Badania w

naukach

społecznych

Twierdzenia nauk społecznych

• Pojęcia języka nauk społecznych słuŜą do formułowania twierdzeń

• Twierdzenie – zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy

Twierdzenia

Analityczne

Empiryczne

Jednostkowe

Ogólne

Szczegółowe

Twierdzenia statystyczne

Ogólne prawa nauki

Generalizacje historyczne

Tezy wartościujące

Normy

Oceny

Instrumentalne

Właściwe

Twierdzenia analityczne/syntetyczne

Twierdzenia

Analityczne

Empiryczne

Prawdziwość zagwarantowana przez pewne umowy

terminologiczne

Okrąg to zbiór wszystkich punktów

odległych od ustalonego punktu o

zadaną odległość.

Prawdziwe wtedy, gdy rzeczy, zjawiska, zdarzenia, procesy są takie, jak głoszą te twierdzenia

Białystok jest

największym miastem w

województwie podlaskim.

Zdania jednostkowe i zdania ogólne

Twierdzenia

empiryczne

Zdanie jednostkowe

Zdanie ogólne

Podmiot jest nazwą

jednostkową

Jan Kowalski mieszka w Łapach

Kultura polska okresu międzywojennego wydała wiele

wybitnych dzieł

Podmiot jest nazwą

ogólną, a zdanie

dotyczy wszystkich jej

desygnatów

Wszyscy obywatele Polski są

obywatelami Unii Europejskiej

śadne państwo członkowskie Unii Europejskiej nie przewiduje kary

śmierci za najpowaŜniejsze przestępstwa

Szczegółowe

Podmiot jest nazwą

ogólną, ale orzecznik

dotyczy niektórych

desygnatów podmiotuNiektórzy mieszkańcy

Białegostoku kochają swoje miasto

Jednostkowe czy ogólne?

• Wszyscy mieszkańcy Białegostoku bardzo kochająswoje miasto.

• Ludność Białegostoku bardzo kocha swoje miasto

Zdania ogólne

Zdania ogólne

Twierdzenia statystyczne

Stwierdziwszy, iŜ nie wszystkie przedmioty typu A mają własność B stwierdzamy, ile spośród przedmiotów typu A ma własność B.

Normy i oceny

Prawa naukowe

( ) ( ) ( )[ ]xZxWx →∀

Czym jest teoria?• W potocznym rozumieniu, teoria oznacza

przypuszczenie, opini ę, spekulacj ę. Nie musi ona w tym przypadku mieć oparcia w faktach

• „Pomysł lub zespół pomysłów, który ma na celu wyjaśnienie czegoś na temat Ŝycia lub świata, zwłaszcza taki, którego prawdziwości dotąd nie udowodnono” Longman Dictionary of ContemporaryEnglish, Essex 2000

• W nauce, teoria jest zaproponowanym opisem, wyja śnieniem lub modelem odnoszącym się do zbioru zjawisk naturalnych, zdolnym do przewidywania przyszłych zjawisk i moŜliwym do sprawdzenia poprzez eksperyment lub obserwację

Ścisłe pojęcie teorii naukowej

• gr. theorein – „przyglądać się, kontemplować, rozwaŜać”

• Najbardziej rygorystyczne ujęcie teorii zawdzięczamy Davidowi Hilbertowi i rozwijanej przez niego w latach 1917-1931 metamatematyce

Metamatematyczne pojęcie teorii

• Teorią T nazywa się domknięty dedukcyjnie zbiór zdań

• Domknięty dedukcyjnie zbiór zdań T to taki zbiór, którego kaŜda konsekwencja logiczna naleŜy do T

• Twierdzenia teorii są konsekwencjami logicznymi aksjomatów

• KaŜde zdanie teorii jest aksjomatem lub twierdzeniem

Teoria aksjomatycznaAksjomaty – nietestowalne twierdzenia o

których zakładamy, Ŝe są prawdziweAksjomaty Euklidesa:

• Dowolne dwa punkty moŜna połączyćodcinkiem.

• Dowolny odcinek moŜna przedłuŜyćnieograniczenie.

• Dla danego odcinka moŜna zaznaczyć okrąg o środku w dowolnym punkcie i promieniu równym odcinkowi.

• Wszystkie kąty proste są równe. • Dwie proste, które przecinają trzecią w taki

sposób, Ŝe suma kątów wewnętrznych po jednej stronie jest mniejsza od dwu kątów prostych, przetną się z tej właśnie strony, jeśli się je odpowiednio przedłuŜy.

Koło Wiedeńskie

„cała metodologia jest zbiorem

przypisów do Koła Wiedeńskiego”

Rodzaje teorii

• Ze względu na zakres:– Makroteorie– Mikroteorie

• Ze względu na funkcje– Teorie dotyczące zjawisk

dynamicznych– Teorie dotyczące zjawisk

statycznych

Poziomy teorii według Parsonsa i Shilsa

Systemy klasyfikacyjne ad hoc

Arbitralne kategorieskonstruowane po to, aby

uporządkować i zebraćobserwacje empiryczne.

Są to systemy ad hoc, poniewaŜnie s ą wyprowadzane z

ogólniejszej teorii porz ądku społecznego

Taksonomie

• Są to systemy kategorii skonstruowanych odpowiednio do obserwacji empirycznych.

• Opisują związki pomiędzy kategoriami.

• Dostarczają badaczowi jednostkęrzeczywistości empirycznej i inspirują badania deskryptywne

Struktury pojęciowe

• W strukturach pojęciowych kategorie deskryptywne są wbudowane w szeroką strukturę budowanych explicite twierdzeń.

• Pozwalają zatem nie tylko opisywać, ale równieŜ przewidywać.

• Twierdzenia odnoszące się do struktur pojęciowych są uzaleŜnione od obserwacji

Koncepcja systemu politycznego Eastona

Systemy teoretyczne

• System teoretyczny składa się z twierdzeń powiązanych ze sobą w sposób, który umoŜliwia wyprowadzenie jednych twierdzeńz innych.

• System teoretyczny składa się z pojęć, zmiennych oraz twierdzeńtworzących system dedukcyjny

Teoria samobójstw Durkheima• W kaŜdej grupie społecznej

odsetek samobójstw zaleŜy wprost od stopnia indywidualizmu

• Stopień indywidualizmu zaleŜy od zasięgu wpływu protestantyzmu

• Odsetek samobójstw zaleŜy od wpływu protestantyzmu

• Zasięg wpływu protestantyzmu z Polsce jest mały

• Odsetek samobójstw w Polsce jest mały

ModelModel jest miniaturowym odzwierciedleniem rzeczywistości, uwzględniającym elementy istotne, zaś pomijającym niekonstytutywneelementy zjawiska

Modele słuŜą do zrozumienia zjawisk, które nie zawsze da sięcałościowo obserwować

Model procesu wdraŜania polityki Thomasa Smitha

Teorie jako modele

• Ludzie tworzą teorie w celu wyjaśniania, przewidywania i panowania nad zjawiskami. W wielu przypadkach oznacza to tworzenie modeli rzeczywisto ści.

• „teoria jest dobrą teorią, jeśli celnie opisuje szeroką klasę obserwacji na bazie modelu złoŜonego z niewielu elementów.

Teoria naukowa -charakterystyka

Teoria naukowa powinna:

• Być spójna z bardziej ogólnymi teoriami naukowym,

• Opierać się na wielu róŜnorodnych dowodach

• Być podatna na sprawdzanie, dyskusję

• Być dynamiczna, podatna na zmianę

• Być moŜliwie prosta

Teoria naukowa wg K.R. Poppera

• UmoŜliwia potwierdzenie bądź weryfikacjęobserwacji

• Najlepsze są weryfikacje będące rezultatem ryzykownych przypuszczeń

• Dobra teoria wskazuje raczej na to, co sięnie moŜe stać z wyjaśnianymi zjawiskami, niŜ na to, co się moŜe stać

• Teoria, której nie da się zaprzeczyć nie jest teorią naukową

• KaŜdy uczciwy test danej teorii jest próbąobalenia jej

• Potwierdzenie teorii jest mniej poŜądane niŜ jej negatywna weryfikacja

Teoria przed badaniami

1. Skonstruuj explicite teorię

2. Wybierz twierdzenie, które poddasz obserwacji

3. Zweryfikuj empirycznie twierdzenie4. JeŜeli twierdzenie zostanie

odrzucone, wprowadź zmiany do teorii i powróć do etapu 2

5. Jeśli twierdzenie nie zostaje odrzucone, wróć do 2

Badania przed teorią

• Analiza zjawiska i określenie jego podstawowych cech

• Zmierzenie tych cech w róŜnych sytuacjach

• Analiza otrzymanych danych w celu stwierdzenia prawidłowości

• W przypadku stwierdzenia prawidłowości – budowa teorii