, zasady grupowania nut dla wokalistów i dla

instrumentalistów.

VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU

Niniejszy program przeznaczony jest do realizacji w wymiarze dwóch godzin tygodniowo,

26

rozłożonych w czasie. Zajęcia powinny odbywać się w grupach o liczebności do 12 osób.

Warunki lokalowe niezbędne do realizacji programu to przestronna sala z dobrze nastrojonym

fortepianem lub pianinem, tablicą z pięcioliniami, pojedynczymi lub podwójnymi ławkami

i krzesłami.

Sala powinna być wytłumiona lub odpowiednio oddalona od sal lekcyjnych, w których

odbywają się lekcje gry na instrumencie.

Do prowadzenia zajęć konieczne będą: nuty, partytury, wyciągi instrumentalne z partytur,

płytoteka z literaturą muzyczną, nagrania fragmentów utworów muzycznych, odtwarzacz audio,

komputer z możliwością prezentacji programów muzycznych, instrumenty perkusyjne. Wskazane

jest, aby w Sali znajdowała się podręczna biblioteka ze zbiorami piosenek, podręcznikami,

książkami o tematyce muzycznej.

Niezbędne jest także podłączenie do internetu, aby móc prezentować strony przydatne

w realizacji treści nauczania przedmiotu.

Ważnym wyposażeniem sali jest także sprzęt audiowizualny, m.in. telewizor, ekran

z rzutnikiem multimedialnym i tablica multimedialna.

Indywidualizacja nauczania:

Program do nauczania podstaw kształcenia słuchu przeznaczony jest dla uczniów na

poziomie podstawowym, bez wcześniejszego przygotowania muzycznego. Trudniejsze zadania,

zaznaczone w tekście kursywą, są propozycjami dla uczniów zdolniejszych, którzy nie mają

problemów z opanowaniem materiału.

W klasie I cyklu czteroletniego mogą znaleźć się uczniowie w wieku od 9 – 13 lat. Jest to duża

rozpiętość wiekowa, która może powodować trudności w dostosowaniu metod pracy. Uczniowie

młodsi szybko się dekoncentrują, natomiast starsi mogą się nudzić przy spowolnieniu tempa

pracy ze względu na młodsze dzieci. Nauczyciel powinien więc różnicować metody nauczania

i starać się, by wszyscy uczniowie byli zaangażowani w pracę na lekcji i wynosili z niej jak

najwięcej korzyści. Od starszych, oraz od zdolniejszych uczniów można wymagać więcej - nie

tylko w kwestii wiedzy, ale także w zakresie stosowania słownictwa i jakości wypowiedzi

ustnych. Nauczyciel, w zależności od zdolności muzycznych uczniów oraz od różnych

zewnętrznych czynników wpływających na efektywne postępy w nauce, sam decyduje, jakie

27

wymagania może postawić przed uczniami. Powinien on uwzględnić również: poziom wiedzy

ucznia, wieku, warunków pracy i nauki, a także ewentualnych trudności związanych

z dysfunkcyjnością ucznia, posiadającego często stosowną opinię z poradni psychologiczno-

pedagogicznej. Warto także zwrócić uwagę na obniżenie wieku rozpoczęcia przez dziecko

edukacji szkolnej, które może pogłębić zjawisko nierównomiernego dojrzewania uczniów i tym

samym zwiększyć różnice w ich potrzebach i możliwościach.

Najważniejszym kryterium rokującym rozwój ucznia w szkole muzycznej są jednak jego

zdolności muzyczne, a zatem nauczyciel powinien zindywidualizować pracę tak, by słaby uczeń

nie czuł się gorszy, a bardzo dobry uczeń miał możliwość ciągłego rozwoju. Należy także unikać

porównywania uczniów, których rozwój muzyczny może być bardzo nierównomierny.

Ważnym elementem tego procesu jest właściwa motywacja i docenianie postępów. Satysfakcją

dla nauczyciela powinno być zadowolenie ucznia z osiągnięć na miarę jego możliwości.

28