Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm...

Ogólnopolska Konferencja Naukowa

Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie

codzienności w antycznej

i średniowiecznej Europie

Abstrakty

Lublin 2015


Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie

codzienności w antycznej

i średniowiecznej Europie

Abstrakty

Redakcja:

Arleta Żuchowska

Krzysztof Bałękowski

Lublin 2015


Rutyna i pragmatyzm?

Doświadczenie codzienności

w antycznej i średniowiecznej Europie

Abstrakty

Redakcja:

Arleta Żuchowska


Skład i łamanie:

Ilona Żuchowska

Projekt okładki:

Agnieszka Ciurysek

© Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL

ISBN 978-83-65272-30-0

Wydawca:

Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL

ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin

www.fundacja-tygiel.pl

Komitet Naukowy:

Prof. dr hab. Grzegorz Jawor

Dr hab. Andrzej Pleszczyński, prof. nadzw. UMCS

Dr hab. Agnieszka Dziuba, prof. KUL

Dr hab. Dariusz Słapek, prof. nadzw. UMCS

Dr hab. Maciej Jońca

Dr hab. Ireneusz Łuć

Komitet Organizacyjny:

Arleta Żuchowska


Kamil Maciąg

Monika Olszówka

Kinga Kropiwiec

Justyna Sprawka

Katarzyna Brzyska

Katarzyna Buczek

Organizatorzy:

Fundacja na rzecz

promocji nauki

i rozwoju TYGIEL

Koło Naukowe

Amatorów

Antyku UMCS

Stowarzyszenie Na Rzecz

Popularyzacji Kultury

Antycznej "Hellas et Roma"

Patronaty Honorowe:

Prezydent Miasta Lublin

Krzysztof Żuk

Zakłady Historii

Starożytnej, Historii Polski

Średniowiecznej i Dziejów

Gospodarczych oraz

Historii Powszechnej

Średniowiecznej

Uniwersytetu Marii

Curie-Skłodowskiej

w Lublinie

Uniwersytet Kardynała

Stefana Wyszyńskiego

w Warszawie

Uniwersytet Łódzki

Patronaty Medialne:

Spis treści Ciało jako wytwór kultury w Europie Środkowej

we wczesnej epoce żelaza ......................................................................... 11

Codzienne czynności w niecodziennych miejscach, czyli o wybranych

zadaniach niektórych siedzib niższych urzędników krzyżackich .............. 12

Codzienność i rutyna skrajnej ascezy we wczesnym chrześcijaństwie

IV-VI w. na terenie Cesarstwa. Ewolucja, zróżnicowanie, przejawy ........ 14

Czy choroba pochodzi od szatanów sprzeciwiających się woli Boga?

– zarys genezy chorób w antyku i średniowieczu i próba odpowiedzi

na kilka innych pytań ................................................................................ 16

Dobra i zła śmierć w średniowiecznej Europie. Zwyczaje, tradycje

i wierzenia ................................................................................................. 17

Dyscyplina obyczajów – codzienność eremity idealnego w XI w., na

podstawie "Żywota błogosławionego Romualda" Piotra Damianiego ....... 18

Homoseksualizm w starożytnej Grecji ...................................................... 19

Jak żyć bez internetu? – Przejawy życia codziennego ludności

kultury łużyckiej na podstawie znalezisk archeologicznych

w Kotlinie Zamojskiej ............................................................................... 20

Małżeństwo w Kordobie (VIII-XIII w.) w świetle prawa muzułmańskiego.

Teoria i praktyka ....................................................................................... 21

Medicus ordinarius z Housesteads (Vercovicium) w Brytanii.

Choroby i ich leczenie na krańcach Imperium Romanum ......................... 22

Obowiązki rycerstwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach

w I połowie XV wieku (na przykładzie ziemi chełmińskiej) ..................... 23

Organizacja wytwórczości tokarskiej w średniowiecznym Wrocławiu ..... 24

Pater familias a codzienność rzymskiej kobiety ........................................ 25

Poeta życia – codzienność w twórczości Hezjoda ..................................... 26

Proces wytwarzania odzieży w Skandynawii okresu wikińskiego

w świetle źródeł archeologicznych ............................................................ 27

Przenikanie się sacrum i profanum w czasie Misteriów Eleuzyjskich

na przykładzie reliefów hierofanicznych telesterionu w Eleusis ............... 28

Sceny prac polowych na marginalnych iluminacjach Romansu

o Aleksandrze (ca. 1340 r.) w świetle źródeł archeologicznych ................ 29

Symbole statusu, czy atrybuty przyszłego wojownika?

Elementy uzbrojenia w grobach dziecięcych kultury przeworskiej ........... 30

Święta państwowe i kościelne w XV-wiecznym Krakowie ....................... 31

"Uxor eum odio habuit et ab eo recessit" – relacje rodzinne

w obliczu choroby i śmierci na podstawie "Legendy świętej Jadwigi"...... 32

Zasięg kontaktów mieszkańców małego miasta

a ich horyzont geograficzny. Przykład Szadka w XV wieku ..................... 33

Indeks autorów .......................................................................................... 34


Rutyna i pragmatyzm? Doświadczenie codzienności w antycznej i średniowiecznej Europie

11

Ciało jako wytwór kultury w Europie

Środkowej we wczesnej epoce żelaza

Tomasz Gralak , [email protected]; Instytut Archeologii

Uniwersytetu Wrocławskiego

Znaleziska archeologiczne stanowią podstawę do analizowania

sposobów traktowania ludzkiego ciała po śmierci. W wyjątkowych

sytuacjach pozwalają także określić w jaki sposób odnoszono się do niego

za życia. Konfrontacja tych danych z ogólnym obrazem kultury oraz

informacjami pisanymi pozwalają pełniej rozpoznać sposoby postrzegania

ciała przez różne społeczności. W późnej epoce brązu i początkach epoki

żelaza na rozległych połaciach Europy dominował ciałopalny obrządek

pogrzebowy. Fenomen ten zazwyczaj tłumaczony jest wiarą w duszę. Brak

jednak refleksji jak była ona wówczas postrzegana. Na podstawie m.in. dzieł

Homera można stwierdzić, że dominowało przekonanie o obecności kilku

dusz. Korespondowało to z brakiem jednego słowa określającego ludzkie

ciało – stanowiło ono raczej zbiór członków. Ten sposób opisu znajduje

potwierdzenie w ówczesnej plastyce. Postacie ludzkie i zwierzęce były

wyobrażane jako kombinacja figur geometrycznych. Sytuacja zmieniła się

w kulturze lateńskiej – okresie dominacji plemion celtyckich. Na podstawie

źródeł pisanych wiadomo, że ludy te wierzyły w istnienie jednej duszy

nieśmiertelnej. Ciało było postrzegane jako całość, a najistotniejszym

elementem staje się głowa – siedziba duszy. Zaowocowało to kultem tej

części ciała oraz pojawieniem się łowców głów. W okresie wpływów

rzymskich, na terenach Europy Środkowej nastąpił powrót do geome-

trycznego modelu kultury materialnej. Trudno jednak określić jak

opisywano ludzkie ciało. Plastyka tego okresu jest bowiem niemal zupełnie

aikoniczna. U progu wędrówek ludów, pod wpływem oddziaływań ludów

stepowych w plastyce zaczyna dominować styl zwierzęcy – liczne są także

wyobrażenia ludzi. Pojawiły się także nowe sposoby traktowania ludzkiego

ciała: deformacja czaszek oraz skaryfikacja twarzy.

Słowa kluczowe: ciało ludzkie, epoka żelaza, obrządek pogrzebowy



12

Codzienne czynności

w niecodziennych miejscach,

czyli o wybranych zadaniach

niektórych siedzib niższych urzędników

krzyżackich

Marcel Knyżewski , [email protected] Uniwersytet Łódzki,

Instytut Archeologii, Katedra archeologii historycznej

i bronioznawstwa, http://archeologia.uni.lodz.pl

Przeniesienie głównej siedziby zakonu z Wenecji do Malborka we

wrześniu 1309 r. pociągnęło za sobą reformy administracyjne państwa

krzyżackiego w Prusach. Potrzebne były zmiany w sposobie funkcjo-

nowania niektórych urzędów administracji terytorialnej, które wiązały się

z koniecznością finansowania kasy państwowej i skarbca wielkich

mistrzów. Zaczęto przekształcać dawne komturstwa, a także tworzyć nowe

urzędy w postaci wójtostw i prokuratorii, które podlegały bezpośrednio

wielkim mistrzom. Ich dochody były przekazywane bezpośrednio do kasy

centralnej. Urzędnicy ci sprawowali gospodarcze zwierzchnictwo nad

powierzonymi im obszarami, a także zajmowali się swego rodzaju "polityką

wewnętrzną" – rozgraniczali posiadłości miejscowej ludności, łagodzili spory

terytorialne, zajmowali się sądownictwem oraz wojskowością.

Oprócz wójtostw i prokuratorstw istniały również urzędy komornickie,

leśne, rybickie, a także zarządców folwarków – dworników (hofmaister).

Z pewnością wśród ich funkcji dominowały administracyjne i gospodarcze,

ale niekiedy nie były one tak oczywiste jakby mogło się wydawać.

W niektórych siedzibach urzędniczych bito monety. W innych być może

opiekowano się chorymi psychicznie członkami Zakonu. Kompetencje

niektórych urzędników były niekiedy zupełnie nieadekwatne do ich rangi.

Przykładowo rybicki ze Szkarpawy posiadał dużo większe możliwości niż

inni urzędnicy tej rangi, a jednocześnie był członkiem malborskiego

konwentu, który również zaopatrywał w produkty związane z gospodarką

wodną. Niekiedy siedziba drobnego urzędnika przeistaczała się czasowo

w rezydencję najwyższych dostojników. Znane są przykłady niewielkich

dworów, które przez większość czasu były nic nie znaczącymi punktami na



13

mapie, a raz w roku (ze względu na chociażby walory krajobrazowe) stawały

się ulubionymi miejscami wypoczynku wielkich mistrzów.

W swoim wystąpieniu chciałbym omówić na przykładzie wybranych

zamków i dworów najciekawsze i najmniej typowe zadania, które były

stawiane urzędnikom niższego szczebla na terenie dawnego państwa

krzyżackiego w Prusach.

Słowa kluczowe: Zamki krzyżackie, Zakon krzyżacki, Państwo zakonu

krzyżackiego w Prusach, średniowiecze



14

Codzienność i rutyna skrajnej ascezy

we wczesnym chrześcijaństwie IV-VI w.

na terenie Cesarstwa. Ewolucja,

zróżnicowanie, przejawy

Magdalena Klemensowicz , [email protected], Wydz iał

Historyczno-Socjologiczny, Uniwersytet w Białymstoku

Asceza to zjawisko towarzyszące ludzkości od tysiącleci. Niezależnie

od zmieniających się czasów, i położenia geograficznego i uprawiających

ją osób zawsze ma za zadanie doprowadzić do uiszczenia się konkretnego

celu. Cel ten zawsze dotyczy duchowej sfery życia, jednak droga ku niemu

wiedzie poprzez różne umartwienia, w szczególnie widoczny sposób

objawiające się w fizycznej ascezie. Życie codzienne, będące przecież

zjawiskiem wielorakim i mającym liczne przejawy, zmienia się jedno-

znacznie wraz z postanowieniem ascezy oraz przyjęciem na siebie tego typu

obciążeń. To rozpoczęcie pewnego rodzaju walki, nie tylko z otaczającym

światem demonów, ale i po części materią i doczesnością. Przejawy tego

uniwersalnego zjawiska potrafią być bardzo zróżnicowane, jak wspom-

niałam już wyżej. Nawet jeżeli mamy do czynienia z jedną religią na

terenie Cesarstwa. Różnice w funkcjonowaniu Kościoła, czy specyfika

rejonów, łącząc się z nową wiarą nadal pozostawały wyraźnie nacechowane

charakterystycznymi dla danego terytorium tendencjami o rodowodzie

antyczno-pogańskim, tworząc w ten sposób swego rodzaju synkretyzmy

religijne. W najbardziej widowiskowy sposób asceza objawiała się w swojej

rygorystycznej formie. I to właśnie tę formę chciałabym poruszyć w moim

wystąpieniu.

Analizując jakże bogate dla tego okresu dzieła literatury hagiograficznej

i zestawiając je ze sobą, mając na uwadze czas i miejsce występowania

zjawisk, jednoznacznie można zauważyć, że indywidualna asceza charak-

terystyczna dla starożytności, ewoluuje w stronę bardziej usystematyzo-

wanej formy występującej w średniowieczu, chociaż nie należy zapominać

o tym, że podwaliny pod monastycyzm tak ważny dla średniowiecza znajdują

się właśnie w religijności antycznej. Różnice, o których wspominałam

niejednokrotnie nadal w pewnych miejscach występują, w co prawda

niewielkiej ilość, ale jednak mają miejsce. Badacz przystępujący do pracy



15

na ten temat dysponuje znaczną ilością źródeł, poszerzaną o dodatkowe

pozycje każdego roku, jednakże nieco brakuje całościowego spojrzenia na

tematykę ascezy w linearnej formie i interpretacji zjawisk umartwiania,

a także jego przejawów. Próbą ogólnego opracowania, jednak tylko

rygorystycznej ascezy podejmę w swoim wystąpieniu.

Słowa kluczowe: asceza, monastycyzm, wczesne chrześcijaństwo



16

Czy choroba pochodzi od szatanów

sprzeciwiających się woli Boga?

– zarys genezy chorób w antyku

i średniowieczu

i próba odpowiedzi na kilka innych pytań

Beata Fijołek, beataf [email protected], Zakład Ontologii i Teorii

Poznania, Wydział Filozof ii i Socjologii, Uniwersytet Marii Curie -

Skłodowskiej w Lublinie, www.umcs.pl

W swoim wystąpieniu chciałabym opowiedzieć na zadane w tytule pytanie,

opisując postrzeganie genezy choroby od czasów antycznych aż do

średniowiecza. Począwszy od działalności Hipokratesa – określanego mianem

ojca medycyny. Przez pierwszych chrześcijan, którzy chorobę najczęściej

utożsamiali z karą od Boga za popełnione grzechy. Kończąc na gorących

średniowiecznych sporach toczonych między medykami a teologami,

dotyczących tego samego co w tytule wystąpienia pytania: Czy choroba

pochodzi od szatanów sprzeciwiających się woli Boga, czy też jest wynikiem

woli samego Boga, który w ten sposób doświadcza lub też umacnia

człowieka?

Pragnę również zwrócić uwagę, iż według Tadeusza Brzezińskiego:

"lekarzami średniowiecznych dworów byli najczęściej uczeni, wykształceni

w ośrodkach naukowych Wschodu lub mauretańskiej Hiszpanii, często

Arabowie lub Żydzi. Sprowadzanie ich do chrześcijańskiej Europy było

wprawdzie zakazane, jednak nie brak ich było jako lekarzy przybocznych

na dworach papieskich i książęcych. Z nich głównie rekrutowali się

pierwsi, znani z historii, zachodni lekarze świeccy. Główny jednak ciężar

niesienia pomocy chorym spoczywał nadal na lekarzach ludowych

i uprawiających swe rzemiosło chirurgach." Zatem w oparciu o dostępne

mi źródła pragnę w swoim wystąpieniu róznież odpowiedzieć na kolejne

pytania: dlaczego to Arabowie lub Żydzi byli uznawani za najlepszych, acz

"nielegalnych" lekarzy? I dlaczego wyraźnie widoczny jest zastosowany

przez historyka medycyny podział na lekarzy, chirurgów i lekarzy

ludowych?

Słowa kluczowe: medycyna, choroba, lekarz, Bóg



17

Dobra i zła śmierć w średniowiecznej Europie.

Zwyczaje, tradycje i wierzenia

Michał Rolski , [email protected], absolwent Archeologii, Wydział

Historyczny, Uniwersytet Jagielloński

Tematyka śmierci była dla żyjących wówczas ludzi codziennością.

Wojny, plagi, zarazy... Wszystko to sprawiało, iż ludzie myśleli o śmierci

niemal każdego dnia i starali się na nią jak najlepiej przygotować. W mojej

prezentacji przedstawię różne oblicza śmierci w średniowiecznej Europie.

Skupię się przede wszystkim na Ars mordiendi czyli sztuce dobrego

umierania. Poruszę kwestie podchodzenia do śmierci w różnych grupach

społecznych jak i sposoby przygotowywania się na jej nadejście. Następnie

przedstawię kilka zwyczajów związanych z ceremonią pogrzebu jak

i samymi pochówkami. Na koniec zajmę się tematem tzw. złej śmierci czyli

śmierci gwałtownej, na którą człowiek nie był przygotowany lub też

śmierci samobójczej. W obrębie tego tematu poruszę przede wszystkim

problematykę tzw. pochówków antywampirycznych i osób wyklętych.

Zarówno temat dobrej jak i złej śmierci poprę konkretnymi przykładami

z literatury, przekazów historycznych lub też badań archeologicznych,

które w przypadku tego typu tematyki doskonale sprawdzają się jako

metoda weryfikacji tekstów historycznych.

Słowa kluczowe: śmierć, średniowiecze, pochówki antywampiryczne, ars

mordiendi



18

Dyscyplina obyczajów

– codzienność eremity idealnego w XI w.,

na podstawie „Żywota błogosławionego

Romualda” Piotra Damianiego

Beata Jabłonowska , [email protected], Interdyscyplinarne

Humanistyczne Studia Doktoranckie, Wydział Historyczny,

Uniwersytet Warszawski, www.wh.uw.edu.pl

Autorka referatu postanowiła zaprezentować codzienność eremity

idealnego, którego postać naszkicował wybitny XI-wieczny myśliciel,

eremita i współinicjator tzw. reformy gregoriańskiej Piotr Damiani w dziele

"Vita beati Romualdi".

Bohaterem "Żywota" jest błogosławiony Romuald, będący twórcą własnej

formy monastycyzmu, która w późniejszym okresie została wyodrębniona

jako zgromadzenie Kamedułów. Wydawać by się mogło, że dzieło to

stanowi opis życia świętego, jednak po dokładniejszej lekturze jawi się jako

niemalże gotowy instruktaż, jak zostać eremitą idealnym i naśladując

postępowanie św. Romualda osiągnąć zbawienie.

Śledząc obfitujące w podróże życie Romualda, czytelnik natrafia na

mnogość szczegółów dotyczących sposobu życia mnicha i czynności, które

jedynie przez swoją powtarzalność, określić możemy jako rutynowe,

a które wykonywane fizycznie, prowadzić miały do osiągnięcia duchowej

doskonałości. Niezwykle interesująco jawią się opisane szczegóły

dotyczące stosowanych przez Romualda praktyk ascetycznych, opisy

postów wraz z ich rozkładem, niuansami związanymi z ilością i rodzajem

spożywanych pokarmów, nocnych czuwań czy praktyk modlitewnych, gdy

podane są ilości odśpiewywanych psalmów. Zestawione jest to z niedo-

trzymywaniem codziennych obyczajów przez mnichów będących członkami

wspólnot cenobitycznych. Jednocześnie autor podkreśla, że okoliczności

takie jak np. podróż czy choroba nie mogą stanowić wymówki dla

niewykonywania czynności, które są elementem eremickiej codzienności.

Intencją autorki referatu jest przybliżenie codzienności mnicha idealnego

– przyziemnej, fizycznej – w relacji do duchowości i zwrócenie uwagi, że

według Damianiego codzienne czynności stanowiące niejako umęczenie

fizyczne, nie powinny stać się rutyną w rozumieniu bezmyślnego ich

wykonywania, a prowadzić miały eremitę idealnego do uświęcenia.

Słowa kluczowe: codzienność, eremityzm, Damiani, średniowiecze, duchowość



19

Homoseksualizm w starożytnej Grecji

Dominik Flisiak , [email protected]

W swoim wystąpieniu pt Homoseksualizm w starożytnej Grecji przed-

stawię m.in. społeczne i filozoficzne podejście do homoseksualizmu oraz

pederastii w różnych polis greckich.

Przedstawię m.in. opinie Greków dotyczące przypuszczalnych miejsc

pojawienia się homoseksualistów, oraz to jak postrzegali ich filozofowie.

Ważnym elementem referatu będzie omówienie obecności homoseksu-

alistów oraz pederastów w wojskach greckich polis.

Dodatkowo przedstawię szereg informacji związanych z zwyczajami

oraz obyczajowością osób homoseksualnych.

Ważną kwestią będzie osobne omówienie kwestii związanych z homo-

seksualizmem, czyli orientacją seksualną a pederastią, która polegała na

tym, że starszy wiekiem mężczyzna opiekował się dużo młodszym od

siebie młodzieńcem.

Przygotowując się wystąpienie będę opierał się m.in. na książce Homo-

seksualizm Grecki autorstwa Kennetha J. Dovera i na Historii seksualności

Michaela Foncaulta.

Obecność osób homoseksualnych w społeczeństwie budzi spore kontro-

wersje także w dzisiejszych czasach. Sądzę że warto byłoby przedstawić

sytuację osób o tej orientacji w starożytnej Grecji.

Słowa kluczowe: homoseksualizm, pederastia, Grecja, obyczajowość



20

Jak żyć bez internetu? – Przejawy życia

codziennego ludności kultury łużyckiej

na podstawie znalezisk archeologicznych

w Kotlinie Zamojskiej

Agnieszka Ragaman , [email protected], Instytut

Archeologii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie -

Skłodowskiej, http://www.umcs.pl

Celem mojego wystąpienia jest zaprezentowanie znalezisk z badań

archeologicznych, które dostarczają informacji na temat życia codziennego

ludności łużyckiej na terenie Kotliny Zamojskiej (min. budownictwo,

garncarstwo, krzemieniarstwo). Życie tejże ludności niewątpliwe toczyło

się na osadach oraz w ich pobliżu, a „środków” do życia dostarczała

otaczająca przyroda. Drewno do budowy domostw było pozyskiwane

z lasów nieopodal osad. W Kotlinie Zamojskiej nie zachowały się relikty

słupów, ale nie sposób sobie wyobrazić, że konstrukcje z użyciem

drewnianych słupów nie powstawały. Drewno stanowiło nie tylko element

konstrukcyjny budynków mieszkalnych i gospodarczych, jak również

surowiec do wytwarzania rozmaitych narzędzi. Prócz „budownictwa”

podstawową gałęzią wytwórczości było garncarstwo. Na Lubelszczyźnie

istniał dostatek surowca do wyrobu naczyń. Były to zarówno naczynia

zasobowe jak i popielnice (ludność kultury łużyckiej stosowała ciałopalny

obrządek pogrzebowy). Glina służyła także do wyrobu niezwykle ciekawej

plastyki figuralnej min. pt grzechotek, wyobrażenia ptaszków czy jeźdźca

na koniu. Kolejnym przejawem życia codziennego mieszkańców osad

w Kotlinie Zamojskiej jest wytwórczość metalurgii, niestety na terenie

wcześniej wspomnianym nie odkryto do tej pory pracowni metalurgicznej,

ale natrafiono na tygielek odlewniczy w przestrzeni cmentarzyska

w Wieprzcu, a w Topornicy znaleziono bryłkę stopionego brązu. Narzędzia

krzemienne wytwarzano na osadach z lokalnego surowca narzutowego,

który był najłatwiej dostępny. Swoistym unikatem i dowodem na szerokie

kontakty ze środowiskiem scyto-trackim jest pobocznica brązowa

znaleziona w Komarowie Osadzie. Wschodnie kontakty widoczne są także

w formach ceramicznych.

Słowa kluczowe: budownictwo, garncarstwo, krzemieniarstwo, osada



21

Małżeństwo w Kordobie (VIII-XIII w.)

w świetle prawa muzułmańskiego.

Teoria i praktyka

Filip Andrzej Jakubowski , Zakład Arabistyki i Islamistyki, Katedra

Studiów Azjatyckich, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,

http://azjatystyka.amu.edu.pl/arabistyka

Małżeństwo zajmuje w prawie muzułmańskim bardzo ważne miejsce,

ustępując jedynie kwestiom związanym z filarami islamu. Problemy

prawne związane z małżeństwem były komentowane w najważniejszych

zbiorach hadisów, w dziełach z zakresu jurysprudencji, a także w zbiorach

orzeczeń (fatw). Prawo muzułmańskie różni się jednak w obrębie

poszczególnych szkół prawnych – tzw. maḏhabów. Dynastia umajjadzka

przyjęła malikicką wykładnię prawną, która zdominowała Al-Andalus

i zgodnie z nią zawierane były traktaty małżeńskie.

Kordoba była stolicą państwa umajjadzkiego w Al-Andalus, czyli Hiszpanii

muzułmańskiej, niemal od samego podboju arabskiego w I połowie

VIII wieku, aż do upadku kalifatu w 1031 roku. W późniejszych latach

miała już mniejsze znaczenie i została zdobyta przez Ferdynanda III

w 1236 roku w toku rekonkwisty.

O ile nie zachowały się, poza drobnymi wyjątkami, traktaty małżeńskie

z muzułmańskiej Kordoby, to dysponujemy niezwykłym źródłem dającym

wgląd w tę problematykę, jakim są orzeczenia prawne (fatwy) zebrane

przez Al-Wanšarīsīego (zm. 1508). Źródło to wraz z zachowanymi

formularzami notarialnymi oraz kanonem ksiąg prawa malikickiego

pozwala podjąć problematykę małżeństwa w muzułmańskiej Hiszpanii.

Wyróżnić można problemy takie jak ważność umowy małżeńskiej, posag,

opieka nad dziećmi, małżeństwa międzyreligijne oraz rozwody.

Słowa kluczowe: małżeństwo, Kordoba, Al-Andalus, prawo malikickie, fatwy



22

Medicus ordinarius z Housesteads

(Vercovicium) w Brytanii. Choroby i ich

leczenie na krańcach Imperium Romanum

Daniel Zioła, [email protected], Uniwersytet im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Historyczny , Zakład Historii

Społeczeństw Antycznych

Choroba nie wybiera. Często przychodzi niespodziewanie i w nieodpo-

wiednim momencie, zakłócając codzienną rutynę i przekreślając wszelkie

nasze plany. W kontekście bezsilności człowieka wobec niektórych

naturalnych schorzeń budzi tym bardziej zdziwienie, jak wiele energii

w dziejach naszej cywilizacji przedstawiciele ludzkości poświęcili rozwojowi

skutecznych metod ranienia, okaleczania i zabijania bliźnich. Z drugiej

jednak strony, wraz z rozwojem metod unicestwiania, koniecznością stało

się opracowanie, wdrożenie i rozwinięcie metod zapobiegających utracie

życia i zdrowia na polach walk. W związku z tym, leczenie rannych

i poszkodowanych ludzi stało się nieodłącznym elementem wojen. Już

w czasach starożytnych na polach bitew pojawili się ówcześni sanitariusze,

których w czasach Imperium Romanum określano różnymi terminami,

m.in.: medicus legionis, medicus ordinarius, immunes. Do ich obowiązków

należała opieka nad żołnierzami, którzy odnieśli rany i obrażenia nie tylko

w wyniku prowadzonych kampanii wojennych, ale jak ukazują dostępne

nam źródła, także w czasie wykonywania swych codziennych obowiązków.

Medycy ci dysponowali odpowiednimi środkami i zapleczem do udzielenia

pomocy potrzebującym, gdyż tak w niektórych obozach wojskowych jak

i kasztelach oddziałów wojsk pomocniczych znajdowały się ówczesne

szpitale zaopatrzone w odpowiednie środki medyczne.

W swym wystąpieniu, na podstawie źródeł pochodzących z obszarów

rzymskiej prowincji Britannia, chciałbym zaprezentować jak wyglądała

opieka medyczna w armii rzymskiej w tej konkretnej prowincji Cesarstwa

rzymskiego. W tekstach odczytanych z tak zwanych tabliczek z Vindolandy

(Tabulae Vindolandenses) zachowały się informacje odnośnie chorób

żołnierzy oraz leczących ich lekarzy. Także świadectwa epigraficzne

potwierdzają obecność rzymskich medyków w tej prowincji a pozostałości

archeologiczne z rzymskich obozów oraz kaszteli wojsk pomocniczych

potwierdzają, że w części z nich znajdowały się budynki przeznaczone do

opieki nad rannymi i chorymi, czyli ówczesne szpitale.

Słowa kluczowe: Brytania, lekarz, Vindolanda (Chesterholm)



23

Obowiązki rycerstwa

w państwie zakonu krzyżackiego

w Prusach w I połowie XV wieku

(na przykładzie ziemi chełmińskiej)

Alicja Mutrynowska , [email protected], Wydział Nauk

Historycznych, Uniwersytet Mikołaja Koperni ka w Toruniu,

http://www.umk.pl

Rycerstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach stanowili nie

tylko członkowie zakonnej korporacji, ale przede wszystkim jej poddani

zobowiązani do wypełniania konkretnych obowiązków na rzecz władcy.

Rycerskość nie była definiowana przez urodzenie, ale szereg cech, spośród

których za jedną z najważniejszych można uznać obowiązek służby

zbrojnej związanej z konkretnym nadaniem ziemskim. Na przykładzie

rycerstwa ziemi chełmińskiej, a więc regionu najwcześniej zajętego przez

zakon krzyżacki i przyłączonego do tworzonego od XIII wieku państwa,

przedstawię listę zobowiązań nakładanych na tą grupę poddanych.

W oparciu o kilkadziesiąt nadań rycerskich z I połowy XV wieku scharak-

teryzuję obowiązki społeczno-gospodarcze, finansowe oraz militarne, jakie

rycerstwo chełmińskie zobowiązane było wypełniać zgodnie z przyjętymi

w państwie zakonu krzyżackiego zasadami. Postaram się także wskazać,

w jakim stopniu wymienione zobowiązania oddziaływały na życie

codzienne rycerstwa chełmińskiego. Czy można określić je jako uciążliwe,

czy wręcz symboliczne? Które z przyjętych form prawnych w państwie

krzyżackim (prawo chełmińskie, magdeburskie, etc.) dominowały w rycer-

skich nadaniach? Jakie kary zagrażały niewypełniającym owych zobo-

wiązań? Czy zdarzały się sytuacje odmowy realizacji najważniejszego

obowiązku każdego rycerza, a więc służby militarnej na rzecz zakonu

krzyżackiego? Powyższy referat będzie próbą odpowiedzi na pytanie,

w jakim zakresie opisane obowiązki definiują przynależność do rycerstwa

w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach.

Słowa kluczowe: rycerstwo, ziemia chełmińska, państwo zakonu krzyżackiego

w Prusach, XV wiek



24

Organizacja wytwórczości tokarskiej

w średniowiecznym Wrocławiu

Małgorzata Rakoczy , [email protected]; Stacjonarne Studia

Doktoranckie Nauk o Kulturze, Wydział Nauk Historycznych

i Pedagogicznych, www.archeo.uni.wroc.pl

Organizacja wytwórczości tokarskiej w średniowiecznym Wrocławiu

Drewniane naczynia toczone były powszechnie używane w średnio-

wieczu jako zastawa stołowa. Potwierdzają to znane źródła pisane, ikono-

graficzne oraz archeologiczne. Dlatego badania nad tą kategorią zabytków,

a zarazem nad organizacją ich wytwórczości stanowi ważny problem

związany z historią codzienności. Niniejszą analizę przeprowadzono

w oparciu o zbiór drewnianych naczyń toczonych pochodzących z Wro-

cławia – Ostrowa Tumskiego. Widoczna jest wyraźna różnica pomiędzy

wytwórczością wczesno- i późnośredniowieczną. We wczesnym średnio-

wieczu trudno jednoznacznie ustalić liczbę, lokalizację oraz charakter

warsztatów działających we Wrocławiu. Widoczne są jednak nieznaczne

zmiany w sposobie wykonania samych naczyń.

Kluczowy dla przemian średniowiecznego rzemiosła na Śląsku jest

XIII wiek. Obserwowane zmiany możemy dostrzec nie tylko w tokarstwie, ale

również w wytwórczości garncarskiej, bednarskiej oraz w rzemiosłach

związanych z obróbką rogu i kości. Produkcja późnośredniowieczna jest

znacznie lepiej poznana, dzięki zachowanym dla tego okresu źródłom

pisanym. Podobnie jak w przypadku innych rzemiosł tokarstwo zaczyna

podlegać standaryzacji zarówno w formach wykonywanych naczyń, jak

i w stosowanym surowcu. Z czasem możemy mówić o postępującej

specjalizacji w obrębie wytwórczości cechowej. Ważnym zagadnieniem

związanym z historią tego rzemiosła są badania rytych głównie na dnach

znaków, zwanych czasem merkami. Do tej pory trudny do ustalenia jest

charakter tych oznaczeń. Z jednej strony uważa się je za znaki wytwórcze lub

określane są one jako własnościowe. Przeprowadzona podczas badań analiza

znaków wczesnośredniowiecznych ukazała inną możliwą ich interpretację.

Słowa kluczowe: Wrocław – Ostrów Tumski, rzemiosło średniowieczne,

tokarstwo, naczynia drewniane, znaki wytwórcze



25

Pater familias a codzienność rzymskiej kobiety

Arleta Żuchowska; [email protected]; Koło Naukowe

Amatorów Antyku, Instytut His torii, Uniwersytet Marii Curie-

Skłodowskiej w Lublinie

Rodzina w starożytnym Rzymie znajdowała się pod władzą pater familias.

Kobiety i dzieci podlegały władzy ojca czy nawet dziadka. Synowie mogli

uzyskać samodzielność, np. po śmierci swojego opiekuna, natomiast córki

i żony pod władzą pater familias miały pozostać już na zawsze. Władza

pater familias, na przestrzeni dziejów starożytnego Rzymu ulegała jednak

zmianom. Od I wojny punickiej (264-241 p.n.e.) powoli dało się zauważyć

rozluźnianie się władzy mężczyzn nad kobietami. Zjawisko to sprawiało, że

sposób funkcjonowania kobiet w społeczeństwie, tak i plebejuszek jak

i arystokratek, zaczął ulęgać zmianie. Owe zmiany jakie zachodziły

w społeczeństwie rzymskim sprawiły, że zaczął ewoluować dotychczasowy

model kobiety. Co za tym idzie, również codzienność przedstawicielek płci

żeńskiej musiała przejść przemianę. Pogłębiający się wzrost pozycji kobiet,

który trwał i po zakończeniu wojen punickich, zaczął wzbudzać niepokój

głównie wśród konserwatywnej części społeczeństwa. Jednak zapocząt-

kowane zmiany, ciężko było zatrzymać i zjawisko tak zwanej emancypacji

kobiet rozwijało się, a w konsekwencji również model rodziny rzymskiej

uległ ewolucji. Celem referatu będzie ukazanie zmian w codzienności

kobiet rzymskich podczas rozluźniana sie władzy pater familias.

Słowa kluczowe: kobiety, pater familias, Rzym, codzienność



26

Poeta życia – codzienność

w twórczości Hezjoda

Anna Ceglarska , [email protected]; Katedra Historii

Doktryn Politycznych i Prawnych, Wydział Prawa i Administracji

Uniwersytetu Jagiellońskiego, www.doktryny.wpia.uj.edu.pl

Celem referatu będzie spojrzenie na życie codzienne archaicznych

Greków oczyma Hezjoda. Beocki poeta, który już w starożytności miał

zasłynąć zwycięstwem w konkursie poetyckim nad samym Homerem, ze

względu na to, iż opisuje czasy pokoju oraz ciężkiej pracy, współcześnie

znany jest nade wszytko jako autor „Pracy i Dni”. Poemat ten, tak

odmienny od homeryckich epopei, można podzielić na dwie zasadnicze

części. Częściej analizowana jest pierwsza z nich, dotycząca kwestii

sprawiedliwości i zasad sprawowania władzy, na uwagę jednak zasługuje

również druga, którą Hezjod poświęca na opisanie życia beockiego rolnika,

a także udzielenie praktycznych wskazówek. Twórczość Hezjoda to bowiem

nie tylko podkreślenie znaczenia pracy w życiu człowieka, lecz przesiąknięta

jest również jego głębokim związkiem z naturą. Sam Hezjod na jej łonie

otrzymuje dar poezji, natura jest żywicielką ubogich i źródłem dobrobytu.

Co więcej, praca postrzegana jest przez poetę jako cnota, cel i główne

zadanie człowieka, ale także sposób jego indywidualnego rozwoju. Dzięki

pracy uczy się on bowiem szacunku dla dóbr, ustanowionych praw, a nawet

bogów. W niniejszym referacie chciałabym zatem przedstawić pokrótce

życie codzienne poprzez pryzmat poezji Hezjoda, ale również związek

pomiędzy życiową rutyną, a przyrodą i cyklem natury.

Słowa kluczowe: Hezjod, Prace i Dni, Grecja, rolnictwo



27

Proces wytwarzania odzieży

w Skandynawii okresu wikińskiego

w świetle źródeł archeologicznych

Kamil Rabiega , [email protected]; Instytut Archeologii, Wydział

Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana

Wyszyńskiego, www.archeologia.uksw.edu.pl

Podczas badań archeologicznych ujawniających obraz codzienności

w przeszłości badacze niejednokrotnie natrafiają na ślady związane z jednym

z istotnych aspektów postrzegania człowieka – z jego strojem. Strój często

staje się wyróżnikiem pewnych grup, kultur i społeczności zamieszkujących

określone terytorium. Znaleziska związane z produkcją odzieży, takie jak

przęśliki, ciężarki tkackie czy inne narzędzia, wraz ze znajdowanymi frag-

mentami tkanin stanowią tym samym cenne wskazówki w rozważaniach

nad codziennością średniowiecznej Europy.

W moim referacie podjąłem próbę ukazania całego procesu wytwarzania

odzieży w okresie wikińskim na terytorium Danii, Norwegii i Szwecji.

Większość mieszkańców Skandynawii w tym czasie własnoręcznie wytwa-

rzało ubrania, a także niezbędne do ich produkcji tkaniny. Przędzenie

i tkanie w gospodarstwie domowym były zajęciem całorocznym, a czynności

te wykonywały kobiety lub służba czy niewolnicy. Stojące przy ścianach

warsztaty tkackie musiały dominować nad wszystkimi innymi sprzętami

domowymi, i nawet jeżeli nie używano ich bez przerwy przez cały rok,

dominowały w życiu mieszkańców. Należy pamiętać, że wszystkie tkaniny

były tkane ręcznie, a wszystkie ubrania ręcznie szyte.

W referacie omówię sposoby pozyskiwania i przygotowywania

materiałów, z których wytwarzano odzież, a którymi były przede

wszystkim lokalnie dostępny len oraz wełna. Kolejnym krokiem będzie

przedstawienie metod wytwarzania tkanin czyli przędzenia i tkania.

W dalszej części dokonam analizy technik krawieckich, takich jak sploty,

szwy czy ściegi, które zachowały się na fragmentach tkanin, a następnie

omówię ich wykorzystywanie w okresie wikińskim. Aby uzupełnić

rozważania nad procesem wytwarzania odzieży, przedstawię sposoby

tworzenia dekoracji wykonywanych na gotowych strojach. Omówię wówczas

metody tkania krajek (najpopularniejszych zdobień strojów we wczesnym

średniowieczu) oraz haftów.

Słowa kluczowe: wikingowie, stroje, tkaniny, narzędzia tkackie, archeologia



28

Przenikanie się sacrum i profanum w czasie

Misteriów Eleuzyjskich na przykładzie

reliefów hierofanicznych telesterionu w Eleusis

Małgorzata Maria Karpik, [email protected]; Instytut Archeologii,

Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki,

http://archeologia.uni. lodz.pl

„…Sens misteriów eleuzyjskich. Uważano, że „trzymają one razem cały

ród człowieczy” […] dotykały czegoś wspólnego wszystkim ludziom. Były

związane nie tylko z życiem Ateńczyków czy Greków, lecz z ludzką

egzystencją w ogóle. To właśnie oznajmia wyraźnie Pretekstat: bios, życie,

stałoby się dla Greków czymś „nie do życia” (abiotos), gdyby obrzędy

zlikwidowano…” (Kerényi Karl, Eleusis Archetypowy obraz matki i córki.

Kraków. 2004. s. 44-45).

Powyższy cytat obrazuje myśl przewodnią mojego wystąpienia. Misteria

Eleuzyjskie stanowiły integralną część życia antycznych Greków. Stały

i niezmienny cykl będący jednocześnie odskocznią od zwykłych podziałów

społecznych. Misthosem mógł być bowiem każdy niezależnie od płci, wieku,

czy statusu społecznego. Jedyne kryterium stanowiła umiejętność rozumienia

i posługiwania się językiem greckim, oraz brak obciążenia karą za zabójstwo.

Procesja ofiarników niosących dary z Aten do Eleuzis zawarta na płasko-

rzeźbach Telesterionu będzie dla mnie punktem wyjścia do analizy duchowych

i materialnych aspektów celebracji wtajemniczenia odbywającego za murami

sanktuarium Demeter i Kory. Postaram się również przedstawić różnego typu

sytuacje wyjątkowe; charakteryzujące specyfikę mentalności Greckiej wyrosłej

na gruncie politeistycznej wiary znanej nam z klasycznej „Iliady” i „Odysei”

Homera; wynikające ze zmieniających się wymogów społecznych i poli-

tycznych świata antycznego. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie

niewielkie fragmenty sztukaterii antycznych przedstawiających obchody

misteriów, jednak nawet te pozostałości mogą nam powiedzieć dużo

o "błogości inicjowanych" o czym również wspomina Karl Kerényi.

Słowa kluczowe: Misteria Eleuzyjskie; telesterion; miesiąc Boedromion; myesis

i epopteia; hierofant



29

Sceny prac polowych na marginalnych

iluminacjach Romansu o Aleksandrze

(ca. 1340 r.) w świetle źródeł archeologicznych

Karol Łukomiak; karol. [email protected]; Katedra Archeologii

Historycznej i Bronioznawstwa, Instytutu Archeologii Uniwersytetu

Łódzkiego, Wydział Filozoficzno-Historyczny,

http://archeologia.uni. lodz.pl/; htt p://www.wydzf ilhist.uni. lodz.pl

Źródła ikonograficzne są nieodzowne w warsztacie archeologa. Na ich

podstawie możliwa jest identyfikacja konkretnego znaleziska, jego chronologię

względną oraz przeprowadzić rekonstrukcję użytkowania danego przedmiotu

jeśli jest to niezbędne dla wyników badań. Takimi źródłami są niewątpliwie

średniowieczne manuskrypty zdobione barwnymi iluminacjami. W referacie

za bazę posłuży mi Romans o Aleksandrze (ca. 1340 r.), który jest dziełem

autorstwa Jehan’a de Grise’a i jego uczniów. Główne obrazy ilustrują legendę

o Aleksandrze Wielkim, a marginalne przedstawiają sceny z życia codzien-

nego średniowiecznego społeczeństwa. W niniejszych rozważaniach istotne

będą te ukazujące pracę polową t. j. orka, kopanie w ziemi czy koszenie

zboża. Badacze analizujący materiał pozyskany metodą wykopaliskową

przeważnie ograniczają się do zilustrowania danego znaleziska bez jego

dokładnej analizy czy nawet rekonstrukcji użytkowania danego znaleziska.

Celem referatu jest analiza wybranych urządzeń gospodarczych użytkowanych

w średniowieczu. Przedmioty na iluminacjach zostaną zweryfikowane

z zabytkami kultury materialnej z terenu Polski i źródłami etnograficznymi.

Słowa kluczowe: kultura materialna, późne średniowiecze, narzędzia gospodarcze,

prace polowe



30

Symbole statusu, czy atrybuty przyszłego

wojownika? Elementy uzbrojenia

w grobach dziecięcych kultury przeworskiej

Anna Stopczyk , [email protected]; Katedra

Prahistorii, Instytut Archeologii, Wydział Filozof iczno -Historyczny,

Uniwersytet Łódzki, www.uni.lodz.pl

Jedną z charakterystycznych cech obrządku pogrzebowego ludności kultury

przeworskiej było deponowanie w grobach militariów, zazwyczaj uprzednio

poddanych rytualnemu niszczeniu. Zwyczaj składania do grobów uzbrojenia

rozpowszechnił się podczas młodszego okresu przedrzymskiego i trwał aż po

kres istnienia kultury przeworskiej. Uzbrojenie najczęściej spotykane jest

w pochówkach osobników określonych antropologicznie jako mężczyźni

w wieku adultus, najpewniej należących do uprzywilejowanej warstwy

wojowników. Niemniej jednak znaleziska broni rejestrowane są także

w grobach osobników określonych antropologicznie jako dzieci w wieku

infans I oraz infans II, najprawdopodobniej jeszcze niepełnoprawnych

członków społeczności. Celem niniejszej pracy będzie omówienie zjawiska

występowania elementów uzbrojenia w grobach najmłodszych osobników.

Podstawą dla zaprezentowanych interpretacji będzie analiza elementów

uzbrojenia, które wykazują znaczne zróżnicowanie względem siebie, oraz dane

na temat znaczenia militariów, zaczerpnięte ze źródeł antycznych odnoszących

się do społeczeństw,,germańskich".

Słowa kluczowe: archeologia, kultura przeworska, dzieci, militaria, obrządek

pogrzebowy



31

Święta państwowe i kościelne

w XV-wiecznym Krakowie

Łukasz Fabia, [email protected]; Zakład Historii Polski

Średniowiecznej, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie ,

http://www.historia.uj.edu.pl

Monotonii dnia codziennego, wypełnionego pracą, spokojnego i upo-

rządkowanego, przeciwstawić można jedynie niezwykłą, odmienną atmosferę

święta. Poruszenie, jakie towarzyszy takiemu wydarzeniu, związane ze

skupieniem ożywionego i hałaśliwego tłumu, stanowiło zawsze przedmiot

zainteresowania badaczy przeszłości, którym opisy rozbawionej czy przejętej

podniosłością chwili zbiorowości ludzkiej służyły oddaniu tak trudnego do

wyrażenia kolorytu minionych wieków. Dorobek historiografii ostatniego

półwiecza, zainspirowany badaniami etnograficznymi, wzbogacił znacznie

problematykę tych studiów, ukazując nowe, bogatsze możliwości inter-

pretacyjne świąt państwowych i kościelnych. Spośród nich szczególne

znaczenie mają te uroczystości, które poprzez swoją rangę a także oprawę,

wyróżniają się ponad zwyczajowe uroczyste liturgie. W swoim wystąpieniu

chciałbym wymienić i scharakteryzować te święta, zarówno państwowe,

jak uroczyste wjazdy króla do miasta, powroty triumfalne, koronacje,

pogrzeby, hołdy oraz uczestniczenie w praktykach religijnych przez

władcę, jak i kościelne – procesje Bożego Ciała, Świętego Stanisława czy

ingres biskupi, które przełamywały zwyczajny czas mieszkańców

piętnastowiecznego Krakowa. Święta te, przez swoją podniosłą atmosferę

i powszechnie zamieszanie wywołanie niecodziennością wydarzeń są

elementem scalającym wspólnotę średniowiecznego miasta, a także, uka-

zującym przekrój społeczny, prawny czy zawodowy jego mieszkańców,

bowiem nigdzie indziej nie można zaobserwować takiego ich skupienia,

oraz ukazują tym samym hierarchię społeczną, utrwalając ład i porządek,

zwłaszcza podczas uroczystości państwowych.

Słowa kluczowe: święto kościelne, adventus regis, procesja, Kraków, XV wiek



32

„Uxor eum odio habuit et ab eo recessit”

– relacje rodzinne w obliczu choroby i śmierci

na podstawie „Legendy świętej Jadwigi”

Karolina Morawska , [email protected], Instytut Historyczny

Uniwersytetu Warszawskiego, www.ihuw.pl

Jak wyglądały relacje rodzinne mieszkańców średniowiecznej Polski?

Czy możliwe jest zbadanie uczuć, jakimi darzyli się małżonkowie, a także

stosunku rodziców do dzieci? Niniejszy referat stanowi próbę udzielenia

odpowiedzi na powyższe pytania w oparciu o Legendę świętej Jadwigi,

a zwłaszcza o zamieszczone w niej wzmianki o ludziach cudownie uzdro-

wionych za sprawą interwencji świętej. Relacje takie bywają bardzo przydatne

w badaniu pewnych kategorii ludzi – zwłaszcza niższego stanu – o których

nie informują kroniki, zajmujące się raczej członkami elit społecznych.

Ludzi, którzy w owych opisach pojawiają się przypadkowo, jedynie ze

względu na swój udział w cudownym wydarzeniu. Opisane w Legendzie

zachowania członków rodziny osoby chorej dają pewne wyobrażenie

o relacjach rodzinnych w trzynastowiecznej Polsce. Zachowania te – zarówno

w obliczu choroby, jak i śmierci – są bardzo różnorodne: istnieją przypadki

bardzo czułej, pełnej poświęcenia opieki, ale zdarza się także, że chory

wzbudza jedynie wstręt i zostaje porzucony. Różnorodność ta jest bez

wątpienia jedną z największych zalet katalogów cudów: pozwala ona

zweryfikować na przykładzie różnych rodzajów zachowań – które nawet

jeżeli nie były typowe, to do pewnego stopnia akceptowalne przez

społeczeństwo – jak wyglądały wzajemne relacje członków trzynasto-

wiecznej rodziny, czy można mówić o istnieniu między nimi głębszej więzi

emocjonalnej, a jeśli tak – w jaki sposób owa więź się manifestowała.

Słowa kluczowe: rodzina; średniowiecze; Polska; święta Jadwiga



33

Zasięg kontaktów mieszkańców małego miasta

a ich horyzont geograficzny.

Przykład Szadka w XV wieku

Jakub Lorenc, [email protected]; Wydział Historyczny

Uniwersytetu Warszawskiego http://www.wh.uw.edu.pl

W referacie poruszone jest zagadnienie horyzontu geograficznego

mieszkańców Szadka w XV wieku. Podstawę źródłową stanowi część

najstarszej zachowanej księgi miejskiej tej miejscowości obejmująca okres

1430-1502. Choć księgi miejskie nie pozwalają na rekonstrukcję kom-

pletnego obrazu horyzontu geograficznego mieszkańców danego ośrodka

i są źródłami posiadającymi swoje ograniczenia to, zachowując należytą

ostrożność w ich wykorzystywaniu, nie należy rezygnować z analizowania

ich treści. Zawarte w księdze szadkowskiej dane o kontaktach mieszkańców

tego miasta z osobami pochodzącymi z innych miejscowości (w sumie ponad

850 wzmianek źródłowych) służyć bowiem mogą do zrekonstruowania

elementów horyzontu geograficznego jego mieszkańców. Zdecydowaną

większość (ponad ¾) odnotowanych w wykorzystywanym źródle miejsco-

wości stanową te położone w najbliższej okolicy (do 20km). Poświadczone

źródłowo kontakty o bardziej odległym zasięgu są sporadyczne i nie

wykraczają poza granice Królestwa Polskiego. Materiał został opracowany

także pod kątem różnorodności charakteru kontaktów (kontakty sądowe,

handlowe, rodzinne, kredytowe, dotyczące transakcji nieruchomościami)

oraz wpływu sieci parafialnej na ich zasięg i intensywność. Zaprezen-

towane dane, choć stanowią główny materiał źródłowy o charakterze maso-

wym, nie pozwalają jednak na opisanie całości horyzontu geograficznego

mieszkańców tego niewielkiego miasta. Dlatego uzupełnieniem podstawy

źródłowej są także inne materiały, o charakterze bardziej jednostkowym

(dane Metryki Uniwersytetu Krakowskiego, jednostkowe wzmianki

w innych księgach miejskich).

Słowa kluczowe: horyzont geograficzny, kontakty małych miast, miasta w

średniowieczu



34

Indeks autorów

Ceglarska A. .............................................................................................. 26

Fabia Ł. ..................................................................................................... 31

Fijołek B.................................................................................................... 16

Flisiak D. ................................................................................................... 19

Gralak T. ................................................................................................... 11

Jabłonowska B. ......................................................................................... 18

Jakubowski F. A. ....................................................................................... 21

Karpik M. M. ............................................................................................ 28

Klemensowicz M. ..................................................................................... 14

Knyżewski M. ........................................................................................... 12

Lorenc J. .................................................................................................... 33

Łukomiak K. ............................................................................................. 29

Morawska K. ............................................................................................. 32

Mutrynowska A. ........................................................................................ 23

Rabiega K. ................................................................................................. 27

Ragaman A. ............................................................................................... 20

Rakoczy M. ............................................................................................... 24

Rolski M.................................................................................................... 17

Stopczyk A. ............................................................................................... 30

Zioła D. ..................................................................................................... 22

Żuchowska A. ........................................................................................... 25

Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm...

Documents

Transcript of Ogólnopolska Konferencja Naukowa Rutyna i pragmatyzm...