Pierwszy Polski Kongres GeologicznyKrakw 26-28 czerwca 2008

zestawiGrzegorz Haczewski

ABS TRAKTY

Polskie Towarzystwo GeologiczneKrakw 2008

Skad i amanie: Firma Rysunkowa Szelerewicz

Copyright Polskie Towarzystwo Geologiczne, Krakw 2008

ISBN: 978-83-924869-4-7

I Polski Kongres GeologicznyKrakw 26 - 28 czerwca 2008

Patronat:

Minister rodowiska Maciej NowickiMarszaek Wojewdztwa Maopolskiego Marek Nawara

JM Rektor AGH Antoni TajduJM Rektor UJ Karol Musio

Komitet OrganizacyjnyPrzewodniczcy:

Joachim Szulc ING UJ

Czonkowie:

Aleksandra Borecka, AGHJan Bromowicz, AGH

Adam Gasiski, UJMicha Gradziski, UJ

Magorzata Gonera, IOP PANWojciech Grecki, AGHGrzegorz Haczewski, AP

Piotr Jaglarz, UJJadwiga Jarzyna, AGHAgata Jurkowska, UJ

Stanisaw Leszczyski, UJAnna Lewandowska, UJ

Andrzej apta, ING PANJacek Motyka, AGH

Ewa Niesioowska, AGHMagdalena Paczyk, PIG Warszawa

Adam Piestrzyski, AGHElbieta Porbska, UJJacek Rajchel, AGH

Mariusz Rospondek, UJZbigniew Sawowicz, UJTadeusz Somka, AGH

Leszek Starkel, IGiPZ PANMonika Szczygie, AGH

Jarosaw Tyszka, ING PANAdam Walanus, AGH

Witold Zuchiewicz, AGH

Abstrakty referatw i posterw Symbol przed tytuem kadego abstraktu zawiera numer sesji tematycznej i rodzaj prezentacji: R referat P posterRP referat i posterNumery sesji tematycznych:

1 Geofizyka 2 Geologia inynierska i geotechnika3 Hydrogeologia 4 Zoa kopalin - aktualne problemy prac poszukiwawczych, badawczych i dokumentacyjnych 5 Metody informatyczno-matematyczne w geologii 6 Petrologia, mineralogia i geochemia7 Geoochrona 8 Geologia czwartorzdu9 Sedymentologia

10 Paleontologia i stratygrafia11 Geologia strukturalna i tektonika12 Edukacja i popularyzacja nauk geologicznych

5 PModelowanie matematyczne naturalnych

zjawisk dynamicznych. Maja Adamska-Szatko

Katedra Geoinformatyki i Informatyki Stosowanej, WGGIO, AGH Krakw

Koncepcja chaosu deterministycznego pozwala na jakociowy opis dopuszczalnych zachowa ukadu dynamicznego. W na-turze wystpuje wiele zjawisk (systemw) prezentujcych sta-ny pozornej stabilnoci. Systemy te cechuj si niezwyk wraliwoci na zmian parametrw je opisujcych. Niewiel-ka zmiana wartoci parametrw moe spowodowa chaotycz-ne zachowanie ukadu. Przekroczenie wartoci krytycznej danego parametru skutkuje wyprowadzeniem ukadu ze stanu zachowania stabilnego i poszukiwanie przez niego nowego stanu pozornej rwnowagi, w ktrym ukad przebywa do mo-mentu wystpienia kolejnego zaburzenia. Zjawisko moe mie charakter lokalny lub obj zasigiem cay ukad.

Jednym z przykadw takich zjawisk mog by lawiny niene. Przewidywanie miejsca wystpowania oraz skali za-sigu lawin jest wanym problemem przede wszystkim ze wzgldu na wraliwo na warunki pocztkowe oraz gwa-towny rozwj samego zjawiska. Lawina jest mas czstek, ktra w wyniku zaburzenia stanu rwnowagi nagle rozpoczy-na ruch osigajc ogromn prdko w krtkim czasie.

Modelowanie powyszego zjawiska moe odbywa si przy pomocy automatw komrkowych. Automat komrkowy skada si z okrelonej iloci pojedynczych elementw o zada-nej konfiguracji. Kady element moe przyjmowa jeden ze stanw. Liczba przyjtych dla danego modelu stanw jest skoczona. Stan pojedynczego elementu w kolejnych etapach modelowania zaley od stanw elementw ssiadujcych oraz stanu samego elementu w poprzednim etapie. Zaleno jest opisana regu stanowic podstawow regu dziaania auto-matu. Cech charakterystyczn automatw jest znaczny wpyw pojedynczych elementw na zachowanie caego syste-mu. Prezentowana praca przedstawia opis zjawiska oraz pro-pozycj zastosowania automatu komrkowego jako jednego z modeli predykcji zagroenia lawinami.

5 RParametryzacja przestrzeni porowej lessu z wykorzystaniem wymiaru fraktalnego

Aneta AfeltWydzia Geografii i Studiw Regionalnych, Uniwersytet Warszawski

Ilociowa analiza przestrzeni porowej ska jest moliwa za po-moc przetwarzania obrazu cyfrowego skadajcego si z ele-mentarnych komrek pikseli. Do uzyskania informacji ilo-ciowej dla lessu zastosowano mikroskop skaningowy (SEM) oraz sygna katodoluminescencji. Oddzielenie ziarna od poru nastpuje na drodze analizy jasnoci poszczeglnych pikseli obrazu. Ich wzajemny ukad jest rny, stosownie do porowa-toci, liczby porw oraz skali powikszenia obrazu. Implikuje to nisk wiarygodno analizy ilociowej przestrzeni porowej klasycznymi metodami, ich wad jest zerwanie z ukadem przestrzennym czcym poszczeglne obiekty (pory). Prob-lem rozwizuje wykorzystanie do parametryzacji fraktali. Do opisu struktury porowej lessu wykorzystano wymiar pudeko-wy Dp fraktala w dwch rozwizaniach metodycznych: rozka-du porw w strukturze oraz stopnia komplikacji przebiegu granicy midzy ziarnami (faza staa) a przestrzeni porow.

Badano less facji wierzchowinowej, prbki pobrano w 3 profilach pionowych, z gbokoci: 1,5; 2; 3; 4; i 5 m p.p.t..

Analizowano powierzchni horyzontaln i wertykaln pre-paratw o powierzchni 1 cm2 w powikszeniach 50, 100, 200, 400.

Obraz cyfrowy przestrzeni porowej lessu traktowany jest jako ciga przestrze dwuwymiarowa. Warto wymiaru fraktalnego przestrzeni porowej lessu wskazuje, e rozkad przestrzenny por-por oraz granica midzy fazami w kolejnych powikszeniach posiada struktur fraktaln. Wymiar oblicza-ny dla poszczeglnych powierzchni badawczych wskazuje na zrnicowanie stopnia uporzdkowania przestrzeni porowej. Charakterystyczny jest spadek uporzdkowania struktury wraz ze wzrostem stopnia szczegowoci obrazu oraz mae zrnicowanie wielkoci atraktora dla paszczyzn horyzontal-nej i wertykalnej w profilach. Wymiar fraktalny wskazuje istotne zrnicowanie geometryczne analizowanej przestrze-ni porowej lessu pomidzy profilami. Opis rnic i podo-biestw wiadczy o istnieniu procesw generujcych prze-ksztacenie cech przestrzeni porowej lessu, wskazujc zakres przestrzenny jej wystpienia, zarwno w pionowej jak i po-ziomej zmiennoci cechy uporzdkowania porw badanego orodka skalnego.

3 RWarunki migracji wybranych pierwiastkw

w wodach porowych lessuAneta Afelt

Wydzia Geografii i Studiw Regionalnych, Uniwersytet Warszawski

Badania prowadzono w lessach modszych grnych na Wyy-nie Sandomierskiej (lessy suche odmiany kontynentalnej), w obrbie strefy aeracji bezodpywowej powierzchniowo zlewni, w 3 polach badawczych: dzia wodny, stok, wymok. Roztwr porowy uzyskano in situ za pomoc prbnikw podcinienio-wych. Analizowano 9 pierwiastkw: Na, K, Ca, Mg, Sr, Ti, Si, Fe, Mn. Oznaczenie skadu chemicznego wody wykonano me-tod masowej spektroskopii atomowej w plazmie (ICP MS).

W polach dzia wodny, stok stwierdzono zbliony zakres st-e pierwiastkw w wodach porowych, najwiksze (

9 PAnaliza sedymentologiczna danych profilowania

upadu warstw (PUW) wane narzdzie poszukiwania

i rozpoznawania z wglowodorwPawe Aleksandrowski1, Krzysztof Mastalerz2

1 Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocawskiego;2 Coquitlam, B.C., Kanada

Dane uzyskane podczas profilowania upadomierzem, zwykle s wykorzystywane do zgrubnej jedynie oceny charakteru i orientacji uawicenia w seriach osadowych. Mog jednak by one niezmiernie uyteczne dla rozwizywania niektrych problemw geologii strukturalnej, stratygrafii i sedymentolo-gii, a szczeglnie precyzyjnej charakterystyki ska zoowych. Moliwoci te rosn jeszcze bardziej gdy upadomierz jest jed-nym z elementw kompleksowej analizy danych karotaowych w poczeniu z wynikami makroskopowego i/lub laboratoryj-nego opisu/analizy dostpnych rdzeni wiertniczych. Analiza upadomierza w serii otworw przecinajcych dan seri osa-dow moe pozwoli na dogbn charakterystyk tej serii, z interpretacj kierunkw paleotransportu materiau klastycz-nego, geometrii form akumulacyjnych, prognoz gradientw facjalnych, rozpoznaniem organizacji paleosystemu depozy-cyjnego, nachylenia paleoskonu, pionowej organizacji sek-wencji, a w konsekwencji dostarczy danych do analizy base-nu sedymentacyjnego. Analiza danych upadomierza z poje-dynczego nawet otworu wiertniczego umoliwia, ograniczon wprawdzie, lecz trjwymiarow interpretacj oraz peniejsze wykorzystanie pozostaych danych karotaowych. Natura i moliwoci upadomierza predysponuj go rwnie jako narz-dzie szczeglnie przydatne w kompleksowej analizie formacji osadowych bazujcej na i/lub uwzgldniajcej wyniki sejsmi-ki refleksyjnej. Uywane s one do szeregu zada, poczynajc od analizy sejsmogramw syntetycznych i identyfikacji gw-nych reflektorw, a koczc na trjwymiarowej analizie wy-penienia basenu sedymentacyjnego przy zastosowaniu straty-grafii powierzchni sejsmicznych. Moliwoci analizy sedy-mentologicznej danych upadomierza zilustrowane s w pre-zentacji przykadami z miocenu zapadliska przedkarpackiego oraz z czerwonego spgowca monokliny przedsudeckiej.

11 RBilansowanie struktury

frontu orogenicznego KarpatPawe Aleksandrowski1, Iwona Sieniawska1, Piotr Krzywiec2

1 Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocawskiego;2 Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Budowafrontu orogenicznego Karpat na odcinku pomidzy Andrychowem a Pilznem zostaa rozpoznana na 11 profilach sejsmiki refleksyjnej 2D wykonanych przez PGNiG S.A. Stre-fa frontu orogenicznego Karpat obejmuje tutaj najbardziej ze-wntrzn cz stosu paszczowin fliszowych, oraz wczon w obrb orogenu zdeformowan brzen parti osadw mioce-nu zapadliska przedkarpackiego, wydzielan jako tzw. jed-nostka zgobicka. Lokalnie deformacjom nasuwczym pod na-suwajcym si pakietem paszczowin fliszowych ulegy te utwory mezozoiczne podoa zapadliska. Pomidzy Wieliczk i Tarnowem wzdu frontowej strefy orogenu obserwuje si spektakularne przejawy tzw. tektoniki klinowej w postaci do-brze wyksztaconej strefy trjktnej, z ktr wydaj si zwi-zane akumulacje soli kamiennej rejonu Wieliczki i Bochni. Uwzgldniajc dane geologiczne i geofizyczne z licznych od-wiertw grnictwa naftowego oraz powierzchniowe dane kar-

tograficzne, na analizowanych profilach sejsmicznych dokona-no wariantowej szczegowej interpretacji strukturalnej meto-d bilansowania przekrojw geologicznych, uzyskujc infor-macje o najbardziej prawdopodobnych ukadach geometrycz-nych struktur nasuwczych i fadowych w badanej strefie oraz ich odtwarzajc kolejne etapy ich powstawania. Do bilansowa-nia wykorzystano oprogramowanie 2DMoveTM . Uzyskane wyniki rzucaj nowe wiato na budow i rozwj strukturalny brzenej strefy Karpat i dostarczaj danych przydatnych w po-szukiwaniu z wglowodorw.

12 RPopularyzacja geologii

w przekazach medialnychStefan Witold Alexandrowicz

Polska Akademia Umiejtnoci, Krakw

Problematyka z zakresu nauk o ziemi moe by i jest interesu-jca dla szerokiego krgu odbiorcw, niezwizanych z ni pro-fesjonalnie. Dobrym przykadem pobudzenia takiego zainte-resowania by film Spielberga Park Jurajski, ktry na wiele lat wprowadzi pewien zakres tematyki geologicznej i paleo-ntologicznej w centrum uwagi szerokich krgw spoecze-stwa. Oddziaywanie mediw w tym zakresie odbywa si po-przez pras codzienn i periodyczn, radio oraz telewizj. W Polsce tak dziaalno popularyzatorsk prowadzi w okresie midzywojennym Mieczysaw Limanowski, znako-mity geolog, a zarazem czowiek teatru, ktry wygasza przez radio odpowiednio przygotowane wykady. Szczeglnie sku-teczn form przekazu jest telewizja, wykorzystywana w tym celu od wielu lat, m.in. poprzez cykl filmw realizowanych przez profesorw P. Roniewicza i A. Wierzbowskiego. Godne polecenia jest powizanie tematyki geologicznej z propagowa-niem turystyki, poprzez ujcia przybliajce zainteresowanym osobom moliwo obserwowania i rozumienia zjawisk do-stpnych na trasach wycieczek i spacerw. Realizacj tego za-oenia byo 30 filmw z cyklu Podpowiedzi w plenerze, zrealizowanych przy udziale autora przez Telewizj Krakw. Prezentacja jednego z nich bdzie ilustracj omawianej idei.

7 RGeoochrona w programach dziaalnoci

organizacji midzynarodowychZofia Alexandrowicz

Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Krakw

Nazwa geoochrona (ang. geoconservation) wspczenie za-stpia dotychczasowe, tradycyjne okrelenia m.in. w Polsce ochrona przyrody nieoywionej. Okrela ona dziaania, ktre w Europie do lat 80. ubiegego wieku, miay charakter krajowy, a nawet lokalny, regulowany prawem lub zarzdze-niami regionalnymi. Rozwj geoochrony w skali midzynaro-dowej zosta faktycznie zapocztkowany od czasu spontanicz-nego zawizania si Grupy Roboczej (Holandia, 1988), ktra przeksztacia si w Europejsk Asocjacj Ochrony Dziedzi-ctwa Geologicznego ProGEO (Niemcy 1993). Wydarzeniem aktywizujcym byo I Midzynarodowe Sympozjum (Francja, 1991) pod patronatem UNESCO, w czasie, ktrego zostaa uchwalona i nastpnie szeroko rozpowszechniona Deklaracja Prawa Pamici o Ziemi. Mimo postpu prac w dalszym cigu zaznacza si dua dysproporcja w realizacji celw geoochrony w stosunku do ochrony wspczesnej flory i fauny, wspieranej licznymi midzynarodowymi konwencjami, porozumieniami, programami i dyrektywami. Brak konwencji dotyczcej bez-porednio problemw ochrony dziedzictwa geologicznego jest tylko w minimalnym stopniu rekompensowany przez Kon-

wencj wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodni-czego UNESCO (1972) i Europejsk Konwencj Krajobrazow Rady Europy (2000), a szerzej przez rekomendacje, ktre nie maj jednak znaczenia dyrektyw zobowizujcych rzdy po-szczeglnych pastw.

Rozwj geoochrony w skali midzynarodowej jest wspie-rany dziaalnoci kilku organizacji. S to: 1 - Midzynarodowa Unia Nauk Geologicznych inicjatorka

programu Global Geosites, realizowanego od 1995 r. przez Regionalne Grupy Robocze ProGEO;

2 - Rada Wykonawcza UNESCO rekomendacja programw Geosites/Geoparks (2001);

3 - Rada Europy rekomendacja w sprawie ochrony dziedzi-ctwa o specjalnym geologicznym znaczeniu w Europie (2004);

4 - Midzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) raport w sprawie Globalnej Sieci Stanowisk wiatowego Dzie-dzictwa Geologicznego (2005);

5 - Unia Europejska gwny sponsor rozwoju Europejskiej Sieci Geoparkw.

6 RDatowanie metamorfizmu

Robert AnczkiewiczOrodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN

Datowanie metamorfizmu moliwe jest niemal wycznie me-todami radiometrycznymi. Geochronometry oparte na pier-wiastkach wystpujcych w powszechnych mineraach skao-twrczych (takich jak K czy Rb) pozwalaj datowa paragene-z wskanikow. Zalet takiego podejcia jest stosunkowa a-two przypisania uzyskanego wieku konkretnym warunkom metamorficznym. Jednake jego wad jest dua mobilno pierwiastkw i produktw ich rozpadu w czasie wtrnych przeobrae lub retrogresji. Alternatywnym podejciem jest datowanie mineraw, stosowanych w geotermobarometrii stosujc geochronometry oparte na konserwatywnych pier-wiastkach, takich jak Sm, czy Lu (granat), lub U-Th-Pb (para monacyt-ksenotym). Daj one moliwo przypisania uzyska-nego wieku izotopowego konkretnym warunkom termicznym, a w sprzyjajcych okolicznociach nawet cinieniowym. Std coraz powszechniejsze, a nawet konieczne staje si czenie zaawansowanych technik petrologicznych i geochemicznych w celu osignicia dokadnych i wiarygodnych interpretacji datowa izotopowych. Szczeglnie popularn i uyteczn technik jest analiza pierwiastkw ladowych in situ przy za-stosowaniu ablacji laserowej i (MC) ICPMS. Dystrybucja pier-wiastkw ladowych w mineraach skaotwrczych i akceso-rycznych, pozwala na okrelenie warunkw krystalizacji mi-neraw akcesorycznych, ktre s niezwykle atrakcyjne ze wzgldu na sw bardzo wysok odporno na procesy wtrne, oraz ze wzgldu na moliwo uzyskania wysoce precyzyj-nych datowa. To wanie moliwo poczenia wysoce pre-cyzyjnych datowa z konkretnymi warunkami PT stanowi cel nadrzdny w geochronologii ska metamorficznych.

11 RTektonometamorficzna ewolucja uskoku

Czerwonej Rzeki w pnocnym WietnamieRobert Anczkiewicz1, Daniela Rubatto2,Giulio Viola3

1 Orodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN;

2 Research School of Earth Sciences, The Australian National Uni-versity, Canberra, Australia;

3 Norwegian Geological Survey, NGU, Trondheim, Norway

Uskok Czerwonej Rzeki odgrywa jedn z waniejszych rl w ksztatowaniu obrazu tektonicznego Azji SE. Jego genez wi-

e si z kolizj Dekanu i Azji, ktra wystpia ok. 55 Ma temu. Znaczna porcja postkolizyjnego skracania zostaa zaabsorbo-wana przez lateraln ucieczk fragmentw litosfery takich jak blok Indochin, ktrego SE dryft odbywa si wzdu usko-ku Czerwonej Rzeki. Uskok ten traktowany jest jako modelo-wy przykad wielkoskalowej kontynetalnej strefy przesuwczej. Jego wyjtkow cech jest wypitrzenie niemal na caej jego rozcigoci wyduonych masyww metamorficznych odsa-niajcych skay wysokiego stopnia metamorfizmu. Do tej pory, to wanie badania tych masyww dostarczaj najwikszej ilo-ci danych na temat procesw zachodzcych w czasie aktyw-noci uskoku. Poudniowa cz uskoku odsania masyw Day Nui Con Voi, ktry tworz gwnie migmatyczne paragnejsy z rzadkimi interkalacjami zmetamorfizowanych ska ultrama-ficznych. Datowania U-Pb cyrkonw, Th-Pb monacytw oraz Lu-Hf granatw wskazuj na obecno wczesnego epizodu metamorficznego, przypuszczalnie wysokiego stopnia, ju ok. 140-150 Ma temu. Skay te ulegy kolejnemu przeobraeniu w czasie orogenezy himalajskiej. Badania petro-strukturalne zgodnie wskazuj na aktywno uskoku w lewoskrtnym rei-mie transtensyjnym w warunkach facji amfibolitowej. Jednak-e, lokalnie struktury ekstensyjne nakadaj si na wczeniej-sze struktury o kinematyce lewoskrtnej, co sugeruje epizod dominacji ekstensji nad ruchem lateralnym. Datowania Sm-Nd granatw datuje pocztek ruchu przesuwczego jako ok. 32 Ma temu. Dane trakowe dla apatytw i cyrkonw natomiast dokumentuj ekshumacj masywu do poziomw przypo-wierzchniowych ju midzy 30 a 25 Ma temu. Tak szybkie tempo chodzenia wzmacnia hipotez opart na przesankach strukturalnych, o koniecznoci istnienia okresu aktywnoci uskoku w dominujcym reimie ekstensyjnym.

11 RStrefa sudeckiego uskoku brzenego w wietle wynikw bada morfotektonicznych i analizy

spkanych klastw w osadach czwartorzdowych

Janusz Badura1, Witold Zuchiewicz2, Petra tepanikov3, Antoni K. Tokarski4, Anna wierczewska2,

Bogusaw Przybylski11 Pastwowy Instytut Geologiczny, Oddzia Dolnolski, Wrocaw;2 Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska AGH, Krakw;3 Institute of Rock Structure and Mechanics, Academy of Sciences of

the Czech Republic, Prague; 4 Orodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych

PAN, Krakw

Analizowano 133 km dugoci odcinek sudeckiego uskoku brzenego (SUB) na obszarze Polski (99,7 km) i Czech (33,8 km), midzy Zotoryj na NW i Jesenikiem na SE. Badany frag-ment uskoku podzielono na 15 segmentw o odmiennej orienta-cji (N29W do N56W, a nawet N111W na SE od Zotego Sto-ku), budowie geologicznej, dugoci (8,8-22,9 km w Polsce i 1,4-7,5 km w Czechach) oraz wysokoci skarp uskokowych i pseudouskokowych (5-75 m do 200-360 m). Uredniona orienta-cja SUB wynosi N41W, a wskanik krtoci czoa masywu Su-detw obcitego uskokiem zblia si do 1,051. Poszczeglne segmenty wykazuj obecno 2-5 piter trjktnych lic progw uskokowych, o zrnicowanym stanie zachowania i stopniu przemodelowania erozyjnego. Najwysze lica progw uskoko-wych wystpuj w Grach Zotych i Sowich. Taka pitrowo sugeruje przynajmniej pi epizodw wypitrzania skrzyda spgowego SUB, ktre rozpoczo si najwczesniej po dacie 31 Ma (kiedy to bazalty Wzgrz Sichowskich zostay zuskokowa-ne), a zapewne po okresie 7-5 Ma, w trakcie szybkiego ocha-dzania i ekshumacji masywu gnejsowego Gr Sowich. Obliczo-no parametry morfometryczne 244 maych zlewni potokw rozcinajcych skarp uskokow SUB, midzy innymi: wska-

nik wyduenia (0,43-0,90), deniwelacje (45-695 m) i przecitny spadek (0,04-0,64), a take wartoci wskanika szerokoci dna/wysokoci zboczy (0,04-9,45). Wartoci te wskazuj na umiar-kowan aktywno tektoniczn SUB i pozwalaj wnioskowa o czwartorzdowym wypitrzeniu skrzyda spgowego, szcze-glnie wyranym w obrbie Gr Sowich i Zotych. Powysze obserwacje oraz wyniki powtarzanych kampanii GPS potwier-dzaj dotychczasowe stwierdzenia o normalnym charakterze modego uskokowania w strefie SUB. Przeprowadzone ostatnio analizy spkanych klastw w pnoplejstoceskich wirach te-rasowych w rejonie Gr Bardzkich, a take analiza mechani-zmu drobnych wstrzsw sejsmicznych w czeskim odcinku SUB zdaj si jednak wskazywa na obecno prawoskrtnej skadowej ruchu uskokowego. Kwestia ta wymaga dalszych ba-da szczegowych wzdu caej dugoci SUB, z uwzgldnie-niem szurfw w poprzek strefy uskokowej.

6RPierwiastki ladowe w badaniach protolitw

i ewolucji ska metamorficznych Nonna Bakun-Czubarow

Instytut Nauk Geologicznych PAN, Warszawa

W poszukiwaniach protolitw zasadowych ska metamorficz-nych wysokich i ultrawysokich cinie (HP, UHP) szczeglnie przydatna jest zawarto w skaach pierwiastkw ladowych, ktre wykazuj stosunkowo nisk mobilno w procesach me-tamorficznych i metasomatycznych. W badaniach tych nie mog wic by brane pod uwag pierwiastki litofilne o duych promieniach jonowych K, Rb, Cs, Sr i Ba, a take U, La i Ce, ktre s atwo uruchamiane przez fluidy, przejawiajce du aktywno zarwno podczas dehydratacji ska na etapie meta-morfizmu progresywnego, jak take w czasie ich rehydratacji w metamorfizmie retrogresywnym. Szczeglnie przydatne w poszukiwaniu protolitw s ziemie rzadkie i pierwiastki o wy-sokim potencjale jonowym. Na podstawie obserwacji wycz-nie rozmieszczenia ziem rzadkich w duej liczbie prbek eklo-gitw z rnych orogenw w Europie mona wycign wnio-sek, e eklogity waryscyjskie i alpejskie, wykazujce najcz-ciej zuboenie w LREE powstay kosztem bazaltw oceanicz-nych, podczas gdy eklogity kaledoskie, wzbogacone w LREE wykazuj pokrewiestwo do bazaltw kontynentalnych. Ba-danie rozmieszczenia REE w eklogitach o protolitach magmo-wych umoliwia take wyrnienie ska, ktre powstay kosz-tem kumulatw gabrowych, cechuje je bowiem wyrane zubo-enie w LREE i dodatnia, na og, anomalia europowa. Do okrelania pozycji geotektonicznej magmowych protolitw eklogitw i innych zasadowych ska metamorficznych wyso-kiego stopnia stosowane s diagramy dyskryminacyjne wyko-rzystujce gwnie pierwiastki ladowe o wysokim potencjale jonowym (Ti, Zr, Nb) i inne.

Wiedza o koncentracji wybranych pierwiastkw lado-wych we wspwystpujcych mineraach skaotwrczych pa-ragenez (U)HP moe by wykorzystana do okrelania warun-kw rwnowag fazowych. Przykadem moe tu suy Mn pierwiastek ladowy typu 3d, w Mn-Mg granatowo-klinopiro-ksenowym geotermometrze ska facji eklogitowej. Pierwiastki ladowe w mineraach akcesorycznych (np.: Zr w rutylu, Ti w cyrkonie) znajduj zastosowanie jako monomineralne geoter-mometry. Studium rozmieszczenia REE, Zr i Hf w ziarnach granatu i cyrkonu oraz Sr w monacycie polepsza interpretacj izotopowych datowa procesw metamorficznych.

1ROpracowanie modelu prdkociowego fal P i S

oraz gstoci objtociowych na podstawie danych geofizyki otworowej i oblicze

programem ESTYMACJA w wybranych otworach w Karpatach Zachodnich

Maria Baa, Katarzyna WitekKatedra Geofizyki, Wydzia Geologii, Geofizyki

i Ochrony rodowiska, Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw

Obliczono krzywe prdkoci fal podunych (P) i poprzecznych (S), moduy sprystoci Younga, odksztacenia objtoci i po-staci, wspczynniki Poissona oraz gstoci objtociowe w wy-branych otworach w Karpatach Zachodnich. Wykorzystano w tym celu program ESTYMACJA opracowany przez M. Ba i A. Cichego w ramach projektu badawczego nr 8 T12B 046 20. Program ten oparty jest na modelach teoretycznych, wicych parametry spryste i zbiornikowe ska. Wybrano do oblicze model Gassmanna, pozwalajcy na wyznaczanie prdkoci fal i gstoci objtociowych na podstawie znajomoci dokadnego skadu mineralnego ska, wspczynnikw porowatoci i nasy-cenia wod i wglowodorami, uzyskanych z interpretacji ilo-ciowej profilowa geofizyki otworowej.

Obliczone wartoci prdkoci oraz moduw sprystoci i gstoci w funkcji gbokoci pozwoliy na opracowanie mo-deli urednionych parametrw sprystych dla orodkw geo-logicznych w strefach wystpowania utworw fliszowych, miocenu autochtonicznego oraz ska karboskich, dewoskich i gbszych utworw krystalicznych.

Modele te zostay zaprezentowane w postaci tabelarycznej i graficznej. Wykonano rwnie histogramy estymowanych prdkoci i gstoci objtociowych dla wybranych formacji w interpretowanych otworach oraz porwnano wyniki uzyskane przy zastosowaniu teoretycznego modelu Gassmanna z po-mierzonymi wartociami przy profilowaniach akustycznych (PA), gamma (PG), gamma-gamma (PGG) i porowatoci neu-tronowej (PNN).

Dla wybranych serii stratygraficznych opracowano wykre-sy krzyowe, ktre uzupeniaj w sposb istotny analizowane zwizki.

W analizie uzyskanych wynikw oraz danych pomiaro-wych wykorzystano program Cyclo Log, ktry koreluje spek-tralne waciwoci krzywych z odpowiadajcymi im zmiana-mi litofacjalnymi.

Obliczenia parametrw sprystych i gstoci objtocio-wych wykonano w nastpujcych otworach: Andrychw 3, Chabwka 1, Dobczyce 6, Jachwka 2k, Lachowice 3a, La-chowice 7, Roczyny 3, lemie 1, Winiowa 4, Winiowa 6, Wieprz 1, Wysoka 1, Wysoka 3 i Zawoja 1. Wybr otworw lecych w pobliu profili sejsmicznych by podyktowany za-stosowaniem opracowanych modeli prdkociowych i gstoci objtociowych w zintegrowanej interpretacji danych sej-smicznych i grawimetrycznych.

2 ROcena warunkw geotechnicznych

posadowienia obiektw liniowych na obszarach oddziaywa grniczych na przykadzie

Obwodnicy Poudniowej LubinaJoanna Baran, Pawe Goldsztejn,

Marcin Urbaniak, Agnieszka WidawskaArcadis Profil Sp. z o.o. Biuro Regionalne Ochrony rodowiska

we Wrocawiu

Podziemna eksploatacja grnicza moe prowadzi do od-ksztace powierzchni terenu, ktra jest wynikiem osiadaniem

ska nadkadu ponad pustkami poeksploatacyjnymi. Powstaj-ce niecki osiada s charakterystyczne dla rejonw dwch du-ych zagbi wydobywczych w Polsce - Grnolskiego Zag-bia Wglowego (eksploatacja wgla kamiennego) i Legnicko-Gogowskiego Okrgu Miedziononego (eksploatacja rud mie-dzi) oraz nieczynnego ju Dolnolskiego Zagbia Wglowego (eksploatacja wgla kamiennego). S to gsto zurbanizowane obszary o rozwijajcej si infrastrukturze drogowej.

Artyku przedstawia, na przykadzie Obwodnicy Pou-dniowej Lubina, problemy zwizane z ocen warunkw geolo-giczno-inynierskich planowanych inwestycji drogowych na terenach grniczych objtych skutkami oddziaywania pod-ziemnej eksploatacji grniczej. Zaprezentowano charaktery-styk warunkw gruntowo-wodnych omawianego terenu. Omwiono obecny i prognozowany stan osiada powierzchni terenu w rejonie planowanej inwestycji. Przedstawiono ko-nieczno sporzdzenia prognozy zmian warunkw grunto-wo-wodnych w zwizku z rozwojem osiada.

7 RRamowa Dyrektywa Wodna.

Znaczce oddziaywania antropogeniczne na wody rzek Polski

Magorzata Barszczyska, Danuta KubackaInstytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Krakw

Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza pojecie jednolitej czci wd powierzchniowych (body of surface water), w skrcie JCWP, oznaczajce oddzielny i znaczcy element wd powierzchniowych takich jak: jezioro, zbiornik, strumie, rze-ka lub kana, cz strumienia, rzeki lub kanau, wody przej-ciowe lub pas wd przybrzenych oraz pojcie jednolitej czci wd podziemnych (groundwater body) oznaczajce okrelon objto, wystpujc w obrbie warstwy wodono-nej lub zespou warstw wodononych. Gwnym celem Ramo-wej Dyrektywy Wodnej (RDW) jest osignicie przez Pa-stwa Czonkowskie dobrego stanu ekologicznego i chemicz-nego wszystkich jednolitych czci wd powierzchniowych i podziemnych do roku 2015. Implementacja RDW wymaga wic okrelenia stanu wyjciowego rodowiska wodnego. Za-danie to zostao zrealizowane na zlecenie Ministra rodowi-ska przez konsorcjum w skadzie: Instytut Meteorologii i Go-spodarki Wodnej, Pastwowy Instytut Geologiczny i Instytut Ochrony rodowiska.

W wystpieniu przedstawione zostan rezultaty tej pracy, identyfikujce istotne czynniki antropogeniczne wpywajce na wody powierzchniowe w podziale na tzw. scalone czci wd powierzchniowych, grupujce pojedyncze JCWP.

Jednym z elementw pracy byo zgromadzenie informacji obejmujcych rne aspekty gospodarowania wodami. Przed-stawione zostan rda informacji dotyczce wszystkich ka-tegorii wd powierzchniowych oraz metody pozyskiwania i ujednolicenia danych rnego pochodzenia.

Omwiona zostanie identyfikacja znaczcych oddziay-wa antropogenicznych na wody powierzchniowe, uwzgld-niajca:

sposb zagospodarowania terenu, aspekty jakoci wody, aspekty iloci wody, zmiany morfologiczne wd.Analizy oddziaywa zostay przeprowadzone z uyciem

systemu informacji geograficznej (GIS).Pokazane zostan wyniki oceny stanu wd powierzchnio-

wych dla roku 2005 oraz perspektywy osignicia dobrego stanu do roku 2015.

1 P Zastosowanie pomiarw pionowego profilowania

sejsmicznego - PPS (sejsmiki otworowej) do poprawy rozdzielczoci sejmiki

powierzchniowejRobert Barto, Halina Jdrzejowska-Tyczkowska,

Krystyna ukowskaInstytut Nafy i Gazu, Krakw

Pomiary geofizyczne, sejsmiczne pozwalaj bada orodek geologiczny z rn dokadnoci zarwno w skali poziomej, jak i pionowej. Dokadno powyszych bada jest funkcj tzw. rozdzielczoci metody sejsmicznej, czyli szczegowoci odwzorowania detali budowy orodka, zarwno w sensie bu-dowy strukturalnej (geometrii), jak i w sensie jego parame-trw fizycznych i zoowych. Dokadno odwzorowania orodka geologicznego na zapisie sejsmicznym pola falowego w duym stopniu zaley od szerokoci uytecznego pasma czstotliwoci, szczeglnie w zakresie wyszych czstotliwo-ci, zawartego w trasach sejsmicznych. Istotn rol w tej dzie-dzinie, w szczegowym rozpoznaniu, peni pomiary sejsmi-ki otworowej PPS.

Pomiary pionowego profilowania sejsmicznego (PPS) umoliwiaj rejestracj czstotliwoci wyszych, w stosunku do tradycyjnej sejsmiki powierzchniowej, poniewa energia propagujcych fal sprystych przechodzi tylko raz przez stre-f maych prdkoci, a odlego midzy nadajnikiem i od-biornikiem, punktem odbicia i odbiornikiem jest znacznie mniejsza. Wyszy zakres czstotliwoci propagacji fal spry-stych, pozwala rejestrowa obiekty geologiczno-zoowe z duo wiksz rozdzielczoci pionow, jak i poziom.

Autorzy wykorzystali koncepcj zwikszenia rozdzielczo-ci zarejestrowanego pola falowego sejsmiki powierzchniowej, wprowadzajc do tras sekcji sejsmicznej czstotliwoci wy-sze, pochodzce z pomiarw z PPS, na podstawie analizy cha-rakterystyk spektrum amplitudowo-czstotliwociowego (J-drzejowska-Tyczkowska, 1999). Zaproponowane rozwizanie wykorzystuje prost i odwrotn transformacj Fouriera.Chopra S., Alexeev V., Sudhakar V., 2003. High-frequency re-

storation of surface seismic data. The Leading Age, August 2003: 730-738.

Jdrzejowska-Tyczkowska H. & ukowska K., 1999. Zwik-szenie rozdzielczoci sekcji sejsmicznej w celu uwiarygod-nienia ilociowych ocen parametrw fizycznego orodka. Nafta-Gaz, 6/1999: 334-346.

Partyka G., Gridley J. Lopez J., 1999. Interpretational applica-tions of spectral decomposition in reservoir characteriza-tion. The Leading Edge, March 1999: 353-360.

9 RMikrobiality gipsowe z badenu zapadliska przedkarpackiego zarys problematyki

Maciej Bbel 1, Danuta Olszewska-Nejbert 1, Andrij Bogucki21 Instytut Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszawskiego;2 Wydzia Geografii Uniwersytetu Lwowskiego im. I. Franko, Lww

W badeskich gipsach zapadliska przedkarpackiego wystpu-j liczne i rnorodne osady mikrobialitowe i struktury pocho-dzenia mikrobialitowego - zwizane z obecnoci biofilmw i mat mikrobialnych na powierzchni solanka/osad. Struktury te, jak dotychczas rzadko rozpoznawane w kopalnych osadach siarczanowych, s doskonale widoczne w wielu odsoniciach na obszarze Ukrainy i Polski.

Badeskie mikrobiality gipsowe w wikszoci powstawa-y wskutek gipsyfikacji (inkrustacji przez wytrcajce si

10

krysztay gipsu) mniej lub bardziej grubych mat mikrobial-nych, pokrywajcych rozlege pycizny ewaporacyjne. Maty te peniy rol podoa, lub orodka, w ktrym wytrcay si krysztay gipsu. Wytrcenie gipsu miao charakter chemiczny, nie za biochemiczny, i najczciej bywao zwizane z okresa-mi wzmoonej ewaporacji. Wczesna inkrustacja, wprost na dnie, sprzyjaa utrwaleniu ksztatu pojedynczych mat (wi-docznych w postaci falistych, pomarszczonych lamin osadu gipsowego). Stosunkowo czsto zachowane s (w postaci struktur fenestralnych) pierwotne przestrzenie porowe obecne pod matami, zwizane zapewne z akumulacj gazw z rozka-du materii organicznej. Wyjtkowo powstaway kopuy stro-matolitowe zbudowane z przechwyconych przez maty mikro-bialne ziaren klastycznego gipsu. Kopuy takie tworzyy si na dowietrznych, poddawanych wpywom falowania brzegach wikszych panwi ewaporacyjnych.

Badeskie gipsy mikrobialitowe czsto wspwystpuj i przewarstwiaj si z duymi, narastajcymi na dnie krysztaami gipsu (selenitu), zarwno pojedynczymi, jak i tworzcymi sku-pienia w postaci kp i muraw. Takie specyficzne facje selenito-wo-mikrobialitowe s rozprzestrzenione zwaszcza na obszarze Ukrainy. W obrbie tych osadw pojawiaj si liczne struktury kopuowate, o rednicach od kilku centymetrw do kilku me-trw. Udzia selenitu w tych strukturach przemawia za ich zo-on, zarwno chemiczn, jak i mikrobialitow genez.

4 PPrzyrodnicze uwarunkowania i ograniczenia wykorzystania kopalin skalnych pod ktem drogownictwa na przykadzie wojewdztwa

podkarpackiegoBogusaw Bk, Adam Szelg

Pastwowy Instytut Geologiczny, Oddzia Karpacki, Krakw

Planowana w zwizku z mistrzostwami Europy w pice nonej w 2012 r rozbudowa infrastruktury drogowej, obejmie w woje-wdztwie podkarpackim autostrad A-4 i drog ekspresow S-19. Wymaga to zabezpieczenia bazy zasobowej kopalin stano-wicych surowce dla drogownictwa. Ze wzgldu na skal inwe-stycji i planowane szybkie tempo jej realizacji powodujce ma-sowy charakter zapotrzebowania na te surowce oraz zwizane z tym koszty transportu samochodowego, preferowane jest wyko-rzystanie surowcw pooonych w odlegoci 20 km od osi w/w drg. Rozwaania dotycz dwch rodzajw surowcw: kruszyw mineralnych pozyskiwanych ze ska zwizych, tutaj niemal wycznie piaskowcw karpackich oraz kruszyw mineralnych wirowo-piaszczystych pochodzenia rzecznego, wodnolodow-cowego i eolicznego. Moliwoci pozyskania kruszyw ama-nych z upkw lub ska wglanowych s niewielkie, przy obec-nym stanie zagospodarowania z.

Wojewdztwo podkarpackie jest obszarem o nieprzecit-nych w skali kraju zasobach przyrodniczych. Ochrona przyrody odgrywa tu wan rol, a znaczne poacie wojewdztwa objte s ochron prawn w postaci: parkw narodowych, rezerwatw, parkw krajobrazowych, obszarw chronionego krajobrazu, ob-szaru Natura 2000, lasw, uytkw ekologicznych, zespow przyrodniczo-krajobrazowych. Na wyej wymienionych tere-nach znajduje si dua ilo rozwaanych z kopalin. Ograni-cza to moliwoci ich zagospodarowania i zmniejsza drastycz-nie dostpn baz zasobow, mimo i w krajowym bilansie za-sobw jest one pokana. Zabezpieczenie potrzeb gospodarki w zakresie wykorzystania surowcw mineralnych przy rwno-czesnym spenieniu wymaga zwizanych z ochron rodowi-ska przyrodniczego wymaga kompromisu.

6 RZnaczenie analiz geochemicznych w

rekonstrukcjach paleorodowisk gbokich basenw oceanicznych; na przykadzie bada

osadw rodkowej kredy Karpat ZewntrznychKrzysztof Bk

Instytut Geografii Akademii Pedagogicznej, Krakw

Sedymentacja osadw organicznych w basenach morskich wo-k granicy cenomanu i turonu, ktrej towarzyszyy zaburze-nia w zawartoci izotopw 13C w wglanach i materii orga-nicznej byy jednym z wyjtkowych epizodw w czasie mezo-zoiku, ktre opisano jako oceaniczne zdarzenie beztlenowe (OAE-2). By to jednoczenie okres najwyszego poziomu oceanu wiatowego w historii fanerozoiku oraz okres zmian klimatycznych w skali globalnej. Przyczyny tego zdarzenia s kontrowersyjne.

Autor w oparciu o analizy geochemiczne, uzupenione ba-daniami mikrofacji i mikroskamieniaoci przedstawi zapis zdarzenia OAE-2 w gbokich basenach morskich Karpat Ze-wntrznych oraz interpretacj zmian w rodowisku tych base-nw, wskazujc na moliwe przyczyny tych zmian (Bk, 2006, 2007a, b). Badania 13Corg day moliwo okrelenia dokad-nej pozycji stratygraficznej badanych profili. Analizy piroli-tyczne wskazay na ilo i rdo materii organicznej oraz pozwoliy na obliczenie tempa akumulacji materii organicz-nej. W oparciu o wybrane wskaniki geochemiczne zinterpre-towano produktywno wd powierzchniowych oraz przed-stawiono zmiany w natlenieniu wd dennych. Zinterpretowano rwnie przyczyny schyku zdarzenia OAE-2, ktre w Karpa-tach Zewntrznych zapisao si powstaniem chronohoryzontu osadw manganononych. Bk, K. , 2006. Sedimentological, geochemical and microfau-

nal responses to environmental changes around the Ceno-manianTuronian boundary in the Outer Carpathian Basin; a record from the Subsilesian Nappe, Poland. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 23, 335358.

Bk, K., 2007a. Deep-water facies succession around the Ce-nomanianTuronian boundary in the Outer Carpathian Ba-sin: Sedimentary, biotic and chemical records in the Sile-sian Nappe, Poland. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoe-col., 248: 255290.

Bk, K., 2007b. Organic-rich and manganese sedimentation during the Cenomanian-Turonian boundary event in the Outer Carpathian basins; a new record from the Skole Nap-pe, Poland. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 256: 2146.

10 RZmienno zespow radiolarii jako wskanik

paleorodowiska w rodkowo kredowych utworach Zachodniej Tetydy

Marta BkInstytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw

Radiolarie wystpuj powszechnie i licznie w gbokowod-nych utworach rodkowokredowych Zachodniej Tetydy. Szczeglnie liczne zespoy charakteryzuj osady globalnego zdarzenia oceanicznego, jakie miao miejsce pod koniec ceno-manu (tzw. Oceanic Anoxic Event 2 OAE 2), oraz w osa-dach niej- i wyej legych. W czasie trwania OAE 2 rno-rodno gatunkowa zespow radiolarii ulega znacznemu zmniejszeniu, w stosunku do liczby gatunkw wystpujcych przed tym zdarzeniem. Po zakoczeniu OAE 2 zesp powr-ci do stanu sprzed zdarzenia niemal w niezmienionym ska-dzie. Wymaro jedynie kilka gatunkw. Zmiana zespow roz-

11

pocza si okoo 200 ty lat przed pocztkiem sedymentacji osadw organicznych wskazujc, e zmiany rodowiskowe prowadzce do powstania organicznych osadw OAE 2 byy wczeniejsze ni pocztek ich sedymentacji.

W caej sekwencji utworw OAE 2 radiolarie wystpuj w obrbie 1-3 mm mikrolamin, gdzie ich zawarto waha si od 30 do prawie 100%. Laminy rni si take udziaem procen-towym form uwaanych za gatunki charakterystyczne dla wd powierzchniowych oraz form wystpujcych w wodach gb-szych. Laminy z radiolariami wystpuj w wikszych, powta-rzajcych si cyklicznie pakietach, oddzielonych sekwencjami lamin zawierajcych mu kokkolitowy i otwornice plankto-niczne (pod i ponad osadami OAE 2) lub materi organiczn i pelety (w obrbie OAE 2). Cykle sedymentacji mikrolamin ra-diolariowych ze znacznym udziaem gatunkw charaktery-stycznych dla wd powierzchniowych trway okoo 3.5 do 5 ty lat w okresach przed i po sedymentacji utworw organicz-nych. W czasie OAE 2 okresy te wyduyy si do 12 ty lat.

2 RMetody instrumentacji i monitoringu

powierzchniowych ruchw masowych na przykadzie wybranych osuwisk pooonych w

Karpatach (Beskid Niski, redni i Pogrze)Zbigniew Bednarczyk

Instytut Grnictwa Odkrywkowego Poltegor-Instytut Wrocaw

Artyku powsta na podstawie dowiadcze autora, w wyniku bada 24 osuwisk Karpackich w Beskidzie Niskim, rednim i Pogrzu. Projekt mia na celu zabezpieczenie zagroonych od-cinkw drg publicznych oraz infrastruktury. W jego ramach wykonano dokumentacje geologiczno-inynierskie oraz in-strumentacj osuwisk. System monitoringu zawiera pomiary przemieszcze wgbnych, piezometrycznego poziomu i ci-nienia porowego wd gruntowych. Pomiary wykonywane w latach 2005-2007 umoliwiy okrelenie zasigu, dynamiki oraz identyfikacj czynnikw aktywujcych osuwiska. Bada-nia wykonywano w 3 gwnych rejonach, z ktrych najwik-szy obejmujcy 19 osuwisk zlokalizowany by w pobliu Gor-lic, pozostae w rejonie Suchej Beskidzkiej oraz Dukli. Osuwi-ska powstay w nawodnionych upkach ilastych i piaskowcach. W ramach projektu zabudowano 23 punkty pomiarw inklino-metrycznych, o g. instalacji od 6 do 21.5 m ppt. Gboko i intensywno zachodzcych ruchw masowych, oprcz wpy-wu czynnikw geologicznych i nachylenia stokw spowodo-wana bya zazwyczaj zmianami warunkw przepywu wd gruntowych oraz stopnia saturacji gruntw. Wzrost cinienia porowego w szkielecie gruntowym zmniejszy wytrzymao na cinanie. Jedne z najwikszych wielkoci przemieszcze zaobserwowano na osuwisku w Szymbarku oraz Skowej. Najwiksze jednostkowe miesiczne wielkoci przemieszcze zaobserwowano pomidzy majem i czerwcem 2006 i skorelo-wane s one z najwikszymi rednimi miesicznymi wielko-ciami opadw atmosferycznych. Pomiary stwierdziy, e znaczna cz badanych osuwisk charakteryzuje si wysok dynamik przemieszcze, zmienn gbokoci powierzchni polizgu i wartociami cinienia porowego oraz zmiennym po-ziomem zwierciada wd gruntowych. Uzyskane dane zostay wykorzystane do modelowania statecznoci oraz opracowania 4 projektw budowlanych zabezpieczenia osuwisk a take sprawdzenia ich skutecznoci. Jedno osuwisko znajduje si obecnie w kocowym etapie prac zabezpieczajcych a wyko-nywane na bieco pomiary wskazuj, e w zagroonym od-cinku nastpia jego stabilizacja. Naley jednak podkreli, e decyzje o wyborze metody zabezpieczenia osuwisk nastpuj czsto bez niezbdnych bada, co prowadzi do nieefektywne-go wykorzystania rodkw finansowych.

1 ROcena skutecznoci uszczelnienia obwaowa

przeciwpowodziowych metodami geofizycznymiZbigniew Bestyski1, Wojciech Hrabowski2,

Grzegorz Pacanowski31 SEGI-AT Sp. z o.o., Warszawa;2 Badania Ekspertyzy Hrabowski, Warszawa;3 PBG Sp. z o.o., Warszawa

Obwaowania przeciwpowodziowe, wykonane z miejscowego materiau piaszczysto-wirowego, nie speniaj swojego zada-nia w przypadku duszych wezbra powodziowych, wyma-gaja wic uszczelnienia. Jedn z metod uszczelnienia jest in-iekcja roztworem glin polimineralnych z otworw usytuowa-nych wzdu korony obwaowania.

W efekcie iniekcji w korpusie obwaowania powinna po-wsta ciga przesona zbudowana z materiau nieprzepusz-czalnego. Wymaganie to czsto nie jest spenione z powodu niejednorodnoci materiau budujcego obwaowanie. Ocena skutecznoci prac uszczelniajacych sprowadza si wic do sprawdzenia cigoci wykonanej przesony.

W oparciu o zrnicowanie opornoci elektrycznej grun-tw budujcych obwaowanie i przeson, do realizacji tego zadania wykorzystano badania geoelektryczne elektrooporo-we z tomograficznym odwzorowaniem rozkadu opornoci elektrycznej w paszczynie przesony. Obszary niedostatecz-nie uszczelnone charakteryzuj si na takim odwzorowaniu podwyszonymi opornociami.

Pomiary wykonuje si w dwch seriach, przed rozpocz-ciem prac iniekcyjnych dla okrelenia zrnicowania oporno-ciowego orodka i po ich zakoczeniu dla okrelenia zmian wywoanych iniekcj.

Przedstawiono przykad takich bada wykonanych na od-cinku obwaowania przeciwpowodziowego Odry w okolicy Kostrzynia.

10 PMasowe nagromadzenie ryb tropikalnych

z rodziny brzytewnikowatych (Centriscidae) w oligocenie jednostki podlskiej - geneza

w wietle analizy tafonomicznej.Magorzata Biekowska

Instytut Paleobiologii PAN, Warszawa

W serii menilitowo-kronieskiej, w jednostce podlskiej, w stanowisku Wujskie wystpuje horyzont upkw menilitowych zawierajcy ryby z rodziny brzytewnikowatych (Centriscidae).

Ryby pytkowodne, zamieszkujce stref tropikaln zosta-y przetransportowane ku gbszym partiom zbiornika, gdzie ulegy fosylizacji, w strefie anoksycznej, przy niskim tempie akumulacji. Wikszo szkieletw ulega rozoeniu na poje-dyncze ichtiolity (elementy kostne) w wyniku rozkadu tkanek mikkich w miejscu pogrzebania szcztkw i w toni morskiej. Mae rozmiary, spaszczony ksztat ciaa i powolne tempo opa-dania, sprzyjay zrnicowaniu czasu transportu poszczegl-nych osobnikw od siedlisk na dno basenu. Obecno w zapi-sie kopalnym rnych stadiw dezintegracji szkieletu, od roz-kadu na pojedyncze elementy kostne po obecno wszystkich elementw w ukadzie anatomicznym, spowodowana jest zrnicowanym czasem przebywania martwych ryb w toni wodnej oraz na powierzchni osadu, od momentu mierci do ostatecznego pogrzebania i wskazuje, e nite ryby opaday na dno w mniejszych lub wikszych odstpach czasu.

12

7 RKsztatowanie si regulacji prawnej dotyczcej

skadowania odpadw w grotworzeJan Bo1, Agnieszka Moryl2

1 Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Legnicy, 2 Aplikant Prokuratorski we Wrocawiu

Artyku przedstawia prawne aspekty skadowania odpadw w grotworze. Podkrela wpyw prawa europejskiego na kszta-towanie si polskiej regulacji normatywnej dotyczcej ochro-ny rodowiska oraz wskazuje i omawia akty prawne dotyczce skadowania odpadw w grotworze. Do wytworzenia ogl-nych rozstrzygni wsplnotowego prawa ochrony rodowiska przyczyniy si wieloletnie prace . Rok 1972 uznaje si za po-cztek budowania wsplnej polityki rodowiskowej. Jednak, wyrane podstawy prawne do jej tworzenia w tym zakresie po raz pierwszy wprowadzono do Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk na podstawie Jednolitego Aktu Euro-pejskiego z 1986r. Akt ten (JAE) wprowadzi do Traktatu trzy artykuy powicone ochronie rodowiska, zamieszczone w odrbnym tytule rodowisko.

Rozwj wsplnotowego prawa ochrony rodowiska i zwik-szajcy si nacisk na jego ochron w skali midzynarodowej, przyczyni si do tego, e postpowanie z odpadami jest trakto-wane jako jedno z bardzo wanych dziaa w tym zakresie. W artykule podkrelono jak wiele czynnikw obcych wywaro wpyw na powstanie polskiej regulacji prawnej normujcej skadowanie odpadw w grotworze, a take zwrcono uwag na fakt, e polskie przystpienie do Unii Europejskiej zaowoco-wao pozytywnym dostosowaniem wewntrznych regulacji prawnych dotyczcych ochrony rodowiska do norm i wymo-gw unijnych. Artyku omawia normy prawne rnej rangi z zakresu prawa europejskiego i polskiego, ktre wpywaj na prawne aspekty skadowania odpadw w grotworze w Polsce. Prawidowo formuowane akty prawne s niezbdnym elemen-tem ksztatowania nowych metod skadowania odpadw w g-rotworze, wyznaczaj ramy dziaa dozwolonych, nakazanych i zakazanych. Proces skadowania odpadw wymaga od przed-sibiorcy znajomoci i przestrzegania wielu przepisw. Artyku umoliwia przekrojowe zapoznanie si z przepisami prawa do-tyczcymi skadowania odpadw w grotworze takimi jak dy-rektywy, ustawy czy rozporzdzenia ministra rodowiska .

6 PArsen i tal w wglach kamiennych i brunatnych

ze z krajowychIzabela Bojakowska, Anna Pasieczna

Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Zbadano wgle kamienne (147 prbek) ze z: Grnolskie-go Zagbia Wglowego (kopalnie Janina, Silesia, Jaworzno, Siersza, Brzeszcze, Krupiski, Halemba, Jas-Mos, Anna, Mar-cel i Gliwice), Dolnolskiego Zagbia Wglowego (kopalnia Nowa Ruda) oraz Lubelskiego Zagbia Wglowego (kopalnia Bogdanka) oraz wgle brunatne (104 prbki) ze z: Turw, Bechatw, Adamw, Lubstw, Kazimierz i Komin. Zawar-to arsenu i talu okrelono metod spektrometrii mass ze wzbudzeniem plazmowym.

W wglach kamiennych stwierdzono zawarto arsenu w zakresie

13

niki bada laboratoryjnych pozwalaj na coraz doskonalsze symulowanie zachowania si grotworu. Niemniej problem osuwisk wci nie jest w peni rozwizany, nadal bowiem do-chodzi do ich powstawania. Analiza statecznoci zboczy wy-maga uwzgldnienia szeregu czynnikw zwizanych ze stop-niem skomplikowania budowy geologicznej i parametrami gruntw. Nadal jednym z najistotniejszych zagadnie pozosta-je dobr miarodajnych parametrw obliczeniowych, szczegl-nie w strefach o zoonej budowie geologicznej. W referacie omwiono czynniki wpywajce na parametry wytrzymaoci na cinanie w strefach zagroe osuwiskowych, w oparciu o wyniki bada i obserwacji prowadzonych w kopalniach wgla brunatnego Turw i Bechatw. Ruchy masowe gruntw zaist-niae w kopalniach odkrywkowych z uwagi charakter eksploa-tacji, odsonicie skarp, biece monitorowanie i moliwoci techniczne kopalni pozwalaj na relatywnie atw moliwo obserwacji pewnych zjawisk towarzyszcych procesom za-chodzcych na powierzchniach polizgu. Zdaniem autora ist-nieje moliwo wykorzystania czci wynikw do oceny sta-tecznoci skarp rwnie w miejscach gdzie obserwacje zjawisk zachodzcych na powierzchniach polizgu s znacznie utrud-nione np. w osuwiskach karpackich.

2 RO waciwociach gruntw mao spoistych zmieniajcych si w procesie konsolidacji

na podstawie bada pasty gruntowejPawe Borowczak

Instytut Inynierii Ldowej Politechniki Poznaskiej

W budownictwie coraz czciej zachodzi konieczno budowy obiektw na obszarach, ktre do niedawna byy omijane z po-wodu skomplikowanych warunkw posadowienia. Wspczes-ny rozwj budownictwa na terenie miast, zdecydowanie ogra-niczy inwestorom swobod wyboru lokalizacji i zmusi ich do wznoszenia obiektw rwnie i tam, gdzie w podou wyst-puj grunty sabonone. Za grunty sabe powszechnie s uzna-wane grunty organiczne. Podoa sabonone stanowi rw-nie mineralne grunty spoiste znajdujce si w stanie plastycz-nym lub mikkoplastycznym. Zdaniem autora wrd nich naj-wiksze problemy przy waciwej ocenie parametrw geotech-nicznych stwarzaj w peni nasycone grunty spoiste charakte-ryzujce wskanikiem plastycznoci IP < 10. Na obszarze Po-znania stanowi je nieskonsolidowane gliny morenowe (abla-cyjne) zlodowacenia batyckiego, zaklasyfikowane wg ISO (wersja krajowa) do piaskw ilastych. Powszechnie wiadomo, e grunty sabe poddane obcieniom statycznym podlegaj konsolidacji, powodujcej zwikszenie si wartoci parame-trw wytrzymaociowych, majcych wpyw na wzrost nono-ci podoa.

W artykule przedstawiono wyniki bada wpywu konsoli-dacji na zmiany stopnia plastycznoci i wytrzymaoci pasty gruntowej spreparowanej z glin ablacyjnych.

5 RProbabilistyczny model predykcyjny zalenoci

przepuszczalnoci od porowatoci w utworach wglanowych

Maciej Borowiec1, Adam Walanus21 Pastwowy Instytut Geologiczny, Oddzia Karpacki, Krakw; 2 Katedra Geoinformatyki i Informatyki Stosowanej Wydzia Geolo-

gii, Geofizyki i Ochrony rodowiska, AGH Krakw

Rozpoznanie rozkadu parametrw zbiornikowych w orodku geologicznym ma ogromne znaczenie w modelowaniach mi-gracji. Jednym z podstawowych zagadnie jest ocena popraw-

noci zaoonego rozkadu parametrw petrofizycznych takich jak porowato i przepuszczalno. Referat dotyczy bdzie predykcji rozkadu parametrw zbiornikowych na przykadzie danych pochodzcych z utworw dolomitu gwnego central-nej i pnocnej Polski.

Podstaw predykcji jest zaleno przepuszczalnoci od porowatoci. Obserwowane zalenoci maj charakter, w wy-sokim stopniu statystyczny gdy bazowa relacja jest bardzo saba. Oczywiste jest, e dla zwikszenia wiarygodnoci ana-lizy korzystne jest wykonywanie ich na jak najliczniejszej pr-bie. Ograniczona jest jednak dostpno duych zbiorw da-nych, gdzie wykonane s jednorodne pomiary dla wszystkich danych. Tak wic zbiory danych poddawane analizie uzupe-niane s, o ile to moliwe, badaniami litologicznymi, a uzy-skane w ten sposb dodatkowe dane, takie jak mikrofacja czy parametry przestrzeni porowej, wizane s z przepuszczalno-ci bd porowatoci lub te stanowi podstaw do wydziela-nia grup danych o odmiennym typie zalenoci pomidzy pa-rametrami zbiornikowymi.

Pod uwag wzito rwnie oglne waciwoci orodka skalnego wyraonego przez takie wielkoci jak uziarnienie czy szczelinowato oraz wpyw, jaki wywiera rozkad tych parametrw na statystyczne zalenoci pomidzy przepusz-czalnoci i porowatoci. Ustalono metodyk wydzielania podzbiorw danych cechujcych si duym wpywem szczeli-nowatoci, ktra zdecydowanie wpywa na charakter zaleno-ci pomidzy przepuszczalnoci i porowatoci.

W efekcie udao si zbudowa model predykcyjny zaleno-ci przepuszczalnoci od porowatoci w utworach wglano-wych. Podkreli naley, e gwn cech modelu jest to, i daje on informacj o poziomie ufnoci wyniku modelowani, co jest konieczne, gdy w pewnych zakresach danych wejcio-wych, poziom ten jest bardzo niski tzn. wynikowy przedzia przepuszczalnoci jest szeroki.

8 RLito- i chronostratygrafia

grnoczwartorzdowych osadw Niziny Szczeciskiej i ich wymowa paleogeograficzna

Ryszard K. Borwka, Tomasz Duda, Robert Woziski, Kamila Chmielewska, Julita Tomkowiak,

Boena Kosiska,Dominik ZawadzkiInstytut Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin

Wiedza o lito- i chronostratygrafii grnoczwartorzdowych osadw Niziny Szczeciskiej zostaa w ostatnich latach znacz-nie poszerzona, midzy innymi dziki badaniom geologicz-nym prowadzonym przez zesp pracownikw z Zakadu Geo-logii i Paleogeografii Instytutu Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczeciskiego. Szczegowym badaniom objto obszar Doli-ny Dolnej Odry na pnoc od Gryfina, Jezioro Dbie, wschod-ni cz Zalewu Szczeciskiego tzw. Zalew Wielki, a take teren wysp Wolin i Uznam, oraz wybrane fragmenty dna Zato-ki Pomorskiej. Analiza litologiczna i strukturalno-teksturalna pokryw osadowych wystpujcych na tych obszarach w po-wizaniu z wynikami bada paleoekologicznych oraz ozna-czeniami wieku radiowglowego wybranych osadw orga-nicznych, pozwolia na opracowanie syntetycznego profilu li-tostratygraficznego grnego plejstocenu i holocenu Niziny Szczeciskiej.

Analiza rozmieszczenia rnowiekowych pokryw osado-wych o znanej pozycji stratygraficznej, w powizaniu z dawn i wspczesn sytuacj geomorfologiczn obszaru bada, po-zwolia na wyrnienie kolejnych etapw paleogeograficznego rozwoju Niziny Szczeciskiej w okresie ostatnich ~ 40 000 lat, ze szczeglnym uwzgldnieniem zmian paleohydrologicz-nych.

14

4 PStopie uwglenia utworw karboskich w Niecce Wabrzyskiej wyniki modelowa

historii pogrania i ewolucji paleotermicznejDariusz Botor

Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw

Niecka Wabrzyska stanowi pnoc cz Dolnolskiego Za-gbia Wglowego (DZW), ktre jest usytuowane w brzenej czci Depresji rdsudeckiej w gbokiej, zuskokowanej stre-fie synklinalnej. Depresja rdsudecka zostaa utworzona w trakcie rozwoju waryscyjskiego orogenu i jest ona uwaana za zapadlisko rdgrskie stanowice najbardziej na NE wysu-nit struktur tego typu zwizan z Masywem Czeskim. Zo-a wgla kamiennego i antracytu byy eksploatowane do nie-dawna w dwch obszarach (nieckach): Wabrzyskiej i Nowo-rudzkiej. Utwory karboskie Niecki Wabrzyskiej zbudowane s gwnie z gruboklastycznych osadw z pokadami wgli kamiennych typu 34 do 42. Uzyskane wyniki modelowa hi-storii pogrania i ewolucji paleotermicznej wglononych utworw karboskich Niecki Wabrzyskiej wskazuj, e utwo-ry te osigny maksymalne wartoci paleotemperatur (wyno-szce od 81 do 270 oC) w stefanie i/lub wczesnym permie (oko-o 290-300 milionw lat temu). W skali regionalnej, utwory karboskie nie byy ju pniej poddane tak wysokim tempe-raturom. Paleostrumie cieplny obliczony poprzez numerycz-ne modelowania dla wybranych profili Niecki Wabrzyskiej waha si od 120 mW\m2 do 147 mW\m2. Powysza wielko jest, generalnie rzecz biorc, ponad dwukrotnie wiksza od wspczesnej redniej wartoci strumienia cieplnego, w tym basenie, wynoszcej okoo 52 mW\m2. Powysze wysokie temperatury doprowadziy do znaczcego uwglenia poka-dw wgli w warstwach aclerskich, wabrzyskich i biaoka-mieskich. Uwglenie nastpio w efekcie znacznej subsyden-cji utworw grnokarboskich przy wysokim strumieniu ciep-lnym zdeterminowanym rozwojem intruzji magmowych (w tensyjnym reimie geotektonicznm), chocia ich bezporedni wpyw (metamorfizm kontaktowy) odgrywa znikoma rol w skali regionalnej. Nie wyklucza to moliwoci oczywicie epi-zodw termicznych w zakresie temperatur poniej 100 oC, lub te bardzo lokalnych zjawisk zwizanych z ewentualnymi pro-cesami hydrotermalnymi w strefach przyuskokowych.

4 RProblem genezy kaolinitu w dolnojurajskich iach ceramicznych i ogniotrwaych z regionu

witokrzyskiegoPawe Braski

Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Przedstawiono, niedawno opublikowane (Braski, 2007, w druku), podsumowanie dotychczasowych bada genezy kaoli-nitu w dolnojurajskich iach ceramicznych i ogniotrwaych z obrzeenia Gr witokrzyskich. Wspomniane kopaliny re-prezentuj wycznie najstarsze pitro jury (hetang), a udoku-mentowano je w przysuskiej formacji rudononej i (w mniej-szym stopniu) w formacji zagajskiej. W badanych profilach zespoy mineraw ilastych skadaj si gwnie z detrytycz-nego kaolinitu i illitu, podrzdnego chlorytu i tylko ladowo smektytu. W zoach iw ogniotrwaych i ceramicznych (i w wielu innych warstwach hetangu) czsto zaznacza si wyrana przewaga kaolinitu nad illitem.

Skad mineraw ilastych by kontrolowany gwnie przez warunki paleoklimatyczne i reim wietrzenia. Iowce i mu-owce byy osadzane w rodowiskach ldowych i marginalno-morskich w warunkach klimatu ciepego i wilgotnego. Wie-

trzenie chemiczne na obszarach rdowych zostao silnie zintensyfikowane przez wyrany efekt cieplarniany, zainicjo-wany rozwojem wielkiej Prowincji Magmowej rodkowego Atlantyku. Rozlege rodowiska aluwialno-limniczne i delto-wo-lagunowe tworzyy puapki, w ktrych gromadzi si kao-linit tworzcy si na obszarach kontynentalnych. Skad mine-raw ilastych mg by modyfikowany przez proweniencj materiau osadowego, zmiany klimatyczne niszego rzdu, wahania poziomu morza oraz przerabianie i resedymentacj osadw starszych, w wyniku reaktywacji tektonicznej.

W niektrych przypadkach pierwotny skad mineraw ilastych zosta zmodyfikowany take przez procesy wczesnej diagenezy, zwaszcza w czsto wystpujcych rodowiskach bagiennych. Mezodiageneza i telodiageneza zmieniy skad mineralny tylko w skali lokalnej. Tym niemniej, przeobraenia telodiagenetyczne mogy mie due znaczenie dla powstawa-nia niektrych z iw ogniotrwaych o wysokiej jakoci. Braski, P., 2007. Zespoy mineraw ilastych jury dolnej z

poudniowej czci basenu polskiego wpyw paleoklima-tu a inne czynniki. Tomy Jurajskie, 4: 5-18.

Braski, P., (w druku). Problem genezy kaolinitu w dolnojuraj-skich iach ceramicznych i ogniotrwaych z regionu wito-krzyskiego. Biuletyn Pastwowego Instytutu Geologicznego.

4 RSpkania wymuszone i ich wpyw na

waciwoci fizyczno-mechaniczne w wapieniach zoa Nielepice (Jura Krakowsko-

Czstochowska)Jan Bromowicz, Beata Figarska-Warcho

Katedra Geologii, Zoowej i Grniczej, Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska,

Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw

Badania przeprowadzono na prostopadociennych prbach zo-rientowanych w stosunku do tektonicznych i sedymentacyjnych paszczyzn podzielnoci. S to wapienie pytowe i uawicone reprezentowane przez typ calcimudstone dla pierwszych z wy-mienionych oraz wackestone i packstone dla drugich. Stwier-dzono pomidzy nimi istotne rnice w porowatoci. Ujawniy to badania gstoci pozornej. Wykonano pomiary prdkoci przebiegu fal o duych czstotliwociach dla prb w stanie po-wietrzno-suchym i w stanie nasycenia wod oraz oznaczono nasikliwo wagow i objtociow. Dla zrnicowanych teks-turalnie prb wykonano matryce powierzchni zorientowanych wzgldem paszczyzn podzielnoci pozwalajce na przeprowa-dzenie obserwacji mikroskopowych skadnikw badanych wa-pieni, ich struktur, tekstur a take przestrzeni porowych ze szczeglnym uwzgldnieniem spka lub te ich zalkw. W obserwacjach mikroskopowych posuono si technik analizy obrazu dla wyznaczania lineamentw, mogcych mie zwizek ze spkaniami. Oznaczenia i obserwacje te powtarzano dla prb poddanych dziaaniu napre wywoanych zamrozem lub ci-skaniem. Cz prb ciskano w stanie powietrzno-suchym w kierunku prostopadym do widocznych paszczyzn spka wy-woujc w nich piciokrotnie, trwajce 30 sek. naprenia wiel-koci okoo 10 MPa. Drug cz prb nasyconych wod zamra-ano na okres ponad 4 godzin w temperaturze okoo - 21o. Po kadym rozmroeniu do temperatury pokojowej i po kadej se-rii napre wykonywano oznaczenia prdko przebiegu fal. Przedstawiono wyniki makro- i mikroskopowych obserwacji ewolucji spka z uwzgldnieniem wynikw ich pomiarw w cianach wyrobiska. Ustalono etapy ich rozwoju w trakcie m-czenia materiau skalnego i skal zmian waciwoci badanych wapieni z uwzgldnieniem zrnicowania teksturalnego. Znajo-mo zakresu tych zmian pozwoli na prognozowanie zachowa-nia si kruszywa w budowlach drogowych i kolejowych.

1

4 RWykorzystanie Systemu Skanujcego

MDL Quarryman ALS w ocenie z surowcw skalnych

oraz w opracowywaniu technologii urabianiaMaria Brych

Poltegor-Instytut Instytut Grnictwa Odkrywkowego, Wrocaw

W pracy przedstawiono dwa projekty badawczo-wdroeniowe z wykorzystaniem laserowego systemu skanujcego. Badania zo-stay przeprowadzone w warunkach kopalnianych i na zlecenie inwestora: projekt dotyczcy oceny geotechnicznej skarp i prze-znaczenia zoa oraz projekt wspomagajcy ustalenie technologii urabiania kopaliny. Podano schemat prowadzenia pomiarw w wyrobisku kopalni w zalenoci od podanych efektw. Om-wiono procedur przetwarzania uzyskanych danych pomiaro-wych, wraz z przykadowymi wizualizacjami i ich konkretnym zastosowaniem w innych aplikacjach komputerowych.

8 PRekonstrukcja holoceskich przeksztace szaty

rolinnej oraz elementw gospodarki pradziejowej w wietle bada osadw dennych Jeziora Raczego na Ziemi Pyrzyckiej. Zarys

problematyki i wstpne wyniki badaKarolina Brzozowska

Zakad Geologii i Paleogeografii, Instytut Nauk o Morzu, Uniwersytet Szczeciski,

Ziemia Pyrzycka, charakteryzujca si obecnoci yznych czarnych ziem, jest znana z duej liczby stanowisk archeolo-gicznych pochodzcych ze wszystkich epok i okresw pradzie-jowych. Brak jest, natomiast, nowoczesnej dokumentacji paleo-ekologicznej dotyczcej historii przyrodniczej tego obszaru. Podjte przez mnie badania palinologiczne osadw dennych Je-ziora Raczego, powinny wypeni luk w tym zakresie.

Jezioro Racze pooone na pnocny zachd od jeziora Miedwie, jest doskonaym obiektem bada paleobotanicznych nad histori rolinnoci i zmian rodowiska pod wpywem dziaalnoci czowieka na tym obszarze. Dobry poziom doku-mentacji zdarze paleoekologicznych zapewnia niewielka po-wierzchnia misy jeziora (ograniczenie w spektrach pykowych elementu pochodzcego z dalekiego transportu) oraz wysokie tempo akumulacji osadw umoliwiajce du rozdzielczo chronostratygraficzn analiz.

Przedmiotem bada palinologicznych i litologicznych jest profil osadw dennych o dugoci ponad 10 m. Wstpne wyni-ki analizy pykowej dokumentuj histori rolinnoci na Ziemi Pyrzyckiej we wczesnym holocenie obejmujc faz sosnowo-brzozow, ekspansj leszczyny, a nastpnie rozwj mezofil-nych lasw liciastych i zbiorowisk z dominacj olszy. Analizy litologiczne wskazuj na du zmienno zawartoci materii mineralnej, co obrazuje zrnicowane tempo denudacji zwi-zane z okresami ekspansji i zahamowania dziaalnoci ludz-kiej na tym terenie.

11 PArchitektura podoa prekambryjskiego

terranw maopolskiego i Brunovistulicum, platforma zachodnioeuropejska

Zbigniew Bua1, Jerzy aba21 Oddzia Grnolski Pastwowego Instytutu Geologicznego, Sos-

nowiec;2 Wydzia Nauk o Ziemi Uniwersytetu lskiego, Sosnowiec

Na poudniu Polski s wyrniane dwie due, regionalne jed-nostki tektoniczne reprezentowane przez bloki (terrany) mao-polski i Brunovistulicum. Ich granic stanowi strefa uskokowa Krakw-Lubliniec. Rni si one zarwno budow prekamb-ryjskiego podoa, jak i przykrywajcych je utworw paleozo-icznych wykazujcych odmienny rozwj paleogeograficzno-facjalny oraz paleotektoniczny. Od ssiednich jednostek tekto-nicznych s oddzielone walnymi strefami rozamowymi.

Podoe prekambryjskie terranu maopolskiego tworz sabo przeobraone (anchimetamorficzne) i silnie tektonicznie zdeformowane silikoklastyki ediakaru o charakterze fliszo-wym. Fundament krystaliczny, na co wskazuj dane geofi-zyczne, wystpuje na gbokoci poniej 10 km.

Do najstarszych utworw wchodzcych w skad podoa Brunovistulicum nale archaiczne i wczesnoproterozoiczne skay metamorficzne wystpujce w obrbie zrbu Rzeszotar (2,6-2,8 i 2,0 Ga). Dalej na zachd stwierdzono prekambryj-skie, anchimetamorficzne silikoklastyki ediakaru. Na pou-dnie i zachd od nich rozcigaj si kadomskie skay prekamb-ryjskie (640-545 Ma), odsaniajce si na powierzchni tylko w rejonie Brna. W zachodniej czci Brunovistulicum (Sudety Wschodnie) wystpuj waryscyjskie ortognejsy. Wiek ich pro-tolitw waha si w szerokich granicach od ok. 1020 Ma, przez 680-570 Ma, do ok. 520-500 Ma.

Podoe Brunovistulicum odznacza si heterogeniczn bu-dow. Na obszarze Polski tworz je dwa fragmenty skorupy reprezentowane przez wczesnokarelskie i karelskie skay me-tamorficzne zrbu Rzeszotar oraz kadomskie skay krystalicz-ne i anchimetamorficzne wystpujce na W od Rzeszotar. Po-midzy nimi, w obrazie pola magnetycznego T, zaznaczaj si dwie rozlege czce si z sob dodatnie anomalie mag-netyczne, ktrych maksima przypadaj w okolicach Tychw i Jordanowa. Pochodzenie tych anomalii jest wizane z obec-noci ska typu gabr, diabazw i/lub ultrabazytw (ofiolitw). W nawizaniu do wczeniejszych pogldw mona obecnie przyj, e o anomalii TychyJordanw wyznacza przebieg strefy kontaktu (szwu ofiolitowego) pomidzy dwoma rno-wiekowymi fragmentami skorupy tworzcymi podoe Bru-novistulicum: archaiczno-wczesnoproterozoicznym (karel-skim) i neoproterozoicznym (kadomskim).

9 RLitofacjalne zrnicowanie oraz zapis zmian

paleorodowiskowych w pnoglacjalnych i holoceskich osadach doliny Regi

z okolic obzaBernard Cedro, Tomasz Rusiniak

Instytut Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin

Na podstawie analizy pionowego nastpstwa oraz przestrzenne-go rozmieszczenia osadw wypeniajcych dno doliny Regi rozpoznano szereg litofacji utworw pnopleistoceskich i ho-loceskich. Na podstawie okrelonych cech wyrniono osady fluwioglacjalne, aluwia rzeki roztokowej, aluwia rzeki mean-drujcej, osady jeziorne (gytie) oraz osady bagienne (torfy).

Ewolucja koryt rzek przymorskich (w tym take Regi) rozpocza si u schyku plenivistulianu, (kiedy to powstay poziomy glacifluwialne: sandrowe i sandrw dolinnych). Okres ten zakoczy si na przeomie plenivistulianu i pnego vistu-lianu, gdy doszo do uformowania si odpywu w kierunku pnocnym. W konsekwencji zacz si tworzy wspczesny system doliny Regi, w obrbie ktrej wytapiay si jeszcze bryy zagrzebanego lodu. W efekcie na dnie dzisiejszej doliny spotyka si lady niewielkich jezior wytopiskowych po-wstaych w miejscu wytapiania si wielkiej bryy martwego lodu, a take kopalne baseny sedymentacyjne podcielone allr dzkim poziomem organicznym. Na ten przedzia czasowy

1

wskazuj znalezione makroszcztki rolin, malakofauna sod-kowodna oraz uzyskane daty radiowglowe. Nastpnie dno doliny wypeniane zostao osadami fluwialnymi i fluwiolim-nicznymi. Miszo wystpujcej powyej osadw organicz-nych pokrywy mineralnej (do 6m) wiadczy o szybkim tempie przyrostu osadw. Od okresu preborealnego Rega zacza py-n korytem typu meandrowego o czym wiadcz osady wy-penie paleomeandrw stwierdzone w licznych profilach. Z wystpujcych tu torfw uzyskano daty wskazujce na pocz-tek holocenu. W okresie preborealnym strefa migracji rzeki bya bardzo szeroka i ona wyznacza dzisiejsze rozmiary pozio-me terasy zalewowowej. Z pocztkiem okresu subborealnego obserwuje si niewielk agradacj dna doliny w wskim pasie przylegym do obecnego koryta Regi. Na torfach wczesnoho-loceskich zalegaj piaski bardzo drobno ziarniste i muki z du iloci materii organicznej.

2 PCharakterystyka warunkw geologiczno-

inynierskich wybranych rejonw centrum Wrocawia

Krystyna Choma-MorylInstytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocawski

Warunki geologiczno-inynierskie centrum Wrocawia zosta-n przedstawione w oparciu o badania wykonane dla kilku obiektw zlokalizowanych w niewielkiej odlegoci od koryta Odry na odcinku pomidzy mostem Grunwaldzkim a mostem Pomorskim. Na warunki geologiczno inynierskie na tym obszarze duy wpyw wywiera bliskie ssiedztwo Odry oraz nasypy niekontrolowane powstae w wyniku dziaa wojen-nych podczas II wojny wiatowej.

Badania wykonane dla rozpoznania warunkw gruntowo-wodnych w podou budynku Instytutu Informatyki, zlokali-zowanym w pobliu mostu Grunwaldzkiego wykazay obec-no glin lodowcowych, zlodowacenia Sanu II w stanie p-zwartym o stopniu plastyczno IL = 0,00 na gbokoci 15-16 m. Na nich zalegaj zagszczone i bardzo zagszczone wiry i piaski o stopniu zagszczenia ID = 0,67-0,90. Ich miszo wynosi okoo 10 m. Powyej wystpuj namuy i gliny pocho-dzenia rzecznego, nieskonsolidowane, w stanie mikkopla-stycznym o stopniu plastycznoci IL = 0,75.Wystpuj prawie cig warstw, o zmiennej miszoci na caym badanym te-renie. Obszar pokryty jest nasypami niekontrolowanymi o miszoci od 1,5 do 4,0 m. Poziom wody gruntowej jest bez-porednio uzaleniony od stanw wody w Odrze i jego waha-nia mog dochodzi do 1,5m.

W rejonie gmachu Uniwersytetu Wrocawskiego rozpo-znanie warunkw geologiczno-inynierskich wykonano dla potrzeb posadowienia budynku Wydziau Prawa i Administra-cji oraz modernizacji i rozbudowy budynku Instytutu Historii. Na obszarze tym gliny zlodowacenia Sanu II wystpuj na g-bokoci 13-14 m. S w stanie twardoplastycznym, o stopniu plastycznoci IL = 0,1. Na nich zalegaj zagszczone pospki o stopniu zagszczenia ID = 0,80, powyej rednio zagszczone piaski rednio- i drobnoziarniste ( ID = 0,45-0,60). Ten teren rwnie pokryty jest warstw nasypw niekontrolowanych. Bezporednio pod nimi wystpuje zwierciado wody o charak-terze swobodnym. Na podstawie bada georadarowych stwier-dzono cienk warstw bruku morenowego zalegajcego na glinach zlodowacenia Sanu II.

3 PNaturalna promieniotwrczo wd

mineralnych i swoistych Karpat PolskichEdward Chruciel 1, Nguyen Dinh Chau1,

Lucyna Rajchel2, Jacek Motyka31 Wydzia Fizyki i Informatyki Stosowanej, AGH, Krakw;2 Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska, AGH, Krakw;3 Wydzia Grnictwa i Geoinynierii, AGH, Krakw

W wodach wystpuj skadniki oddziaujce pozytywnie na organizm czowieka ale s rwnie takie, ktre mog dziaa negatywnie po przekroczeniu dopuszczalnych wartoci. S to metale cikie i pierwiastki promieniotwrcze.

Jednym z parametrw dokumentacji wd mineralnych i leczniczych jest ich naturalna promieniotwrczo. Do bada wstpnych wytypowano wody mineralne typu szczaw z Piw-nicznej Zdroju, omnicy, Szczawnicy Zdroju, Krocienka, Krynicy Zdroju, Tylicz i Szczawy; wody siarczkowe z Lipnicy na Orawie i wody chlorkowe z Rabki. Zostay one udokumen-towane na obszarze paszczowiny magurskiej w Karpatach polskich. Dla kadej prbki pobranej z wymienionych wd oznaczono zawartoci izotopw uranu (238U, 234U), radu (228Ra, 226Ra), oowiu 210Pb i radonu 222Rn.

Wyniki wykazuj e na og zawartoci poszczeglnych izo-topw promieniotwrczych nie przekraczaj 1 Bq/L, natomiast w wikszoci badanych wd stenia izotopw radu s wiksze o rzd wielkoci od ste izotopw uranu i oowiu. Aktywnoci waciwe izotopw radu wd wahaj si od kilkunastu do kilkuset mBq/L, natomiast aktywnoci waciwe izotopw uranu i oowiu od kilku dziesitnych do kilkunastu mBq/L. Mona stwierdzi, e korelacja pomidzy cakowit mineralizacj wd a ich natural-n promieniotwrczoci jest dodatnia, jednak wartoci wsp-czynnikw korelacyjnych s do niskie. Zawartoci radonu w badanych wodach wahaj si od jednego Bq/L do kilkunastu Bq/L, co oznacza, e wody te s nisko radonowe lub bez radonowe. Fakt ten jest zwizany z budow geologiczn, a szczeglnie z lito-logi obszaru bada. Skaami zbiornikowymi dla wd s pia-skowce, zlepiece, upki i muowce fliszu karpackiego.

Praca zostaa wykonana w ramach projektu badawczego N52100631/1137.

I PPoszukiwania wodononej strefy uskokowej w

utworach fliszowych w rejonie Jeleni przy uyciu metod geofizycznych

Elbieta Chrzanowska1, Ryszard miszek1, Andrzej Bugajski21 Politechnika Krakowska, Wydzia Inynierii rodowiska, Instytut

Geotechniki, 2 Katedra Geofizyki, Wydzia Geologii Geofizyki i Ochrony rodo-

wiska, Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw

Badania geofizyczne w dolinie rzeki Koszarawy w rejonie Je-leni miay na celu zlokalizowanie potencjalnie wodononej strefy uskokowej w utworach fliszu karpackiego. W wytypo-wanej na podstawie map geologicznych strefie przeprowadzo-no badania geofizyczne wzdu wyznaczonych dwu linii pro-fili. Badania te obejmoway pomiary sejsmiczne [obserwacja przebiegu fal refrakcyjnych], geoelektryczne [ profilowanie i pionowe sondowania elektrooporowe] oraz pomiary koncen-tracji gazw promieniotwrczych radonu i toronu. W wyniku kompleksowej interpretacji danych geofizycznych wytypowa-no przebieg strefy uskokowej we fliszu jako rejonu potencjal-nie wodononego. Wyniki bada geofizycznych zostay pozy-tywnie zweryfikowane poprzez wykonanie odwiertu we wska-zanej strefie. Na odwiercie tym uzyskano wypyw wody o sporej wydajnoci.

1

6 PAnaliza stanu czystoci i moliwoci

zagospodarowania zbiornika machowskiego-wyniki wstpne

Monika Chuchro1, Maciej Manecki21 Katedra Geoinformatyki i Informatyki Stosowanej, Wydzia Geolo-

gii, Geofizyki i Ochrony rodowiska, AGH Krakw;2 Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii, Wydzia Geologii,

Geofizyki i Ochrony rodowiska, AGH Krakw

Odkrywkowa kopalnia siarki Machw pooona jest na ob-szarze zapadliska przedkarpackiego. Kopalnia w szczytowym okresie eksploatacji zajmowaa 1560ha powierzchni a wyrobi-ska osigay od 80 do 110m gbokoci. W 1992 roku zako-czono eksploatacj w kopalni, a od 1994r trwaj prace rekulty-wacyjne. Zmierzaj one m.in. w kierunku utworzenia obsza-rw kowo-lenych (m.in. na zwaowisku zewntrznym o po-wierzchni 880ha) i zbiornikw wodnych (m.in. zbiornik ma-chowski w wyrobisku o powierzchni 450ha).

Zbiornik machowski powsta poprzez spycenie wyrobiska warstw odpadw (gwnie kekiem), ktry zosta uszczelniony 25m warstw iw z nadkadu kopalni i wypeniony wod z Wi-sy. Na rekultywowanym obszarze wystpuj pytko dwa pozio-my wodonone, ktre oddziaywujc z wodami zbiornika mog wpywa na jako wd nowo powstaego akwenu.

Przeprowadzono badania, ktrych celem byo okrelenie aktualnego stanu wd oraz osadw dennych dla umoliwienia w przyszoci okrelenia kierunku przebiegu procesw ewolu-cji geochemicznej nowopowstaego systemu. Pobrano 10 ze-staww prbek osadu dennego oraz wody, rwnomiernie roz-mieszczonych wzdu linii brzegowej zbiornika wodnego. W badanych prbkach oznaczono zawarto siarczanw, azota-nw, chlorkw, metali cikich, sodu oraz potasu przy uyciu atomowej spektroskopii absorpcyjnej (ASA) i spektrometrii UV-vis. Osad denny zosta take poddany analizom mineralo-gicznym. Wyniki przedstawiono w wietle dostpnych danych geologicznych i hydrogeologicznych dla caego obszaru ota-czajcego zbiornik.

Na podstawie wstpnych wynikw bada wody oraz udo-stpnionych danych z Kopalni Machw stwierdzono, e wszystkie badane parametry z wyjtkiem Miana Coli (klasa IV) maj klas czystoci III lub wysz.

Projekt ten jest czciowo finansowany przez Katedr Geoinformatyki i Informatyki Stosowanej, Akademia Grni-czo-Hutnicza, Krakw.

12 RGodne uwagi obszary i obiekty przyrody nieoywionej w wojewdztwie lskim.

Ryszard Chybiorz, Waldemar Bardziski, Jerzy NitaKatedra Geologii Podstawowej, Wydzia Nauk o Ziemi, Sosnowiec

Rzeba terenu i budowa geologiczna wojewdztwa lskiego, poczwszy od Karpat po Wyyn Wielusk, uwarunkoway powstanie bardzo zrnicowanego krajobrazu. Bogate s tra-dycje grnicze zwizane z wydobywaniem skarbw Ziemi, prowadzce jednak do degradacji georodowiska.

Prawnie chronione obszary i obiekty przyrody nieoywio-nej s nieliczne, jednoczenie rozproszone publikacje wskazu-j, e ich zasoby s znaczne. Zasobami tymi s tu rnorodne formy geomorfologiczne i antropogeniczne oraz muzea. Ich wartoci podnosz: wystpowanie danego typu form terenu, ska i ich uoenia, mineraw i skamieniaoci oraz wiek po-wstania danego obiektu.

Wszystko to sprawia, e zasoby przyrody nieoywionej i krajobrazu naley nie tylko chroni, ale take zwikszy ich

popularyzacj oraz zapewni im waciw dostpno przez promocj w sposb profesjonalny i dugofalowy. Mona to zorganizowa poprzez cieki dydaktyczne, szlaki atrakcji geologicznych (przykadem moe by Maopolska lub Cze-chy), wydawnictwa popularno-naukowe, odpowiedni serwis internetowy i inne.

Internet obecnie jest nie tylko najszybszym medium su-cym do wymiany informacji, ale take drugim, po znajomych i rodzinie, rdem pozyskiwania informacji o atrakcjach tu-rystycznych wojewdztwa lskiego. Pozwala take edukowa i ksztatowa wiadomo w zakresie zrwnowaonego roz-woju wrd spoecznoci lokalnych i ponadregionalnych, w tym rwnie z terenw przygranicznych.

Z kolei wyspecjalizowane portale (wortale) zapewniaj wy-sz jako udostpnianych informacji z dziedzin tematycznie do siebie zblionych, w tym take geografii i geologii. S rwnie znaczc platform aktywnoci wybranych grup spoecznych.

Powysze uwagi i konieczno dbania o dziedzictwo geo-logiczne, zalecane przez Europejsk Asocjacj (ProGEO), w Katedrze Geologii Podstawowej Wydziau Nauk o Ziemi stay si podstaw podjcia prac nad realizacj projektu pt. Eduka-cyjno-informacyjny portal internetowy o georodowisku wo-jewdztwa lskiego, akronim GeoSilesia.

4 RMoliwoci zagospodarowania wd

geotermalnych Podhala do celw balneoterapeutycznych i rekreacyjnych

Joanna Cigo, Beata KpiskaKatedra Surowcw Energetycznych, AGH, Krakw

Wody geotermalne Podhala udostpniane trzynastoma od-wiertami zwizane s z mezozoicznym podoem niecki pod-halaskiej oraz seri eocenu rodkowego (wglanowego). Ich podwyszone temperatury oraz wystpowanie skadnikw swoistych (siarkowodoru, siarczkw i siarczanw, krzemionki, fluoru, strontu, potasu) o korzystnym wpywie na organizm ludzki pozwalaj rozpatrywa te wody w kontekcie ich wyko-rzystania w lecznictwie. Najistotniejsze znaczenie balneotera-peutyczne przypisuje si siarczkom i siarkowodorowi. Skad-niki chemiczne w poczeniu z oddziaywaniem temperatury na organizm czowieka daj szerokie moliwoci zastosowania w lecznictwie oraz rekreacji.

Podhalaskie wody geotermalne wykorzystuje si obecnie jako rdo energii cieplnej w systemie ciepowniczym PEC Geotermia Podhalaska S.A. opartym na dwch dubletach geotermalnych oraz w celach rekreacyjnych w dwch orod-kach w Zakopanem. W trakcie budowy znajduj si rwnie obiekty kpieliskowe w Szaflarach, Bukowinie Tatrzaskiej i Biace Tatrzaskiej. natomiast w fazie wiercenia s take nowe otwory. Dotychczas niewykorzystywane pozostaj odwierty ujmujce wody o temperaturach od 20oC do ponad 87oC. Roz-wijajcy si sektor uzdrowiskowo-rekreacyjny bazujcy na wodach geotermalnych moe w znacznym stopniu poszerzy ofert turystyczn regionu i uzupeni o bardzo atrakcyjn form rekreacji i wypoczynku.

6 PZmienno mineralogiczna, petrograficzna

i geochemiczna na kontakcie stref cakowicie i czciowo przeobraonych termicznie

w obrbie skadowiska odpadw powglowychJustyna Ciesielczuk, Monika Fabiaska,

Magdalena Misz-KennanWydzia Nauk o Ziemi, Uniwersytet lski, Sosnowiec

1

Skadowanie odpadw w Grnolskim Zagbiu Wglowym jest bezporednio zwizane z procesem wydobywania wgla kamiennego. Odpady powglowe s reprezentowane przez iowce i muowce oraz w mniejszym stopniu przez piaskowce i wirowce. Zawarto materii organicznej wynosi w nich za-zwyczaj 7-12%. Jej obecno jest czst przyczyn samoza-grzewania si, a nawet palenia skadowisk. W obecnoci tem-peratury odpady ulegaj przeobraeniom rnego rodzaju i w rnym stopniu. Miejscami na takich skadowiskach, w par-tiach odsonitych, mona zaobserwowa ostr granic pomi-dzy cakowicie i czciowo przeobraonym materiaem, wyra-on poprzez rnic w barwie - czarna kontra kremowa, po-maraczowa, czerwona i winiowa.

Skadowisko Starzykowiec zlokalizowane na terenie KWK Chwaowice powstao ponad 100 lat temu i obecnie jest eks-ploatowane. Zdeponowany materia powglowy uleg prze-obraeniom termicznym na skutek samozaponu. W tym celu wybrano dwie bardzo wyrane granice oddalone od siebie o kilkanacie metrw. W niniejszej pracy zostaa podjta prba okrelenia przyczyn powstania tak ostrych granic. Porwnano zakresy zmian mineralogicznych, petrograficznych i geoche-micznych odpadw powglowych pod ktem wpywu tempe-ratury i gradientu zmian wraz z odlegoci od granicy.

Wstpna analiza wykazaa wystpowanie zmienionej ma-terii organicznej w postaci koksiku w prbkach o barwie czar-nej. Jednoczenie niektre z tych prbek nie zawieraj materii organicznej w typie bituminu (o niskiej masie czsteczkowej). W prbkach barwnych nie stwierdzono materii organicznej widocznej mikroskopowo, natomiast pojawiy si mineray wysokotemperaturowe. Badania geochemiczne wskazuj, e materia organiczna zostaa znacznie zmieniona termicznie. W prbkach barwnych wystpuje frakcja bitumiczna o charakte-rze pirolizatu, prawdopodobnie wydzielona z ssiadujcej strefy czarnej. Ponadto prbki czarne wykazuj zmiany w wartociach wskanikw biomarkerowych, spowodowanych temperatur, a dystrybucje takich zwizkw jak wielopiercie-niowe wglowodory aromatyczne i n-alkany s przeksztacone zgodnie z zakresem temperatur, ktre oddziayway na mate-ri organiczn.

6 PRola, zasig oraz intensywno przeobrae

hydrotermalnych w granitoidach karkonoskich - przykad ze Szklarskiej Porby

Justyna Ciesielczuk1, Aleksandra Ondrula1, Magdalena Sikorska2

1 Wydzia Nauk o Ziemi, Uniwersytet lski, Sosnowiec; 2 Polski Instytut Geologiczny, Warszawa

Granitoidy mog podlega przeobraeniom hydrotermalnym poczwszy ju od kocowego etapu ich powstawania. Ww-czas spkaniami, mikroszczelinami, zlunieniami midzy-ziarnowymi, powstaymi w wyniku ruchw tektonicznych bd w trakcie ochadzania i kurczenia si powstajcej skay, kr gorce, zmineralizowane roztwory wodne pochodzenia juwenilnego, ktre z czasem s wzbogacane w infiltrujce od powierzchni ziemi wody meteoryczne. Obecno roztworu hy-drotermalnego destabilizuje lokalny stan rwnowagi termody-namicznej powodujc przeobraenia mineraw pierwotnych pochodzenia magmowego na drodze metasomatozy oraz wy-trcanie mineraw hydrotermalnych.

Granitoidowy masyw karkonoski jest potn intruzj wy-duon w kierunku rwnolenikowym, odsaniajc si na obszarze okoo 1000 km2. Pod wzgldem petrograficznym jest zbudowany z trzech odmian granitu: porfirowatego, rwno-ziarnistego oraz granofirowego. Pegmatyty oraz yy kwarco-we, w ktrych zidentyfikowano do tej pory ponad 60 faz mine-

ralnych, s stosunkowo czsto spotykane, szczeglnie w od-mianie porfirowatej. Celem podjtych bada byo oszacowanie wpywu, zakresu i intensywnoci przeobrae hydrotermal-nych na skay wyjciowe. W jedynym czynnym kamienioo-mie Izer Granit w Szklarskiej Porbie zostao pobranych 16 prb granitu, ktre makroskopowo rniy si od odmian wieych brakiem lub mniejsz zawartoci biotytu oraz bar-w skaleni.

W obrbie granitu zostay zidentyfikowane nastpujce procesy hydrotermalne: chlorytyzacja, serycytyzacja, musko-wityzacja i albityzacja. Mineraami, ktre ulegy przeobrae-niom s: biotyt, chloryt, plagioklaz i skale potasowy, nato-miast w wyniku przeobrae powstay takie mineray jak chloryt pobiotytowy, chloryt sferolityczny, albit, muskowit, epidot, tytanit, prehnit, kalcyt i mineray ilaste.

Stopie przeobraenia granitoidw Karkonoszy jest nie-wielki i najczciej ograniczony do wskich stref lokujcych si wok y hydrotermalnych. Wystpujcy w nich granit jest przeobraony w stopniu sabym, a stwierdzenie obecnoci epi-dotu, prehnitu i kalcytu byo moliwe dopiero przy zastosowa-niu mikroskopu skaningowego, katodoluminescencji i mikro-sondy elektronowej.

10 PPiaskowce z Mutnego w podjednostce

Siar paszczowiny magurskiej, zachodnie Karpaty zewntrzne

Marek Cieszkowski1 Jan Golonka2, Anna Wakowska-Oliwa 21 Uniwersytet Jagielloski, Instytut Nauk Geologicznych, Krakw;2 Akademia Grniczo-Hutnicza, Katedra Geologii Oglnej, Ochrony

rodowiska i Geoturystyki Krakw

Piaskowce z Mutnego wystpuj w zachodniej czci Karpat zewntrznych, w facjalno-tektonicznej strefie Siar paszczo-winy magurskiej. S one utworami fliszowymi charaktery-stycznymi dla grnokredowo-paleoceskiej sekwencji osado-wej tej strefy i stanowi ogniwo litostratygraficzne o miszo-ci dochodzcej do 150 m w wyszej czci formacji z Jawo-rzynki (fm.). Dominuj w nim grubo- lub bardzo gruboawico-we, czsto amalgamowane, rednio- i gruboziarniste, niekiedy zlepiecowate piaskowce i zlepiece (fluksoturbidity). W zle-piecach, przybierajcych niekiedy charakter brekcji sedy-mentacyjnej, wystpuj sabo obtoczone okruchy grnokredo-wych wapieni i margli. W piaskowcach tworz one nawet oli-stolity.

Wiek piaskowcw z Mutnego jest okrelony na mastrycht paleocen. Mastrycht udokumentowany jest paleontologicz-nie (zespoy otwornicowe poziomu Rzehakina inclusa), nato-miast paleocen wynika z superpozycji piaskowcw z Mutnego w profilu strefy Siar. Cechy litologiczne i wiek formacji z Ja-worzynki, cznie z ogniwem piaskowcw z Mutnego, pozwa-laj korelowa jej utwory z formacj solask paszczowiny magurskiej na Sowacji i Morawach oraz z warstwami z Al-tlenkbnach fliszu reno-dunajskiego w Alpach Wschodnich. Formacja z Jaworzynki wraz z ogniwem piaskowcw z Mutne-go stanowi kompleks osadowy, ktry naley do jednego z me-gacyklw turbiditowych trwajcego w basenie magurskim od kampanu do paleocenu. Kompleks ten jest korelowany z super-sekwencj 26 - Upper Zuni IV, jedn z 32 supersekwencji wy-rnionych w fanerozoiku. Rozwaany megacykl zapisuje czciowo proces geodynamicznego rozwoju basenu, a w szczeglnoci reorganizacji strukturalnej grzbietw ograni-czajcych basen magurski. Wzrost iloci materiau klastyczne-go dostarczanego do obszaru depozycyjnego strefy Siar, wyra-ony sedymentacj piaskowcw z Mutnego, jest wizany z destrukcj grzbietu ograniczajcego basen magurski od p-nocy. Z jego skonu pochodz klasty i olistolity wystpujcych

1

w piaskowcach z Mutnego grnokredowych wapieni i margli. Praca powstaa dziki finansowemu wsparciu projektw

11.11.140.447 i MNiSW N N307 2497 33.

9 PBudowa mikrolamin w wapieniach tylawskich

oraz osadach towarzyszcych i jej znaczenie dla rekonstrukcji warunkw paleoceanograficznych

w oligoceskiej ParatetydzieAgnieszka Ciurej

Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrona rodowiska, Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw

Budowa cienkich lamin w wapieniach tylawskich z Tylawy, Duszatyna (jednostka dukielska) i Rudawki Rymanowskiej (jednostka lska) bya badana w pytkach cienkich w mikro-skopie optycznym i w mikroskopie skaningowym z przystaw-k EDS. Laminy jasne, o miszoci do 50 m, s zbudowane gwnie z pokruszonych kokolitw Reticulofenestra ornata, rzadko wystpuj skupienia caych kokosfer. Laminy ciemne, zazwyczaj do 10 m miszoci, zbudowane s z materii orga-nicznej, framboidw pirytowych, mineraw ilastych i cien-kich, wyduonych przekrojw okrzemek dugoci ok. 50 m. W jasnych laminach wystpuj soczewki interpretowane jako pozostaoci grudek kaowych, w ktrych osad opada na dno.

Spord osadw w bezporednim kontakcie z laminowa-nymi wapieniami, wyrniaj si nielaminowane, drobnoziar-niste wkadki muowcw wglanowych, w ktrych makrosko-powo obserwuje si wsplne cechy: smugowanie, rozproszone, jasne soczewki o wielkoci ok. 100 m. Obecno kokolitw (czsto skupionych we wspominanych soczewkach), materii organicznej, framboidw pirytowych, mineraw ilastych i cienkich, wyduonych przekrojw okrzemek, wskazuje na podobiestwo ich materiau do wapieni laminowanych. Chao-tyczne rozmieszczenie tych skadnikw, oraz zwikszona za-warto materiau terygenicznego i pirytu wskazuje na od-mienny proces sedymentacji, w ktrym znaczn rol odgry-wa moga zawiesina materiau redeponowanego z dna basenu i z zawiesiny dostarczonej rzekami z ldu.

Cigo lamin w wapieniu tylawskich daje si ledzi na odlegociach setek metrw, ale nie udao si dotd jedno-znacznie skorelowa na odlegociach wielu kilometrw.

Wspczenie w Morzu Czarnym powstaje osad lamino-wany zoony z jasnych lamin kokolitowych, zdominowanych przez jeden gatunek i z lamin ciemnych z okrzemkami rozpro-szonymi w osadzie pochodzenia ldowego. Laminy tworz si odpowiednio w czasie letniego zakwitu kokolitofor i zimowe-go, mniej obfitego, zakwitu okrzemek. Cechy sedymentacyjne wapieni tylawskich (brak otwornic, zesp ryb) i podobny cha-rakter lamin wskazuj, e wapienie tylawskie mogy powsta-wa w basenie o warunkach podobnych, jak w dzisiejszym Morzu Czarnym.

11 RSpkane klasty w modoczwartorzdowych

osadach rzecznych Karpat Zachodnich: wskanik zjawisk paleosejsmicznych

Nguyen Quoc Cuong1, Antoni K. Tokarski1, Witold Zuchiewicz2, Anna wierczewska2

1 Orodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN, Krakw;

2 Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska AGH, Krakw

Spkane klasty wystpuj powszechnie w neogeskich i czwartorzdowych wirach i parazlepiecach polskich Karpat zewntrznych, a ich zawarto w niektrych seriach wiro-

wych siga nawet 60%. W badanych stanowiskach mo-doczwartorzdowych osadw rzecznych Karpat Zachodnich (Kotlina Orawska, doliny Skawy, Raby i Dunajca) architektu-ra spka w klastach jest wyranie zdefiniowana i niezalena od cech teksturalnych. Wymienione stanowiska grupuj si w pobliu kartowalnych nasuni, a take uskokw przesuw-czych i normalnych, wskazujc na mod aktywno tekto-niczn tych struktur. Karpaty nale do najbardziej aktywnych sejsmicznie rejonw Polski, szczeglnie w ostatnim stuleciu. Najsilniejsze historyczne trzsienia ziemi w Polsce (1443, 1786) spowodoway zniszczenia w Krakowie. Epicentrum wstrzsu z 1443 miecio si w ilinie (sowackie Karpaty Za-chodnie), a z 1786 w rejonie Mylenic. Sejsmiczno Karpat stwarza zatem potencjalne zagroenie dla Krakowa. Waciwa ocena stopnia zagroenia sejsmicznego wymaga szczego-wych bada neotektonicznych, a przede wszystkim charak-terystyki silnych zjawisk paleosejsmicznych o dugim okresie powtarzalnoci, rejestrowanych przez spkane klasty w osa-dach rzecznych.

11 RDwie dekady

modeli terranowych w SudetachZbigniew Cymerman

Pastwowy Instytut Geologiczny, Oddzia Dolnolski, Wrocaw

Przegld historii tektoniki pytowej w Sudetach, a zwaszcza modeli terranowych prowad