Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi

Dominika Lenarczyk-Paprocka, Urszula Cebula

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU

Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi

Szkoła muzyczna I stopnia,

Ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia

Warszawa 2014

1

Redakcja merytoryczna Alicja Twardowska

Urszula Cebula – nauczyciel dyplomowany z trzynastoletnim stażem. Pracuje w PSM I stopnia

w Kolbuszowej, gdzie prowadzi zajęcia z rytmiki z kształceniem słuchu oraz kształcenia słuchu

z audycjami muzycznymi. Jest autorką piosenek, zebranych w dwu zeszytach: „Śpiewam z nut –

piosenki dziecięce”, wydanych przez wydawnictwo Contra oraz trzech baśni muzycznych.

Współpracuje z CEA i CENSA. Jest współautorką „Materiałów pomocniczych dla nauczycieli

rytmiki z kształceniem słuchu”, wydanych przez CEA w 2014 r. Współtworzyła Podstawy

programowe do przedmiotów Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi i Podstawy kształcenia

słuchu.

Dominika Lenarczyk-Paprocka – absolwentka łódzkiej Akademii Muzycznej na Wydziale Teorii

Muzyki, Kompozycji i Rytmiki. Obecnie pracuje jako nauczyciel kształcenia słuchu i audycji

muzycznych w Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I i II st. w Łodzi; prowadzi zajęcia Rytmiki

w łódzkich przedszkolach. Jest nauczycielem dyplomowanym i ekspertem do spraw awansu

zawodowego nauczycieli. Współtworzyła Podstawy programowe do przedmiotu Kształcenie słuchu

z audycjami muzycznymi oraz Podstawy kształcenia słuchu.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa

artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1039).

Warszawa 2014

2

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110150070

Spis treści

I. CELE EDUKACYJNE • 5

II. TREŚCI NAUCZANIA • 6

Klasa IV cyklu sześcioletniego, klasa II cyklu czteroletniego

1. Kształcenie słuchu muzycznego • 62. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem • 10

3. Kształcenie ekspresji muzycznej • 11

4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki • 12

5. Rozbudzenie zainteresowania literaturą muzyczną • 13

Klasa V cyklu sześcioletniego, klasa III cyklu czteroletniego

1. Kształcenie słuchu muzycznego • 16

2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem • 20


4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki • 22

5. Rozbudzenie zainteresowania literaturą muzyczną • 23

Klasa VI cyklu sześcioletniego, klasa IV cyklu czteroletniego

1. Kształcenie słuchu muzycznego • 25

2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem • 30


4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakres teorii muzyki • 325. Rozbudzenie zainteresowania literaturą muzyczną • 33

III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA • 34

IV. OPIS OSIĄGNIĘĆ UCZNIANA ZAKOŃCZENIE ETAPU EDUKACYJNEGO 35

V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU NAUCZANIA • 37

VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE • 38

1. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury melodyczne • 38

2. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury harmoniczne • 39

3

3. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury rytmiczne • 40

4. Kształcenie wyobraźni muzycznej • 40

5. Kształcenie poczucia tonalnego • 41


7. Postrzeganie i analiza zjawisk muzycznych 42

8. Czytanie nut głosem • 44

9. Rozbudzanie zainteresowań literaturą muzyczną • 46

10. Gry i zabawy muzyczne • 46

11. Korelacja przedmiotowa • 51

12. Ogólne zalecenia metodyczne • 53

VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU • 54

4

Program został opracowany w oparciu o następujące akty prawne:

- Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku (Dz. U. Z 2004 r. Nr 256, poz.2572, z

późniejszymi zmianami);

- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie

podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych

szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014r. poz. 1039);

- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie

dopuszczania do użytku w szkołach artystycznych programów nauczania oraz dopuszczania do

użytku szkolnego podręczników dla szkół artystycznych (Dz. U. Z 2011 r. Nr 52 poz. 268).

I. CELE EDUKACYJNE:

Program przeznaczony jest dla szkoły muzycznej I stopnia oraz ogólnokształcącej szkoły

muzycznej I stopnia.

Etap edukacyjny : klasy IV – VI cyklu sześcioletniego, klasy II – IV cyklu czteroletniego.

- rozwijanie słuchu muzycznego ucznia – melodycznego, harmonicznego i rytmicznego, pamięci

muzycznej, wyobraźni muzycznej;

- rozwijanie umiejętności czytania nut głosem;

- kształcenie ekspresji muzycznej;

- inspirowanie ucznia do tworzenia własnych wypowiedzi muzycznych, improwizowania głosem

i na instrumentach;

- kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki;

- rozbudzanie zainteresowań ucznia literaturą muzyczną i twórczością najwybitniejszych

kompozytorów;

- rozwijanie umiejętności wykonania utworów muzycznych z uwzględnieniem oznaczeń

interpretacyjnych;

- rozwijanie umiejętności korzystania ze zbiorów literatury muzycznej;

- poznanie ogólnodostępnych edytorów nut i programów wspomagających naukę kształcenia

słuchu;

- wykorzystanie w praktyce posiadanej wiedzy i umiejętności.

5

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110150070

II. TREŚCI NAUCZANIA

Klasa IV cyklu sześcioletniego, klasa II cyklu czteroletniego

1. Kształcenie słuchu muzycznego

a) K s z t a ł c e n i e s ł u c h u m e l o d y c z n e g o

Ćwiczenia głosowe:

- powtarzanie głosem pojedynczych dźwięków (w skali ucznia) granych przez nauczyciela

w wysokim lub niskim rejestrze;

- powtarzanie głosem interwałów, trójdźwięków (w skali ucznia) granych przez nauczyciela

w środkowym rejestrze instrumentu;

- śpiewanie poznanych interwałów w kierunku wznoszącym i opadającym, w tym trytonu

z rozwiązaniem, na sylabie „la” lub z nazwami dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków w postaci zasadniczej w kierunku wznoszącym i opadającym, na sylabie

„la” lub z nazwami dźwięków;

- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych w odmianach w kierunku wznoszącym

i opadającym;

- powtarzanie głosem melodii granych na różnych instrumentach lub śpiewanych przez głosy

męskie i żeńskie, na sylabie „la” lub z nazwami dźwięków;

- śpiewanie triady harmonicznej.

Ćwiczenia słuchowe:

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych melodycznie w kierunku wznoszącym

i opadającym na pianinie w środkowym rejestrze instrumentu;

- rozpoznawanie poznanych interwałów we fragmentach melodii;

- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej granych melodycznie w kierunku

wznoszącym i opadającym;

- rozpoznawanie trójdźwięków melodycznych w przebiegu słyszanej melodii;

- rozpoznawanie odmian gamy minorowej, granych w całości przez nauczyciela;

- rozpoznawanie tetrachordów gam;

- rozpoznawanie fragmentów gam w przebiegu słuchanej melodii;

- rozpoznawanie rodzajów melodyki w słuchanych przykładach muzycznych;

- pokazywanie ruchem kierunku słyszanej melodii.

6

b) K s z t a ł c e n i e s ł u c h u h a r m o n i c z n e g o


- śpiewanie poznanych interwałów w dwugłosie przez dwie grupy uczniów;

- śpiewanie trytonu z rozwiązaniem przez dwie grupy uczniów;

- wykonanie trytonu z rozwiązaniem – jeden dźwięk grając, a drugi śpiewając;

- śpiewanie trójdźwięków w trzygłosie przez trzy grupy uczniów, każda śpiewa wybrane składniki

akordu;

- śpiewanie poznanych gam w kanonie;

- śpiewanie triady harmonicznej w trzygłosie;

- śpiewanie najwyższego głosu akordu na sylabie „la” w pochodzie akordowym granym przez

nauczyciela;


- rozpoznawanie liczby granych przez nauczyciela dźwięków - interwału lub trójdźwięku,

wykonanych harmonicznie;

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych przez nauczyciela harmonicznie, w środkowym

rejestrze fortepianu;

- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej, granych przez nauczyciela harmonicznie,

w środkowym rejestrze fortepianu;

- rozpoznawanie akordu toniki i dominanty, granych przez nauczyciela;

- rozpoznawanie akordu toniki i dominanty w słuchanych utworach;

- zauważanie harmoniki funkcyjnej w wykonywanych i słuchanych ćwiczeniach.

c) K s z t a ł c e n i e p o c z u c i a t o n a l n e g o


- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych harmonicznych od dźwięku c lub cis,

intonowanie toniki;

- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych harmonicznych od dźwięku podanego

stopniem gamy;

- intonowanie toniki na sylabie „la” po wysłuchaniu fragmentu melodii;

- intonowanie toniki do podanego dźwięku prowadzącego w górę lub w dół;

- śpiewanie stopni gamy z rozwiązaniem na tonikę;

- utrwalanie się w tonacji poprzez śpiewanie triady harmonicznej.


- rozpoznawanie poznanych gam majorowych i minorowych harmonicznych granych przez

7

nauczyciela od dźwięku c lub cis;

- rozpoznawanie trybu fragmentu utworu muzycznego;

- rozpoznawanie zakończeń melodii na tonice lub innym stopniu gamy;

- rozpoznawanie stopni gamy w przebiegu melodycznym.

d) K s z t a ł c e n i e s ł u c h u r y t m i c z n e g o

Ćwiczenia realizacji rytmu:

- wykonywanie wybranych grup rytmicznych (jako akompaniament) w polskich tańcach

narodowych;

- powtarzanie przez uczniów jednotaktowych schematów rytmicznych prezentowanych przez

nauczyciela, „echo rytmiczne”;

- realizowanie jednogłosu rytmicznego;

- realizowanie dwugłosu rytmicznego:

• z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela,

• przez dwie grupy uczniów,

• w formie kanonu rytmicznego,

- odczytywanie dźwięków w określonym rytmie;

- wykonywanie ostinata rytmicznego (melodia i samodzielny głos rytmiczny) przez dwie grupy

uczniów;

- zaznaczanie mocnych części taktu w przykładach z literatury muzycznej.


- rozpoznawanie grup rytmicznych granych przez nauczyciela, w taktach ćwierćnutowych

i ósemkowych;

- porównywanie podobnych do siebie schematów rytmicznych;

- dokonywanie właściwego wyboru jednego schematu rytmicznego, spośród kilku wykonanych

przez nauczyciela;

- rozpoznawanie rytmów charakterystycznych dla polskich tańców narodowych;

- rozpoznawanie metrum w przykładach z literatury muzycznej (rytmika ustalona);

- określanie liczby taktów w wysłuchanym, powtarzającym się schemacie rytmicznym.

Sposoby realizacji ćwiczeń metryczno-rytmicznych:

- klaskanie,

- stukanie dłonią o ławkę, o swoje ciało,

- tataizacja,

- taktowanie,

- gra na instrumentach perkusyjnych,

8

- rytmizowanie tekstu głosem,

- odczytywanie dźwięków nazwami literowymi i solmizacją w określonym rytmie,

- prosty ruch (chodzenie, poruszanie głową, ramionami, korpusem, biodrami, nogami),

- głośne liczenie.

e) R o z w i j a n i e p a m i ę c i m u z y c z n e j


- powtarzanie dwu- i czterotaktowych fragmentów melodii granych przez nauczyciela, na sylabie

„la”, nazwami literowymi i solmizacją;

- wykonywanie zapamiętywanych struktur melodycznych, rytmicznych i melodyczno-rytmicznych

solmizacją, literowo, z tekstem, tataizacją;

- śpiewanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii;

- śpiewanie interwału z początku wysłuchanego fragmentu melodii;

- uczenie się na pamięć ( z możliwością nucenia) piosenek i melodii ludowych, śpiewanych z nut;


- uczenie się na pamięć - ze słuchu - piosenek, ćwiczeń, fragmentów utworów, rytmów;

- rozpoznawanie interwału z końca wysłuchanego fragmentu melodii;

- rozpoznawanie interwału z początku wysłuchanego fragmentu melodii;

- rozpoznawanie poznanych:

• utworów muzycznych,

• piosenek - po samym rytmie,

• melodii, granych bez rytmu, w równych wartościach,

• polskich tańców narodowych.

f) R o z w i j a n i e w y o b r a ź n i m u z y c z n e j (słuch wewnętrzny)

- śpiewanie gam z opuszczaniem co drugiego dźwięku;

- śpiewanie piosenek z pamięci z opuszczaniem co drugiego taktu;

- śpiewanie piosenek z pamięci z opuszczaniem co drugiego słowa;

- śpiewanie trójdźwięku w kierunku wznoszącym i opadającym z opuszczaniem wybranego

składnika;

- śpiewanie triady harmonicznej z opuszczaniem wybranego składnika trójdźwięków;

- śpiewanie poprzednika zakończonego na dominancie;

- śpiewanie następnika do podanego poprzednika zakończonego na tonice;

- bezgłośne uczenie się zapisu nutowego i notowanie z pamięci:

prostych przebiegów melodyczno-rytmicznych,

9

zrytmizowanych tekstów,

prostych przebiegów rytmicznych;

- intonowanie dźwięku „a” z wyobraźni.

g) Ć w i c z e n i a s p o s t r z e g a n i a i z a p i s u p o z n a n y c h s t r u k t u r

- dyktando jednogłosowe melodyczne w równych wartościach;

- czterotaktowe dyktando melodyczno-rytmiczne, jednogłosowe, w prostych przebiegach

melodyczno-rytmicznych;

- ośmiotaktowe dyktando melodyczno-rytmiczne, jednogłosowe, w prostych przebiegach

melodyczno-rytmicznych;

- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie „uzupełnianki”;

- jednogłosowe, czterotaktowe dyktando pamięciowe;

- jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie układanki;

- korekta błędów wysokościowych;

- ćwiczenia realizowane w kluczu wiolinowym i basowym:

dyktando interwałowe,

dyktando trójdźwiękowe,

dyktando rytmiczne, jednogłosowe,

korekta błędów rytmicznych.

2. Kształcenie umiejętności czytania nut głosem

Ćwiczenia emisji głosu:

- ćwiczenia oddechowe;

- ćwiczenia rozwijające dykcję.

Ćwiczenia usprawniające czytanie nut:

- czytanie nazw literowych i solmizacyjnych dźwięków bez śpiewu, w kluczu wiolinowym

i basowym, w równych wartościach lub rytmie;

- realizacja wysokości dźwięku fonogestyką;

- obserwowanie w partyturze przebiegu melodii i rytmu słuchanego utworu.

Ćwiczenia melodyczne:

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach w kluczu wiolinowym;

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach zapisanych w kluczu basowym,

w skali odpowiadającej skali głosu ucznia.

Ćwiczenia melodyczno-rytmiczne:

- śpiewanie jednogłosu a cappella;

10

- śpiewanie jednogłosu z akompaniamentem instrumentalnym (akompaniament nauczyciela

na fortepianie lub odtworzony z nagrania);

- śpiewanie melodii z równoczesnym wykonywaniem prostego ostinata rytmicznego, opartego

na powtarzającej się grupie rytmicznej;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie prymy toniki, subdominanty lub dominanty

jako akompaniamentu;

- śpiewanie w dwugłosie:

• z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela (głosem lub na instrumencie),


• przez dwóch uczniów;

- śpiewanie w wielogłosie:

• kanonów dwu- i trzygłosowych wykonywanych przez uczniów z akompaniamentem lub bez

akompaniamentu.

Materiał muzyczny:

- piosenki dziecięce, piosenki ludowe, melodie ludowe oparte na polskich tańcach narodowych,

piosenki popularne, fragmenty z literatury muzycznej z uwzględnieniem utworów granych przez

uczniów na głównym instrumencie, kanony, ćwiczenia solfeżowe.

Sposoby realizacji ćwiczeń:

nazwami literowymi,

solmizacją,

stopniami gamy,

tataizacją,

z tekstem,

z taktowaniem,

z zaznaczaniem pulsu,

na instrumentach perkusyjnych,

prostym ruchem.

3. Kształcenie ekspresji muzycznej

- śpiewanie gam, ćwiczeń, piosenek z zastosowaniem wybranego elementu dzieła muzycznego

(dynamiki, artykulacji, agogiki);

- improwizowanie głosem następnika do poprzednika;

- improwizowanie okresu muzycznego;

- improwizowanie głosem melodii do podanego rytmu lub tekstu;

11

- improwizowanie na instrumentach perkusyjnych rytmów lub melodii,

- gra na instrumentach perkusyjnych własnych instrumentacji, akompaniamentów do piosenek oraz

ilustracji do tekstów;

- improwizowanie melodii do tekstu;

- improwizowanie rytmów do tekstu;

- realizowanie rytmów za pomocą ruchu;

- pokazywanie ruchem kierunku linii melodycznej;

- nauka najprostszych kroków, figur, układów rąk w poznawanych tańcach;

- tworzenie rytmów „z zadanym tematem”, np. w określonym metrum, z podanych wartości,

z synkopą, z przedtaktem;

- improwizowanie melodii „z zadanym tematem”, np. kantylenowej, ornamentalnej, ze zmienną

dynamiką, artykulacją lub agogiką;

- improwizowanie melodii do rytmów polskich tańców narodowych.

4. Kształcenie podstawowej wiedzy z zakresu teorii muzyki

Z a g a d n i e n i a d o r e a l i z a c j i:

- zasady notacji i kaligrafii muzycznej;

- klucz wiolinowy i basowy (zapis, położenie, ćwiczenia pisania określonych dźwięków,

odczytywanie nazw zapisanych nut);

- nazwy oktaw: subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna, czterokreślna,

pięciokreślna (pisanie nut we właściwej oktawie, odczytywanie nut z określaniem właściwej

oktawy, gra na fortepianie wskazanych dźwięków);

- przenośnik oktawowy i dwuoktawowy (zapis, stosowanie);

- znaki chromatyczne przykluczowe (zapis w kluczu wiolinowym i basowym w odpowiedniej

kolejności), znaki przygodne;

- koło kwintowe (kolejność następujących po sobie gam, zależności kwintowe);

- gamy majorowe – C, F, G, B, D (budowanie, zapisywanie);

- gamy minorowe – a, d, e, g, h w odmianach – eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna

(budowanie, zapisywanie);

- nazwy stopni gamy (tonika, dźwięk prowadzący w dół, subdominanta, dominanta, dźwięk

prowadzący w górę);

- triada harmoniczna w gamach majorowych i minorowych (nazwy i funkcje akordów – tonika,

moll tonika, subdominanta, moll subdominanta, dominanta);

- interwały – pryma czysta, sekunda mała, wielka i zwiększona, tercja mała i wielka, kwarta czysta

12

i zwiększona, kwinta czysta i zmniejszona, seksta mała i wielka, oktawa czysta (budowanie,

zapisywanie, posługiwanie się symbolami);

- przewroty interwałów (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się symbolami);

- tryton (budowanie i rozwiązywanie w poznanych tonacjach majorowych i w oderwaniu od

tonacji);

- trójdźwięki – majorowy, minorowy, zwiększony, zmniejszony w postaci zasadniczej (budowanie,


- wartości rytmiczne – szesnastka, ósemka, ćwierćnuta, półnuta, cała nuta, wartości z kropką,

pauzy: szesnastkowa, ósemkowa, ćwierćnutowa, półnutowa, całonutowa, pauzy z kropką;

- grupy rytmiczne w taktach ćwierćnutowych – cztery szesnastki, ósemka dwie szesnastki, dwie

szesnastki ósemka, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką, synkopa

szesnastkowa i ósemkowa, dwie ósemki, ćwierćnuta z kropką ósemka, ósemka ćwierćnuta

z kropką;

- grupy rytmiczne w taktach ósemkowych – sześć szesnastek, trzy ósemki, ćwierćnuta z kropką,

grupy na bazie trzech ósemek wykorzystujące szesnastki, ósemki, ćwierćnuty;

- grupowanie wartości w taktach ćwierćnutowych i ósemkowych;

- grupy rytmiczne niemiarowe – triola ósemkowa, kwintola szesnastkowa;

- ostinato rytmiczne (wyjaśnienie pojęcia, realizacja);

- takty proste i złożone – 2/4, 3/4, 3/8 ; 4/4, 6/4, 6/8;

- przedtakt;

- fermata;

- ligatura;

- znaki zakończenia utworu i skróty pisowni;

- transpozycja (ćwiczenia zapisu w podanych tonacjach, transpozycja krótkich fragmentów

melodyczno- rytmicznych a vista).

5. Rozbudzenie zainteresowania literaturą muzyczną

Elementy dzieła muzycznego:

- melodyka (kantylenowa, figuracyjna, ornamentalna, deklamacyjna);

- rytmika (ustalona, swobodna);

- dynamika (podstawowe określenia : piano, pianissimo, mezzoforte, forte, fortissimo, crescendo,

diminuendo);

- agogika (podstawowe określenia : largo, adagio, andante, moderato, allegro, presto, vivo,

rallentando, accelerando, ritenuto), oznaczenia metronomiczne;

- artykulacja (podstawowe określenia : legato, portato, staccato, pizzicato, glissando, arpeggio,

13

tremolo, marcato);

- harmonika (modalna, funkcyjna, sonorystyczna);

- kolorystyka:

słuchanie i omawianie na przykładach z literatury muzycznej,

rozpoznawanie dominujących elementów w wysłuchanych przykładach muzycznych,

opisywanie i charakteryzowanie poszczególnych elementów.

Budowa okresowa:

- zdania muzyczne (poprzednik i następnik):


zauważanie budowy okresowej w wysłuchanych przykładach muzycznych,

opisywanie charakteru poprzednika i następnika, występujących między nimi zależności

muzycznych.

Forma pieśni:

- budowa AB, ABA, ABA1, ABC:


zauważanie budowy w wysłuchanych przykładach muzycznych,

rozpoznawanie budowy i opisywanie uzasadniające wybór.

Polskie tańce narodowe:

- polonez, krakowiak, mazur, oberek, kujawiak:


znajomość cech charakterystycznych tańców : metrum, tempo, charakter, charakterystyczne

rytmy,

rozpoznawanie tańców w wysłuchanych przykładach muzycznych,

posługiwanie się pojęciem tańców stylizowanych.

Instrumenty muzyczne:

- fortepian, skrzypce, wiolonczela, flet, obój, klarnet, trąbka, waltornia, werbel, pudełko akustyczne:


prezentacja instrumentów,

rozpoznawanie brzmienia instrumentów w wysłuchanych przykładach muzycznych.

Głosy wokalne:

- sopran, alt, tenor, bas:


rozpoznawanie rodzaju głosu w wysłuchanych przykładach muzycznych,

podział głosów na głosy żeńskie i męskie, umiejętność porównania skali głosów.

14

Muzyka w Internecie:

- zapoznanie z możliwością wykorzystywania internetu jako źródła informacji o muzyce, sposobach

wyszukiwania nagrań muzycznych, korzystania z oficjalnych stron prezentujących zbiory literatury

muzycznej, np.:

- www.ninateka.pl (między innymi nagrania utworów muzyki współczesnej);

- LSO Master Class (prezentacja instrumentów w języku angielskim);

- www.chopin.pl (wiadomości o Chopinie, fragmenty nut, fragmenty utworów);

- internetowa gra edukacyjna: Chopin w Warszawie;

- www.szkolymuzyczne.pl;

- www.cedur.pl;

- www.imslp.com (strona z dziełami dawnych kompozytorów);

- www.freescores (strona z darmowymi, legalnymi utworami, także współcześnie żyjących

kompozytorów z całego świata);

- www.karolszymanowski.pl.

15

http://www.karolszymanowski.pl/

http://www.imslp.com/

http://www.cedur.pl/

http://www.szkolymuzyczne.pl/

http://www.ninateka.pl/

Klasa V cyklu sześcioletniego, klasa III cyklu czteroletniego




- śpiewanie poznanych interwałów w kierunku wznoszącym i opadającym, w tym trytonu

z rozwiązaniem, z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków majorowych i minorowych w postaci zasadniczej i w przewrotach

w kierunku wznoszącym i opadającym, z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków zmniejszonych i zwiększonych bez przewrotu w kierunku wznoszącym

i opadającym, z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie D7 w postaci zasadniczej w kierunku wznoszącym i opadającym, na sylabie „la” oraz

z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych w odmianach w kierunku wznoszącym

i opadającym;

- powtarzanie głosem – w skali ucznia – interwałów i akordów granych przez nauczyciela

w wysokim lub niskim rejestrze;


męskie i żeńskie, z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie progresji melodycznych niemodulujących, powtarzanych od kolejnych stopni gamy;


Ćwiczenia słuchowe :

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych melodycznie w kierunku wznoszącym

i opadającym na fortepianie w różnych rejestrach;

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych melodycznie w kierunku wznoszącym i opadającym

w różnych rejestrach na różnych instrumentach;


- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej i w przewrotach granych melodycznie w

kierunku wznoszącym i opadającym w środkowym rejestrze fortepianu;

- rozpoznawanie trójdźwięków w postaci zasadniczej i w przewrotach granych melodycznie

w kierunku wznoszącym i opadającym, w różnych rejestrach i na różnych instrumentach;

- rozpoznawanie trójdźwięków melodycznych w przebiegu słuchanej melodii;

- rozpoznawanie D7 w postaci zasadniczej wśród granych akordów;

- rozpoznawanie D7 w przebiegu słuchanej melodii;

16

- rozpoznawanie odmian gamy minorowej, granej w całości przez nauczyciela;

- rozpoznawanie tetrachordów gam;


- rozpoznawanie progresji melodyczno-rytmicznej w słuchanych przykładach muzycznych.


Ćwiczenia głosowe :

- śpiewanie poznanych interwałów, w tym trytonu z rozwiązaniem w dwugłosie przez dwie osoby;

- wykonanie trytonu z rozwiązaniem – jeden dźwięk grając, a drugi śpiewając;

- śpiewanie trójdźwięków w trzygłosie, przez trzech uczniów, gdzie każdy uczeń śpiewa wybrane

składniki akordu;



- śpiewanie najwyższego i najniższego głosu akordu na sylabie „la” w pochodzie akordowym

granym przez nauczyciela;

- śpiewanie najwyższego i najniższego głosu akordu w pochodzie akordowym z nazwami

dźwięków.


- rozpoznawanie liczby granych przez nauczyciela dźwięków – interwału, trójdźwięku,

czterodźwięku;

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych harmonicznie, we wszystkich rejestrach

fortepianu;

- rozpoznawanie poznanych trójdźwięków w postaci zasadniczej i w przewrotach granych

harmonicznie;

- rozpoznawanie faktury utworu w słuchanych przykładach muzycznych;

- rozpoznawanie akordów triady harmonicznej granych przez nauczyciela;

- rozpoznawanie akordów triady harmonicznej w słuchanych utworach.




intonowanie toniki;

- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych harmonicznych od dźwięku podanego

stopniem gamy;

- utrwalanie się w tonacji poprzez śpiewanie triady harmonicznej;

17

- intonowanie toniki po wysłuchaniu fragmentu melodii, z nazywaniem dźwięku;

- śpiewanie stopni gamy z rozwiązaniem na tonikę.





- rozpoznawanie zakończeń melodii na tonice lub innym stopniu gamy, określanie stopnia gamy;

- rozpoznawanie stopni gamy w przebiegu melodycznym.




- realizowanie dwugłosu rytmicznego:

• z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela,


• samodzielnie przez ucznia,

• w formie kanonu rytmicznego;

- wykonywanie ostinata rytmicznego (melodia i samodzielny głos rytmiczny) przez dwie grupy

uczniów;

- wykonywanie samodzielnie rytmów z prostym ostinato rytmicznym;

- taktowanie do słuchanych przykładów z literatury muzycznej w metrum 2/4, 3/4, 4/4;

- wykonywanie polirytmii;

- nakładanie na siebie grup rytmicznych – dwie ósemki i triola ósemkowa.


- rozpoznawanie grup rytmicznych granych przez nauczyciela, w taktach ćwierćnutowych

i ósemkowych;

- porównywanie podobnych do siebie schematów rytmicznych, w tym rytmów synkopowanych;

- dokonywanie właściwego wyboru jednego schematu rytmicznego, z kilku wykonanych przez

nauczyciela;

- rozpoznawanie metrum w przykładach z literatury muzycznej.

Sposoby realizacji ćwiczeń metryczno-rytmicznych:

- klaskanie,

- stukanie dłonią o ławkę, o swoje ciało,

- tataizacja,

- taktowanie,

18

- gra na instrumentach perkusyjnych,

- rytmizowanie tekstu głosem,

- odczytywanie dźwięków nazwami literowymi i solmizacją w określonym rytmie,

- prosty ruch (chodzenie, poruszanie głową, ramionami, korpusem, biodrami, nogami).



- uczenie się na pamięć piosenek odczytywanych z nut, melodii ludowych, z możliwością nucenia;

- powtarzanie dwu- i czterotaktowych fragmentów melodii granych przez nauczyciela, nazwami

literowymi i solmizacją;

- śpiewanie interwału z początku lub końca wysłuchanego fragmentu melodii;

- wykonywanie głosem zapamiętanych struktur melodycznych, rytmicznych i melodyczno-

rytmicznych;

- śpiewanie refrenu ronda prezentowanego przez nauczyciela;

- śpiewanie tematu wariacji, prezentowanych przez nauczyciela;


- uczenie się na pamięć piosenek - ze słuchu, fragmentów utworów i ćwiczeń;

- rozpoznawanie interwału z końca lub początku wysłuchanego fragmentu melodii;


utworów muzycznych,

piosenek po samym rytmie,

melodii granych bez rytmu, w równych wartościach;

- zapamiętywanie refrenu ronda, prezentowanego przez nauczyciela;

- zapamiętywanie tematu wariacji, prezentowanych przez nauczyciela.


- próby określenia wysokości i nazwy wysłuchanego dźwięku, po podaniu dźwięku „a”;

- próby określenia trybu i nazwy wysłuchanego akordu, po podaniu dźwięku „a”;

- intonowanie z pamięci dźwięku „a”;

- śpiewanie gam z opuszczaniem co drugiego dźwięku;

- śpiewanie piosenek z pamięci, z pominięciem co drugiego taktu;

- śpiewanie piosenek z pamięci, z pomijaniemm co drugiego słowa;

- śpiewanie trójdźwięku w kierunku wznoszącym i opadającym z pomijaniem wybranego

składnika;

- śpiewanie triady z pomijaniem wybranego składnika trójdźwięków;

19

- śpiewanie własnego refrenu do formy ronda;

- śpiewanie własnego tematu do formy wariacji;

- śpiewanie podanego tematu oraz jego zmian z wykorzystaniem techniki wariacyjnej;

- uczenie się z nut ( bezgłośnie) melodii i wykonanie jej na pamięć, bez nut;

- uczenie się z nut rytmu, (bez wystukiwania) i wykonanie go na pamięć, bez nut.

g) Ć w i c z e n i a s p o s t r z e g a n i a i z a p i s u p o z n a n y c h s t r u k t u r

- dyktando jednogłosowe melodyczne;

- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne;

- ośmiotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne;

- jedno- lub dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie uzupełniania;

- ośmiotaktowe, jednogłosowe dyktando pamięciowe;

- jedno- lub dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie układanki;

- korekta błędów wysokościowych;

- dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne, zapis jednego głosu.

Ćwiczenia realizowane są w kluczu wiolinowym i basowym:

- dyktando interwałowe;

- dyktando akordowe;

- dyktanda rytmiczne, jednogłosowe;

- korekta błędów rytmicznych;

- dwutaktowa polirytmia dwugłosowa.




- ćwiczenia kształcące dykcję.


- czytanie nazw literowych i solmizacyjnych dźwięków, bez śpiewu, w kluczu wiolinowym

i basowym, w równych wartościach lub w określonym rytmie;





- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach, zapisanych w kluczu basowym,

w skali odpowiadającej skali głosu ucznia;

20

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach ze zmianami klucza.


- śpiewanie jednego głosu a cappella;

- śpiewanie jednego głosu z towarzyszeniem instrumentalnym (wykonanym przez nauczyciela

na fortepianie lub odtworzonym z nagrania):

w fakturze homofonicznej,

w fakturze polifonicznej;


z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela ( głosem lub na instrumencie ),

przez dwie grupy uczniów,

przez dwóch uczniów;


kanonów dwu- i trzygłosowych, wykonywanych przez uczniów z akompaniamentem

lub bez akompaniamentu;

- śpiewanie melodii z równoczesnym wykonywaniem jednotaktowego ostinata rytmicznego;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie drugiego głosu;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie akordów triady harmonicznej jako

akompaniamentu.

Materiał muzyczny:



uczniów na instrumencie głównym, kanony, ćwiczenia solfeżowe.


nazwami literowymi,

solmizacją,

stopniami gamy,

tataizacją,

z tekstem,

z taktowaniem,



prostym ruchem.


21

- śpiewanie gam, piosenek z zastosowaniem dynamiki, artykulacji i agogiki;

- improwizowanie okresu muzycznego;


- improwizowanie na instrumentach perkusyjnych rytmów i melodii;




- improwizowanie tekstu do rytmu;

- realizowanie rytmów za pomocą ruchu;


z zastosowaniem rytmów synkopowanych;

- improwizowanie refrenu do formy ronda;

- improwizowanie tematu do formy wariacji;

- komponowanie miniatur muzycznych w formie ABA, ronda, wariacji;

- tworzenie różnych rodzajów imitacji do podanego tematu;

- tworzenie akompaniamentu opartego na funkcjach triady harmonicznej do podanej melodii.


Z a g a d n i e n i a d o r e a l i z a c j i:

materiał klasy IV oraz:

- pokrewieństwo gam (budowanie gam równoległych – pochodnych, gam jednoimiennych);

- gamy majorowe A, Es;

- gamy minorowe fis, c w odmianach – eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna;

- triada harmoniczna w gamach majorowych i minorowych (budowanie i zapisywanie

z oznaczeniami trójdźwięków);

- interwały – septyma mała, septyma wielka ( (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się

symbolami);

- trójdźwięki – majorowy i minorowy w przewrotach, zwiększony, zmniejszony ( budowanie,


- dominanta septymowa w postaci zasadniczej z rozwiązaniem na tonikę, w poznanych tonacjach

i od podanego dźwięku (budowanie, zapisywanie, wprowadzenie symbolu);

- składniki akordu ( znaczenie, rola w akordzie );

- takty proste – 2/4, 3/4, 3/8 i złożone 4/4, 6/4, 6/8, 9/8;

22

- takty złożone nieregularnie – 5/4;

- grupowanie wartości rytmicznych w taktach ćwierćnutowych i ósemkowych;

- grupy rytmiczne niemiarowe – triola ósemkowa, kwintola szesnastkowa;

- grupy rytmiczne niemiarowe – triola szesnastkowa i kwintola ósemkowa;

- metrum, jednostka metryczna, takt, oznaczenie taktowe;

- rytmy synkopowane, synkopa przez łuk i przez wartość;

- polirytmia;

- dwugłos ( zapisywanie na jednej pięciolinii i na dwóch systemach);

- konsonans i dysonans (wyjaśnienie pojęć);

- półton diatoniczny i chromatyczny (budowanie i zamienianie enharmoniczne);

- enharmonia (zamienianie dźwięków enharmonicznie równoważnych);

- podwójne znaki chromatyczne;

- progresja niemodulująca;

- modulacja;

- strony i programy przydatne w edukacji muzycznej (prezentacja), np.:

edytor nut: Musescore,

aplikacje: learningApps.org.,

blogi,

www.dur-moll.pl.

5. Rozbudzenie zainteresowania literaturą muzyczną

Muzyka ludowa:

- Oskar Kolberg, wybitny polski etnograf;

- cechy polskich pieśni i tańców ludowych;

- instrumenty ludowe:

słuchanie i omawianie na przykładach z literatury muzycznej oraz prezentacji multimedialnych.

Faktura utworu muzycznego:

- monofonia;

- polifonia;

- homofonia;


zauważanie rodzaju faktury utworu w wysłuchanych przykładach muzycznych,

rozpoznawanie i opisywanie uzasadniające wybór.

Budowa utworu muzycznego:

23

- budowa okresowa;

- budowa ewolucyjna;


rozpoznawanie budowy utworu w wysłuchanych przykładach muzycznych,

posługiwanie się wiedzą z zasad kształtowania budowy utworu muzycznego.

Formy muzyczne:

- formy polifoniczne – kanon, fuga,

- formy homofoniczne – wariacje, rondo,


rozpoznawanie form muzycznych w wysłuchanych przykładach muzycznych,

opisywanie form muzycznych,

posługiwanie się wiedzą z zakresu technik kompozytorskich;

- imitacja (rodzaje przetworzeń : augmentacja, diminucja, ruch raka, odbicie lustrzane);

- technika wariacyjna ( rodzaje przekształceń ).

Głosy wokalne:

- kontratenor,

rozpoznawanie rodzaju głosu w wysłuchanych przykładach muzycznych.

Instrumenty muzyczne:

- altówka, kontrabas, fagot, puzon, tuba, gitara, akordeon, harfa, kotły, trójkąt, klawesy, tamburyn,

talerze:

słuchanie i omawianie na przykładach z literatury muzycznej i prezentacji multimedialnych,

rozpoznawanie brzmienia instrumentów w wysłuchanych przykładach muzycznych,

podział instrumentów na instrumenty smyczkowe, strunowe, dęte drewniane, dęte blaszane,

perkusyjne, umiejętność przyporządkowania instrumentów do właściwych grup.

Aparat wykonawczy:

- muzyka solowa,

- muzyka zespołowa, podstawowe zespoły muzyczne – duo (duet), trio (tercet), kwartet, orkiestra

smyczkowa, orkiestra dęta, orkiestra symfoniczna, chór dziecięcy, żeński, męski, mieszany:

słuchanie i omawianie na przykładach z literatury muzycznej i prezentacji multimedialnych,

określanie aparatu wykonawczego w wysłuchanych przykładach muzycznych.

Zawody związane z muzyką:

- muzyk instrumentalista;

- muzyk wokalista;

- dyrygent;

- kompozytor;

24

- lutnik;

- reżyser dźwięku;

przedstawienie i omówienie wymienionych zawodów,

prezentowanie na przykładach osób, postaci związanych ze szkołą i środowiskiem

lokalnym,

zainteresowanie rodzajem wykonywanej pracy związanej z danym zawodem.

Najważniejsze wydarzenia muzyczne:

- festiwale, konkursy, koncerty:

przedstawienie znaczących wydarzeń muzycznych ogólnopolskich i lokalnych,

zachęcenie uczniów do uczestniczenia w wydarzeniach muzycznych,

recenzowanie, omawianie wydarzeń, w których uczestniczyli uczniowie.

Klasa VI cyklu sześcioletniego, klasa IV cyklu czteroletniego




- śpiewanie poznanych interwałów w kierunku w wznoszącym i opadającym, z nazywaniem

dźwięków;

- śpiewanie wysłuchanego interwału złożonego po sprowadzeniu go do interwału prostego,

w wygodnej dla ucznia skali głosu;

- powtarzanie głosem w skali ucznia interwałów i akordów granych przez nauczyciela w wysokim

lub niskim rejestrze;

- śpiewanie trójdźwięków majorowych i minorowych w postaci zasadniczej i w przewrotach

w kierunku wznoszącym i opadającym, z nazywaniem dźwięków;

- śpiewanie trójdźwięków zmniejszonych i zwiększonych bez przewrotu w kierunku wznoszącym

i opadającym, z nazywaniem dźwięków;

- powtarzanie głosem w skali ucznia i układzie skupionym trójdźwięków granych przez nauczyciela

w układzie rozległym;

- śpiewanie trójdźwięku w postaci zasadniczej i w kolejnych przewrotach od jednego dźwięku;

- śpiewanie dominanty septymowej w postaci zasadniczej w kierunku wznoszącym, z nazywaniem

dźwięków;

- śpiewanie dominanty septymowej w przewrotach w kierunku wznoszącym, z nazywaniem

25

dźwięków;

- śpiewanie poznanych gam majorowych i minorowych w odmianach, w kierunku w wznoszącym

i opadającym;


męskie i żeńskie, z nazywaniem dźwięków;



- rozpoznawanie poznanych interwałów granych w kierunku w wznoszącym i opadającym

na fortepianie i innych instrumentach, w różnych rejestrach;


- rozpoznawanie poznanych interwałów granych po dwa, w różnych rejestrach;

- rozpoznawanie poznanych interwałów złożonych;

- rozpoznawanie trójdźwięków: majorowego, minorowego w przewrotach, zwiększonego

i zmniejszonego w postaci zasadniczej granych melodycznie w kierunku w wznoszącym

i opadającym w różnych rejestrach;

- rozpoznawanie trójdźwięków melodycznych w przebiegu słyszanej melodii;

- rozpoznawanie przewrotów dominanty septymowej;

- rozpoznawanie dominanty septymowej w przebiegu słyszanej melodii;

- rozpoznawanie odmian gamy minorowej, zrytmizowanej, w zróżnicowanych rejestrach;


- rozpoznawanie odmian gam, na których opiera się słuchana melodia;

- rozpoznawanie progresji melodyczno-rytmicznej w słuchanych przykładach muzycznych.



- śpiewanie poznanych interwałów w dwugłosie przez dwie osoby;

- śpiewanie struktur interwałowych, podanych symbolami cyfrowymi, z zapisanym kierunkiem

budowania w wybranej tonacji;

- śpiewanie struktur interwałowych, podanych symbolami cyfrowymi, z zapisanym kierunkiem

budowania w oderwaniu od tonacji;

- śpiewanie trójdźwięku w trzygłosie, przez trzech uczniów;

- śpiewanie rozwiązania górnego dźwięku dominanty septymowej w przewrotach na odpowiedni

dźwięk toniki;

- śpiewanie rozwiązania dominanty septymowej w przewrotach na tonikę;

- śpiewanie w czterech grupach dominanty septymowej w postaci zasadniczej i w przewrotach

26

z rozwiązaniem na tonikę;



- śpiewanie najwyższego i najniższego głosu w pochodzie akordowym granym przez nauczyciela

z nazywaniem dźwięków.


- rozpoznawanie wśród słuchanych współbrzmień interwałów, trójdźwięków oraz dominanty

septymowej;

- rozpoznawanie poznanych interwałów granych harmonicznie, w różnych rejestrach fortepianu lub

na innych instrumentach;

- rozpoznawanie interwałów śpiewanych przez dwóch uczniów;

- rozpoznawanie trójdźwięków w przewrotach, granych harmonicznie, w układzie skupionym;

- rozpoznawanie D7 w przewrotach;

- rozpoznawanie faktury utworu w wysłuchiwanych przykładach muzycznych z uwzględnieniem

omawianych epok;

- rozpoznawanie rodzaju harmoniki w wysłuchiwanych przykładach muzycznych

z uwzględnieniem omawianych epok;

- rozpoznawanie funkcji triady, granych harmonicznie;

- rozpoznawanie funkcji triady oraz dominanty septymowej w przebiegu akordów;

- rozpoznawanie kadencji doskonałej, wielkiej doskonałej, kościelnej, zawieszonej i zwodniczej.




intonowanie toniki;

- utrwalanie się w tonacji poprzez śpiewanie triady harmonicznej;

- intonowanie toniki po wysłuchaniu fragmentu melodii;

- śpiewanie końcowego fragmentu melodii, zakończonej na tonice;

- śpiewanie końcowego fragmentu melodii, zakończonej na innym stopniu gamy.





- rozpoznawanie zakończeń melodii na tonice lub na innym stopniu gamy, z określeniem stopnia

gamy;

27

- rozpoznawanie stopni gamy w przebiegu melodycznym;

- rozpoznawanie trybu i nazwy trójdźwięku w postaci zasadniczej granego po podaniu dźwięku „a”.




- realizowanie dwugłosu rytmicznego;

z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela,


samodzielnie przez ucznia,

w formie kanonu rytmicznego;

- wykonywanie ostinata rytmicznego ( melodia i samodzielny głos rytmiczny ) przez dwie grupy

uczniów;

- wykonywanie samodzielnie rytmów z ostinatem rytmicznym;

- taktowanie do słuchanych przykładów z literatury muzycznej w metrum 2/4, 3/4, 4/4;

- wykonywanie polirytmii;

- nakładanie na siebie grup rytmicznych – dwie ósemki i triola ósemkowa;

- wykonywanie tego samego rytmu we wskazanym metrum- 2/4, 3/4 oraz 6/8.


- rozpoznawanie i wykonanie tataizacją grup rytmicznych granych przez nauczyciela, w taktach

z ćwierćnutami i ósemkami;

- porównywanie podobnych do siebie schematów rytmicznych;

- dokonanie właściwego wyboru jednego schematu rytmicznego z wykonanych przez nauczyciela;

- rozpoznawanie metrum w przykładach z literatury muzycznej.



- uczenie się na pamięć piosenek z nut, melodii ludowych, z możliwością nucenia;

- powtarzanie dwu- i czterotaktowych fragmentów melodii granych przez nauczyciela, nazwami

literowymi i solmizacją;

- śpiewanie interwału z początku lub końca wysłuchanego fragmentu melodii;

- wykonywanie głosem zapamiętanych struktur melodycznych, rytmicznych i melodyczno-

rytmicznych;

- powtarzanie głosem melodii, prezentowanej przez nauczyciela z akompaniamentem

harmonicznym;

28

- powtarzanie głosem głównej melodii, prezentowanej przez nauczyciela w dwugłosie;

- powtarzanie głosem interwału, trójdźwięku, czterodźwięku po zagraniu przez nauczyciela innego

współbrzmienia;

- śpiewanie tematów muzycznych z prezentowanej i omawianej literatury muzycznej;

- dokończenie tematu muzycznego zaczerpniętego z omawianej literatury muzycznej,

zaprezentowanego przez nauczyciela.


- uczenie się na pamięć piosenek (ze słuchu), fragmentów utworów i ćwiczeń;

- rozpoznawanie interwału z końca lub początku wysłuchanego fragmentu melodii;


utworów muzycznych,

piosenek po samym rytmie,

melodii, granych bez rytmu, w równych wartościach;

- rozpoznawanie interwału lub akordu po zagraniu przez nauczyciela innego współbrzmienia;

- zapamiętywanie tematów muzycznych z prezentowanej i omawianej literatury muzycznej;

- powtarzanie na fortepianie melodii zagranej przez nauczyciela.


- określanie wysokości i nazwy usłyszanego dźwięku, po podaniu dźwięku „a”;

- określanie trybu i nazwy usłyszanego akordu, po podaniu dźwięku „a”;

- intonowanie z pamięci dźwięku „a”;

- śpiewanie gam z pomijaniem co drugiego dźwięku;

- śpiewanie piosenek z pamięci z pomijaniem co drugiego taktu;

- śpiewanie piosenek z pamięci, z pomijaniem co drugiego słowa;

- śpiewanie trójdźwięku w kierunku wznoszącym i opadającym z pominięciem wybranego

składnika;

- śpiewanie triady z pominięciem wybranego składnika trójdźwięków;

- bezgłośne uczenie się na pamięć zapisu nutowego i notowanie z pamięci:

przebiegów melodyczno-rytmicznych,

piosenek,

zrytmizowanych tekstów,

przebiegów rytmicznych;

- uczenie się z nut na pamięć melodii (bezgłośnie) i wykonanie jej bez nut;

- uczenie się z nut na pamięć rytmu (bez wystukiwania), wykonanie go bez nut.

29

g) Ć w i c z e n i a s p o s t r z e g a n i a i z a p i s u

- dyktando jednogłosowe melodyczne;

- czterotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne;

- ośmiotaktowe, jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne;

- jedno- lub dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie uzupełnianki;

- ośmiotaktowe, jednogłosowe dyktando pamięciowe;

- jedno- lub dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne w formie układanki;

- korekta błędów melodycznych;

- dwugłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne;

Ćwiczenia realizowane są w kluczu wiolinowym i basowym:

- dyktando interwałowe,

- dyktando akordowe,

- dyktanda rytmiczne jednogłosowe,

- korekta błędów rytmicznych,

- dwutaktowa polirytmia dwugłosowa.




- ćwiczenia rozwijające dykcję.


- czytanie nazw literowych i solmizacyjnych dźwięków, bez śpiewu, w kluczu wiolinowym

i basowym, w równych wartościach lub w określonym rytmie;





- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach zapisanych w kluczu basowym,

w skali odpowiadającej skali ucznia;

- śpiewanie przebiegów melodycznych w równych wartościach ze zmianami klucza.


- śpiewanie jednogłosu a cappella;

- śpiewanie jednogłosu z towarzyszeniem instrumentalnym ( wykonanym przez nauczyciela

na fortepianie lub odtworzonym z nagrania ):

w fakturze homofonicznej,

30

w fakturze polifonicznej,

w stylu omawianej epoki;

- śpiewanie wybranych głosów z partytur orkiestrowych omawianych przykładów z literatury

muzycznej;


z drugim głosem wykonywanym przez nauczyciela ( głosem lub na instrumencie ),


przez dwóch uczniów,


kanonów dwu- i trzygłosowych wykonywanych przez uczniów, z akompaniamentem lub

bez akompaniamentu,

pionowych konstrukcji trzygłosowych, realizowanych przez trzech uczniów;

- śpiewanie melodii z równoczesnym wykonywaniem jednotaktowego ostinata rytmicznego;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie drugiego głosu;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie akordów triady harmonicznej jako

akompaniamentu;

- śpiewanie melodii z równoczesną grą na fortepianie lub głównym instrumencie ucznia

zrytmizowanego akompaniamentu, opartego na akordach triady harmonicznej.

Materiał muzyczny:



uczniów na instrumencie głównym, kanony, ćwiczenia solfeżowe.


nazwami literowymi,

solmizacją,

stopniami gamy,

tataizacją,

z tekstem,

z taktowaniem,



prostym ruchem.


31

- śpiewanie gam, piosenek z zastosowaniem dynamiki, artykulacji i agogiki;


- improwizowanie na instrumentach perkusyjnych rytmów lub melodii;



- improwizowanie tekstu do melodii;


- improwizowanie tekstu do rytmu;

- realizowanie rytmów prostym ruchem,


z rytmami synkopowanymi;

- tworzenie akompaniamentu opartego na funkcjach triady harmonicznej do podanej melodii;

- improwizowanie melodii w oparciu o poznane skale;

- komponowanie i wykonanie miniatur muzycznych, opartych na poznanych skalach.


a) z a g a d n i e n i a d o r e a l i z a c j i :

Materiał klasy IV i V oraz:

- gamy majorowe - E, As ( budowanie i zapisywanie);

- gamy minorowe - cis, f w odmianach: eolska, harmoniczna, dorycka, melodyczna (budowanie

i zapisywanie);

- triada harmoniczna w poznanych gamach (budowanie i zapisywanie z oznaczeniem

trójdźwięków);

- interwały proste (budowanie, zapisywanie, posługiwanie się symbolami);

- tryton (budowanie i rozwiązywanie w poznanych tonacjach i w oderwaniu od tonacji);

- interwały złożone (wykorzystanie w ćwiczeniach słuchowych);

- trójdźwięki majorowe i minorowe w przewrotach, zwiększone, zmniejszone w postaci zasadniczej

(budowanie, zapisywanie, posługiwanie się symbolami);

- dominanta septymowa w przewrotach, z rozwiązaniem na tonikę (budowanie, zapisywanie,

posługiwanie się symbolami, w poznanych tonacjach i od podanego dźwięku);

- akord toniki szóstego stopnia (TVI);

- kadencje - doskonała, wielka, kościelna, zawieszona, zwodnicza;

- przegrupowywanie rytmów z taktu 3/4 na 6/8 i odwrotnie;

- dwie kropki przy nucie;

32

- diatonika, chromatyka (wyjaśnienie pojęć);

- dźwięki gamowłaściwe i obce (wyjaśnienie pojęć, zauważanie w przykładach muzycznych);

- gama chromatyczna (budowanie , zasada chromatyzacji w górę i w dół);

- skale: góralska, pentatoniczna, dwunastodźwiękowa (zapoznanie z konstrukcją i brzmieniem

skali).

5. Rozbudzanie zainteresowania literaturą muzyczną

Epoki:

- barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX i XXI wieku:


określanie ram czasowych i stylu epoki,

umiejętność przyporządkowania kompozytorów do epoki, z uwzględnieniem

kompozytorów, których dzieła uczniowie wykonują.

Kompozytorzy

- Jan Sebastian Bach, Wolfgang Amadeusz Mozart, Fryderyk Chopin, Karol Szymanowski:

omawianie życiorysów w oparciu o dostępne źródła tekstowe,

słuchanie i omawianie wybranych przykładów muzycznych reprezentujących twórczość

kompozytora,

rozpoznawanie stylu charakterystycznego dla twórczości kompozytora :

- Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Händel, Józef Haydn, Ludwig van Beethoven, Henryk

Wieniawski, Stanisław Moniuszko, Piotr Czajkowski, Claude Debussy, Witold Lutosławski

słuchanie i omawianie wybranych przykładów muzycznych reprezentujących twórczość

kompozytora,

umiejętność przyporządkowania kompozytora do epoki,

znajomość najważniejszego elementu stylu charakterystycznego dla twórczości

kompozytora.

33

III. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

1. Obserwacja działań ucznia, jego zaangażowania i aktywności

- dotyczy pracy ucznia na lekcji, prezentowania własnych opinii, recenzowania działań

artystycznych, podejmowania i wywiązywania się z zadań wyznaczanych przez nauczyciela,

przygotowywania z własnej inicjatywy gazetek, referatów, ilustracji do omawianego tematu,

uczestniczenia w koncertach i wydarzeniach artystycznych.

2. Odpowiedzi ustne

- dają możliwość oceny umiejętności wypowiadania się ucznia, nawiązania dyskusji i wyciągnięcia

wniosków, w jakim stopniu uczeń opanował wiedzę ze zrozumieniem; pomagają uczniowi w

odtwarzaniu informacji poprzez zadawanie naprowadzających pytań.

3. Prace pisemne:

testy słuchowe:

- opierają się na krótkich rodzajach zadań, sprawdzających umiejętności ucznia w zakresie kilku

obszarów, zakładają prezentację zadań na instrumencie, z nagrań CD, z nośników multimedialnych;

sprawdziany:

- typ zadań otwartych, dający możliwość pełnego wypowiedzenia się ucznia, zaprezentowania

wiadomości wykraczających poza zadane pytanie;

testy wiedzy:

- typ zadań zamkniętych, wymagający od ucznia konkretnej odpowiedzi, jej wyboru, wskazania i

dopasowania;

kartkówki:

- krótkie formy sprawdzania wiedzy z jednego lub kilku tematów, mobilizują uczniów

do powtarzania wiadomości i systematycznego przygotowywania się do lekcji.

4. Zadania domowe

- prace zadawane przez nauczyciela związane z tematem lekcji, z wydarzeniami, w których

uczestniczą uczniowie.

5. Konkursy przedmiotowe

- uczestnictwo w konkursach solfeżowych i w konkursach wiedzy o zasięgu szkolnym, regionalnym

oraz ogólnopolskim.

34

IV. OPIS OSIĄGNIĘĆ UCZNIA NA ZAKOŃCZENIE ETAPU EDUKACYJNEGO

Uczeń potrafi:

Rozpoznać słuchowo i w zapisie, zbudować ustnie i pisemnie oraz zaśpiewać:

- interwały w kierunku wznoszącym i opadającym w zakresie oktawy;

- gamy majorowe do czterech znaków przykluczowych, rozpoczynając od I stopnia oraz

od dźwięku c lub cis;

- gamy minorowe w odmianach do czterech znaków przykluczowych, rozpoczynając od I stopnia

oraz od dźwięku c lub cis;

- trójdźwięki : majorowy, minorowy w przewrotach, zwiększony i zmniejszony, w kierunku

wznoszącym i opadającym;

- dominantę septymową w przewrotach od podanego dźwięku oraz w podanej tonacji;

- dominantę septymową w przewrotach z rozwiązaniem na tonikę;

- triadę harmoniczną w poznanych tonacjach.

Rozpoznać słuchowo i w zapisie, napisać i zaśpiewać progresję.

Rozpoznać słuchowo i w zapisie dźwięki obce w tonacji.

Rozpoznać słuchowo i w zapisie, wykonać i zapisać struktury rytmiczne, zbudowane z poznanych

wartości i grup rytmicznych.

Rozpoznać słuchowo i w zapisie poznane rodzaje metrum.

Zaśpiewać z nut melodie:

- w poznanych tonacjach;

- z poznanymi wartościami rytmicznymi;

- oparte o poznane struktury melodyczne;

- w jednogłosie;

- z akompaniamentem drugiego głosu;

- w dwugłosie.

Wykonać z nut przebiegi rytmiczne, oparte o poznane wartości i grupy rytmiczne, w znanym

metrum.

Zapamiętać i wykonać głosem lub zapisać :

- krótkie ćwiczenie solfeżowe;

- piosenkę;

- melodię;

- fragment utworu.

Tworzyć własne wypowiedzi muzyczne.

Odczytywać i realizować zapisany tekst muzyczny zgodnie z zawartymi oznaczeniami

35

i wskazówkami interpretacyjnymi.

Aktywnie słychać muzyki.

Rozpoznać słuchowo polskie tańce narodowe.

Zapisać i wykonać rytmy charakterystyczne dla polskich tańców narodowych.

Określać cechy muzyki ludowej.

Rozpoznać słuchowo i w zapisie oraz omawiać:

- elementy dzieła muzycznego;

- fakturę utworu muzycznego;

- poznane formy utworu muzycznego.

Rozpoznać słuchowo brzmienie poznanych głosów wokalnych oraz instrumentów.

Wymienić i ogólnie charakteryzować :

- omawiane epoki;

- twórczość poznanych kompozytorów;

- zawody związane z muzyką;

- najważniejsze wydarzenia muzyczne.

Korzystać:

- ze wskazanych tradycyjnych i multimedialnych zbiorów literatury muzycznej;

- oprogramowania komputerowego wspomagającego naukę i rozwój kompetencji muzycznych.

Uczeń zna i stosuje:

- zasady notacji i kaligrafii muzycznej dotyczące :

- zapisu pojedynczych dźwięków i współbrzmień w kluczach wiolinowym i basowym, na

pięciolinii oraz na liniach dodanych dolnych i górnych;

- symboli interwałów i akordów;

- wartości rytmicznych nut i pauz;

- grup rytmicznych;

- kropki przy nucie, fermaty, łuków;

- znaków przykluczowych;

- znaków chromatycznych pojedynczych;

- przenośników oktawowych;

- transpozycji;

- znaków zakończenia utworów;

- znaków skrótów pisowni muzycznej.

36

V. OGÓLNA KONCEPCJA PROGRAMU NAUCZANIA

Program nauczania przedmiotu Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi został opracowany w

oparciu o zatwierdzoną przez MKiDN i obowiązującą Podstawę programową. Zawiera wszystkie

cele i efekty kształcenia przedstawione w Podstawie programowej dla tego przedmiotu.

Uszczegółowione treści nauczania oraz przewidywane osiągnięcia uczniów na koniec etapu

edukacyjnego powstawały z myślą o sylwetce absolwenta.

W zakresie kształcenia słuchu program jest niejako kontynuacją przedmiotu Rytmika

z elementami kształcenia słuchu realizowanego w szkołach muzycznych I stopnia w cyklu

sześcioletnim. Stąd omawiany program zakłada, że uczniowie rozpoczynający naukę w klasie IV

posiadają już podstawową wiedzę z zakresu teorii muzyki i podstawowe umiejętności słuchowe.

Dla uczniów szkół muzycznych cyklu czteroletniego takim wprowadzeniem jest przedmiot

Podstawy kształcenia słuchu realizowany w klasie I.

Przedmiot Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi powstał z połączenia dwóch

samodzielnych dotąd przedmiotów. Najważniejszą zatem cechą tego programu jest podkreślenie

korelacji, jaka powinna mieć miejsce w realizacji materiału nauczania z zakresu wiedzy o muzyce,

teorii muzyki i praktyki.

Punktem wyjścia dla autorek programu są cele związane z umiejętnościami słuchowymi

ucznia - rozwijaniem słuchu muzycznego, umiejętnościami czytania nut głosem, ekspresją

muzyczną - połączone z literaturą muzyczną. Elementem mogącym uatrakcyjnić realizację zadań są

wprowadzone do programu zabawy muzyczne i proste formy ruchu. Bazą do wszelkich działań

dydaktycznych jest wiedza z zakresu teorii muzyki.

Niektóre treści nauczania zawarte w Podstawie programowej zostały rozszerzone

w niniejszym programie nauczania. Dotyczy to obszaru teorii muzyki, w zakresie której uczeń

będzie realizował zadania edukacyjne. Wprowadzone zostały przewroty trójdźwięku majorowego

i minorowego, przewroty dominanty septymowej oraz gamy do czterech znaków przykluczowych.

Zmiana ta podyktowana była koniecznością dostosowania programu do treści nauczania,

realizowanych na zajęciach z instrumentu głównego. Korelacja między zagadnieniami łączącymi

obydwa przedmioty jest jednym z elementów Podstawy programowej, dlatego autorki widziały

potrzebę wprowadzenia tej zmiany.

Główne założenia programu nauczania opracowane zostały dla ucznia na poziomie

podstawowym. Dla uczniów zdolnych proponowane są ćwiczenia o wyższym stopniu trudności,

zaznaczone w tekście kursywą. Przedstawiony materiał nauczania umożliwia nauczycielowi dobór

odpowiedniego, dostosowanego do potrzeb ucznia sposobu realizowania ćwiczeń i zadań.

Realizacja tego programu zakłada wykorzystanie techniki spirali. Materiał realizowany w klasach

37

młodszych jest wykorzystywany w kolejnych latach nauki, rozszerzany z jednoczesnym

stopniowaniem trudności. Stąd powtarzające się rodzaje ćwiczeń, które powinny utrwalać zdobytą

wiedzę i umiejętności oraz rozszerzać ich zakres w zależności od możliwości uczniów.

Niniejszy program nauczania skierowany jest zarówno do nauczycieli rozpoczynających

pracę jak i do doświadczonych pedagogów. Zmiana koncepcji nauczania przedmiotu wymaga

nowego, twórczego podejścia do sposobów realizacji materiału zawartego w programie. Powinna

też wyzwolić kreatywność nauczyciela, którego doświadczenia okażą się pomocne przy ewaluacji

tego programu.

VI. WSKAZÓWKI METODYCZNE

1. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury melodyczne

Podstawowe struktury melodyczne – interwały, akordy, pochody gamowe stanowią punkt wyjścia

do rozumienia większych fragmentów muzycznych. Od stopnia opanowania i sprawności

poruszania się w zakresie rozpoznawania i śpiewania tych struktur zależeć będą postępy ucznia

w pisaniu dyktand, czytaniu nut głosem i analizie dzieła muzycznego.

Melodyczna prezentacja interwałów i akordów jest łatwiejszą formą ich identyfikacji. Wiąże

się to z możliwością powtarzania głosem przez ucznia pojedynczo zagranych dźwięków. Niniejszy

program zakłada, że taka forma przeznaczona jest dla ucznia na poziomie podstawowym. Natomiast

przez dodanie prezentacji harmonicznej zwiększamy trudność i uznajemy ją jako działanie

na poziomie rozszerzonym.

W kształceniu poczucia tonalnego, pierwsze doświadczenia uczniów z interwałami

i akordami powinny być wpisane w określoną tonację. Kolejny stopień trudności to oderwanie

od tonacji. Obydwa sposoby należy stale utrwalać i dopasowywać do możliwości uczniów.

Jedną z głównych zasad wprowadzania materiału na lekcjach kształcenia słuchu z audycjami

muzycznymi powinno być poprzedzanie teorii praktyką. Przewaga praktyki nad werbalizmem

podczas lekcji pozwala na bardziej świadome odkrywanie prawd muzycznych i formułowanie przez

uczniów własnych, bardziej trwałych definicji.

Nie każde zagadnienie można wprowadzić w powyższy sposób, ale należy o tej zasadzie

pamiętać i stosować ją w miarę możliwości.

Wprowadzanie pojęć: interwał, trójdźwięk, dominanta septymowa, gama można zacząć

od nauki piosenki, której melodia będzie zawierała odpowiedni materiał do realizacji zagadnienia.

Należy także odwoływać się do tematów z literatury muzycznej oraz utworów wykonywanych

przez uczniów. Te podstawowe struktury melodyczne nie powinny zaistnieć w świadomości

38

uczniów jako pojedyncze, oderwane od siebie elementy muzyczne. Muszą być one wykorzystane

i zastosowane we wszystkich działaniach ucznia, związanych z rozwijaniem słuchu muzycznego.

2. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury harmoniczne

Zjawisko harmonii jest obecne w naszym codziennym życiu. W muzyce doświadczanie harmonii

również towarzyszy nam na co dzień, jednak umiejętność poruszania się w strukturach

harmonicznych sprawiać może uczniom pewne trudności. Stąd ważne miejsce w niniejszym

programie zajmują zagadnienia związane z kształceniem słuchu harmonicznego.

Jedną z metod wprowadzania wielogłosu jest wykorzystanie formy kanonu. W kanonie

możemy wykonywać zarówno utwory, piosenki, jak i proste struktury melodyczne, takie jak gamy.

W gamach należy zwrócić uwagę na współbrzmienia wertykalne głosów, które kierują uwagę

uczniów na interwał czy trójdźwięk.

Formę kanonu realizujemy najczęściej za pomocą śpiewu. Innym sposobem jego realizacji

może być gra na instrumentach lub prosta interpretacja ruchowa. Od stopnia zaawansowania grupy

zależy, jaki kanon (ile głosów) możemy wybrać do zajęć.

Słuch harmoniczny rozwijamy od najprostszych i pojedynczych struktur, jakimi są

interwały, trójdźwięki czy dominanta septymowa. Zajęcia należy zacząć od wyćwiczenia

umiejętności słyszenia liczby zagranych jednocześnie dźwięków oraz selektywnego wybierania –

intonowania pojedynczych dźwięków z podanego współbrzmienia. Kolejnym krokiem w rozwoju

słuchu jest słyszenie i śpiewanie wszystkich składników interwału i akordu. Jest to umiejętność

wymagająca dobrego słuchu analitycznego. Stąd rozpoznawanie interwałów i akordów

na podstawie wysłuchania ( tylko) harmonicznego można potraktować jako działania na poziomie

rozszerzonym.

Ważnym elementem rozwijania słuchu ucznia jest uwrażliwienie go na zależności pomiędzy

współbrzmieniami poprzez akordy triady harmonicznej – tonikę, subdominantę i dominantę.

Umiejętność usłyszenia i określenia rodzaju akordu powinna być kształcona od samego początku,

równolegle z innymi strukturami wprowadzanymi na lekcjach kształcenia słuchu.

Początkowo jest to zauważenie i zaznaczenie toniki oraz dominanty, np. poprzez

odpowiedni gest czy śpiewanie prymy danego akordu. Następnie, w przebiegu harmonicznym

dodajemy subdominantę i dominantę septymową. Dla poziomu rozszerzonego proponujemy

wprowadzić akord toniki szóstego stopnia oraz kadencje. Sprawne, słuchowe określanie kadencji

jest umiejętnością wymagającą ćwiczeń i czasu, jednak warto ten czas poświęcić na realizację tego

zagadnienia, gdyż postrzeganie kadencji nie tylko kształci słuch harmoniczny, ale także bardzo

rozwija poczucie tonalne.

39

3. Kształcenie słuchu muzycznego – struktury rytmiczne

Rytm jest najbardziej intuicyjnym zjawiskiem w strukturach muzycznych. Dzieci mają naturalne

poczucie rytmu i wynikającą z tego łatwość powtarzania, naśladowania i reagowania na zewnętrzne

bodźce związane z rytmem. Jest to dobry punkt wyjścia do wprowadzania podstawowej wiedzy,

zgodnie z zasadą poprzedzania teorii praktyką.

Ćwiczenia rytmiczne sprawiają uczniom dużo przyjemności ze względu na urozmaicone

sposoby ich realizacji : klaskanie, tupanie, grę na instrumentach perkusyjnych czy rytmizowanie

tekstu. Dlatego też zachęcamy nauczycieli do jak najczęstszego wykorzystywania pomocy

dydaktycznych oraz aktywizowania uczniów m.in. poprzez ruch we wszelkich działaniach

związanych z rytmem.

Należy jednak zwracać uwagę, żeby rytm nie był zjawiskiem zupełnie oderwanym

od struktur melodycznych. Dlatego proponujemy, aby ćwiczenia rozpoznawania rytmu opierały się

na przebiegach melodyczno-rytmicznych, powtarzających się schematach, które tworzą pewną myśl

muzyczną. Stąd zawarte w niniejszym programie ćwiczenia rytmiczne dwu- lub czterotaktowe

nawiązują do zasad budowy okresowej utworu muzycznego – fraz i zdań muzycznych.

Zagadnienia rytmiczne wpisane zostały także w literaturę muzyczną. Na przykład rytmy

charakterystyczne dla polskich tańców narodowych pozwalają zarówno na utrwalanie grup

rytmicznych, jak i na określanie rodzaju tańca.

Z rytmem powiązane są pojęcia pulsu, metrum, taktowania, które powinny być utrwalane

równolegle z ćwiczeniami rytmicznymi.

4. Kształcenie wyobraźni muzycznej

Wyobraźnia muzyczna to słuch wewnętrzny, czyli umiejętność wyobrażenia sobie i zaśpiewania

dźwięku bez dodatkowych bodźców słuchowych. W programie zostały opisane ćwiczenia

wspomagające rozwój wyobraźni - śpiew gam z pomijaniem niektórych dźwięków, ćwiczenia

solfeżowe z pomijaniem wskazanych taktów, piosenki z pomijaniem fragmentu tekstu.

Do ćwiczeń w tym dziale włączono także sposoby bezgłośnego uczenia się i zapisu

z pamięci melodii, kierując się przywoływaniem jej przez ucznia w myśli, a nie tylko utrwaleniem

jej obrazu graficznego. Ćwiczenia te rozwijają pamięć muzyczną oraz wspomagają pisanie dyktand

pamięciowych. Początkowo zapisywane w ten sposób melodie powinny być krótkie, łatwe

do zapamiętania i omówione wcześniej - wspólnie przez uczniów z nauczycielem.

W rozwoju wyobraźni muzycznej należy także kierować uwagę uczniów na postrzeganie

40

i zapamiętywanie dwutaktowych struktur melodyczno-rytmicznych (fraz), z których można składać

większe fragmenty melodii. Ćwiczenia w tym zakresie powinny odbywać się w zupełnej ciszy,

dlatego należy zadbać o odpowiednie warunki do ich realizacji.

5. Kształcenie poczucia tonalnego

Poczucie tonalne związane jest ze sprawnym poruszaniem się w zakresie gam. Proponowane w

programie ćwiczenia struktur melodycznych, opartych na gamie, sugerują nazywanie i śpiewanie

ich literowo, solmizacją oraz nazwami stopni. Ten rodzaj określania dźwięków kształci umiejętność

postrzegania funkcji poszczególnych stopni gamy. W ćwiczeniach należy często powracać

do pierwszego stopnia gamy, aby utrwalić poczucie toniki.

Umiejętność intonowania toniki można wykształcić poprzez takie ćwiczenia, jak śpiewanie

gam od dźwięku „c” lub „cis”, śpiewanie gam od różnych stopni, śpiewanie dźwięków

prowadzących w kierunku wznoszącym i opadającym. Należy przy tym zwrócić uwagę uczniom

na właściwą i precyzyjną intonację śpiewanej toniki.

W posługiwaniu się stopniami gamy nie tylko należy śpiewać, można także zapisywać

pochody dźwiękowe za pomocą cyfr rzymskich. Ten rodzaj dyktanda kieruje uwagę uczniów

bardziej w stronę tonalności niż wysokościowego postrzegania dźwięków. Odczytywanie dźwięków

gamy przez określanie stopni pobudza wyobraźnię tonalną uczniów i kształci ich poczucie tonalne,

które nie dla wszystkich uczniów jest umiejętnością naturalną.

Tonalność związana jest ściśle ze strukturami harmonicznymi. Akordy triady harmonicznej

doskonale oddają zależności funkcyjne pierwszego, czwartego i piątego stopnia gamy oraz

trójdźwięków na nich zbudowanych. Ważne jest więc częste utrwalanie się w tonacji za pomocą

triady harmonicznej lub rozwiązania dominanty septymowej na tonikę. Świadome odczuwanie

dążenia do toniki pozwoli uczniom sprawniej realizować czytanie nut głosem, pisać dyktanda,

zapamiętywać dłuższe, tonalne struktury melodyczne.


Kształcenie ekspresji muzycznej jest istotnym elementem edukacji muzycznej. Wiąże się ono z

rozwijaniem muzykalności, poczuciem wartości artystycznej, umiejętnością rozumienia języka

muzycznego oraz kształci wrażliwość muzyczną.

Muzyka opiera się na emocjach twórcy, wykonawcy i słuchacza. Proponowane w programie

zadania stawiają ucznia w tych trzech rolach- kompozytora, muzyka i interpretatora oraz aktywnego

odbiorcy muzyki.

41

Ćwiczenia improwizacji i komponowania własnych form muzycznych kształtują

i rozbudzają w uczniach chęć tworzenia. Taka postawa pozwala wykreować siebie i podkreślić

swoją indywidualność. Odpowiedzialność za swoje dzieło przejawia się w roli muzyka

i interpretatora. Zaprezentowanie utworu wiąże się z występem publicznym, chęcią zainteresowania

swoją produkcją publiczności, wykonaniem na instrumencie i ciekawą interpretacją dzieła

w oparciu o nabytą wiedzę i umiejętności.

Aktywne odbieranie muzyki to zewnętrzny przejaw ekspresji widoczny w reagowaniu

ruchem na zmiany w muzyce. Rzeczą naturalną dla człowieka jest poruszanie się w rytm muzyki.

Są to zazwyczaj drobne ruchy podkreślające puls, rytmiczne poruszanie częściami ciała.

W prezentowanym programie zachęcamy nauczycieli do wykorzystywania tego rodzaju ekspresji

i traktowania ruchu jako narzędzia pozwalającego „dotknąć” muzykę.

Taka mnogość sytuacji dydaktycznych powinna rozbudzić kreatywność ucznia i pozytywnie

wpłynąć na jego rozwój emocjonalny.

7. Postrzeganie i analiza zjawisk muzycznych

Dyktanda stanowią jedną z form sprawdzania oraz utrwalania umiejętności uczniów. Nie jest jednak

wskazane zbyt częste ocenianie ucznia, lecz chodzi o to, aby uczniowie rozumieli i traktowali ten

rodzaj zadań jako ćwiczenie i doskonalenie słuchu.

Dyktanda mają na celu wyćwiczenie i utrwalenie określonych problemów dydaktycznych

związanych z metrum, rytmem, strukturami melodycznymi i harmonicznymi. Warto stosować

różnorodne rodzaje ćwiczeń słuchowych, by wszechstronnie rozwijać możliwości uczniów. Każde

dziecko będzie miało możliwość odkrycia rodzaju dyktanda, w którym poczuje się pewnie.

Sposób przeprowadzenia i poziom trudności dyktand zależy od nauczyciela, który powinien

znać możliwości swoich uczniów. Pisanie dyktand należy zaczynać od prostych struktur, w trosce

o to, by nie zniechęcić dzieci do realizacji tego trudnego zadania..

Dyktanda powinny być prezentowane nie tylko na fortepianie, lecz także na innych

instrumentach. Można w to działanie zaangażować również uczniów lub korzystać z nagrań

fonograficznych. Szczególnie cenną formą dyktand są fragmenty zaczerpnięte z literatury

muzycznej. Należy pamiętać, aby nagrania prezentowane uczniom były w oryginalnych

brzmieniach i w dobrej jakości.

Dyktanda melodyczne dotyczą tylko wysokości słuchanych dźwięków. Początkowo należy

prowadzić melodię po kolejnych dźwiękach gamy, po dźwiękach trójdźwięków, po znanych

skokach interwałowych, w utrwalonej na lekcji tonacji. Odmianą tego dyktanda jest podawanie

melodii w rytmie, którego uczniowie nie zapisują. Dyktanda mogą być pisane w kluczu

42

wiolinowym, basowym lub ze zmianą klucza. Mogą bazować na stopniach gamy z ich

rozwiązaniem na tonikę.

Dyktanda melodyczno-rytmiczne dotyczą zapisu wysokości słyszanych dźwięków wraz

z rytmem. Melodia powinna opierać się na poznanych strukturach, aby poprzez dyktando kształcić

słuch i jednocześnie utrwalać materiał. Nauczyciel powinien wskazać uczniom sposób zauważania

i wykorzystywania omawianych zagadnień oraz pokazać, że pojedyncze struktury, takie jak

interwał, akord czy gama istotnie wpływają na całość konstrukcji melodycznej.

Dyktanda tego typu powinny opierać się na prostym rytmie. Struktury rytmiczne należy

budować z powtarzających się schematów i dopasować do melodii, aby razem tworzyły pewną

logiczną całość, zamkniętą myśl muzyczną.

Dyktanda melodyczno-rytmiczne zazwyczaj są cztero- lub ośmiotaktowe, wykorzystują

bowiem zasadę budowy okresowej.

Uzupełnianka polega na dopisaniu brakujących dźwięków melodii w odpowiednim rytmie.

Wprowadzeniem do tego typu dyktanda jest omówienie z uczniami struktury, w jakiej znajduje się

poszukiwany dźwięk: czy jest to pochód sekundowy po dźwiękach gamy, czy akord, czy skok

interwałowy.

Można też uzupełniać brakujące dłuższe fragmenty oraz całe takty w przebiegu

melodyczno-rytmicznym. Należy wtedy zwrócić uczniom uwagę na materiał poprzedzający

uzupełniany fragment i następujący bezpośrednio po nim, traktując to jako podpowiedź

i ukierunkowanie.

Dyktanda rytmiczne łatwiej pisać w oparciu o graną przez nauczyciela, powtarzającą się

melodię. Trudniej zapamiętać rytm, grany ze zmienną melodią. Jeszcze trudniej zapisać rytm

wykonany na jednej wysokości dźwięku. Jako urozmaicenie można zastosować dyktando

rytmiczno-ruchowe, w którym zapisuje się rytm, w jakim porusza się nauczyciel. Można też

poprosić uczniów o zapisanie rytmu podanego w formie rytmizowanego tekstu.

W realizacji dyktand polirytmicznych należy grać na fortepianie obydwa głosy w odległych

rejestrach, żeby uczniowie łatwiej je usłyszeli. Można polecić słuchanie jednego głosu, grając go

nieco głośniej. W dyktandach dla starszych klas, można zmniejszyć odległość pomiędzy głosami

i nie eksponować żadnego z głosów.

Dyktando pamięciowe polega na zapisaniu z pamięci usłyszanej kilkakrotnie melodii wraz

z rytmem. Dyktandem pamięciowym może być układanka z taktów poznanego wcześniej fragmentu

muzycznego, a także piosenka, której uczniowie nauczyli się na pamięć, a po kilku dniach zapisują

ją jako dyktando.

Korekta błędów polega na dostrzeganiu różnicy pomiędzy słuchanym fragmentem

muzycznym, a jego zapisem. Uczniowie zaznaczają błędnie zapisane dźwięki. W trudniejszej wersji

43

należy dopisać poprawne dźwięki. W tego typu dyktandzie stopniowanie trudności polega na

rodzaju zapisanego błędu- np. prezentowana melodia wznosi się, a w zapisie opada, słychać tercję,

a w zapisie widnieje oktawa. W starszych klasach błędy będą mniej ewidentne, na przykład brak

w zapisie podwyższonego VII stopnia w melodii opartej na minorze harmonicznym. Dyktanda

wpływają na rozwój wyobraźni muzycznej oraz doskonalą czytanie nut.

Dyktanda interwałowe. Najprostszą formą dyktand interwałowych jest podawanie

do rozpoznania interwałów granych w kierunku wznoszącym w środkowym rejestrze fortepianu.

Nieco trudniej jest rozpoznać interwały grane w kierunku opadającym oraz podawane

harmonicznie. Uczniowie mogą mieć trudności z interwałami granymi w górnym i dolnym

rejestrze. Modyfikacją tego typu dyktanda jest granie melodycznie trzech dźwięków i określanie

interwałów między nimi. Zdolnym uczniom można podawać po dwa interwały, grane jeden

po drugim, aby rozpoznali je „barwowo”. Podstawą słyszenia interwałów jest umiejętność

poprawnego ich śpiewania.

Układanka polega na prawidłowym uszeregowaniu taktów zapisanych w zmienionej

kolejności. Należy zwracać uwagę uczniów na podobne takty, następnie na różnice między nimi,

na kierunek melodii, punkt kulminacyjny i powtarzające się fragmenty. Na każdej lekcji należy

dbać o skupienie i koncentrację podczas pisania dyktand. Pożądane jest, aby uczniowie mieli

podzielność uwagi i w trakcie pisania dyktanda równocześnie słuchali komentarzy i podpowiedzi

nauczyciela.

8. Czytanie nut głosem

W omawianym programie ćwiczenia w czytaniu nut głosem umieszczone są przed ćwiczeniami

słuchowymi. Wychodzimy bowiem z założenia, że śpiew jest naturalną umiejętnością ucznia szkoły

muzycznej i łatwiej stanie się podstawą do zrozumienia przez niego wprowadzanych pojęć

i struktur słuchowych. Zgodnie ze wspomnianą wcześniej zasadą: praktyka wyprzedza teorię.

Czytanie nut głosem jest bardzo ważnym elementem rozwoju muzycznego ucznia. Kształci

on nie tylko umiejętności słuchowe związane z kształceniem słuchu, ale także rozwija wyobraźnię

muzyczną, która odgrywa ważną rolę w zrozumieniu i interpretacji utworów wykonywanych na

głównym instrumencie. Nauczyciele-muzycy zwracają uwagę na większą potrzebę rozwijania tej

umiejętności, gdyż usprawnia ona czytanie nut a vista oraz rozwija muzykalność dziecka. Dlatego

proponujemy, aby ćwiczenia w czytaniu nut głosem nie ograniczały się do typowych ćwiczeń

solfeżowych, ale zachęcamy nauczycieli do korzystania z literatury muzycznej, szczególnie

uwzględniającej utwory, które uczniowie grają na głównych instrumentach.

Naukę czytania nut głosem należy poprzedzić ćwiczeniami związanymi z emisją głosu,

44

właściwym oddechem podczas śpiewu, prawidłową postawą i dykcją. Ważne jest również

dostrzeganie problemów głosowych uczniów i proponowanie odpowiednich sposobów realizacji

ćwiczeń, dbając o to, aby te trudności nie zniechęcały uczniów do śpiewania. Proponujemy także

ćwiczenia usprawniające czytanie nut głosem, które wykorzystują umiejętności zdobyte przez

uczniów w innych obszarach rozwoju słuchu, a tutaj mogą ułatwiać odczytywanie struktur

melodyczno-rytmicznych.

Śpiew wiąże się z nazywaniem i określaniem dźwięków. Należy zwracać uwagę

na rozwijanie wszystkich umiejętności w tym zakresie – śpiewanie nazwami literowymi,

solmizacją, z tekstem, na sylabie „la” oraz tataizacją – w przypadku przebiegów rytmicznych.

Jednak większy nacisk należy położyć na posługiwanie się solmizacją, która pozwala na bardziej

muzykalne realizowanie ćwiczeń, zarówno pod kątem melodycznym jak i interpretacyjnym.

Podczas realizacji ćwiczeń solfeżowych uczeń powinien zwracać uwagę na oznaczenia

wykonawcze związane z agogiką, dynamiką i artykulacją zawartą w utworze. Ponadto powinien

przestrzegać i realizować oznaczenia repetycji, oznaczenia zakończeń utworu i fermaty.

W realizacji przykładów muzycznych nauczyciel powinien traktować je jak dzieła

muzyczne, a nie tylko ćwiczenie w odczytywaniu dźwięków. Stąd duży nacisk kładziemy

na właściwą interpretację zawartych w ćwiczeniach oznaczeń oraz dobór przykładów

wartościowych pod względem artystycznym.

Czytanie nut głosem można realizować a cappella lub z towarzyszeniem instrumentu.

Wskazane jest stosowanie obu form ćwiczeń; urozmaicają one śpiewanie oraz kształcą inne

umiejętności: śpiew a cappella zmusza uczniów do pilnowania intonacji, natomiast akompaniament

instrumentalny kształci umiejętność muzycznej współpracy.

Ważnym elementem towarzyszącym ćwiczeniom solfeżowym jest wyznaczenie

i utrzymywanie pulsu poprzez taktowanie lub zaznaczanie w inny sposób miar taktu. Pominięcie

tego elementu powoduje, że uczniowie realizują tylko materiał melodyczny, swobodnie traktując

struktury rytmiczne.

W prezentowanym programie ćwiczenia w zakresie umiejętności czytania nut głosem

powtarzają się na ogół we wszystkich klasach. Wynika to z potrzeby utrwalania tych samych

umiejętności, ale o coraz wyższym stopniu trudności. Zasady indywidualizacji nauczania sprawiają,

że nauczyciel dobiera ćwiczenia w zależności od potrzeb i możliwości ucznia. Stopień trudności

ćwiczeń jest również uzależniony od stopnia zaawansowania grupy, gdyż program zakłada

realizację ćwiczeń także w wielogłosie, co wiąże się z umiejętnością słyszenia harmonicznego.

Nauczyciel powinien przywiązywać dużą wagę do rozwijania umiejętności czytania nut

głosem, gdyż zaniedbania w tym obszarze mogą powodować trudności w wielu innych

umiejętnościach słuchowych ucznia.

45

9. Rozbudzanie zainteresowań literaturą muzyczną

Literatura muzyczna to zagadnienie związane z wiedzą o muzyce. Jest to część przedmiotu,

określana jako audycje muzyczne.

Poznanie dzieła muzycznego i nabycie wiedzy w tym zakresie powinno wykształcić

w uczniach postawę aktywnego słuchacza, który potrafi opisać i zanalizować podstawowe elementy

utworu. Rolą nauczyciela jest zachęcanie uczniów do uczestniczenia w różnych wydarzeniach

muzycznych, do konfrontowania swojej wiedzy z umiejętnością opisywania i recenzowania

koncertu.

Wprowadzanie materiału z zakresu literatury muzycznej powinno odbywać się w ścisłym

powiązaniu z programem kształcenia słuchu. O korelacji tych przedmiotów piszemy w osobnym

punkcie.

Głównym celem nauczania audycji muzycznych jest wykształcenie umiejętności

świadomego odbioru muzyki oraz słuchowej analizy dzieła muzycznego. Wiadomości teoretyczne

powinny być potraktowane jako niezbędne minimum potrzebne do omówienia zagadnień.

Najważniejszym elementem tej części przedmiotu jest działanie praktyczne w kierunku rozpoznania

przez ucznia formy utworu, jego faktury, przyporządkowanie do epoki, określenie elementów dzieła

muzycznego czy obsady wykonawczej.

Punktem wyjścia do tych działań powinien być zawsze przykład muzyczny. Jest to rodzaj

ilustracji omawianego zagadnienia. Jeżeli celem naszych działań dydaktycznych ma być uczeń,

który potrafi zanalizować wysłuchany utwór, to im więcej takich przykładów dostarczymy, tym

lepsze uzyskamy efekty.

W kształceniu uczniów nauczyciel powinien zwracać uwagę na jakość prezentowanych

przykładów muzycznych, zarówno pod względem technicznym, jak i artystycznym. Wskazane jest

także sięganie po prezentacje multimedialne i projekcje video oraz zachęcanie uczniów

do własnych poszukiwań, np. w internecie lub do korzystania ze zbiorów fonoteki szkolnej.

10. Gry i zabawy muzyczne

Aby uprzyjemnić i uatrakcyjnić lekcje kształcenia słuchu z audycjami warto zastosować formę

zabawy muzycznej, ruchowej, gry lub konkursu. Poniżej proponujemy ćwiczenia, dzięki którym

można utrwalić i powtórzyć tematy z lekcji oraz sprawdzić, w jakim stopniu wiedza została

przyswojona przez uczniów. W celu wprowadzenia atmosfery odprężenia i przyjemnej nauki,

przedstawione ćwiczenia mają czasem żartobliwe nazwy.

46

Ćwiczenia w rozpoznawaniu i śpiewie interwałów

Rozpoznaj interwał:

Ćwiczenie porządkowe, przy którym sprawdzamy znajomość brzmienia interwału i jego zapisu.

Gdy usłyszysz sekundę - zamień się miejscem z kolegą, gdy kwintę - stań na baczność, gdy sekstę –

kucnij.

Strojenie instrumentów. Nastrój głosem skrzypce:

Sprawdzenie umiejętności budowania kwinty czystej w górę, intonowania tego interwału,

umiejętności przenoszenia głosem dźwięku do swojej skali, trenowanie pamięci dźwięku,

umiejętności śpiewu w dwugłosie, koncentracji.

Uczeń śpiewa w swojej skali dźwięki, które są nazwami strun skrzypiec. Cztery grupy dzieci to

poszczególne struny. Każde z dzieci zapamiętuje swoją wysokość dźwięku i po nastrojeniu śpiewa,

gdy stroiciel chce na strunie zagrać, tzn. gestem wybiera daną strunę. Stroiciel może wybierać

pojedyncze struny lub je łączyć.

Zaśpiewaj w dwugłosie:

Sprawdzenie umiejętności posługiwania się symbolami cyfrowymi interwałów, ich intonacji,

umiejętności śpiewu w dwugłosie.

a) Jedno dziecko śpiewa dowolny dźwięk, kolejne - intonuje drugi. Jeśli się uda- śpiewają

równocześnie. Pozostali uczniowie odgadują, jaki powstał interwał.

b) Jedno dziecko śpiewa dowolny dźwięk. Kolejne - losuje kartkę, na której jest zapisany interwał.

Intonuje interwał, budując go od dźwięku kolegi. Pozostali uczniowie odgadują zaintonowany

interwał, a uczeń, który losował kartkę pod koniec zadania odsłania ją i pokazuje, co miał

zaśpiewać.

Ćwiczenia realizacji rytmu

Zrób to, co ja:

Sprawdzenie umiejętności odczytania rytmu z ruchu. Ćwiczenie rozwijające umiejętność obserwacji

i odwzorowania ruchu swobodnego.

Nauczyciel podaje uczniom puls rytmiczny i porusza się ruchem swobodnym w określonym rytmie.

Uczniowie mają powtórzyć ruch, potem zaklaskać jego rytm, a następnie odczytać jego schemat.

Sterowanie robotem:

Sprawdzenie umiejętności wykonania wartości rytmicznych w podanym pulsie. U osoby

„sterującej” zaobserwować możemy poczucie pulsu i metrum, umiejętność antycypacji ruchu.

47

Nauczyciel lub wybrany uczeń stoi za ćwiczącym dzieckiem-robotem. Gdy dotknie głowy

ćwiczącego, ten klaszcze grupę: ćwierćnuta z kropką - ósemka, gdy ramion – ćwierćnuty, gdy

łopatek - grupę: ósemka z kropką - szesnastka , boków- szesnastki, łokci – triole ósemkowe lub inne

ustalone wartości rytmiczne.

Ważne jest by osoba sterująca w odpowiednim momencie dokonała zmiany rytmu, np. na trzecią

miarę taktu czteromiarowego, tak by ćwiczący- „robot” zdążył rozpoznać zmianę rytmu i wykonać

kolejny bez przerywania klaskania.

Dyrygowanie rytmami:

Sprawdzenie umiejętności wykonywania grup rytmicznych, spostrzegawczości, utrzymywania pulsu

i tempa utworu.

Nauczyciel-dyrygent wskazuje grupy rytmiczne zapisane na tablicy, które uczniowie wykonują

na instrumentach perkusyjnych jako akompaniament do utworu muzycznego (przykłady z literatury

muzycznej).

Uczeń-dyrygent wskazuje uczniów, którzy wykonują przypisane im grupy rytmiczne.

Ćwiczenia postrzegania struktur rytmicznych – wprowadzające do pisania dyktand

Wybierz takt:

Sprawdzenie umiejętności myślenia i korelacji słyszanego rytmu z zapisem nutowym.

Uczeń słucha wykonanego przez nauczyciela jednotaktowego rytmu i wybiera adekwatny zapis

z podanych czterech taktów.

a) rytmy są łatwe do wybrania ( mają różną ilość wartości, tak, że pasuje tylko jedna opcja),

b) rytmy są trudniejsze (do wyboru jest kilka rytmów o tej samej ilości wartości),

c) rytm podany jest na powtarzanej, łatwej do zapamiętania melodii,

d) rytm podany jest na zmiennej melodii,

e) rytm zagrany jest z akompaniamentem-pulsem,

f) rytm zagrany jest z akompaniamentem- drugim głosem,

g) rytm zagrany jest na jednym instrumencie, a towarzyszy mu inny instrument.

Skreśl niepotrzebne wartości rytmiczne:

Sprawdzenie umiejętności operowania wartościami rytmicznymi oraz korelacji zapisu

ze słyszeniem.

Nauczyciel podaje uczniom rytm w określonym metrum. Jednak kilka wartości jest tu

niepotrzebnych – nie mieszczą się w takcie:

a) uczniowie liczą miary taktu i mówią, które wartości są niepotrzebne,

48

b) uczniowie po usłyszeniu rytmu skreślają niepotrzebne wartości.

Co się zmieniło?

Sprawdzenie umiejętności koncentracji, wyobrażenia sobie zapisanego rytmu i zauważenia zmiany.

Na tablicy jest zapisany czterotaktowy schemat rytmiczny. Jedno dziecko w myśli zmienia rytm

i klaszcze swoją wersję. Pozostali uczniowie rozpoznają zmianę, a potem wyklaskują nowy rytm.

Ćwiczenia czytania nut

Czytanie nut: „Piosenka w różnych sukienkach” – solmizacyjnej, literowej, słownej, cyfrowej.

Umiejętność czytania nut głosem oraz stosowania nazw solmizacyjnych, literowych oraz nazw

stopni gamy.

Uczniowie śpiewają piosenkę z nut powyższymi sposobami:

a) wszyscy razem, jednym sposobem po 4 takty. Potem „piosenka się przebiera”.

b) pojedynczo po 2 takty, w ustalonej kolejności, np. literami, solmizacją, stopniami, słowami,

c) razem, ze zmianą sposobu po poleceniu nauczyciela,

d) pojedynczo, po 2 takty po wywołaniu sposobu przez nauczyciela,

e) pojedynczo, po wywołaniu sposobu przez nauczyciela. Wywołanie następnego sposobu oznacza

włączenie się kolejnego ucznia, siedzącego obok.

„Włoskie słówka zna ucznia główka”

Nauczyciel prezentuje zadania uczniowi z użyciem włoskich określeń:

- powiedz wierszyk w tempie podobnym do grave,

- zaśpiewaj gamę w artykulacji staccato,

- zaśpiewaj trójdźwięk w dynamice piano pianissimo.

„Ropucha – kłamczucha”

Ropucha- kłamczucha opowiada różne rzeczy. Nie wiadomo, kiedy można jej wierzyć, a kiedy nie.

Spróbuj odgadnąć kiedy mówi prawdę, a kiedy zmyśla.

- Artykulacja to głośność dźwięku. Tak czy nie?

- Andantino to szybciej niż Andante,

- Chopin napisał kilka oper.

Jako ciekawą formę utrwalania wiedzy można stosować zabawne teksty, rymowanki:

a) By zapamiętać kolejność krzyżyków przy kluczu:

Fisharmonia w ciszy gra, Gisbern więc na disco gna.

49

A i szeryf bieży tam. E! Istotnie baśń tę znam!

To historia z Sherwood jest.

Mylisz znaki? Powtórz wiersz! (U. Cebula)

b) Kolejność gam majorowych z bemolami:

FBI ESKORTUJE ASA DESKOROLKI.

c) Kolejność gam majorowych z krzyżykami:

GDZIE DAJĄ ARABSKĄ EKSPRESOWĄ HERBATKĘ?

Aktywne słuchanie muzyki

Luigi Boccherini – „Menuet” (opr. U. Cebula)

Część pierwsza:

Uczniowie siedzą na krzesełkach w kole. Co drugie dziecko jest „jedynką”, pozostałe są

„dwójkami”. „Jedynki” mają ustawione krzesła tyłem do środka koła, „dwójki” przodem. „Jedynki”

są wsunięte bliżej środka koła niż dwójki”:

- na przedtakt uczniowie unoszą ręce nad głowę i „migają” dłońmi (ruch wkręcania żarówki

w przyspieszeniu),

- takt 1 – na ósemkę klaszczą nad głową, na ćwierćnutę pochylają się i dotykają łydek, na drugą

ćwierćnutę – kolan, na ósemkę – ud,

- takt 2 – na pierwszą ósemkę klaszczą, na drugą ósemkę i ćwierćnutę dwukrotnie klepią o uda.

Cały schemat powtórzony jest dwa razy.

- takt 4 i 5 – na grupę: ósemka z kropką i szesnastka wszyscy zwracają się w prawą stronę; na „raz”

w takcie 5 uczniowie wykonują w parach („jedynka” z „dwójką” ) figurę menuetową – łączą w

powietrzu swoje prawe dłonie i tak zostają aż do kolejnej grupy: ósemka z kropką i szesnastka, na

którą rozłączają dłonie, odwracają się w lewą stronę i powtarzają taki sam schemat ruchowy.

- takt 7 – na dwie pierwsze ósemki znów podają dłoń osobie z prawej strony, na dwie kolejne –

osobie z lewej strony, na „trzy” rozłączają ręce i unoszą je w górę, zwracając się do przodu,

- takt 8 – na „raz” klaszczą w dłonie i opuszczają je na „dwa”,

- takty 8–16 – powtórzenie schematu realizowanego w taktach 1–8 (można ewentualnie

wprowadzić drobne modyfikacje).

Część druga:

- na przedtakt w takcie 16 „jedynki” wstają i idą trzy kroki w przód (trzeci krok wypada na trzecią

miarę), a następnie dwa kroki w tył w rytmie ćwierćnut (takty 17–18), na przedtakt w takcie 18

50

siadają,

- na ten sam przedtakt wstają „dwójki”, wykonują analogiczny schemat do środka koła i siadają

z równoczesnym ruchem migania – powtarza się pierwsza część utworu.

11. Korelacja przedmiotowa

W niniejszym programie korelacja przedmiotowa dotyczy dwóch dotąd samodzielnych

przedmiotów: kształcenia słuchu i audycji muzycznych. Z połączenia ich wynikają duże korzyści

dla ucznia: wszechstronne wykorzystanie i zastosowanie w praktyce nabywanych przez uczniów

umiejętności słuchowych, wiadomości teoretycznych, czytania nut głosem i wiedzy o muzyce.

Materiał z zakresu literatury muzycznej powinien być wykorzystywany i utrwalany

w działaniach związanych z kształceniem słuchu, czytaniem nut głosem i wiedzą teoretyczną. Także

odwrotnie – należy wskazywać uczniom, jak wiele elementów związanych z kształceniem słuchu

można odnaleźć w literaturze muzycznej; dzięki temu analiza i postrzeganie tych zjawisk będą dla

ucznia bardziej przystępne.

Warto zwrócić uwagę na charakter i nazwę przedmiotu: kształcenie słuchu z audycjami

muzycznymi, która wskazuje, że główne treści nauczania są związane z kształceniem słuchu,

natomiast literatura muzyczna powinna wspierać ich realizację oraz przygotować ucznia

do świadomego wykonywania i odbioru muzyki.

W treści nauczania przedstawione zostały ćwiczenia zakresu kształcenia słuchu, które

51

powinny odwoływać się do wiedzy z literatury muzycznej. Taka korelacja pozwala na praktyczne

wykorzystanie nabytych umiejętności i trwałe ich zapamiętywanie.

Przykłady wykorzystania wiedzy z zakresu literatury w kształceniu słuchu:

1. Polskie tańce narodowe, muzyka ludowa:

- rozpoznawanie charakterystycznych rytmów tańców,

- śpiewanie piosenek wykorzystujących cechy polskich tańców,

- zapisywanie fragmentów ludowych melodii,

- budowanie instrumentów perkusyjnych, wykorzystywanych następnie w ćwiczeniach

rytmicznych.

2. Budowa okresowa utworu muzycznego:

- śpiewanie poprzedników i następników,

- tworzenie własnych przykładów zdań muzycznych,

- zapisywanie dyktand będących okresem muzycznym.

2. Formy muzyczne:

- komponowanie i wykonywanie utworów w określonej formie,

- próby zapisywania kompozycji zgodnie z zasadami notacji.

3. Instrumenty muzyczne, głosy wokalne:

- prezentacja ćwiczeń i dyktand wykonywanych na różnych instrumentach, przez różne głosy,

- prezentacja ćwiczeń i dyktand wykonywanych przez uczniów na swoich instrumentach.

4. Elementy dzieła muzycznego:

- odczytywanie i realizowanie elementów muzyki w czytaniu nut głosem,

- tworzenie konstrukcji melodyczno-rytmicznych ze wskazaniem wybranego elementu dzieła

muzycznego.

5. Epoki, kompozytorzy:

- śpiewanie fragmentów utworów charakterystycznych dla stylu danej epoki,

- śpiewanie fragmentów utworów reprezentujących twórczość kompozytora,

- wykorzystywanie literatury muzycznej w dyktandach.

Korelacja dotyczy także innych przedmiotów muzycznych, które uczeń realizuje w cyklu

nauczania. Przede wszystkim jest to instrument główny, dla którego kształcenie słuchu powinno być

przedmiotem wspomagającym, a także chór, orkiestra lub zespół kameralny.

Zgodnie z Podstawą programową umiejętności i wiadomości zdobyte na lekcjach

kształcenia słuchu z audycjami muzycznymi powinny być wykorzystywane na pozostałych

zajęciach muzycznych. Natomiast na lekcjach kształcenia słuchu należy odwoływać się

do programu, który uczniowie realizują na głównym instrumencie. Ogromną rolę w rozwoju ucznia

52

odgrywa współpraca nauczycieli muzyków - praktyków i nauczycieli teoretyków, zwłaszcza

w planowaniu wspólnych działań w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów nauczania,

uświadamianiu uczniom wzajemnych powiązań pomiędzy materiałem z zakresu wiedzy o muzyce,

kształceniem słuchu i grą na instrumencie.

12. Ogólne zalecenia metodyczne

Nauka kształcenia słuchu wymaga systematyczności. Nowe zagadnienie opiera się na tych,

które były wprowadzane wcześniej. Uczniowie powinni zatem utrwalać wiedzę i wykorzystywać

zdobyte umiejętności przy zapoznawaniu się z nowym materiałem.

Nauczyciel stara się motywować uczniów do pracy na lekcjach oraz pracy w domu,

zachęcać do samodzielnego poszukiwania utworów - nut, nagrań, wykonywanych przez

najlepszych muzyków, do zdobywania wiedzy o kompozytorach i współczesnym świecie

muzycznym. Można uczniom wskazywać przyjazne i legalne strony internetowe, na których znajdą

utwory do słuchania, nuty czy filmy. Niektórzy nauczyciele prowadzą blogi, dostępne także dla

uczniów, na których umieszczają linki do ciekawych stron.

W internecie znaleźć można również strony z ćwiczeniami do kształcenia słuchu, np.

za pomocą testów i gier uczeń może w domu sam ćwiczyć rozpoznawanie interwałów,

trójdźwięków, akordów, skal i funkcji harmonicznych. Podane tam ćwiczenia mają zróżnicowany

stopień trudności, więc każdy może dostosować je do swoich możliwości.

W dobie programów komputerowych nie należy jednak zapominać o tradycyjnych

pomocach dydaktycznych, jakimi są zeszyt i podręcznik. Prowadzenie zeszytu zmusza uczniów do

ćwiczenia kaligrafii muzycznej, czytelnego zapisu i w pewnym stopniu utrwala zapamiętywanie

nabytej wiedzy.

Im więcej zmysłów jest zaangażowanych w naukę, tym lepiej i dłużej pamięta się poznane

wiadomości. W szkole muzycznej wykorzystuje się przede wszystkim zmysł słuchu i częściowo –

wzroku. Dodatkowe możliwości wprowadza ruch, który uaktywnia swoistą pamięć ciała, angażuje

zmysł dotyku, na przykład zademonstrowanie dzieciom podstawowych kroków, figur lub gestów

(trzymania) tańców podczas nauki o tańcach, znacznie ułatwi im zapamiętanie ich cech

charakterystycznych.

Jedną z metod zapoznawania uczniów z utworem i kształcenia umiejętności analizy utworu

jest aktywne słuchanie muzyki. Metoda polega na wykonywaniu podczas słuchania utworu

umówionych gestów i ruchów, adekwatnych do melodii, rytmu i powtarzających się elementów.

Za pomocą ruchu można zaznaczać frazowanie, wejścia tematu, pojawienie się kolejnych głosów.

Aktywne słuchanie zmusza do pełnej koncentracji, ćwiczy refleks, pozwala zapamiętać konstrukcję

utworu.

53

Czas przeznaczony na realizację poszczególnych punktów programu nauczania,

wykorzystanie wskazówek metodycznych i sposobu realizacji zagadnień oraz formy utrwalania

wiedzy i sprawdzania umiejętności - pozostają w decyzji nauczyciela. Do niego należeć będzie

znalezienie „złotego środka” i swojej własnej metody pracy, która sprawi, że uczniowie nie tylko

zostaną dobrze wykształceni, ale z przyjemnością będą wspominać zajęcia i nauczyciela.

VII. OPIS WARUNKÓW NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU

Program nauczania kształcenia słuchu z audycjami muzycznymi przeznaczony jest do realizacji

w wymiarze dwóch (rozłożonych w czasie) godzin lekcyjnych tygodniowo.

Uczniowie biorący udział w zajęciach powinni posiadać podstawową wiedzę i umiejętności

muzyczne, zdobyte na z lekcjach rytmiki z elementami kształcenia słuchu, w klasach I-III cyklu

sześcioletniego lub podstaw kształcenia słuchu w klasie I cyklu czteroletniego.

Zajęcia powinny odbywać się w grupach o liczebności do 12 osób.

Warunki lokalowe niezbędne do realizacji programu to przestronna sala z dobrze

nastrojonym fortepianem lub pianinem, tablicą z pięcioliniami, pojedynczymi lub podwójnymi

ławkami i krzesłami.

Sala powinna być wytłumiona lub odpowiednio oddalona od sal lekcyjnych, w których

odbywają się lekcje gry na instrumencie.

Do prowadzenia zajęć konieczne będą: nuty, partytury, wyciągi instrumentalne z partytur,

płytoteka z literaturą muzyczną, nagrania fragmentów utworów muzycznych, odtwarzacz audio,

komputer z możliwością prezentacji programów muzycznych, instrumenty perkusyjne.

Wskazane jest, aby w sali znajdowała się w podręczna biblioteka ze zbiorami piosenek,

podręcznikami i książkami o tematyce muzycznej. Niezbędne jest także podłączenie do internetu,

aby móc prezentować strony przydatne w realizacji treści nauczania przedmiotu. Ważnym

wyposażeniem sali jest także sprzęt audiowizualny, m.in. telewizor, ekran z rzutnikiem

multimedialnym i tablica multimedialna.

Indywidualizacja

Materiał nauczania w niniejszym programie przeznaczony jest dla ucznia na poziomie

podstawowym. Wyższy stopień trudności można proponować uczniom zdolnym, którzy mają

łatwość w zdobywaniu wiedzy i umiejętności.

Nauczyciel, w zależności od zdolności muzycznych uczniów oraz od różnych zewnętrznych

czynników wpływających na efektywne postępy w nauce, sam decyduje, jakie wymagania może

54

postawić przed uczniami. Powinien on uwzględnić również: poziom wiedzy ucznia, wyniesiony

z wcześniejszego przygotowania do kolejnego etapu edukacyjnego, wieku ucznia rozpoczynającego

naukę przedmiotu, warunków pracy i nauki, a także ewentualnych trudności związanych

z dysfunkcyjnością ucznia, np. posiadającego stosowną opinię z poradni psychologiczno-

pedagogicznej. Warto także zwrócić uwagę na obniżenie wieku rozpoczęcia przez dziecko edukacji

szkolnej, które może pogłębić zjawisko nierównomiernego dojrzewania uczniów i tym samym

zwiększyć różnice w ich potrzebach i możliwościach. Najważniejszym kryterium rokującym rozwój

ucznia w szkole muzycznej są jednak jego zdolności muzyczne, a zatem nauczyciel powinien

zindywidualizować pracę, by słaby uczeń nie czuł się gorszy, a bardzo dobry miał możliwość

ciągłego rozwoju. Należy także unikać porównywania uczniów, których rozwój muzyczny może

być bardzo nierównomierny. Ważnym elementem tego procesu jest właściwa motywacja

i docenianie postępów, a nie tylko wyników. Satysfakcją dla nauczyciela powinno być zadowolenie

ucznia z osiągnięć na miarę jego możliwości.

55

Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi

Documents

Transcript of Kształcenie słuchu z audycjami muzycznymi