Wiesława Surdyk-FertschBogumiła Olszewska

Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu historia i społeczeństwo dla klasy VI szkoły podstawowej, do programu nauczania nr dopuszczenia: DKOS – 4014-35/02

Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu historia i społeczeństwo dla klasy VI szkoły podstawowej,do programu nauczania DKOS –4014-35/02

Wiesława Surdyk-Fertsch i Bogumiła Olszewska

Działprogramu

Cele ogólne Proponowany temat jednostki metodycznej

i treści programoweWymagania podstawowe

konieczne (K) i podstawowe (P)Uczeń:

Poziom wymagań

edukacyjnychWymagania ponadpodstawowe

rozszerzające (R) i dopełniające (D)Uczeń:

Poziom wymagań

edukacyjnychK P R D

Rozdział I: Stary i Nowy Świat

Przedstawienie przyczyn i skutków odkryć geograficznych

1. Wielcy podróżnicy i odkrywcy- Przyczyny odkryć geograficznych- Wielcy odkrywcy i ich podróże (wybrane przykłady)- Skutki odkryć geograficznych

- definiuje pojęcie: karawela- określa datę odkrycia Ameryki (1492 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wymienia wynalazki w dziedzinie żeglugi, które umożliwiły podejmowanie dalekich wypraw - wskazuje na mapie kierunki podróży znanych odkrywców- wymienia odkryte przez nich lądy lub nowe szlaki i wskazuje je na mapie

- charakteryzuje wybitnych podróżników i odkrywców, np. Krzysztofa Kolumba- wymienia towary przywożone do Europy z Nowego Świata- wymienia przyczyny odkryć geograficznych - wymienia skutki odkryć geograficznych - wymienia pozytywne i negatywne strony odkryć

Zapoznanie z ideologią odrodzenia i przedstawienie najważniejszych dokonań w tym okresie

2. Nowa epoka– odrodzenie- Humanistyczne spojrzenie na człowieka i otaczający go świat- Ideał człowieka odrodzenia- Renesansowa radość życia- Wynalazek druku i jego rola w upowszechnianiu kultury

- definiuje pojęcie: odrodzenie, renesans- wskazuje na mapie Włochy- wymienia Włochy jako „kolebkę renesansu”- wymienia wybitnych przedstawicieli renesansu: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Mikołaja Kopernika - określa czas trwania epoki renesansu (XVI wiek) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej - wymienia zmiany, jakie zaszły w życiu codziennym ludzi renesansu

- definiuje pojęcia: humanizm, mecenat- przedstawia poglądy głoszone przez humanistów- charakteryzuje postawę człowieka renesansu- wymienia przyczyny zmian poglądów ludzi na otaczający ich świat- potrafi opowiedzieć o sposobie drukowania książek - uzasadnia doniosłość znaczenia wynalezienia druku

Omówienie cech 3. Wśród wielkich - charakteryzuje postaci: Leonarda - definiuje pojęcie: fresk

sztuki renesansu i przedstawienie jej wybitnych twórców

twórców doby renesansu- Sztuka renesansu - Realizacja założeń renesansu w sztuce i literaturze (wielcy artyści renesansu i ich dzieła)- Zabytki architektury renesansu

da Vinci, Michała Anioła- wymienia przykłady dzieł Leonarda da Vinci, Michała Anioła- wskazuje przykłady świadczące o geniuszu myśli Leonarda da Vinci- na podstawie podanego materiału ilustracyjnego rozpoznaje zabytki sztuki renesansowej- wymienia wybitnych twórców włoskiego renesansu

- podaje przykłady dzieł Donato Bramante, Filippo Brunelleschi- wymienia cechy architektury renesansowej - przyporządkowuje twórcom ich dzieła przedstawione na ilustracjach

Ukazanie przyczyn powstania ruchu reformacyjnego oraz zmian, jakie spowodował w Kościele katolickim

4. Reformacja. Nowe oblicze Kościoła- Sytuacja w Kościele Katolickim na początku XVI wieku- Protest Marcina Lutra- Powstanie wyznań protestanckich- Reforma Kościoła Katolickiego w XVI wieku i kontrreformacja

- definiuje pojęcia: reformacja, kontrreformacja - charakteryzuje postać Marcina Lutra- wskazuje Niemcy jako ojczyznę ruchu reformacyjnego- określa datę wystąpienia Lutra (1517 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wskazuje wystąpienie Marcina Lutra jako początek jawnych działań reformacyjnych- wymienia wyznania powstałe na skutek reformacji - wymienia kraje, w których narodziły się wyznania protestanckie- wskazuje na mapie państwa objęte ruchem reformacyjnym

- definiuje pojęcia: wyznania protestanckie – luteranizm, protestantyzm, kalwinizm, anglikanizm; jezuici, Indeks Ksiąg Zakazanych- charakteryzuje sytuację w Kościele katolickim, która doprowadziła do narodzin ruchu reformacyjnego- przedstawia różnice między religią katolicką a religiami protestanckimi- wymienia działania Kościoła katolickiego zmierzające do walki z reformacją

Rozdział II: Polska „złotego wieku”

Zapoznanie z najważniejszymi wydarzeniami za panowania ostatnich Jagiellonów oraz przedstawienie rozwoju kultury renesansowej w Polsce

1. Na dworze Zygmuntów- Zakończenie problemu krzyżackiego – hołd pruski - Unia lubelska w 1569 roku - Renesansowy dwór ostatnich Jagiellonów

- definiuje pojęcia: hołd pruski, unia realna, Rzeczpospolita Obojga Narodów, arrasy- charakteryzuje postaci: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta- wymienia wybitnych twórców renesansu polskiego (Mikołaja Kopernika, Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego)- wskazuje na mapie: Kraków,

- definiuje pojęcie: krużganki- charakteryzuje postać: Albrechta Hohenzollerna- wymienia postanowienia hołdu pruskiego- wymienia zmiany, jakie nastąpiły w stosunkach Rzeczypospolitej z Prusami Książęcymi po hołdzie pruskim - wymienia zasługi Jagiellonów dla

Lublin, Prusy Książęce- określa daty: hołdu pruskiego (1525 rok), unii lubelskiej (1569 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej- wymienia główne postanowienia unii lubelskiej- korzystając z mapy wymienia państwa sąsiadujące z Rzeczypospolitą Obojga Narodów

rozwoju kultury renesansowej w Polsce- posługując się mapą omawia zmiany terytorialne, jakie nastąpiły w wyniku unii lubelskiej- wymienia okoliczności zakończenia konfliktu polsko-krzyżackiego

Przedstawienie stanów społecznych w Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku

2. Społeczeństwo polskie w XVI wieku- Stany społeczne w Polsce XVI-XVIII wiek- Szlachta i jej pozycja w państwie- Położenie mieszczan i chłopów

- definiuje pojęcia: stan społeczny, magnateria, szlachta - wymienia nazwy stanów w Polsce XVI-XVIII wieku- charakteryzuje zajęcia poszczególnych stanów społecznych- wskazuje herby szlacheckie jako symbole rodu

- definiuje pojęcie: folwark, pańszczyzna- charakteryzuje sytuację mieszczan i chłopów- omawia okoliczności przekształcenia się rycerstwa w stan szlachecki- podając argumenty wyjaśnia, na czym polegała uprzywilejowana pozycja szlachty

Przedstawienie zasad sprawowania władzy w Rzeczpospolitej w XVI-XVIII wieku

3. Kto rządził w Polsce XVI-XVIII wieku- Zasady sprawowania władzy w Polsce XVI-XVIII wieku- Sejm walny- Sejmiki ziemskie- Urzędnicy królewscy i zakres ich obrządków

- definiuje pojęcia: sejm walny, hetman, - charakteryzuje skład sejmu walnego(również na podstawie schematu)- wymienia najważniejszych urzędników królewskich- omawia zasady sprawowania władzy w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku

- definiuje pojęcia: sejmiki ziemskie, marszałek, kanclerz, podskarbi- omawia zakres uprawnień sejmików ziemskich- omawia zakres władzy urzędników królewskich- wyjaśnia, w jaki sposób przywileje szlacheckie ograniczały władzę królewską

Zapoznanie z zasadami wolnych elekcji oraz ukazanie ich skutków

4. Na elekcyjnym polu- Wolna elekcja- Obowiązki władców elekcyjnych - Pierwsi królowie elekcyjni

- definiuje pojęcie: wolna elekcja- wymienia przyczyny wolnych elekcji- wskazuje na mapie Inflanty- określa datę pierwszej wolnej elekcji (1573 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie

- definiuje pojęcia: artykuły henrykowskie, piechota wybraniecka- wymienia skutki wolnych elekcji- wymienia zobowiązania kandydatów do tronu polskiego- wymienia zasługi Stefana Batorego dla państwa polskiego

- Panowanie Stefana Batorego

chronologicznej - wymienia dwóch pierwszych królów elekcyjnych w Polsce: Henryka Walezego i Stefana Batorego

- opowiada o wojnach Polski z Rosją o Inflanty za panowania Stefana Batorego- wyjaśnia, na czym polegała reforma wojskowa Stefana Batorego

Rozdział III: W pożodze wojen XVII wieku

Przedstawienie przyczyn i skutków wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku oraz najważniejszych wydarzeń z czasów potopu szwedzkiego (1655-1660)

1. Pod dowództwem Stefana Czarnieckiego- Przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją- Najazd Szwedów na Polskę w latach 1655-1660- Postawa społeczeństwa polskiego wobec najazdu- Skutki wojny

- definiuje pojęcie: potop szwedzki - charakteryzuje postać Stefana Czarnieckiego - uzasadnia znaczenie bohaterskiej obrony Częstochowy dla prowadzenia dalszej walki z najeźdźcą- określa czas trwania: potopu szwedzkiego (1655-1660) oraz datę pokoju w Oliwie (1660) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - charakteryzuje postępowanie Szwedów wobec ludności polskiej- wymienia najważniejsze wydarzenia z czasów „potopu”, m.in. obronę Jasnej Góry- wskazuje na mapie: Częstochowę, Inflanty- wyjaśnia, dlaczego najazd Szwedów nazwano „potopem”

- definiuje pojęcie: wojna szarpana- wymienia przyczyny wojen Polski ze Szwecją- wymienia przyczyny początkowych niepowodzeń Rzeczypospolitej w czasie potopu szwedzkiego- wskazuje różnice w postawach społeczeństwa polskiego w czasie najazdu szwedzkiego- wymienia postanowienia pokoju w Oliwie - wymienia skutki najazdu szwedzkiego

Przedstawienie przyczyn, przebiegu i skutków wojen polsko-tureckich w 2. połowie XVII wieku

2. O zwycięskich wojnach Jana III Sobieskiego- Przyczyny wojen Rzeczpospolitej z Turcją- Najazd Turków na Polskę w 2. połowie XVIII wieku i jego skutki- Odsiecz wiedeńska Jana III Sobieskiego

- definiuje pojęcia: islam, husarz- charakteryzuje postać Jana III Sobieskiego- określa daty: bitwy pod Chocimiem (1673 rok), odsieczy wiedeńskiej (1683 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wymienia skutki wojen z Turcją- podaje przyczyny wyprawy Jana III Sobieskiego pod Wiedeń- wskazuje na mapie Wiedeń

- definiuje pojęcia: janczar, haracz- określa daty: najazdu tureckiego i oblężenia Kamieńca Podolskiego (1672 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wymienia przyczyny początkowych niepowodzeń wojsk polskich w walce z Turkami- wymienia postanowienia traktatu w Buczaczu- omawia przyczyny wojen Rzeczypospolitej z Turcją w 2. połowie XVII wieku

- wskazuje na mapie tereny, na których toczyła się wojna (Podole) oraz miejsca najważniejszych wydarzeń z nią związanych – Kamieniec Podolski, Chocim

Ukazanie wpływu wojen XVII wieku na sytuację społeczeństwa polskiego i funkcjonowanie państwa

3. Skutki wojennej pożogi- Państwa, z którymi Polska walczyła w XVII wieku- Skutki wojen XVII wieku- Sytuacja polityczno-gospodarcza kraju w końcu XVII wieku i na początku XVIII wieku

- wymienia wiek XVII jako czas wielu konfliktów wojennych prowadzonych przez Rzeczpospolitą- wskazuje na mapie państwa, z którymi Rzeczpospolita prowadziła wojny w XVII wieku - wymienia skutki wojen w XVII wieku, np. zniszczenie kraju, straty terytorialne

- definiuje pojęcia: liberum veto, anarchia- wskazuje na mapie tereny utracone przez Rzeczpospolitą w wyniku wojen: Inflanty, Podole, Prusy Książęce, część Ukrainy- charakteryzuje funkcjonowanie aparatu władzy na przełomie XVII i XVIII wieku, wskazując na słabość władzy królewskiej, zrywanie sejmów i wzrost znaczenia magnaterii- podaje przyczyny i objawy kryzysu gospodarki kraju oraz wyjaśnia, w czym on się przejawiał (upadek miast, wzrost pańszczyzny)- wymienia przyczyny uzależnienia Polski od państw ościennych

Zapoznanie z ideologią sarmatyzmu i sposobem życia szlachty polskiej w XVII wieku i 1. połowie wieku XVIII

4. Jedz, pij i popuszczaj pasa- Życie szlachty w XVII/XVIII wieku- Sarmatyzm- Oświata w końcu XVII wieku i na początku XVIII wieku

- charakteryzuje zajęcia szlachty - opowiada o sposobach spędzania czasu wolnego przez szlachtę na przełomie XVII i XVIII wieku- charakteryzuje szkolnictwo w Polsce na przełomie XVII i XVIII wieku

- definiuje pojęcia: sarmatyzm, sarmata- wymienia wiek XVII i początek XVIII wieku jako czas trwania kultury sarmackiej- charakteryzuje ideologię sarmatyzmu - wymienia skutki upadku szkolnictwa dla funkcjonowania państwa (brak tolerancji religijnej, niechęć do zmian ustrojowych)

Ukazanie cech charakterystycznych architektury i sztuki barokowej

5. Architektura i sztuka baroku- Cechy charakterystyczne stylu barokowego- Elementy

- definiuje pojęcia: barok, kontrreformacja- określa czas trwania epoki baroku (XVII wiek) ) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej- wymienia cechy

- definiuje pojęcia: putto, stiuk- wyjaśnia, na czym polega związek kultury barokowej z działalnością kontrreformacji- wyjaśnia, dlaczego barok został nazwany epoką kontrastów

wyposażenia wnętrz (budowli sakralnych)- Malarstwo baroku- Najpiękniejsze zabytki architektury barokowej w Polsce

charakterystyczne stylu barokowego - z ilustracji przedstawiających zabytki wybiera te, które zostały zbudowane w stylu barokowym

- wskazuje wpływ wzrostu pobożności na architekturę i sztukę epoki

Rozdział IV: W obronie upadającej Rzeczypospolitej

Zapoznanie z ideologią oświecenia i przedstawienie najważniejszych dokonań tego okresu

1. Pochwała nauki i rozumu- Ideologia oświecenia- Wybitni myśliciele doby oświecenia Trójpodział władzy według Monteskiusza - Najważniejsze dokonania naukowe- Architektura doby oświecenia

- definiuje pojęcia: oświecenie, klasycyzm- określa czas trwania epoki oświecenia (XVIII wiek) i potrafi zaznaczyć go na taśmie chronologicznej- wymienia przykłady budowli klasycystycznych w Polsce i w Europie- wymienia najważniejsze dokonania naukowe i techniczne epoki oświecenia (np. piorunochron, maszyna parowa)- charakteryzuje styl klasycystyczny- z ilustracji przedstawiających zabytki wybiera te, które zostały zbudowane w stylu klasycystycznym

- charakteryzuje postaci: Woltera, Monteskiusza- charakteryzuje ideologię oświecenia- wyjaśnia, na czym polegała zasada trójpodziału władzy według Monteskiusza- wskazuje wpływ dokonań naukowych i technicznych na zmiany w życiu ludzi

Ukazanie sytuacji Rzeczpospolitej w 1. połowie XVIII wieku oraz działań zmierzających do uzdrowienia gospodarki i oświaty

2. Jak skutecznie naprawić Rzeczypospolitą- Rzeczpospolita w 1. połowie XVIII wieku- Rozwój oświaty w 2. połowie XVIII wieku - Przemiany gospodarcze w 2. połowie XVIII wieku - Ingerencja państw ościennych i I rozbiór Polski

- charakteryzuje postać: Stanisława Augusta Poniatowskiego- określa datę pierwszego rozbioru Polski (1772 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - wskazuje na mapie zasięg I rozbioru- wymienia państwa, które dokonały I rozbioru i wskazuje je na mapie- wskazuje cel wychowania i edukacji młodzieży w XVIII wieku

- charakteryzuje postać: Ignacego Krasickiego- porównuje postawy w społeczeństwie wobec rozbioru państwa na podstawie analizy obrazu Jana Matejki „Rejtan”- wymienia działania zmierzające do naprawy oświaty i gospodarki polskiej w 2. połowie XVIII wieku

Przedstawienie celów 3. Sejm Wielki i - definiuje pojęcie: konstytucja - charakteryzuje postać Stanisława

obrad Sejmu Wielkiego oraz jego reform

Konstytucja 3 maja- Cel obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792)- Stronnictwa sejmowe- Reformy Sejmu Wielkiego- Konstytucja 3 maja 1791 roku

- określa datę uchwalenia Konstytucji 3 maja (1791 rok) oraz czas trwania Sejmu Wielkiego (1788-1792 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wymienia najważniejsze reformy Sejmu Czteroletniego- wymienia zmiany, jakie zakładała Konstytucja 3 maja

Małachowskiego- charakteryzuje sytuację w Polsce po I rozbiorze- potrafi wskazać cel obrad Sejmu Wielkiego- charakteryzuje najważniejsze reformy Sejmu Czteroletniego- opowiada o okolicznościach uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 roku

Ukazanie walki Polaków o zachowanie niepodległości kraju w latach 1792-1795

4. W obronie konstytucji i Rzeczypospolitej- Konfederacja targowicka- Wojna polsko-rosyjska i II rozbiór Polski- Insurekcja kościuszkowska i III rozbiór Polski- Najważniejsze przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku

- charakteryzuje postać: Tadeusza Kościuszki- określa daty: II rozbioru Polski (1793 rok), insurekcji kościuszkowskiej (1794 rok), III rozbioru Polski (1795 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej- wymienia przyczyny wybuchu powstania kościuszkowskiego w 1794 roku- wymienia przyczyny upadku powstania kościuszkowskiego- wymienia państwa, które dokonały II i III rozbioru Polski

- definiuje pojęcia: konfederacja, insurekcja, kosynierzy- charakteryzuje postać: Bartosza Głowackiego, Jana Kilińskiego- wymienia przyczyny wybuchu wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku- ocenia postawę targowiczan- wskazuje na mapie tereny, które Polska utraciła w wyniku II i III rozbioru - ocenia postawę społeczeństwa polskiego w sytuacji zagrożenia niepodległości państwa- wymienia najważniejsze przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku

Rozdział V: Walka o niepodległą Rzeczpospolitą

Zapoznanie z działalnością Polaków zmierzającą do odzyskania niepodległości w oparciu o napoleońską Francję

1. Za Twoim przewodem złączym się z narodem- Przyczyny emigracji po upadku Rzeczpospolitej - Wojny Napoleona we Włoszech z zaborcami Polski- Legiony Polskie we Włoszech. - Utworzenie Księstwa

- definiuje pojęcie: emigracja- charakteryzuje postaci: Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego, - wymienia przyczyny tworzenia polskich oddziałów zbrojnych u boku Napoleona Bonaparte- wskazuje na mapce Reggio, Włochy, Francję, Księstwo Warszawskie

- charakteryzuje postać: Napoleona Bonaparte- omawia okoliczności utworzenia Legionów Polskich- podaje przyczyny utworzenia Księstwa Warszawskiego- wymienia przyczyny upadku Księstwa Warszawskiego- określa daty: utworzenia Legionów Polskich we Włoszech (1797 rok), utworzenia Księstwa Warszawskiego (1807 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej

Warszawskiego - wymienia przyczyny emigracji Polaków po III rozbiorze- wskazuje na mapie państwa, z którymi walczył Napoleon- wskazuje źródło rekrutacji żołnierzy do polskich oddziałów wojskowych

Przedstawienie sytuacji w Królestwie Polskim w latach 1815-1831

2. Bohaterowie nocy listopadowej- Sytuacja polityczna i gospodarcza w zaborze rosyjskim- Działalność opozycji legalnej i nielegalnej - Wybuch powstania listopadowego w 1830 roku. - Postawa społeczeństwa polskiego wobec szansy na odzyskanie niepodległości - Skutki powstania i jego znaczenie

- definiuje pojęcie: Królestwo Polskie - opowiada o wydarzeniach nocy listopadowej 29/30 XI 1830 roku- wskazuje na mapie Królestwo Polskie- określa datę wybuchu powstania listopadowego (1830 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - podaje przyczyny wybuchu powstania listopadowego- przedstawia skutki powstania listopadowego

- definiuje pojęcia: autonomia, opozycja, represje- charakteryzuje postać Piotra Wysockiego- wymienia przyczyny powstania w 1. połowie XIX wieku w Królestwie Polskim opozycji legalnej i nielegalnej- wymienia cele działania opozycji legalnej i nielegalnej w Królestwie Polskim w 1. połowie XIX- wyjaśnia, jaki był charakter walk powstańczych- charakteryzuje sytuację gospodarczą w Królestwa Polskiego przed powstaniem listopadowym- przedstawia zakres autonomii Królestwa Polskiego

Ukazanie przyczyn i okoliczności wybuchu powstania styczniowego oraz zapoznanie ze skutkami polskich powstań narodowych

3. Wśród partyzantów i spiskowców- Cele działalności spiskowej po upadku powstania listopadowego- Sytuacja polityczna w Królestwie Polskim w 2. połowie XIX wieku - Wybuch powstania styczniowego w 1863 roku- Partyzancki

- definiuje pojęcie: emisariusz- określa datę wybuchu powstania styczniowego (1863 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - przedstawia zadania emisariuszy- wymienia najważniejsze przyczyny wybuchu powstania styczniowego- wymienia przyczyny upadku powstania styczniowego- omawia skutki powstania styczniowego

- definiuje pojęcia: branka uwłaszczenie chłopów, - wyjaśnia, jaki był charakter walk w powstaniu styczniowym- wyjaśnia, dlaczego chłopi nie byli zainteresowani walką o niepodległość- wymienia przyczyny i cel działalności spiskowej Polaków po upadku powstania listopadowego- opowiada o sytuacji politycznej w Królestwie Polskim w 2. połowie XIX wieku

charakter walk powstańczych- Skutki i znaczenie powstania

Przedstawienie działań rządów państw zaborczych wobec ludności polskiej w 2. połowie XIX wieku

4. Pod trzema zaboramiPołożenie ludności polskiej- w zaborze rosyjskim- w zaborze pruskim- w Galicji

- definiuje pojęcia: rusyfikacja, germanizacja- wymienia przyczyny walki zaborców (rządu rosyjskiego i pruskiego) z Kościołem katolickim- wskazuje przyczyny antypolskiej polityki władz rosyjskich i pruskich

- definiuje pojęcia: autonomia, Galicja, rugi pruskie- charakteryzuje postać Ottona von Bismarcka- charakteryzuje politykę zaborców wobec Polaków w 2. połowie XIX wieku - porównuje sytuację Polaków żyjących w poszczególnych zaborach- charakteryzuje rolę Kościoła katolickiego w walce o zachowanie polskości w okresie zaborów

Ukazanie walki Polaków o zachowanie tożsamości narodowej w 2. połowie XIX wieku

5. W obronie kultury i języka- Praca organiczna- Walka o polskośća) w zaborze rosyjskimb) w zaborze pruskim- Rola literatury w walce o polskość- Romantycy i pozytywiści

- definiuje pojęcie: tajne nauczanie- charakteryzuje postaci: Michała Drzymały, Hipolita Cegielskiego- wymienia najwybitniejszych twórców literatury doby romantyzmu (Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki) i pozytywizmu (Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz) - wymienia kompozytorów i malarzy, którzy odegrali ważną rolę w kształtowaniu postaw patriotycznych Polaków (np. Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Jan Matejko)

- definiuje pojęcia: praca organiczna, romantyzm, pozytywizm- określa czas trwania epoki romantyzmu (1. połowa XIX wieku) oraz czas trwania epoki pozytywizmu (2. połowa XIX wieku) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wyjaśnia, na czym polegała rola polskiej kultury i sztuki w walce o zachowanie polskości- wymienia działania społeczeństwa polskiego zmierzające do zachowania polskości- wymienia najważniejsze dzieła literatury okresu romantyzmu, np. „Pan Tadeusz”, i pozytywizmu, np. „Nad Niemnem” czy „Trylogia”, oraz ich autorów

Rozdział VI: Postępowy wiek XIX

Ukazanie XIX wieku jako czasu wielkich wynalazków i przemian jakie

1. Czasy nowych odkryć i wynalazków- Rozwój cywilizacyjny a życie

- charakteryzuje postać: Marii Skłodowskiej-Curie- podaje przykłady zmian, jakie zaszły w życiu codziennym ludzi

- definiuje pojęcia: elektrokardiograf, bicykl- na przykładach przedstawia wpływ rozwoju cywilizacyjnego na

spowodowały one w życiu ludzi

codzienne społeczeństw w XIX wieku- Wielkie wynalazki i ich wpływ na życie ludzi w XIX wieku- Wynalazki w służbie człowieka- Maria Skłodowska-Curie

w XIX wieku- wymienia wynalazki, które wpłynęły na rozwój cywilizacji XIX wieku- potrafi zaznaczyć na taśmie chronologicznej wiek XIX

poszczególne dziedziny życia (np. rozwój techniki a komunikacja i przemieszczanie się ludzi) - podaje przykłady zmian, jakie zaszły w życiu ludzi w XIX wieku w wyniku zastosowania wynalazków

Przedstawienie okoliczności powstania nowych grup społecznych w XIX wieku oraz istniejących między nimi różnic i konfliktów

2. Przemiany społeczne w XIX wieku- Powstanie nowych grup społecznych - Warunki pracy i życia robotników- Konflikty społeczne

- definiuje pojęcia: kapitalista, robotnik, strajk, związki zawodowe- wymienia nowe w XIX wieku grupy społeczne (właściciele fabryk i robotnicy) i przedstawia istniejące między nimi różnice- charakteryzuje sytuację robotników w XIX wieku (praca kobiet i dzieci, warunki mieszkaniowe, brak ubezpieczeń)- opowiada o sposobach spędzania wolnego czasu przez ludzi w XIX wieku

- wymienia przyczyny powstawania konfliktów społecznych w XIX wieku- porównuje warunki życia właścicieli fabryk i robotników

Ukazanie przemian w kulturze oraz w życiu codziennym przełomu XIX i XX wieku

3. Kultura przełomu XIX i XX wieku- Przemiany w architekturze i sztuce- Czas wolny – nowe rozrywki- Nowe źródła informacji- Moda przełomu wieków XIX i XX

- wymienia nowe źródła informacji w XIX wieku- wskazuje literaturę, prasę i sztukę jako źródła przekazu informacji o nowych stylach, wydarzeniach i ideach- na przykładach wskazuje możliwości spędzania czasu wolnego w XIX wieku- podaje przykłady nowości kulinarnych w XIX wieku

- wymienia cechy architektury przełomu XIX i XX wieku- wymienia nowe kierunki w malarstwie i wybiera z podanych przykładów dzieł właściwe dla danego kierunku- na wybranych przykładach omawia zmiany, jakie zaszły w modzie na przełomie epok

Rozdział VII: Ku niepodległej Rzeczpospolitej

Przedstawienie przyczyn I wojny światowej oraz charakteru działań

1. I wojna światowa- Przyczyny i wybuch I wojny światowej w 1914 roku

- określa daty: wybuchu I wojny światowej (1914 rok) oraz podpisania zawieszenia broni (11 XI 1918 rok) i potrafi zaznaczyć je

- definiuje pojęcia: kolonie, wojna pozycyjna- określa daty: bitwa pod Verdun (1916 rok), przystąpienie Stanów

militarnych w czasie jej trwania

- Strony konfliktu- Charakter działań wojennych

na taśmie chronologicznej- wymienia strony walczące w I wojnie światowej- wskazuje na mapie państwa walczące w I wojnie światowej i tereny najważniejszych walk- wymienia nowe rodzaje broni użyte na frontach I wojny światowej

Zjednoczonych do wojny (1917 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej- wymienia przyczyny wybuchu I wojny światowej- potrafi podać bezpośrednią przyczynę wybuchu wojny- wymienia najważniejsze bitwy I wojny światowej

Ukazanie wpływu I wojny światowej na sytuację w Europie tuż po jej zakończeniu

2. Europa po I wojnie światowej- Zakończenie I wojny światowej w 1918 roku i jej skutki- Traktat wersalski i jego postanowienia - Zmiany terytorialne w Europie po I wojnie światowej

- określa datę podpisania traktatu wersalskiego (1919 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej- wskazuje tragiczne konsekwencje konfliktów wojennych dla ludności cywilnej- wymienia państwa przegrane i zwycięskie w I wojnie światowej- wymienia skutki działań wojennych - podaje cel obrad konferencji pokojowej w Paryżu

- definiuje pojęcia: traktat wersalski, Liga Narodów- charakteryzuje postać: Ignacego Jana Paderewskiego, Romana Dmowskiego- wymienia najważniejsze postanowienia traktatu wersalskiego- wymienia przyczyny utworzenia Ligi Narodów- wskazuje na mapie nowo powstałe państwa po I wojnie światowej

Przedstawienie okoliczności odrodzenia się niepodległego państwa polskiego w latach 1918-1921

3. U progu niepodległości- Polacy na frontach I wojny światowej- Odzyskanie niepodległości – 11 listopada 1918 roku- Walka o granice II Rzeczypospolitej

- definiuje pojęcia: powstanie wielkopolskie, powstania śląskie - charakteryzuje postać Józefa Piłsudskiego - określa datę odzyskania niepodległości przez Polskę (11 IX 1918 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej- wskazuje na mapie tereny Polski, o które toczyły się walki w latach 1918-1921- wymienia osoby zasłużone dla odzyskania niepodległości - wyjaśnia genezę obchodów Święta Niepodległości 11 listopada- wymienia najważniejsze wydarzenia związane z

- definiuje pojęcia: cud nad Wisłą, orlęta lwowskie- charakteryzuje postaci: Józefa Hallera, Ignacego Jana Paderewskiego, Roman Dmowski- wymienia przyczyny podjęcia przez Polaków walk zbrojnych o kształt granic państwa polskiego- wyjaśnia, dlaczego I wojna światowa była wydarzeniem sprzyjającym odzyskaniu niepodległości przez Polskę- wyjaśnia, dlaczego rok 1918 był czasem sprzyjającym odzyskaniu niepodległości

kształtowania się granic II Rzeczypospolitej

Przedstawienie obszaru i ludności II Rzeczypospolitej oraz jej sukcesów

4. Trudności w scalaniu nowego państwa- Obszar i ludność państwa polskiego- Różnice w rozwoju gospodarczym ziem polskich poszczególnych zaborów- Pierwsze sukcesy odrodzonego państwa

- definiuje pojęcie: II Rzeczpospolita- wskazuje na mapie obszar państwa polskiego po ostatecznym ustaleniu granic oraz sąsiadów II Rzeczypospolitej- charakteryzuje strukturę narodowościową społeczeństwa II Rzeczypospolitej- podaje przykłady trudności, jakie wystąpiły w scalaniu II Rzeczypospolitej

- definiuje pojęcia: Centralny Okręg Przemysłowy, mniejszości narodowe- charakteryzuje postaci: Janusz Kusociński, Władysław Reymont- omawia trudności w scalaniu nowego państwa (np. sieć kolejowa, administracja, oświata, mentalność) i wskazuje ich przyczyny- przedstawia pierwsze sukcesy gospodarcze młodego państwa (np. budowa portu w Gdyni, COP, reforma walutowa, wprowadzenie powszechnego obowiązku nauczania)

Ukazanie 20-lecia międzywojennego jako czasu wielkich odkryć i przemian kulturowych

5. Nowiny i nowinki 20-lecia międzywojennego- Przemiany w kulturze - Odkrycia naukowe- Przemiany w życiu codziennym

- podaje przykłady wynalazków i odkryć z okresu międzywojennego- potrafi zaznaczyć na taśmie chronologicznej okres 20-lecia międzywojennego- wymienia przykłady bohaterów literatury dziecięcej z okresu międzywojennego

- charakteryzuje postaci: Charliego Chaplina, Alberta Einsteina, Louisa Armstronga, Charlesa Lindbergha- opowiada o przemianach w życiu codziennym (na przykładach)- uzasadnia, że rozwój nauki i techniki przyczynił się do przemian w wielu dziedzinach życia- podaje przykłady zmian, jakie zaszły w pozycji społecznej kobiet w 20-leciu międzywojennym

Rozdział VIII: Świat w czasie II wojny światowej

Przedstawienie dyktatury w ZSRR, Niemczech i we Włoszech jako formy sprawowania władzy zagrażającej pokojowi na świecie

1. Nad Europę nadciąga widmo wojny- Dyktatura formą sprawowania władzy- Dyktatorskie rządy w Niemczech, Włoszech i ZSRR- Polityka Niemiec i ZSRR zagrożeniem dla światowego pokoju

- definiuje pojęcie: dyktatura- charakteryzuje postaci: Józefa Stalina, Adolfa Hitlera, Benito Mussoliniego- wskazuje na mapie państwa europejskie (Niemcy, Włochy, ZSRR), w których władzę sprawowano za pomocą dyktatury- wymienia metody, za pomocą których dyktatorzy utrzymywali posłuch społeczeństwa

- definiuje pojęcia: łagier, obóz koncentracyjny- przedstawia okoliczności, które sprzyjały przejęciu władzy przez dyktatorów- wyjaśnia, na czym polega różnica między systemem demokratycznym a dyktaturą- wyjaśnia, na czym polegał dyktatorski sposób sprawowania władzy- korzystając z mapy wyjaśnia, dlaczego system stalinowski i

nazistowski stanowiły realne zagrożenie dla Polski

Ukazanie II wojny światowej jako konfliktu o charakterze totalnym

2. II wojna światowa wojną totalną- Przyczyny i wybuch II wojny światowej w 1939 roku- Strony konfliktu oraz zasięg działań wojennych- Wojna totalna – sposoby prowadzenia walki- Najnowsza technika w służbie wojny- Zakończenie wojny w 1945 roku

- określa daty: wybuchu II wojny światowej (1 IX 1939) oraz zakończenia II wojny światowej w Europie (8 V 1945 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - wymienia strony walczące w II wojnie światowej- wskazuje cel utworzenia koalicji antyhitlerowskiej- wskazuje na mapie członków koalicji antyhitlerowskiej- wskazuje na mapie miejsce zakończenia II wojny światowej w Europie

- definiuje pojęcie: wojna totalna- wskazuje na mapie Niemcy oraz państwa będące ich sojusznikami w czasie II wojny światowej- wskazuje na mapie państwa będące celem ataków Niemiec i ich sojuszników- podaje przykłady wykorzystania najnowszej techniki w prowadzeniu działań wojennych- przedstawia okoliczności zakończenia wojny na Dalekim Wschodzie

Przedstawienie polityki okupantów na ziemiach polskich w latach II wojny światowej

3. Polityka okupantów na ziemiach polskich- W obronie kraju –wrzesień 1939 roku- Pod rządami okupantów- Wojenne losy Polaków i Żydów

- określa daty: agresji Niemiec na Polskę (1 IX 1939 rok) oraz agresji ZSRR na Polskę (17 IX 1939 rok i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej daty agresji niemieckiej i radzieckiej na Polskę- wskazuje na mapie kierunki niemieckich i radzieckich uderzeń na Polskę we wrześniu 1939 roku- podaje przykłady bohaterskiej postawy żołnierzy polskich we wrześniu 1939 roku- wskazuje na mapie miejsca pamięci narodowej w swojej okolicy

- definiuje pojęcia: eksterminacja, getto, okupacja- charakteryzuje sytuację Polski we wrześniu 1939 roku- wymienia formy prześladowania ludności polskiej przez okupantów- wyjaśnia, na czym polegała polityka okupanta hitlerowskiego wobec Żydów

Przedstawienie metod i form walki Polaków z okupantem w czasie II wojny światowej

4. Postawy i działania Polaków w czasie okupacji- Walka zbrojna z okupantem- Walka cywilna z

- definiuje pojęcia: walka zbrojna, walka cywilna, Armia Krajowa - wyjaśnia, dlaczego Polacy podejmowali różne formy walki z okupantem - podaje przykłady walki cywilnej i

- definiuje pojęcie: kolportaż- wyjaśnia, na czym polegają różnice między toczoną przez Polaków walką zbrojna i walką cywilną- wymienia przyczyny wybuchu powstania warszawskiego

okupantem- Postawy Polaków

walki zbrojnej- określa datę wybuchu powstania warszawskiego (1 VIII 1944 rok) i potrafi zaznaczyć ją na taśmie chronologicznej - opowiada o postawach Polaków w czasie okupacji

Przedstawienie udziału Polaków w walkach na frontach II wojny światowej

5. Polacy poza granicami kraju- Utworzenie wojska polskiego poza granicami kraju - Walki Polaków poza granicami kraju (u boku aliantów na różnych frontach II wojny światowej)a) na froncie zachodnimb) na morzachc) na froncie wschodnim

- charakteryzuje postać: gen. Władysława Sikorskiego- wymienia najważniejsze bitwy, w których udział brały polskie jednostki- omawia na przykładach bohaterską postawę żołnierzy polskich - wymienia sposoby upamiętniania postaw bohaterskich żołnierzy (np. przez nadawanie ich imion ulicom, szkołom, drużynom harcerskim)

- charakteryzuje postaci: gen. Władysława Andersa, gen. Stanisława Maczka, gen. Stanisława Sosabowskiego- wymienia nazwy polskich formacji wojskowych utworzonych na wschodzie i na zachodzie- wskazuje na mapie miejsca słynnych bitew II wojny światowej, w których brali udział Polacy

Rozdział IX: Nowe oblicze powojennego świata

Przedstawienie przyczyn i okoliczności podziału Europy na dwa wrogie bloki po zakończeniu II wojny światowej

1. Europa podzielona- Rozłam wśród sojuszników- Nowe sojusze wojskowe- Niebezpieczeństwo wybuchu wojny

- wymienia państwa europejskie, które należały do bloku państw demokratycznych i socjalistycznych- charakteryzuje sytuację w powojennym świecie jako zagrażającą pokojowi- wymienia ZSRR i Stany Zjednoczone jako państwa dążące do przejęcia wiodącej pozycji w polityce światowej

- definiuje pojęcia: zimna wojna, NATO, Układ Warszawski, wyścig zbrojeń- wskazuje na mapie obszary Europy będące pod wpływem polityki ZSRR oraz te, którym udało się uchronić demokrację- wskazuje na mapie i nazwy państwa należące do NATO i Układu Warszawskiego - wyjaśnia, dlaczego podział świata na dwa bloki oraz wyścig zbrojeń stanowiły zagrożenie dla pokoju na świecie

Przedstawienie obszaru i ludności powojennej Polski

2. W powojennej Polsce- Obszar i sąsiedzi

- charakteryzuje postać prymasa Stefana Wyszyńskiego- podaje przykłady trudności dnia

- wyjaśnia, że w wyniku rządów komunistów Polska przestała być krajem suwerennym

oraz scharakteryzowanie ustroju i trudności dnia codziennego w PRL

powojennej Polski- Odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych- Sposób sprawowania władzy w Polsce- Problemy dnia codziennego mieszkańców kraju

codziennego w PRL- wskazuje na mapie obszar Polski po II wojnie światowej- wymienia państwa sąsiadujące z Polską- omawia zniszczenia wojenne kraju

- podaje przyczyny niezadowolenia społeczeństwa wynikające z problemów dnia codziennego- charakteryzuje sposób sprawowania władzy w Polsce- podaje przykłady zmian, które wprowadzili w Polsce komuniści

Omówienie przyczyn i sposobów walki Polaków o przemiany demokratyczne w kraju

3. Walka o życie w demokratycznej Polsce- Społeczeństwo uciemiężone- W walce o swobody demokratyczne- Stan wojenny w Polsce

- definiuje pojęcie: stan wojenny - charakteryzuje postaci: papieża Jana Pawła II, Lecha Wałęsy, gen. Wojciecha Jaruzelskiego- określa daty: strajków robotniczych oraz porozumień sierpniowych (1980 rok) oraz wprowadzenie stanu wojennego (13 XII 1981 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej - podaje przykłady wystąpień społeczeństwa polskiego przeciwko władzy komunistycznej

- definiuje pojęcia: NSZZ Solidarność, porozumienia sierpniowe- wyjaśnia, na czym polegały uciążliwości stanu wojennego- podaje przykłady braku swobód demokratycznych w Polsce w okresie powojennym- wymienia przyczyny wystąpień i protestów społecznych w powojennej Polsce- wskazuje ekonomiczne i polityczne podłoże tych protestów

Przedstawienie okoliczności narodzin nowej demokratycznej III Rzeczpospolitej

4. Narodziny III Rzeczypospolitej- Postanowienia „okrągłego stołu”- Narodziny III Rzeczypospolitej- Europa w 1989 roku

- definiuje pojęcie: III Rzeczpospolita- określa daty: zniesienie stanu wojennego (1983 rok), obrady „okrągłego stołu” (1989 rok), wyborów do parlamentu (1989 rok) i potrafi zaznaczyć je na taśmie chronologicznej rok 1989- wskazuje na mapie państwa, w których dokonały się demokratyczne zmiany w 1989 roku

- definiuje pojęcia: „okrągły stół”, mur berliński- charakteryzuje postaci: Tadeusza Mazowieckiego, Vaclawa Havela, Michaiła Gorbaczowa- wymienia postanowienia „okrągłego stołu”

Przedstawienie Unii Europejskiej jako związku państw Europy

5. Droga do wspólnej Europy- Ku wspólnej Europie- Unia Europejska i cele jej działania

- definiuje pojęcia: Unia Europejska (UE), traktat z Maastricht, euro- określa daty: utworzenia UE (1 I 1993 rok) oraz przyjęcia Polski do

- wymienia cele działania UE- wymienia warunki, jakie muszą spełnić państwa ubiegające się o członkostwo w UE- wymienia korzyści płynące dla

- Starania Polski o członkostwo w Unii Europejskiej

UE (1 V 2004 rok) i potrafi zaznaczyć na taśmie chronologicznej daty: utworzenia UE, przyjęcie Polski do UE- omawia symbolikę i walutę UE- wskazuje na mapie państwa członkowskie Unii Europejskiej

państw członkowskich z tytułu przynależności do Unii Europejskiej

Ukazanie różnych zagrożeń istniejących we współczesnym świecie oraz organizacji niosących pomoc ludziom na terenach zagrożonych

6. Wybrane oblicza współczesnego świata- Prawa człowieka we współczesnym świecie i ich respektowanie- Pomoc potrzebującym. Organizacje i ich działalność- Tolerancja- Własna tożsamość

- zna organizacje humanitarne: Czerwony Krzyż, Czerwony Półksiężyc- potrafi wskazać cele działania UNCEF - potrafi podać przykłady łamania praw człowieka we współczesnym świecie- potrafi wymienić organizacje zajmujące się walką o prawa człowieka - potrafi wyjaśnić konieczność niesienia pomocy potrzebującym, rozpoczynając działania od najbliższego środowiska

- definiuje pojęcia: organizacja humanitarna, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, terroryzm- rozumie wagę i znaczenie istnienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka- potrafi zinterpretować na podstawie tekstu źródłowego Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka prawa człowieka zawarte w tym dokumencie- potrafi uzasadnić potrzebę wspólnych międzynarodowych działań będących wyrazem solidarności z cierpiącymi i potrzebującymi