Prace przygotowawcze do druku i sam druk wszystkich banknotów zosta∏y po upadku Francji w 1940 roku przeniesione do Wielkiej

Brytanii. Banknoty o nomina∏ach 1, 2, 5 z∏ zlecono do druku firmie Bradbury, Wilkinson & Co z New Malden.

Losy banknotu 10. z∏otowego by∏y w Êwietle dost´pnych êróde∏ dosyç zagmatwane. Istnieje bowiem próbny wydruk banknotu o no-

minale 10 z∏ b´dàcy stylistycznie kontynuacjà serii 1 - 5 z∏. Âwiadczy to o tym, ˝e druk równie˝ tego nomina∏u by∏ przygotowywany

w firmie Bradbury, Wilkinson & Co. Projekt ten nie zosta∏ ostatecznie zrealizowany.

Nomina∏y 10, 20, 50, 100, 500 z∏ zosta∏y wydrukowane przez wytwórni´ banknotów Thomas de la Rue w Londynie (ta sama firma

drukowa∏a banknoty podenominacyjne w 1994 roku). Próbne wydruki banknotu 10. z∏otowego zosta∏y wykonane w kolorze zielo-

nym. Zachowa∏o si´ kilka unikalnych odbitek w tym kolorze.

Ostatecznie, zgodnie z odr´cznà adnotacjà in˝. Karola Chybiƒskiego zachowanà na jednej z odbitek, banknot zosta∏ wydrukowany

w kolorze czerwonym w 1942 roku. Karol Chybiƒski przed II wojnà Êwiatowà by∏ dyrektorem technicznym w Polskiej Wytwórni

Papierów WartoÊciowych (PWPW), a w Thomas de la Rue zatrudniony zosta∏ jako doradca techniczny.

Niezrealizowana wersja banknotu 10. z∏otowego. Fot. Biuletyn numizmatyczny nr 7-12, Warszawa 1991.

Banknot próbny wydrukowany technikà stalorytniczà w kolorze zielonym na papierze bez znaku wodnego i oznaczenia serii.

Po zakoƒczeniu II wojny Êwiatowej, w 1947 roku banknoty

Banku Polskiego wydrukowane na zachodzie zosta∏y prze-

transportowane do Polski. Reprodukowane obok pismo

mówi o przygotowaniach do owego cennego i ogromnego

(274 ton) transportu.

Ró˝ne êród∏a mówià o tym, ̋ e rozwa˝ane by∏o wprowadze-

nie ich do obiegu po dokonaniu odpowiednich nadruków.

OsobiÊcie uwa˝am, ˝e nikt z ówczesnych w∏adz komuni-

stycznych nie bra∏ takiej ewentualnoÊci pod uwag´. Funk-

cjonowa∏ przecie˝ wtedy w Polsce Narodowy Bank Polski

(dekret z 15 stycznia 1945 roku) a w obiegu by∏y „jedynie

s∏uszne” banknoty przywiezione w 1944 roku z Moskwy

i emitowane ju˝ przez NBP serie z lat 1945-47.

W 1951 roku los banknotów emigracyjnych zosta∏ ostatecz-

nie przypiecz´towany – przetarto je na mas´ papierniczà

w Fabryce Papieru w Jeziornie, a proces likwidacji Banku

Polskiego zakoƒczy∏ si´ 7 stycznia 1952 roku. Dla celów

kolekcjonerskich zachowano 1000 kompletów tzw. obiego-

wych i 1000 kompletów z napisem WZÓR.

Kopia pisma Banku Polskiego do Ministerstwa Skarbu w sprawie uprosz-czenia procedury celnej zwiàzanej z transportem banknotów.

Adam ¸ukawski

Wydrukowano w Drukarni AGPRESS w nak∏adzie 300. numerowanych egzemplarzy, P∏ock 2007

Egz.

PŁOCKIE WZGÓRZE TUMSKIE NA BANKNOCIE BANKU POLSKIEGO

Banknot o nominale 10 zł, emisja emigracyjna 15 sierpnia 1939 r.

AGPRESS folder RIP.indd, Flat 1 of 2 - Pages (1, 2, 3) 16-04-07 7:45 Cyan Magenta Yellow Black

Bank Polski we wrzeÊniu 1939 r. jak wiele innych instytucji ewakuował si´ za granic´. Pierwszà siedzibà Banku by∏a Francja. Ju˝

we Francji w 1939 roku rozpocz´to przygotowania do wznowienia dzia∏alnoÊci emisyjnej po zakoƒczeniu wojny. Podj´to decyzj´

o przygotowaniu zupe∏nie nowych wzorów banknotów o nomina∏ach od 1 z∏ do 500 z∏. Dla zachowania ciàg∏oÊci dzia∏alnoÊci Banku

Polskiego, jako dat´ i miejsce emisji podano: Warszawa 15 sierpnia 1939 r. Kierujàc si´ zapewne wzgl´dami politycznymi wybrano

dla grafiki tych banknotów tematyk´ ludowà (postacie przedstawiajàce polskie typy ludowe i polskie krajobrazy). Wykonanie pro-

jektów zlecono grafikom z firmy E. Deloche & Co.

ArtyÊci, nie znajàc polskiej wsi i strojów regionalnych, projektujàc, opierali si´ wy∏àcznie na dost´pnych im wydawnictwach:

encyklopediach i albumach etnograficznych. G∏ównym êród∏em, z którego czerpali wizerunki potrzebnych postaci i krajobrazów,

by∏a Encyklopedia Staropolska Zygmunta Glogera (Warszawa 1900-1903), seria wydawnictw pod wspólnym tytu∏em Cuda Polski

(Poznaƒ 1935) oraz albumy fotograficzne Polska w krajobrazie i zabytkach (Warszawa 1930).

Projektantem banknotu, na którego rewersie znalazł si´ widok p∏ockiego Wzgó-

rza Tumskiego by∏ E. Meronti. Pierwowzorem portretu kobiety umieszczonego na

awersie by∏a fotografia Karola Bayera zamieszczona w 4. tomie Encyklopedii

Staropolskiej Z. Glogera (str. 391). Na banknocie ze wzgl´dów kompozycyjnych

portret został przedstawiony w lustrzanym odbiciu.

Dziewczyna spod Warszawy (fotografia K. Bayera z lat 1860-1870),Zygmunt Gloger, Encyklopedia StaropolskaWarszawa 1900-1903

Trudno jest jednoznacznie wskazaç fotografi´ Wzgórza Tumskiego, która pos∏u˝y∏a za wzór projektantowi. Jest to dosyç popu-

larne uj´cie Wzgórza od strony zachodniej. Fotografia wykonana z tarasu kawiarni Klubu Artystycznego P∏occzan (obecnie Hotel

Starzyƒski) reprodukowana by∏a wielokrotnie na pocztówkach i w wydawnictwach pomi´dzy rokiem 1918 a 1930. Jednak pewne

szczegó∏y – po∏o˝enie wzgl´dem siebie wie˝ katedry i jej kopu∏y oraz wielkoÊç drzew – mogà przybli˝aç wskazanie w∏aÊciwego

êród∏a. Wed∏ug mnie, ponad wszelkà wàtpliwoÊç autorem fotografii jest Juliusz Stefan K∏os (1881-1933), architekt, który w 1918

roku wykona∏ seri´ zdj´ç P∏ocka. Orygina∏y znajdujà si´ w zbiorach Towarzystwa Naukowego P∏ockiego. W jakim wydawnictwie

fotografia ta trafi∏a do projektanta, trudno powiedzieç. Najwa˝niejsze jest jednak to, ˝e po raz pierwszy w historii emisji polskiego

pieniàdza na banknocie znalaz∏ si´ obraz panoramy miasta, i ˝e by∏ to w∏aÊnie P∏ock.

fot. Juliusz Stefan Kłos, ze zbiorów TNPFotografi a Wzgórza Tumskiego, która sta∏a si´ wzorem do projektu rewersu banknotu 10. z∏otowego.

AGPRESS folder RIP.indd, Flat 2 of 2 - Pages (4, 5, 6) 16-04-07 7:45 Cyan Magenta Yellow Black