Paul de Vries, Naturalizm w naukach przyrodnicznych

8/18/2019 Paul de Vries, Naturalizm w naukach przyrodnicznych

1/15

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2011, t. 8

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.08.pdf

Paul de !ries

"aturalizm w nauka#h prz$rodni#z$#h.Perspekt$wa #hrze%#i&a'ska (

Dwa rodzaje naturalizmu

)z$m za&mu&* si+ naukow#$, dkr$waniem z&awisk za#hodz*-#$#h w prz$rodzie. "aukow#$ nie t$lko opisu&* z&awiska le#z pru&*umie&s#owi &e w eksplana#$&n$m kontek%#ie fiz$#zn$#h zasad praw i pl. ednak3e w nauka#h prz$rodni#z$#h za dopusz#zalne uzna&e si+

t$lko niektre rodza&e w$&a%nie' mianowi#ie odnosz*#e si+ w$4*#zniedo oiektw i zdarze' prz$rodni#z$#h. 5$m sam$m w$klu#za si+ oso- iste w$or$ i dzia4ania #z4owieka lu istot oski#h.

"a pierwsz$ rzut oka to sz#zeglne po&mowanie nauk prz$rodni-#z$#h mog4o$ ardzo przeszkadza #hrze%#i&a'skim u#zon$m kt-r$m wpa&ano wiar+ w to 3e nasze rela#&e z 6ogiem powinn$ $ nie-rozerwalnie zwi*zane z wszelkimi aspektami naszego 3$#ia 7 wli#za- &*# w to adania w dziedzinie nauk prz$rodni#z$#h. awsze powinni-%m$ w$s4awia 6oga ez wzgl+du na to #z$m si+ za&mu&em$. Ale &e-%li nie mo3em$ mwi o 6ogu w rama#h nauk prz$rodni#z$#h totrudno uzna 3e pra#a naukowa ma #harakter #hrze%#i&a'ski. 9#zeni

#hrze%#i&a's#$ mog* znale si+ mi+dz$ m4otem a kowad4em 7 &e%li

( Paul ;


2/15

Paul de !ries Naturalizm w naukach przyrodniczych...

w nauka#h prz$rodni#z$#h dopu%#im$ odniesienia do 6oga to nie +-dziem$ &u3 uprawia nauki.

)z$ #hrze%#i&anin ktr$ &est naukow#em musi prowadzi podw&-ne 3$#ie, )z$ musi $ rozdart$ mi+dz$ ili&n$m nakazem glor$fi-kowania 6oga we wsz$stki#h rze#za#h a w$mogiem zawodow$m $nie mwi o 6ogu w sprawa#h naukow$#h, ?*dz+ 3e nie. )elem mo-i#h filozofi#zn$#h do#ieka' &est orona tez$ 3e #hrze%#i&anom powi-

nien odpowiada ten rodza& naturalizmu ktr$ prz$&mowan$ &estw nauka#h prz$rodni#z$#h.

)elem ada' nauk prz$rodni#z$#h &est w$&a%nianie prz$godn$#hz&awisk w prz$rodzie w$4*#znie za pomo#* inn$#h prz$godn$#h #z$n-nikw i kategorii prz$rodni#z$#h 7 praw pl prawdopodoie'stw. nauk prz$rodni#z$#h w$klu#za si+ o#z$wi%#ie wszelkie w$&a%nieniaodnosz*#e si+ do istot lu si4 nadprz$rodzon$#h. J$&*wsz$ termin$matemat$#zne i prawd$ logiki przedmiot$ o ktr$#h mwi* teorienaukowe s* zawsze prz$godneK ka3d$ z ni#h &est zale3n$ od inn$#h przedmiotw. 9pusz#zam o4wek i nat$#hmiast spada on na pod4og+.;la#zego, ?twierdzenie @6g tak u#z$ni4B nie $4o$ z$t pou#za&*#e

z naukowego punktu widzenia. Podonie naukowie# nie mg4$stwierdzi 3e &ak*% konkretn* ulew+ w$wo4a4 india'ski tanie# desz#zualo modlitw$ farmera. 9lew$ w$&a%nia si+ #z$nnikami prz$rodni#z$-mi takimi &ak #i%nienie i temperatura powietrza a te #z$nniki uzale3-nione s* z kolei od inn$#h naturaln$#h #z$nnikw.

Irtko mwi*# w nauka#h prz$rodni#z$#h udziela si+ w$&a%nie'w$ra3on$#h w kategoria#h prz$godn$#h nieosoow$#h #z$nnikwktre stanowi* #z+% Jsze#h%wiata. e%li zanurz+ w wodzie dwie na-4adowane elektrod$ za#znie w$dziela si+ wodr i tlen. Gd$$m pisa4sprawozdanie z ada' Lnawet na #hrze%#i&a'skie& u#zelniMN nie do

prz$&+#ia $4o$ stwierdzenie 3e 6g zaingerowa4 powodu&*# roz-dzielenie si+ t$#h pierwiastkw. perspekt$w$ w$&a%niania naukowe-go @hipoteza 6ogaB &est z+dna i niew4a%#iwa.

122


3/15

Filozoficzne Aspekty Genezy 7 2011, t. 8

"aturalizm nauk prz$rodni#z$#h &est &ed$nie metod* te& d$s#$pli-n$. =ze#z &asna naukow#$ nie mogli odkr$ i3 to nie 6g sprawi4 3ez&awiska prz$rodni#ze za#hodz* w taki a nie inn$ spos. Pierwotne prz$#z$n$ lu ostate#zne rd4a regularno%#i prz$rod$ nie s* w4a%#i-w$m przedmiotem zainteresowa' 3adne& z nauk prz$rodni#z$#h 7 a#zkolwiek li#zni naukow#$ nadal 3$wo i sz#zerze interesu&* si+ t$mizagadnieniami. Prz$&+ta metoda ograni#za nauki prz$rodni#ze do po-szukiwania w$&a%nie' naturalist$#zn$#h #o zna#z$ 3e odpowiedzi na

p$tania nale3$ poszukiwa w same& prz$rodzie w nieosoow$m prz$godn$m uporz*dkowaniu i nigdzie indzie&. 5ak wi+# nauki prz$-rodni#ze kieru&* si+ t$m #o naz$wam naturalizmem metodoloicz!nym.

"aturalizm metodologi#zn$ &est zupe4nie odmienn$ od naturali-zmu metafiz$#znego. 5en ostatni &est perspekt$w* filozofi#zn* ktrazaprze#za istnieniu trans#endentnego 6oga. naturalizmu metodolo-gi#znego ni# takiego nie w$nika poniewa3 ta metodologia naukowanawet nie podnosi kwestii istnienia 6oga. "iestet$ te dwa rodza&e na-turalizmu #z+sto $wa&* ze so* m$lone. J rezulta#ie ludziom nie-zwa3a&*#$m na sutelno%#i filozofi#zne w$da&e si+ 3e osi*gni+#ianauk prz$rodni#z$#h kieru&*#$#h si+ naturalizmem metodologi#z-n$m przemawia&* na rze#z naturalizmu metafiz$#znego. 5o nieporo-zumienie &est godne uolewania i z pewno%#i* nie zna&du&e usprawie-dliwienia.

"auki prz$rodni#ze za&mu&* si+ s$stemat$#zn$m adaniem materiii energii w kontek%#ie naturalizmu metodologi#znego. e%li wi+# &aki%naukowie# uwa3a 3e 6oga nie ma a istnie&* t$lko energia i materia &ak rwnie3 3e w$4*#znie w$&a%nienia naukowe ma&* &ak*kolwiek warto% to nie mo3e roni swoi#h pogl*dw na podstawie 3adne& na-uki prz$rodni#ze& poniewa3 wszelkie twierdzenia tego rodza&u dale#e

przekra#za&* powsze#hnie ak#eptowane kompeten#&e metodologi#znenauk prz$rodni#z$#h. )o wi+#e& w4a%nie z tego powodu 3e dzia4al-no% naukowa ograni#zona &est do w$&a%nie' naturalist$#zn$#h wsz$-s#$ powinni%m$ u#z#iwie otworz$ si+ na inne t$p$ w$&a%niania kie-d$ nie pra#u&em$ w laoratoria#h lu nie tworz$m$ teorii naukow$#h.

12


4/15


6$ mo3e lepie& zrozumiem$ to metodologi#zne ograni#zenie nauk prz$rodni#z$#h na konkretn$m prz$k4adzie. Gd$ po spotkaniu w klu- ie poprosi#ie mnie a$m w$&a%ni4 dla#zego podnios4em r+k+ w &a-kim% g4osowaniu mog+ da wam sz#zeg4ow$ opis fiz$ko-#hemi#z-n$#h stanw mzgu 4adunkw elektr$#zn$#h przep4$wa&*#$#h przezneuron$ skur#zw tri#epsu i mi+%ni piersiow$#h ru#hw ko%#i oraz#hrz*stek i tak dale&. >nn$mi s4ow$ mg4$m udzieli prawdziwego iologi#znego w$&a%nienia te& s$tua#&i. ednak taki pokaz naukowe&

pre#$z&i na&prawdopodonie& t$lko $ was zir$towa4 7 nie $4a$ toodpowied na wasze p$tanie. Prosz*# mnie o w$&a%nienie dla#zegozag4osowa4em interesowa4$$ was aspekt$ ktr$mi nauki prz$rodni-#ze prz$&mu&*#e naturalist$#zn* metodologi+ si+ nie za&mu&*. )h#ie-li$%#ie pozna mo&e #ele i powod$ 7 kwestie s4usznie pomi&ane na prz$k4ad w w$&a%nienia#h iologi#zn$#h. Oog+ w$&a%ni &akie% zda-rzenie w rama#h w$mogw naturalizmu metodologi#znego a w$&a-%nienie to #ho$ $4o prawdziwe i w$#zerpu&*#e w#i*3 nie stanowi-4o$ odpowiedzi na postawione p$tanie. Jiele zasadn$#h p$ta' dot$-#z*#$#h z&awisk za#hodz*#$#h w %wie#ie w$kra#za poza dziedzin+nauk prz$rodni#z$#h.

)o #iekawe wsp4#ze%nie istnie&* dwie zna#z*#e grup$ ludzi kt-re usi4u&* zniekszta4#i oraz nauk prz$rodni#z$#h: z &edne& stron$ s*to zwolenni#$ ewolu#&onist$#znego s#&ent$zmu Lna prz$k4ad )arl ?a-ganN a z drugie& 7 krea#&onist$#znego ili#$zmu Lzw4asz#za enr$OorrisN. Qadna z t$#h grup a$ osi*gn* w4asne #ele ewidentnie niezamierza respektowa naturalizmu metodologi#znego w nauka#h prz$rodni#z$#h i#h oszaru kompeten#&i ograni#zonego do s$stema-t$#zn$#h ada' materii i energii. =espektu&*# w4a%#iw* rol+ nauk prz$rodni#z$#h musim$ sprze#iwi si+ zarwno propoz$#&om ili-#$stw &ak i ewolu#&onistw. edni i drudz$ L%wiadomie *d nieNw$korz$stu&* dore imi+ nauk prz$rodni#z$#h do realiza#&i swoi#h programw ideologi#zn$#h. ?uk#es naturalizmu metodologi#znegonie stanowi &ednak 3adnego zagro3enia dla prawd$ #hrze%#i&a'skie&.

12


5/15


Punkt rozbieżności

Perspekt$w+ #a4kowi#ie r3n* zarwno od ewolu#&onist$#znegos#&ent$zmu &ak i krea#&onist$#znego ili#$zmu ktra w$da&e si+ nie-zgodna z naturalizmem metodologi#zn$m w nauka#h prz$rodni#z$#h prezentu&e pewna pra#a powsze#hnie szanowanego filozofa #hrze%#i- &a'skiego "i#holasa Jolterstorffa. J ksi*3#e Reason witin te!ounds o" Reli#ion R=ozum w r$za#h religiiS Jolterstorff opisu&e

i roni roli #zego% #o naz$wa @przekonaniami kontroln$miB Lcontrol "eliefsN. ego zdaniem przekonania kontrolne funk#&onu&* dwo&ako: przez wzgl*d na nie pewne teorie odrzu#am$ a inne tworz$m$. 1

glnie rze#z ior*# formu4u&em$ rozmaite teorie tak $ @dorze od- powiada4$B nasz$m konkretn$m przekonaniom kontroln$m nie za%a$ $4$ z nimi niezgodne. 2 )o wi+#e& Jolterstorff twierdzi 3e@przekonania religi&ne u#zon$#h #hrze%#i&a'ski#h powinn$ funk#&ono-wa &ak przekonania kontrolne pod#zas opra#ow$wania i o#enianiateoriiB.

)z$ #hrze%#i&a'skie przekonania religi&ne powinn$ kierowa rze-

#z$wist* pra#* zawodow* naukow#w ktrz$ s* #hrze%#i&anami,Jolterstorff s*dzi 3e powinno tak $ a$ nie popa% w konformizmwoe# nauki. "ie powinni%m$ prze#ie3 7 @z perspekt$w$ autent$#z-ne& #hrze%#i&a'skie& wiar$B 7 zak4ada 3e nauka &est i zawsze +dzietaka sama. )z$ni4o$ to z nas du#how$#h @ra#iB logi#zn$#h poz$t$-wistw 7 a#zkolwiek oe#nie logi#zni poz$t$wi%#i s* na sz#z+%#iena w$mar#iuM Jolterstorff s4usznie wskazu&e 3e @3adna teoria nigd$nie &est w pe4ni autonomi#znaB gd$3 ka3d$ u#zon$ @konfrontu&e %wiatz #a4* sie#i* teoret$#zn$#h i nieteoret$#zn$#h przekona'B. E Gd$ mi+-

1 Por. "i#holas JH5


6/15


dz$ &ak*% atrak#$&n* teori* a sie#i* aktualn$#h przekona' u#zonegoza#hodzi sprze#zno% nale3$ zrez$gnowa alo z te& teorii aloz pewn$#h przekona'. D

9kazawsz$ w &aki spos powinn$ funk#&onowa przekonaniakontrolne Jolterstorff uolewa nad t$m 3e u#zeni #hrze%#i&a's#$ nieuwzgl+dnia&* swoi#h religi&n$#h przekona' w pra#$ naukowe&. T ?mu-#i go 3e oglnie po&mowana wiara w 6oga &ako ?twr#+ @nie ma 3ad-nego wp4$wu na program$ adaw#ze w o"r#"ie iologiiB. 8 daniem

Jolterstorffa prz$#z$n takiego stanu rze#z$ nale3$ upatr$wa w t$m3e u#zeni #hrze%#i&a's#$ nie rozumie&* roli &ak* odgr$wa&* przekona-nia kontrolne nie rozwi&a&* #hrze%#i&a'ski#h wzor#w m$%lenia niezna&* teologii oraz filozofii #hrze%#i&a'skie& i ma&* s4a* w$orani+. C

"ie ulega w*tpliwo%#i 3e to smutne z&awisko &est a3 naz$t po-wsze#hne w%rd #hrze%#i&a'skim u#zon$#h 7 zarwno w or+ienauk prz$rodni#z$#h &ak i poza nimi. #ena Jolterstorffa &est trafna &ednak &ego u&+#ie natrafia na kilka trudno%#i. Oa ono trz$ powa3nemankament$ ktre sprawia&* 3e %#is4e przestrzeganie &ego atrak#$&ne&wiz&i nie &est ani po3*dane ani mo3liwe. anim sam odwo4am si+ do

pewn$#h #hrze%#i&a'ski#h @przekona' kontroln$#hB w #elu oron$ na-turalizmu metodologi#znego w nauka#h prz$rodni#z$#h pokrt#e w$- &a%ni+ na&pierw w #z$m kr$&e si+ s4ao% pogl*du Jolterstorffa.

Po pierwsze wprawdzie okre%lon$ przez Jolterstorffa w$mgunikania sprze#zno%#i oraz nadawania sp&no%#i wsz$stkim nasz$mrozmait$m przekonaniom z pewno%#i* nale3$ uzna za #not+ ale &eston tak3e niezmiernie nie&ednozna#zn$. e wzgl+du na r3norodno%nasz$#h @gier &+z$kow$#hB twierdzenie &edne& teorii w rama#h dane&d$s#$plin$ t$lko pozornie mo3e prze#z$ twierdzeniu inne& teoriiw rama#h inne& d$s#$plin$. wa @sprze#zno%B &est #z+sto pozorna.

D Por. JH5


7/15


Podonie twierdzenie &akie&% teorii naukowe& mo3e &ed$nie z pozoru prze#z$ &akie&% histor$#zne& doktr$nie #hrze%#i&a'skie&. Uatwo da si+zwie% powierz#howne& gramat$#e i m$lnie porwn$wa @&a4ka z po-mara'#zamiB 7 alo nawet z kolorem pomara'#zow$mM "a prz$k4adw fiz$#e mo3em$ prz$&* 3e #a4kowita ilo% materii i energii &est sta-4a. J rama#h fiz$ki twierdzenie to &est prawdziwe i rzetelnie udoku-mentowane. "iemnie& #hrze%#i&anie L#z$ to +d*#$ fiz$kami #z$ nieN powsze#hnie wierz* 3e to 6g powo4a4 materi+ i energi+ do istnienia.

J$da&e si+ wi+# 3e ilo% materii i energii nie zawsze $4a sta4a. 5o re-ligi&ne przekonanie nie prze#z$ &ednak wspomnianemu w$3e& twier-dzeniu fiz$ki poniewa3 nigd$ nie w#hodz* one ze so* w kontakt 7 umiesz#zone s* w zupe4nie inn$#h konteksta#h. 9stalone grani#e d$s-#$plin zw$kle uniemo3liwia&* prz$znanie przekonaniom religi&n$mwi+kszego autor$tetu ni3 twierdzeniom teoret$#zn$m.

"ale3$ tak3e zauwa3$ 3e w pnie&sz$#h pulika#&a#h Jolter-storff zna#znie os4ai4 sw& w$mg sp&no%#i. "a prz$k4ad w art$kule@)an 6elief in God 6e =ational >f >t as "o Foundations,B R)z$ wia-ra w 6oga mo3e $ ra#&onalna &e%li nie ma podstaw,S #z+stokro a-gatelizu&e on zna#zenie logi#zne& sp&no%#i rozumowania oraz ra#&o-nalno%#i L&est to w$raz &ego oe#nego =eidowskiego pode&%#iaN. 10

Jolterstorff &est teraz ardzie& %wiadom$ pewn$#h poten#&aln$#h pu-4apek zwi*zan$#h z prami wprowadzenia koheren#&i.

Po drugie Jolterstorff s4ao uzasadnia tez+ 3e przekonania kon-trolne powinn$ mie wp4$w na formu4owanie i ak#epta#&+ teorii.#z$wi%#ie &ego u&+#ie mo3e $ s4uszne nawet &e%li nie da&e dor$#hwskazwek &ak nale3$ &e realizowa. ednak rak #ho$ &edne& takie&wskazwki nasuwa powa3ne w*tpliwo%#i #o do w4a%#iwego zrozumie-nia lu sposou realiza#&i &ego zale#e'.

&edne& stron$ przedstawia on t$lko dwa prz$padki w ktr$#h &ak twierdzi #hrze%#i&a'skie przekonania kontrolne powinn$ wp4$wa

10 Art$ku4 ten zosta4 opulikowan$ w: Alin PHA"5>"GA and "i#holas JH5ndianapolis 1C8K por.zw4. s. 1T2.

12T


8/15


na w$r teorii: nale3$ odrzu#i Freudowsk* oraz ehawior$st$#zn*teori+ ps$#hologi#zn*. 11 6$ mo3e Jolterstorff ma ra#&+ ale &ego ar-gument$ s* zupe4nie nieprzekonu&*#e. "awet gd$$ te dwie szko4$m$%lenia zaprze#za4$ @ludzkie& wolno%#i i odpowiedzialno%#iB to i tak mog4o$ $ to zgodne z niektr$mi #hrze%#i&a'skimi przekonaniamikontroln$mi. )o wa3nie&sze ani ps$#hologia Freudowska ani eha-wior$st$#zna nie w$maga&* nega#&i ludzkie& wolno%#i i odpowiedzial-no%#i. a#howanie #z4owieka nie &est rze#z &asna niezale3ne od #z$n-

nikw prz$#z$now$#h a mimo to ps$#hoanaliza Freudowska stara si+okre%li oszar$ w ktr$#h pa#&en#i mog* uz$ska kontrol+. Ps$#ho-analiza usi4u&e rozszerz$ dziedzin+ ra#&onalne& wolno%#i i odpowie-dzialno%#i poprzez odkr$wanie prawdziw$#h @prz$#z$nB ktre pa-#&ent mo3e kontrolowa. 12 "awet ehawior$zm w ps$#hologii mo3na poprawnie rozumie &ako spos adania @oso$ &ako uk4adu fiz$#z-negoB 1 nie uzna&*# &edno#ze%nie 3e adana osoa &est wy$%cznieuk4adem fiz$#zn$m. Ps$#hologi#zn$ ehawior$zm &est pr* stworze-nia takie& ps$#hologii ktra $4a$ nauk* prz$rodni#z* podlega&*#*w$mogom naturalizmu metodologi#znego. Pra ta z pewno%#i* do- prowadzi4a do r3n$#h warto%#iow$#h odkr$. ednak3e oa& z Jol-

terstorffem sprze#iwiam$ si+ nieostro3n$m filozofi#zn$m i @religi&-n$mB w$powiedziom taki#h ludzi &ak 6.F. ?kinner wed4ug ktr$#hw*ski przedmiot zainteresowania tego t$pu ps$#hologii stanowi #a4o%ludzkie& &ani. )hrze%#i&anin mo3e #eni ehawior$zm pot+pia&*# za-razem #h$ione pr$ przekszta4#enia te& teorii ps$#hologi#zne& w fi-lozofi#zn* antropologi+.

drugie& stron$ Jolterstorff sz#zeg4owo omawia prz$k4ad$ uka-zu&*#e &ak zmian$ w rozmait$#h teoria#h prawid4owo &ak s*dzi do-

11 Por. JH5


9/15


prowadzi4$ do zmian w #hrze%#i&a'ski#h przekonania#h kontrol-n$#h. 1 #z$wi%#ie w taki#h prz$padka#h tak zwane przekonaniakontrolne zna&du&* si+ &u3 poza wszelk* kontrol*M "ie zamierzam kr$-t$kowa ktregokolwiek prz$k4adu Jolterstorffa. 6ez w*tpienia na-sze oglne po&mowanie wiar$ #hrze%#i&a'skie& zawsze mo3e ule# udo-skonaleniu za spraw* dowolnego rd4a prawd$ 6o3e& nie w$4*#za&*# pewn$#h teorii naukow$#h. 5$m #o mnie niepokoi &est #i*g4e pos4u-giwanie si+ m$l*#$m terminem @przekonania kontrolneB. Hepsz$m

okre%leniem s* @przekonania azoweB lu 7 &esz#ze lepie& 7 @przed-rozumieniaB L preunderstandinsN. 5ermin @przekonania kontrolneB powinien $ zastrze3on$ dla przekona' zakorzenion$#h tak g4+oko3e nies4$#hanie rzadko ulega&* zmianie. 5e niepodwa3alne przekona-nia stanowi* na og4 fundament nasz$#h %wiatopogl*dw. e%li &ednak wi+kszo% prz$to#zon$#h prz$k4adw &ak w pra#$ Jolterstorffawskazu&e ra#ze& na zmian+ przekona' kontroln$#h nie za% na posi4ko-wanie si+ nimi prz$ w$orze teorii naukow$#h to et$kietka @przeko-nania kontrolneB &est niew4a%#iwa.

Po trze#ie skupia&*# si+ &ed$nie na w$orze i opra#ow$waniu teo-rii Jolterstorff nie dostrzega na&wa3nie&sze& roli autent$#znie #hrze-%#i&a'ski#h przekona' kontroln$#h w w$orze i opra#ow$waniu pod-staw r3n$#h d$s#$plin zw4asz#za nauk prz$rodni#z$#h. istor$#znierze#z ior*# rozmaite @%wiatopogl*doweB przekonania kontrolne w$-war4$ zasadni#z$ wp4$w na w$r za4o3e' i metodologii w4a%#iw$#hr3n$m d$s#$plinom nauk prz$rodni#z$#h. 1E =wnie3 tuta& podonie &ak w prz$padku teorii powierz#howna niezgodno% z inn$mi g4+okozakorzenion$mi przekonaniami nie musi prowadzi do zmian$ ani za-4o3e' dane& d$s#$plin$ ani inn$#h przekona'. "ale3$ pami+ta o r3-ni#a#h mi+dz$ grami &+z$kow$mi. "iemnie& podstawowe za4o3eniaoraz metodologie t$#h d$s#$plin podlega&* @%wiatopogl*dow$mB o#e-nom w wi+ksz$m stopniu ni3 konkretne teorie formu4owane w i#h ra-

1 Por. wielokrotnie prz$ta#zane prz$k4ad$ w: JH5


10/15


ma#h. Podstawowe za4o3enia i metodologia &edne& d$s#$plin$ le3* nagrani#$ z inn$mi d$s#$plinami. 5o na i#h podstawie dokonu&e si+ po-dzia4u i analiz$ porwnaw#ze& d$s#$plin. > w4a%nie t$#h za4o3e' i me-todologii dot$#z* na&wa3nie&sze zagadnienia w filozofii nauki wli#za- &*# w to #hrze%#i&a'sk* filozofi+ nauki.

Gd$$ &aka% teoria rze#z$wi%#ie okaza4a si+ sprze#zna z nasz$miautent$#zn$mi przekonaniami kontroln$mi ktre ardzo silnie prz$-swoili%m$ to mam$ #zter$ mo3liwo%#i. Po pierwsze mo3em$ zakwe-

stionowa za4o3enia lu metodologi+ te& domniemane& @naukiB 7 &ak w prz$padku astrologii 7 i argumentowa 3e w isto#ie &est to pseu-donauka. Po drugie mo3em$ sprowa zmieni #z+% podstawow$#hza4o3e' i metod d$s#$plin$ w ktre& udz*#a sprze#iw teoria powsta-4a lu zosta4a prz$&+ta. est to pro#es ktr$ #z+sto 7 od Iopernika do#zasw oe#n$#h 7 prowadzi4 do now$#h odkr$ naukow$#h orazzmian w teoria#h. na#z*#e zmian$ teorii rze#z$wi%#ie nast+powa4$w$4*#znie wted$ gd$ u#zeni z powodzeniem podwa3ali nie&awne *d &awne za4o3enia i metod$ dane& d$s#$plin$. Po trze#ie mo3em$ prz$&* 3e teoria ma ograni#zon$ zakres ada' 7 &ak w prz$padku ps$#hologii ehawior$st$#zne& 7 oraz sprze#iwia si+ w$korz$st$wa-niu &e& w #ela#h @%wiatopogl*dow$#hB. Po #zwarte $ mo3e nasze przekonania kontrolne w$maga&* ponowne& o#en$ a#zkolwiek na&roz-s*dnie& $4o$ rozwa3$ t+ mo3liwo% &ed$nie ardzo ostro3nie i do- piero po up4$wie &akiego% #zasu. 5o #o po#z*tkowo w$gl*da4o nasprze#zno% #z+sto okazu&e si+ niesprze#zne lu mo3liwe do rozwi*-zania w inn$ spos. Irtko mwi*# alo nale3$ w$kaza 3e rozpa-tr$wana d$s#$plina &est pseudonauk* alo sprowa zmieni &e& za-4o3enia lu metod$ alo postara si+ ograni#z$ teori+ do &e& nale3$te-go kontekstu adaw#zego alo wresz#ie zmieni w4asne przekonania.a4o3enia i metod$ r3n$#h d$s#$plin odgr$wa&* wa3n* rol+ w ka3de&z t$#h reak#&i. Oa&*# to na uwadze i prz$&mu&*# za podstaw+ #hrze%#i- &a'skie zoowi*zania teologi#zne i filozofi#zne #h#ia4$m teraz prze&% do oron$ naturalizmu metodologi#znego w nauka#h prz$rod-ni#z$#h.

10


11/15


-rześcija.skie /o/arcie dla naturalizmu metodolo#iczne#o

ak #hrze%#i&anie powinni pod#hodzi do naturalizmu metodolo-gi#znego, >stnie&e sze% powodw dla ktr$#h powinni%m$ prz$&mo-wa naturalist$#zn* metodologi+ nauk prz$rodni#z$#h z entuz&azmem.

Po pierwsze #hrze%#i&a'stwo nau#za 3e w z&awiska#h prz$rod$mo3na odkr$ prawid4owo%#i i sp&no%. Oetodologi+ naturalist$#zn*w nauka#h prz$rodni#z$#h mo3na zatem zaak#eptowa prz$ za4o3e-niu 3e 6g urz*dzi4 %wiat w spos sp&n$. Iwestia istnienia 6oganie musi $ podnoszona w nauka#h prz$rodni#z$#h poniewa3 wiaraw ego istnienie sta4a si+ &u3 #z+%#i* histor$#znego pod4o3a wsp4#ze-sne& nauki. ;zi+ki mo#$ i niezawodno%#i 6oga ?twr#$ mo3em$o#zekiwa 3e w stworzon$m porz*dku naturaln$m odkr$&em$ regu-larne wzor#e prz$#z$nowo%#i i wza&emn$#h oddzia4$wa'. Jzor#e te#z+sto roi* wi+ksze wra3enie gd$ adane s* w izola#&i Lz pomo#* na-turalizmu metodologi#znegoN przez naukow#w ktrz$ ezustannie ada&* wszelkie wza&emne rela#&e mi+dz$ faktami. J pra#$ naukowe&teologi#zne lu filozofi#zne spekula#&e *d analiz$ nie musz* rozpra-

sza nasze& uwagi. "iemnie& prowadz*# adania naukowe w grani-#a#h naturalizmu metodologi#znego ze stanowiska pog4+ionego po-znania mo3em$ darz$ ?twr#+ &esz#ze wi+ksz$m podziwem.

Po drugie w4a%#iwie rozumian$ naturalizm metodologi#zn$ stano-wi u3$te#zne pode&%#ie do pra#$ naukowe& nie przes*dza to &ednak o &ego u3$te#zno%#i w inn$#h dziedzina#h 3$#ia. J$wa3one zrozu-mienie mo3liwo%#i i ograni#ze' nauk prz$rodni#z$#h pozwala do-strze# prawdziw* zasadno% nienaturalist$#zn$#h w$&a%nie' t$#h zda-rze' ktre nie w#hodz* w zakres ada' nauk prz$rodni#z$#h.

Prz$k4adowo farmer mo3e uzna 3e &aka% konkretna ulewa &est od-

powiedzi* na &ego modlitw$ nie kwestionu&*# prz$ t$m w$&a%nie'meteorologi#zn$#h 7 mo3e widzie dzia4anie 6oga w z4o3on$#h za-le3no%#ia#h prz$#z$now$#h ktre w$wiera&* wp4$w na pogod+. Oo3e $ wdzi+#zn$ 6ogu nie t$lko za to 3e odpowiedzia4 na &ego modli-tw$ ale tak3e za zdumiewa&*#e prawid4owo%#i ktre w$st+pu&*

11


12/15


w prz$rodzie. Podonie lekarz mo3e z naukow* trafno%#i* przepisa pa#&entowi w4a%#iwe lekarstwo dzi+ku&*# zarazem 6ogu za &egouzdrowienie. ;zie4o 6o3e mo3na dostrze# w nasz$#h pro#esa#h fiz&o-logi#zn$#h 7 nie trzea w t$m #elu dok4ada hipotez$ 6oga do na-sze& wiedz$ o fiz&ologii.

J zasadzie w4a%nie z tego powodu 3e metodologia nauk prz$rod-ni#z$#h ograni#za &e do w$&a%nie' naturalist$#zn$#h ka3d$ powinien3$#zliwie rozwa3$ tak3e inne w$&a%nienia ktre przekra#za&* zakres

zainteresowa' nauki 7 modlitw$ #ele stworzenie e( nihilo ind$wi-dualn* wol+. J isto#ie podstaw+ do oddania 6ogu wielkie& #hwa4$da&e w4a%nie po&mowalna natura %wiata mo3liwa do odkr$#ia w zgo-dzie z w$mogami naturalizmu metodologi#znego. ednak metoda kt-ra prowadzi do tak wielki#h suk#esw w nauka#h prz$rodni#z$#hw inn$#h d$s#$plina#h mia4a$ katastrofalne skutki. )z$ mogli$%m$mwi o moralno%#i nie odwo4u&*# si+ do #elw alo o teologii niewspomina&*# ani s4owem o 6ogu,

Po trze#ie skoro d$s#$plin$ nauk prz$rodni#z$#h kieru&* si+ natu-ralizmem metodologi#zn$m to nie mog* ro%#i soie prawa $ odpo-

wiada na p$tania ostate#zne. J pewn$m punk#ie 3adne naukowew$&a%nienie z&awisk prz$rod$ nie mo3e &u3 odpowiada na p$tanie@;la#zego,B7 w$&*wsz$ stwierdzenie 3e dotarli%m$ tak daleko naile w dan$m #zasie pozwoli4$ nam metod$ nauk prz$rodni#z$#h. )z$w$&a%nienie to &est #a4kowi#ie wi*3*#e #z$ te3 w4a%#iwsze $4o$ za-stosowanie ardzie& ostate#zn$#h w$&a%nie' Lna prz$k4ad: @6g tak tourz*dzi4B alo @6g dzia4a w taki sposBN pozosta&e kwesti* ktr*nale3$ rozstrz$gn* poza or+em nauk prz$rodni#z$#h. Gd$$ nier$gor$ naturalizmu metodologi#znego niektrz$ mogli$ z$t sz$kozaprzesta ada' naukow$#h i spo#z* na laura#h zadowala&*# si+w$&a%nieniami ostate#zn$mi. "iemnie& &ednak naturalizm metodolo-

gi#zn$ w nauka#h prz$rodni#z$#h i #hrze%#i&a'skie w$&a%nienia osta-te#zne s* ze so* w pe4ni zgodne. "iestet$ rozmaite w$&a%nienia osta-te#zne propagowane s* &ako w$niki ada' naukow$#h. ?koro niemam$ istotn$#h powodw $ wierz$ 3e #a4a prawda ma #harakter naukow$ i skoro nauki prz$rodni#ze ograni#zone s* naturalizmem

12


13/15


metodologi#zn$m to rozstrz$ga&*# spraw$ ostate#zne dot$#z*#e na prz$k4ad %wiatopogl*du lu sensu i podstawow$#h warto%#i w 3$#iumusimy polega rwnie3 na rd4a#h pozanaukow$#h.

"a prz$k4ad zrozumienie roli muta#&i genet$#zn$#h i dooru natu-ralnego w #a4e& historii ras$ ludzkie& nale3$ do dziedzin$ ada' na-ukow$#h ale p$tanie o rze#z$wiste po#hodzenie ludzi ma #harakter ostate#zn$. Przekra#za ono zakres kompeten#&i nauk prz$rodni#z$#h prz$&mu&*#$#h naturalist$#zn* metodologi+ poniewa3 dot$#z$ pod-

stawowego sensu i #elu naszego istnienia. est to zagadnienie @%wiatopogl*doweB nie za% prolem mo3liw$ do rozwi*zania w rama#h nauk prz$rodni#z$#h. Gd$$%m$ rozpatr$wali takie ostate#zne p$tania t$l-ko w zgodzie z w$t$#zn$mi naturalizmu metodologi#znego to naszewnioski wspiera4$$ naturalizm metafiz$#zn$. Ousim$ dok4adnie& prz$&rze si+ #harakter$st$#zn$m #e#hom p$ta' ostate#zn$#h i 7 udziela&*# na nie odpowiedzi 7 konsekwentnie unika stosowaniaw$4*#znie tenden#$&n$#h metod Ltaki#h &ak naturalizm metodologi#z-n$N.

Po #zwarte #hrze%#i&anie nie powinni #zu si+ skr+powani natura-

lizmem metodologi#zn$m w nauka#h prz$rodni#z$#h poniewa3 6groz#i*ga w4adz+ nad #a4$m 3$#iem. 6oska w4adza nad wszelkimiaspektami naszego 3$#ia nie zale3$ ani od tego #z$ w$musim$uwzgl+dnienie 6oga w ka3de& d$s#$plinie lu s$tua#&i ani od tego#z$ teologia gru&e nad inn$mi d$s#$plinami. ak wskaz$wa4 Ara-ham Iu$per &e%li 6g w4ada #a4$m 3$#iem to panu&e rwnie3 nadka3d* &ego #z+%#i*. Jewn+trzna struktura dzia4alno%#i naukowe& sta-nowi #z+% Irlestwa 6o3ego. 5ak wi+# &akiekolwiek manipulowanienaukami prz$rodni#z$mi $ dopasowa &e do #elw teologw ko-%#io4w #z$ rz*dw &est prze&awem raku wiar$. J sferze o&+te&kompeten#&ami nauk prz$rodni#z$#h wolno nam ada dzie4a 6o3e

ez konie#zno%#i &awnego odnoszenia si+ do so$ 6oga lu nawetego istnienia. 1D ;zie4a 6oga o&awione s* ka3demu i wsz$s#$ mog*

1D Por. zw4. Araham I 9VP


14/15


&e ada 7 nawet #i ktrz$ Go nie zna&*.

Po pi*te J#ielenie powinno w$zwoli #hrze%#i&an od wszelki#hoaw o naturalizm metodologi#zn$ w nauka#h prz$rodni#z$#h kied$ owiem ?4owo #ia4em si+ sta4o ?$n 6o3$ nie zaw4adn*4 kond$#&*ludzk* le#z uszanowa4 &e& ograni#zenia. st*pi4 do tego %wiata niezmienia&*# go. Przez dziewi+ miesi+#$ $4 p4odem w 4onie matki.;orasta4 w naturaln$#h okoli#a#h "azaretu. )ierpia4 razem z namii umar4. 6iologi#znie ni#z$m si+ od nas nie r3ni4. "ie ulega w*tpli-

wo%#i 3e mia4 w$&*tkow$ #el a poprzez zmartw$#hwstanie pokona4%mier. J o#za#h ludzi i 6oga $4 &ednak #z4owiekiem. Przeto u#iele-%nianie idei naukow$#h w posta#i na#z$' w4oskowat$#h walen#$&no-%#i #z$ gluonw o ktr$#h mo3na mwi w rama#h naturalizmu me-todologi#znego nie powinno uw4a#za nasze& godno%#i.

Jresz#ie naukowie# #hrze%#i&a'ski powinien ez mrugni+#iaokiem zaak#eptowa naturalizm metodologi#zn$ w pra#$ naukowe& poniewa3 3$#ie to #o% zna#znie wi+#e& ni3 dziedzin$ ada' nauko-w$#h. 5eorie naukowe s* z konie#zno%#i niezupe4ne poniewa3 %wiatto nie t$lko materia i energia. Pra#u&*# w laoratorium lu analizu&*#

dane prz$ iurku mo3em$ postrzega %wiat w$4*#znie w kategoria#hmaterii i energii. J ko'#u &est to w4a%#iw$ przedmiot zainteresowa'nauk prz$rodni#z$#h. 'raikomedia rozpo#z$na si+ ww#zas gd$ na-ukowie# zapomina o swoim #z4owie#ze'stwie i twierdzi 3e &ego ma-terialno-energet$#zn$ oraz %wiata &est kompletn$. Oo3e $ to na&-smutnie&sz$ z dow#ipw o @profesorze zapominalskimB. "a&w$ranie&naukow#$ z$t 4atwo zapomina&* o t$m 3e$ w4asne teorie odnie%do sieie sam$#h. Gdzie w materialno-energet$#zn$m orazie %wiata &est mie&s#e dla mi4o%#i naukow#a do w4asne& 3on$ nadziei na spe4-nienie marze' swoi#h dzie#i pragnienia uznania przez inn$#h na-ukow#w #z$ oddania prawdzie naukowe&, )z$ drzewa musz* prze-

s4ania u#zonemu las, )z$ nie mo3e dostrze# oso$ a t$lko ko%#ii mi+%nie, "a pewno prze#ie3 spogl*da w lustro pod#zas goleniaMGdzie w &ego teoria#h mie&s#e dla w%#iek4o%#i na as$stenta laorato-r$&nego lu podziwu dla urod$ i wdzi+ku studentki ktr* w$patrz$4

1


15/15


z oknaM, )z$ mg4$ utra#i zdolno% spostrzegania, 6$4o$ to prz$-gn+ia&*#e.

Pozwoliwsz$ $ nauka swoodnie kierowa4a si+ naturalizmemmetodologi#zn$m 4atwie& +dzie mo3na wskaz$wa autent$#zneograni#zenia nauk prz$rodni#z$#h. Jiele prawd le3$ poza i#h zasi+-giem 7 na prz$k4ad te dot$#z*#e ludzkie& natur$ potrze w4a%#i-w$#h warto%#i i sensu 3$#ia alo tego sk*d po#hodzim$ i dok*dzmierzam$. Pom$%lm$ prze#ie3: podr+#znik iologii nie pomaga wie-

le w w$orze partnerki podonie &ak poradnik me#hanika samo#ho-dowego nie inspiru&e pom$s4w na waka#&e. LOogli$%m$ $ &u3 porozwodzie i w ogle nie rusz$ si+ z domuMN e%li pozwolim$ $ na-uki prz$rodni#ze ograni#za4$ si+ do swoi#h przedmiotw ada' zgod-nie z w$mogami naturalizmu metodologi#znego to ww#zas 4atwie&uda si+ oroni inne rd4a prawd$. "atomiast na#isk $ w nauka#h prz$rodni#z$#h mwiono o 6ogu &est rwnozna#zn$ z nierozs*dn$m podporz*dkowaniem si+ wsp4#zesnemu mitowi s#&ent$zmu w m$%lktrego #a4a prawda zawiera si+ w nau#e.

"aturalizm metodologi#zn$ w nauka#h prz$rodni#z$#h nie musi

zagra3a #hrze%#i&anom. L1N pewno%#i* o#zeku&em$ prze#ie3 3estworzon$ porz*dek ma &ak*% struktur+. "iemnie& L2N ten w*ski natu-ralist$#zn$ oszar zainteresowa' &est warto%#iow$ t$lko w or+ie na-uki za% LN prolem$ spoza tego oszaru nale3$ rozpatr$wa w %wie-tle inn$#h metodologii. Ponadto LN fakt 3e w nauka#h prz$rodni-#z$#h nie wspomina si+ o 6ogu nie w$klu#za wp4$wu ego e#no-%#i. Jr+#z prze#iwnie LEN ego >nkarna#&a potwierdza 3e osadzeniew porz*dku naturaln$m w ni#z$m Ou nie przeszkadza. Jresz#ieLDN nie powinni%m$ na si4+ wprowadza do nauki do#ieka' teologi#z-n$#h poniewa3 nauki prz$rodni#ze z konie#zno%#i s* niezupe4ne. "a-sze 3$#ie &est #z$m% zna#znie wi+#e& ni3 mog* ada nauki prz$rodni-

#ze te za% musz* respektowa naturalist$#zn* metodologi+. A skoro &u3 o t$m mowa #3 mo3e $ ardzie& naturalne,

&aul de )ries

1E

Paul de Vries, Naturalizm w naukach przyrodnicznych

Documents

Transcript of Paul de Vries, Naturalizm w naukach przyrodnicznych