OGÓLNOPOLSKI DWUMIESI¢CZNIK BRAN˚Y ENERGETYCZNEJ ISSN 1733-2206 nr 2/2005 (6)

Minà∏ rok...

Minà∏ rok naszej obecnoÊci w strukturach UniiEuropejskiej. Rok niespe∏nionych obaw – jak chcàniektórzy, albo rok niespe∏nionych nadziei – bo i takie s∏yszy si´ g∏osy. I – jak pewno ka˝dy z naszaobserwowa∏ – prawda le˝y gdzieÊ poÊrodku.

Pewno mylili si´ ci, którzy spodziewali si´ ja-kichÊ gwa∏townych i diametralnych zmian na lep-sze lub gorsze, ale faktem jest, ˝e nasze obawy oto, i˝ wyczyny eurobiurokratów z Brukseliprzyçmià wàtpliwe „osiàgni´cia” naszych biuro-kratów potwierdzi∏y si´ w ca∏ej rozciàg∏oÊci.

I wcale nie chodzi tu o anegdotycznà wr´czkrzywizn´ bananów, promujàcà owoce pocho-dzàce z by∏ych departamentów francuskich czyangielskich kolonii. Z pewnoÊcià na d∏ugo pozos-tanie nam w pami´ci niezrozumia∏e stanowiskoStrasburga i Brukseli w smutnych – zw∏aszcza dlanas – chwilach po Êmierci Jana Paw∏a II.

Opuszczenie flag przed siedzibà parlamentueuropejskiego w dniu pogrzebu papie˝a napewno nie by∏o gestem wystarczajàcym dlauczczenia pami´ci wielkiego Polaka i z pewnoÊciàczegoÊ wi´cej oczekiwali Polacy – obywatele jed-nego z wi´kszych i znaczàcych krajów europej-skiej wspólnoty. Ale, w tym przypadku, oczeki-waliÊmy – jak si´ okaza∏o – zbyt wiele. Pozostajemieç nadziej´, ˝e tego typu afronty nie b´dà nas– przynajmniej z tej strony – dotykaç zbyt cz´sto.

A tymczasem zapraszamy do lektury wiosen-nego numeru „Pulsu Energii” i do zamawianiabezp∏atnej prenumeraty dwumiesi´cznika dlainstytucjonalnych konsumentów energii elektry-cznej.

Redakcja

W numerze:

Ogólnopolski Dwumiesi´cznik Bran˝y Energetycznej www.edisonclub.plWydawca: EDISON CLUB – Klub dla Klientów Instytucjonalnych, ul. Gen. Bema 128, 87-100 Toruƒ, tel. (0-56) 659 51 80, faks (0-56) 659 59 91 Redaktor naczelna: Gra˝yna RuciƒskaPrzygotowanie redakcyjne, graficzne i poligraficzne: AGENT PUBLIC RELATIONS, ul. Krowoderska 58/18, 31-158 Krakówtel./faks (0-12) 631-32-50, e-mail: agent@gigawat.net.pl DTP: Piotr Mazur, dtp@gigawat.net.pl Projekt ok∏adki: Jacek ¸uckiZdj´cia nie opatrzone danymi Autora pochodzà z arch. Koncernu Energetycznego ENERGA SA O/ZE Toruƒ, môrg fil i AGENT PR.Dane osobowe Adresatów, do których przesy∏amy PULS ENERGII, podlegajà ochronie i nie sà udost´pniane osobom trzecim. Mogà te˝ byç dowolnie zmieniane przez ich w∏aÊcicieli i – w ka˝dym momencie – wycofane z bazy danych.

Redakcja zastrzega sobie prawo skracania,przeredagowywania materia∏ów i opatrywaniaich w∏asnymi tytu∏ami. Nades∏anych materia∏ównie zwracamy.

3 VOLTAN przyjazny i troskliwy...Zaopiekowaç si´ Klientemz dyr. Krzysztofem Porà rozmawia Sylwester Wolak

5 Cenimy w´giel i szukamy dost´pu do z∏ó˝ ropyBy byç mniej zale˝nym...Marcin Matuzik

6 W Polsce nie buduje si´ nowych elektrowniPozorna nadwy˝ka mocyJacek Balcewicz

8 Gdy grzeje na stykach lub wych∏adza mieszkanie...Zobaczyç ciep∏o!ze S∏awomirem Melkowskim rozmawia Sylwester Wolak

11 Z roku na rok b´dzie wzrastaç popyt na energi´ ze skojarzenia Urynkowienie kogeneracjiAnna Biedrzycka

14 Odnawialna energiaodnawialne prawoWojciech Kwinta

16 Nap´d kombinowanyCzas hybryd ju˝ nadszed∏Marcin Matuzik

18 Po przystàpieniu RosjiKioto w mocyPiotr Ginalski

WKoncernie EnergetycznymENERGA SA – Oddzia∏ Zak∏adEnergetyczny Toruƒ pojawi∏a

si´ nowa marka zwiàzana z us∏ugamienergetycznymi.

Do kogo skierowany jest VOLTAN,jakie korzyÊci mo˝e on przynieÊç jegoadresatom – pytam Krzysztofa Por´,Dyrektora Regionu Sprzeda˝y KEENERGA SA Oddzia∏ Zak∏ad Energe-tyczny Toruƒ.

– Od pewnego czasu narasta∏o u nasprzekonanie, i˝ nasze kontakty z Klie-ntami na p∏aszczyênie handlowej niepowinny si´ koƒczyç tylko na umowie,fakturze, reklamacji bàdê windykacjinale˝noÊci. DoszliÊmy do wniosku, ˝eistnieje jeszcze pewien obszar handlowydotyczàcy instalacji odbiorczych, którywymaga zagospodarowania, i któryZak∏ad Energetyczny jest w staniezagospodarowaç z korzyÊcià dla Klien-tów. Dotychczas ZE Toruƒ wykona∏ zpowodzeniem kilka projektów z zas-tosowaniem nowoczesnej techniki grze-wczej dla szkó∏ i wspólnot mieszkan-iowych dzia∏ajàcych na naszym terenie,co przekona∏o nas o tym, ˝e tego typuzapotrzebowanie istnieje i... roÊnie.Warto tu dodaç, ˝e przy realizacji tychprojektów, wspó∏pracowaliÊmy z firmamizewn´trznymi np. z dostawcami urzà-dzeƒ grzewczych itp. Bioràc te dwaaspekty pod uwag´, ˝e wyst´puje nie wpe∏ni zagospodarowany obszar handlowyi ˝e roÊnie zapotrzebowanie na us∏ugidoradcze i projektowe w zakresie corazbardziej popularnego i ekologicznegoogrzewania elektrycznego, staraliÊmy si´znaleêç takà form´ organizacyjnà, dzi´kiktórej moglibyÊmy zagospodarowaç tenobszar.

– Rozumiem jednak, ˝e bez odwra-cania si´ Klientów od ogrzewaniamieszkaƒ, firm i wody gazem ziem-nym, olejem opa∏owym lub te˝ mniejszlachetnymi, bardziej niewygodnymi

w u˝yciu i nieekologicznymi noÊnika-mi energii, VOLTAN mia∏by mniejszeszanse zaistnienia...

– Dok∏adnie tak. W szczególnoÊci jed-nak zale˝a∏o nam na tym, aby wykorzys-taç fakt, ˝e Klienci przychodzà do nasze-go Zak∏adu i do naszych Biur Obs∏ugiKlienta i sami pytajà o porad´, jak ogrze-waç mieszkanie czy firm´? Zdarza, ˝eKlienci wr´cz proszà nie tylko o porad´,ale równie˝ o w miar´ precyzyjnà ofert´,zawierajàcà nie tylko okreÊlenie taryfy,ale równie˝ rodzaju, iloÊci i ceny nie-zb´dnych urzàdzeƒ grzewczych, orien-tacyjnego kosztu wykonania ogrzewaniaitp. Trudno wi´c dziwiç si´ temu, ˝estaramy si´ dostosowaç do oczekiwaƒnaszych Klientów i wejÊç na obszar, naktórym dotychczas nas nie by∏o. Dowspó∏pracy zaprosiliÊmy ENERGOHAN-DEL, naszà spó∏k´ zaopatrzeniowà,która wspiera nas od strony projektowa-nia, dostarczania urzàdzeƒ, wykonawst-wa i serwisu dla Klientów. Z kolei nasipracownicy w biurach handlowych s∏u˝àKlientom pomocà w zakresie przedsta-wienia kompleksowej oferty urzàdzeƒ,systemów grzewczych i Êwiadczonychus∏ug oraz doradztwa taryfowego zleca-jàc wykonawstwo prac z gwarancjà wy-sokiego standardu ich wykonania.

– Wspomnia∏ Pan, ˝e Klienci przy-chodzà do placówek Zak∏adu i wtedymogà si´ zwróciç o porad´. S∏ysza∏emte˝ o planach, by w nieodleg∏ej przy-sz∏oÊci to Zak∏ad Energetyczny „przy-chodzi∏” do Klientów w sprawie dobo-ru optymalnego ogrzewania...

– Zak∏adamy, ˝e to jest nasza nieod-leg∏a przysz∏oÊç. Nie mo˝emy czekaç, a˝Klient si´ u nas pojawi z konkretnymproblemem. Chcemy wychodziç munaprzeciw i przekonywaç go do naszejoferty tak˝e w miejscu zamieszkania.Klientów ch´tnych do skorzystania ztego typu naszych us∏ug upatrujemytak˝e poprzez kontakt z w∏adzami

lokalnymi, z w∏aÊcicielami obiektów itp.Zamierzamy zwracaç si´ nie tylko donaszych obecnych Klientów. Mamy nauwadze tak˝e tych, którzy zamierzajànimi zostaç w przysz∏oÊci – ot choçbynawet tych, którzy dopiero zamierzajàbudowaç domy i zastanawiajà si´ nadtym, jakie medium grzewcze wybraç.

– Z Paƒskich s∏ów wynika, ˝e VOL-TAN jest nowà jakoÊcià, niecz´sto spo-tykanà w spó∏kach dystrybucyjnych.JakoÊcià, spotykanà tak rzadko, ˝emusz´ si´ jeszcze raz upewniç, czy do-brze zrozumia∏em. A zatem, czy mo˝nascharakteryzowaç VOLTAN w takisposób: Przychodzi Klient do BiuraObs∏ugi ZE Toruƒ i mówi: „Zamie-rzam zlikwidowaç dotychczasoweogrzewanie w swoim mieszkaniu(albo: buduj´ dom) i zastanawiam si´nad wyborem ogrzewania. Prosz´ si´tym kompleksowo zajàç. Czekam nakonkretne propozycje!”?

– Tak, VOLTAN jest po to, aby od-cià˝yç Klienta (który cz´sto czuje si´osamotniony i nie wie, do kogo si´ zwró-ciç o pomoc), by mu fachowo doradziç,wybraç i zaprojektowaç system grzewczy,dostarczyç urzàdzenia i oczywiÊcie za-pewniç serwis.

– Ale VOLTAN to nie tylko us∏ugi,dotyczàce rozwiàzania problemu ogrze-

3

VOLTAN przyjazny i troskliwy...

Zaopiekowaç si´ Klientem

wania mieszkaƒ, domów czy pomie-szczeƒ w firmach...

– OczywiÊcie. Oferta przewiduje wpro-wadzanie nowoczesnych i ekologicznychrozwiàzaƒ równie˝ w zakresie przygo-towania ciep∏ej wody u˝ytkowej. I trzebajeszcze dodaç, ˝e nasze propozycje sys-temów grzewczych opierajà si´ nie tylkona energii elektrycznej. Pracujemy nadtym, by nasza oferta by∏a pe∏na i w nie-d∏ugim czasie wÊród naszych propozycjigrzewczych dla Klientów mog∏y si´znaleêç zaawansowane technologiczniepompy ciep∏a czy uk∏ady solarne.

– Do kogo jest skierowana markaVOLTAN?

– Jest to oferta skierowana zw∏aszczado Klientów indywidualnych i do tzw.drobnego biznesu; drobnej wytwór-czoÊci, us∏ug oraz do w∏adz lokalnych,którym podlegajà m.in. szko∏y, przed-szkola, budynki u˝ytecznoÊci publicznejitp. Trzeba jeszcze uÊciÊliç, ˝e jest tomarka, z której mogà korzystaç Klienciobs∏ugiwani przez KE ENERGA SAOddzia∏ Zak∏ad Energetyczny Toruƒ.

– A Klienci w innych rejonach kra-ju? Oni te˝ chcieliby ogrzewaç swojelokale w sposób przyjazny dla Êrodo-wiska...

– Za∏o˝yliÊmy, ˝e nasza nowa markawinna zaistnieç i ugruntowaç si´ przedewszystkim wÊród klientów Oddzia∏u ZEToruƒ. VOLTAN dopiero startuje, stàdpewnie po podsumowaniu efektów podkoniec bie˝àcego roku, b´dzie czas napodejmowanie dalszych decyzji.

– A kwestie finansowe?– Sprawa jest bardzo czytelna. Wiado-

mo, ˝e Klient, który zwraca si´ z proÊbà

o porad´ wie, ˝e zmiana ogrzewaniapociàgnie za sobà jakieÊ koszty. My mu jeprzybli˝amy, albo wr´cz dok∏adnie jeobliczamy, by si´ nie okaza∏o, ˝e Klientnie doszacowa∏ wartoÊci planowanychinwestycji i póêniej nie staç go nadokoƒczenie prac. VOLTAN s∏u˝y w∏aÊ-nie temu, by Klienci wiedzieli na samympoczàtku, ile zmiana ogrzewania b´dzieich kosztowaç (a wi´c projekt, urzàdze-nia, ewentualnie tak˝e wymiana insta-lacji elektrycznej), kto zajmie si´ wyko-naniem prac i dostarczeniem potrzeb-nych urzàdzeƒ, kto b´dzie Êwiadczy∏ca∏odobowy serwis gwarancyjny i pog-warancyjny – i by dopiero majàc takàwiedz´ mogli podjàç stosowne decyzje.

– W obliczu wysypu ró˝nego rodza-ju firm cz´sto podejrzanej prowenie-ncji, nie raz podejmujàcych si´ prac, – to chyba wa˝ny szczegó∏, ˝e VOLTANb´dàcy markà ZE Toruƒ, firmy znanejw Êrodowisku, majàcej sta∏e adresyswych placówek, a przez to wiarygod-nej...

– Z pewnoÊcià Zak∏ad EnergetycznyToruƒ b´dzie korzystnie wp∏ywaç tak nakreacj´ jak i postrzeganie marki VOL-TAN.

– MówiliÊmy ju˝ o finansach, alewróçmy jeszcze do tematu. Ile kosztu-je u Paƒstwa porada dotyczàca spo-sobu ogrzewania?

– Samo doradztwo jest bezp∏atne i jeÊlisprawa nie jest zbyt skomplikowana, tomo˝na Êmia∏o powiedzieç, ˝e Klient po-niesie jedynie koszt zakupu danegourzàdzenia i koszt us∏ugi instalacyjnej,którà tak czy inaczej trzeba u niegowykonaç.

Z kolei w przypadkach bardziej skom-plikowanych projektów, np. budowydomu, Klient otrzyma projekt systemuwraz z us∏ugà instalacyjnà, dostarczony-mi urzàdzeniami i gwarancjà serwisu.

– Gdzie jest oferowana nowa us∏ugapod markà VOLTAN?

– Klienci zetknà si´ z nià w naszychBiurach Obs∏ugi Klienta i w sieci skle-pów Energohandlu, gdzie b´dà tak˝e do-st´pne materia∏y informacyjne. Ale – jakju˝ mówi∏em – b´dziemy si´ te˝ staraçpozyskiwaç Klientów poprzez swojà akty-wnoÊç na zewnàtrz.

– Czy za ofertà VOLTAN podà˝a no-wa propozycja taryf na sprzeda˝energii elektrycznej?

– Oferta taryfowa pozostaje niezmien-na. Mog´ dodaç, ˝e nie pogorszy∏a si´ona w stosunku do taryf, obowiàzujà-cych dotychczas. Klienci, korzystajàcy zoferty VOLTAN mogà korzystaç np. ztaryfy G12 (strefa nocna, taƒsza i dzien-na). Im dedykujemy równie˝ taryf´G12p (progowà), dzi´ki której – wraz zewzrostem zu˝ycia energii – p∏acà mniejoraz G12w (tani pràd w nocy i przez ca∏yweekend).

– Spotka∏em si´ ze sformu∏owaniem,˝e VOLTAN to tak˝e opieka nad Klien-tem...

– Tak, przecie˝ najcz´Êciej Klient niezna zagadnieƒ dotyczàcych elektrycz-noÊci, i nie wie, czy to, co jest robione – jest zrobione dobrze, czy jest wykony-wane terminowo itd. Wa˝nym jest wi´caby doÊwiadcza∏, ˝e ma w nas oparcieby∏ informowany o tym, jak si´ posuwajàprace i czy sà wykonywane zgodnie zharmonogramem, a po wykonaniuus∏ugi nie musia∏ poszukiwaç serwisu...

– Nowa marka to tak˝e zmiana wi-zerunku Zak∏adu Energetycznego To-ruƒ...

– Tak. Dzi´ki niej Zak∏ad Energety-czny nie jest ju˝ wy∏àcznie dostawcàenergii elektrycznej, którà praktycznieka˝dy mieç musi, ale us∏ugodawcà,Êwiadczàcym ca∏y pakiet energetycz-nych us∏ug dodatkowych, oczekiwanychi po˝àdanych przez Klientów. To dosko-na∏a szansa poprawy ukszta∏towanegodotàd wizerunku spó∏ki dystrybucyjnej,szansa na lepsze zaprzyjaênienie si´ zKlientami.

– Zatem ˝ycz´ szybkich post´pów wzaprzyjaênianiu si´ z Klientami idzi´kuj´ za rozmow´. 4

Rozmawia∏ Sylwester Wolak

4

5

Wkwietniu podpisano porozu-mienie w sprawie wspólnegoposzukiwania z∏ó˝ paliw w

Libii przez Naft´ Polskà, Grup´ Lotos,PKN Orlen i Polskie Górnictwo Naftowei Gazownictwo (PGNiG) – poinformowa∏minister Skarbu Jacek Socha.

Po∏àczenie si∏ ma na celu pozyskaniedla firm w∏asnego z∏o˝a naftowego, cozwi´ksza wartoÊç firm i mi´dzynarodo-wà wycen´.

Ju˝ w styczniu br. prezesi PGNiG,Nafty Polskiej i PKN Orlen oraz szefPetrobalticu, wspólnie udali si´ do Try-polisu w Libii, aby staraç si´ o dost´p dolibijskich z∏ó˝ ropy naftowej.

* * *Uzale˝nienie od dostaw paliw z Rosji

jest mniej groêne dla Polski ni˝ innychkrajów Unii Europejskiej. Polska ener-getyka bazuje na w´glu, ponadto polskiefirmy poszukujà na w∏asnà r´k´ pólnaftowych, by samodzielnie prowadziçwydobycie. Za kilka lat 20 proc. potrzeb-nej Polsce ropy b´dà wydobywaç polskiefirmy, uwa˝ajà szefowie Nafty Polskiej.To pozwoli zmniejszyç uzale˝nienie oddostaw ropy z Rosji.

W Polsce przetwarza si´ rocznie 17,5mln t ropy naftowej (dane za 2003 r.).Nieco ponad 753 tys. t wydobywane jestna terenie Polski, co zaspokaja 4,3 proc.polskiego zapotrzebowania na to paliwo.W jaki sposób dokona si´ 5-krotnezwi´kszenie wydobycia przez polskiefirmy?

Nafta Polska (NP) poÊredniczy wprzetargach na wydobycie ropy ze z∏ó˝znajdujàcych si´ w krajach arabskich i wKazachstanie. Pierwszy kontrakt, w któ-rym bierze udzia∏, ma si´ ju˝ rozstrzyg-nàç w bie˝àcym roku. Polska firma starasi´ te˝ o kontrakt na wydobycie ropy wIraku. – Kolejne kraje znajdujàce si´ wkr´gu naszego zainteresowania to Libia,Kazachstan, Syria, Iran – informujeprezes NP Krzysztof ˚yndul. – Rynek wkrajach arabskich otwiera si´ corazbardziej, dlatego negocjacje sà corazciekawsze i bardziej owocne.

W Rosji coraz mocniejszà pozycj´ bu-duje Gazprom. W zesz∏ym roku z∏o˝aropy nale˝àce do Jukosu zosta∏y wyku-

pione najprawdopodobniej przez zale˝nàw∏aÊnie od rosyjskiego giganta spó∏k´.

Uzale˝nienie od dostaw paliw z Rosjigrozi Polsce w mniejszym stopniu ni˝innym krajom Unii Europejskiej. Paliwap∏ynne to w Polsce zaledwie 22 proc.zu˝ywanych êróde∏ energii. A˝ 65 proc.wcià˝ stanowi w´giel. W ca∏ej UE tylko15 proc. zu˝ywanych êróde∏ energii tow´giel, zaÊ 40-proc. udzia∏ majà paliwap∏ynne. Wi´kszy jest te˝ w ca∏ej UEudzia∏ gazu (20 proc.) w produkcji ener-gii ni˝ w Polsce (12 proc.). Przeduzale˝nieniem gospodarki UE od impor-tu rosyjskiego gazu ostrzega∏a w grudniuMi´dzynarodowa Agencja Energetyki(IEA). 4

Cenimy w´giel i szukamy dost´pu do z∏ó˝ ropy

By byç mniej zale˝nym...Marcin Matuzik

6

Analitycy zwiàzani z bran˝à ener-getycznà stan polskiej energetykiokreÊlajà jako „przedzawa∏owy”.

Natomiast politycy deklarujà, i˝ bezpie-czeƒstwo energetyczne mamy zapew-nione. Prawda jak zwykle le˝y poÊrodku.

Najm∏odsza i najnowoczeÊniejsza pol-ska elektrownia, w Opolu, zosta∏a uru-chomiona w 1993 r. Zacz´to jà budowaçjeszcze jako inwestycj´ centralnà, zaÊzakoƒczono przy pomocy bankowychkredytów udzielonych na komercyjnychzasadach. Elektrownia Be∏chatów, któraprodukuje najtaƒszà energi´ elektrycznàw kraju, funkcjonuje od 1981 r. Jedynieo Elektrowni Turów mo˝na powiedzieç,˝e w ciàgu ostatniego dziesi´cioleciazosta∏a kompleksowo zmodernizowana.Najm∏odszymi turbozespo∏ami mogà si´pochwaliç elektrownie: Siersza (2001 r.)i Jaworzno III (1999 r.) oraz Szczecin(2000 r.).

Wlecze si´ budowa nowoczesnegobloku 460 MW pracujàcego na parame-

trach nadkrytycznych w elektrowniPàtnów. Wed∏ug pierwotnych za∏o˝eƒuruchomienie turbozespo∏u mia∏o mieçmiejsce jesienià 2005 r., ale z powodówfinansowych prace zosta∏y wstrzymane.Szanse na skutecznà realizacj´ b´dàmia∏y dwie inwestycje prowadzone przezdwóch najwi´kszych graczy na polskimrynku energetycznym: PKE i BOT GiE.

W Elektrowni ¸agisza, nale˝àcej doPKE, ma powstaç blok o mocy 460 MWwyposa˝ony w najwi´kszy na Êwieciekocio∏ fluidalny pracujàcy na ciÊnieniunadkrytycznym. Jesienià bie˝àcego rokupowinna ruszyç budowa bloku energety-cznego o mocy 833 MW w ElektrowniBe∏chatów z grupy BOT GiE. W pierw-szym rz´dzie nowa jednostka zastàpiodstawiane do remontu stare, bodajnajintensywniej eksploatowane bloki wPolsce, a docelowo ma zastàpiç dwie naj-starsze jednostki produkcyjne. Tak wi´cta najwi´ksza w Polsce inwestycja ener-getyczna nie przysporzy nowych mocy, a

jedynie pozwoli na utrzymanie statusquo. Warto zauwa˝yç, ˝e wszystkie noweinwestycje w polskiej energetyce majàmiejsce w elektrowniach ju˝ funkcjonu-jàcych.

Miernikiem zdolnoÊci polskiej gospo-darki do inwestowania w nowe elektro-wnie b´dzie dyskutowana w tej chwilibudowa pierwszej polskiej elektrownijàdrowej. Mo˝e jà zbudowaç krajowyalbo zagraniczny komercyjny inwestor.

Inwestycjom nie sprzyja∏a wykazy-wana do tej pory nadwy˝ka mocy w pol-skim systemie elektroenergetycznym, aprzede wszystkim wlokàca si´ i niedo-koƒczona prywatyzacja polskich elek-trowni oraz konsolidacja spó∏ek dystry-bucyjnych. Osobnà barierà sà kontraktyd∏ugoterminowe, które zaburzajà realnyrachunek ekonomiczny.

Prof. W∏adys∏aw Mielczarski zPolitechniki ¸ódzkiej jednostki wytwór-cze w polskiej elektroenergetyce dzielina nowoczesne i przestarza∏e. Nowo-

W Polsce nie buduje si´ nowych elektrowni

Pozorna nadwy˝ka mocyJacek Balcewicz

7

czesne to te, które zosta∏y zbudowanelub zmodernizowane w ciàgu ostatniejdekady. Przestarza∏e obejmujà jednostkipracujàce i znajdujàce si´ w tzw. trwa∏ejrezerwie. To okreÊlenie pojawi∏o si´ w2002 r. dla opisania procesu powolnegoodstawiania przestarza∏ych jednostekwytwórczych. Obecnie w polskim sys-temie elektroenergetycznym w trwa∏ejrezerwie znajduje si´ ponad 1000 MWmocy.

Powoduje to znaczne zawy˝enie wy-st´pujàcych rezerw mocy, które realniesà o po∏ow´ ni˝sze ni˝ si´ podaje oficjal-nie. Nie napawa to optymizmem, bobudowa nowych mocy wytwórczychwymaga nie tylko pieni´dzy, ale i czasu.DoÊç powiedzieç, ˝e przebiegajàca wwarunkach najwy˝szej mobilizacji odbu-dowa zniszczonej w wyniku awarii blokuw Elektrociep∏owni Kraków trwa∏a bezma∏a rok.

Równie˝ po∏àczenia transgraniczne,które w wypadku nieodoborów na kra-jowym rynku pozwoli∏yby na ich uzu-pe∏nienie importem, podobnie jak wca∏ej Unii Europejskiej sà pi´tà Achillesa.Takich po∏àczeƒ mamy na làdzie pi´ç.Trzy od po∏udnia: Krosno, Kopanina-Bujaków, Wielopole oraz dwa od zacho-du: Miku∏owa i Krajnik. Od pó∏nocy pol-ski i szwedzki system elektroenergety-czny ∏àczy podmorski kabel sta∏oprà-dowy. ¸àczna moc wszystkich po∏àczeƒszacowana jest na 2000 MW, czyliodpowiada jednej du˝ej polskiej elek-trowni. Pozwala to raczej na operowaniechwilowymi nadwy˝kami i ró˝nicamicenowymi wyst´pujàcymi na rynkachoÊciennych ani˝eli na sta∏e zasilaniewybranych obszarów. 4

Elektrownie opalane w´glem kamiennymElektrownia MocKozienice 2820 MWPo∏aniec 1800 MWRybnik 1775 MWDolna Odra 1742 MWOpole 1479 MWJaworzno II i III 1320 MW¸aziska 1155 MW¸agisza 840 MWSiersza 740 MWOstro∏´ka 600 MWSkawina 590 MWStalowa Wola 375 MWElektrownia Halemba 200 MWElektrownia Blachownia 158 MW

Elektrownie opalane w´glem brunatnymElektrownia MocBe∏chatów 4420 MWTurów 2166 MWPàtnów 1200 MWAdamów 600 MWKonin 523 MW

Elektrociep∏ownieSiekierki 622 MWKraków 460 MWPoznaƒ Karolin 275,5 MWWroc∏aw 255 MW˚eraƒ 250,2 MWGdaƒsk II 243,1 MWELCHO Chorzów 238,4 MWLublin Wrotków 231 MWBydgoszcz II 227 MW¸ódê IV 215 MW¸ódê III 198,5 MWBia∏ystok 196,7 MWKatowice 135,5 MWZEC Bytom 133,1 MWCzechnica 132 MW¸ódê II 128,1 MWGorzów 127,5 MWPomorzany 120 MWNowa Sarzyna 112,8 MWGdynia III 110 MWZabrze 106 MWRzeszów 102 MWOstro∏´ka A 93,5 MWSzczecin 83 MWB´dzin 81,5 MWBielsko Bia∏a 81,2 MWBielsko-Pó∏noc 55 MWElblàg 49 MWTychy 40 MWZielona Góra 23,3 MWBydgoszcz III 21,4 MWBydgoszcz I 14 MWPruszków 6,3 MWKalisz Piwonice 8 MW

8

– Kto g∏ównie korzysta z us∏ug ter-mowizyjnych i do kogo jest adresowa-na ta oferta? – na ten temat rozma-wiam ze S∏awomirem Melkowskim, spec-jalistà ds. technicznych w Wydziale Us∏ugSpecjalistycznych KE ENERGA SA Oddzia∏Zak∏ad Energetyczny Toruƒ w Toruniu.

– Z poczàtkiem 2005 roku rozsze-rzyliÊmy swojà dzia∏alnoÊç o pomiary ka-merà termowizyjnà. Prac´ z kameràrozpocz´liÊmy od pomiarów na w∏asnychobiektach. BadaliÊmy przede wszystkim

miejsca i urzàdzenia zagro˝one prze-grzaniem, a wi´c po∏àczenia na obwo-dach elektrycznych, g∏ównie na od∏àcz-nikach, wy∏àcznikach, przek∏adnikach.Badania termowizyjne wykorzystujemyrównie˝ w eksploatacji transformatorów.BadaliÊmy tak˝e izolacj´ cieplnà na-szych budynków.

– Rozumiem, ˝e w krótkim, kilku-miesi´cznym ledwie okresie funkcjo-nowania badaƒ termowizyjnych,trudno o jakieÊ ogólniejsze podsumo-

wania, ale czy zdarzy∏o si´ ju˝, ˝edzi´ki takiemu badaniu uda∏o si´uniknàç awarii?

– W kilku przypadkach, przegrzaniaby∏y znaczne i mog∏y spowodowaç wka˝dej chwili awari´. WykryliÊmyrozszczelnienie transformatora, któreby∏o spowodowane przegrzaniem napo∏àczeniach wyjÊciowych transformato-ra. Dzi´ki kamerze termowizyjnej wie-dzieliÊmy, ˝e nale˝y natychmiast inter-weniowaç.

– Iloma kamerami termowizyjnymidysponuje Wydzia∏ Us∏ug Specjalisty-cznych?

– Dysponujemy jednà kamerà. Jest tobardzo drogi i zaawansowany technolo-gicznie sprz´t. Urzàdzenie jest uniwer-salne, gdy˝ mo˝e s∏u˝yç do ró˝nych ce-lów: nie tylko do pomiarów w elektro-energetyce, ale równie˝ w energetycecieplnej, w przemyÊle i budownictwie.

– Z tego, co us∏ysza∏em wynika, ˝e wzasadzie do dziÊ wykonujecie pracetylko na zlecenie Oddzia∏u Zak∏adEnergetyczny Toruƒ...

– Naszym zamiarem jest tak˝e Êwiad-czenie us∏ug na zewnàtrz. Chcemy skie-rowaç swojà ofert´ dla wspomnianych

Gdy grzeje na stykach lub wych∏adza mieszkanie...

Zobaczyç ciep∏o!Termowizja – to dziedzina techniki zajmujàca si´ detekcjà, rejestracjà,

przetwarzaniem i wizualizacjà niewidzialnego promieniowania podczerwonegoemitowanego przez obiekty. Obraz z kamery termowizynej odwzorowujerozk∏ad temperatur na badanym obiekcie. Technika termowizyjna jest obecnieatrakcyjnà ofertà dla wielu dziedzin, takich jak: wojsko, przemys∏, energetyka,budownictwo, a tak˝e medycyna. Zastosowanie kamery termowizyjnej pozwalazapobiec wielu awariom w przemyÊle i energetyce, a wykrywanie wad w izolacjicieplnej budynków prowadzi do oszcz´dnoÊci.

KE ENERGA SA Oddzia∏ Zak∏ad Energetyczny Toruƒ w Toruniu od kilkumiesi´cy prowadzi pomiary kamerà termowizyjnà – urzàdzeniem rzadko spo-tykanym z racji wysokiej jego ceny.

9

przeze mnie dziedzin. W przemyÊle po-miary termowizyjne majà zastosowanietam, gdzie sà np. linie i procesy produk-cyjne z elementami tràcymi oraz ∏o˝ys-kami, obwodami elektrycznymi. Dlabudownictwa – dzi´ki kamerze jesteÊmyw stanie zlokalizowaç miejsca, w którychwyst´pujà najwi´ksze straty ciep∏a,wskazaç gdzie nale˝y poprawiç izolacj´budynków, co w konsekwencji umo˝liwizaoszcz´dzenie energii. W podobnysposób jesteÊmy w stanie wykryç stratyciep∏a w energetyce cieplnej. Pozwala tona ograniczenie strat ciep∏a przy wyt-warzaniu i przesyle. Dzi´ki pomiaromtermowizyjnym mo˝na uniknàç niepo-˝àdanych strat oraz zyskaç mimo ponie-sionych wydatków na us∏ug´.

– Po˝ytecznoÊç badaƒ termowi-zyjnych w budynkach mieszkalnych,biurowych czy przemys∏owych, którewarto ociepliç tam, gdzie pokazujekamera i od razu zmniejszyç zu˝ycieenergii na ogrzanie ich – to sprawabezdyskusyjna i w niektórych rejo-nach kraju spó∏dzielnie mieszkaniowe

ju˝ zamawiajà us∏ugi termowizyjne wprzedsi´biorstwach cz´sto usytuowa-nych w odleg∏ych rejonach kraju, albowr´cz za granicà (z racji rzadkoÊciwyst´powania tego sprz´tu) – bo to si´b∏yskawicznie przek∏ada na oszcz´d-noÊci na ogrzewaniu. A gdzie jeszcze – w przemyÊle – mo˝e mieç zastoso-wanie kamera termowizyjna?

– Jednym z najbardziej oczywistychprzyk∏adów sà badania silników elek-trycznych, w których znajdujà si´ ele-menty cierne, takie jak: ∏o˝yska. Tumo˝e dochodziç do przegrzaƒ zwiàza-nych z uszkodzeniem tych elementów.Innym elementem silnika, który mo˝eprzegrzewaç si´ sà jego uzwojenia. Przytakich pomiarach operator kamery kon-sultuje si´ z przedstawicielem zak∏aduprzemys∏owego, znajàcym badane urzà-dzenie. Operator wskazuje miejsca,gdzie nadmiernie wydziela si´ ciep∏o iistnieje zagro˝enie. Decyzje o podj´ciudzia∏aƒ nale˝à do przedstawiciela za-k∏adu, na którym znajduje si´ badanyobiekt.

10

– Jak cz´sto u˝ywacie kamery ter-mowizyjnej?

– Przede wszystkim wed∏ug potrzeb.Od momentu rozpocz´cia badaƒ termo-wizyjnych zapotrzebowanie jest du˝e ikamera jest u˝ywana codziennie.

– Z tego, co wiem, jest to jedynakamera termowizyjna w regionie, wi´czleceƒ brakowaç nie powinno...

– Nie s∏ysza∏em dotàd, by w Toruniu iokolicy jeszcze ktoÊ oprócz nas dyspo-nowa∏ takim sprz´tem. Wiem natomiast,˝e takie badania by∏y prowadzone na na-szym terenie przez firmy z innychregionów kraju.

– Teraz si´ to chyba zmieni, skoroporównujàc ceny us∏ug tego typu,∏atwo zauwa˝yç, ˝e ceny propono-wane przez Wydzia∏ Us∏ug Specjalis-tycznych toruƒskiej „Energetyki” sàkorzystniejsze, a dodatkowo Kliencistàd nie musieliby p∏aciç za cz´stod∏ugotrwa∏y dojazd ekipy i odleg∏egomiasta na miejsce badania.

– Nasze ceny sà atrakcyjne. Pierwsze2 godziny badania kosztujà 196 z∏ netto,ka˝da nast´pna godzina – 100 z∏. Przybadaniach na wi´kszà skal´ mo˝na ne-gocjowaç cen´. Jednak cena badaniatermowizyjnego jest naprawd´ znikomaw porównaniu z korzyÊciami wynikajàcy-mi z oszcz´dnoÊci na ogrzewaniu, czy zbraku przestojów produkcyjnych, spo-wodowanych przez awarie. Badanie zaÊpojedynczego urzàdzenia i interpretacjawyników nie trwajà d∏ugo...

– Zbadanie bloku mieszkalnegotrwa troch´ d∏u˝ej, ale wyników ta-kiego badania nie da si´ przeceniç...

– JeÊli spó∏dzielnia zamierza zainwes-towaç w docieplenie budynków, to wartowczeÊniej potwierdziç takà potrzeb´, apo dociepleniu sprawdziç, czy wykonaw-ca us∏ugi wywiàza∏ si´ z powierzonegozadania. Na marginesie dodam, ˝e wnajbli˝szym czasie organizujemy spot-kanie z prezesami toruƒskich spó∏dziel-ni mieszkaniowych, zainteresowanychpoznaniem naszej oferty.

– Czy dotychczas zdarzy∏o si´ Wamwykonywaç us∏ugi termowizyjne nazewnàtrz – tj. na urzàdzeniach nie-nale˝àcych do ZE Toruƒ?

– Na razie wykonaliÊmy jednà takàus∏ug´. BadaliÊmy na zlecenie rozdzielni´energetycznà SN/nn oraz lini´ produk-cyjnà. WykryliÊmy w rozdzielni kilka ele-mentów, które nadmiernie si´ przegrze-wa∏y. Natomiast przy interpretacji bada-nia procesu produkcyjnego mieliÊmy

troch´ k∏opotów, gdy˝ badane maszynynie mia∏y okreÊlonych znamionowychtemperatur pracy – bardzo przydatnà wtym wypadku okaza∏a si´ pomoc osóbzatrudnionych w tym przedsi´biorstwie.

– Obraz otrzymany z kamery ter-mowizyjnej wymaga fachowej inter-pretacji. Niektórzy zlecajà interpre-tacj´ wyników badania wyspecjalizo-wanym firmom, co nie tylko wyd∏u˝aczas oczekiwania na nie, ale i podra˝akoszty.

– JeÊli chodzi o interpretacj´ wynikówbadaƒ w elektroenergetyce oraz budo-wnictwie, to mamy wyspecjalizowanychw tym zakresie pracowników. Natomiastprzy badaniach w przemyÊle, musimyliczyç na pomoc przedstawicieli zama-wiajàcego us∏ug´ przedsi´biorstwa.

– Kamery termowizyjne majà sze-rokie zastosowanie. Stosuje si´ jem.in. w medycynie...

– Sàdz´, ˝e nasza kamera nadawa∏abysi´ tak˝e do celów medycznych, ale takiebadania wymagajà bardzo specjalistycz-nych interpretacji.

– Pomówmy teraz o samej kamerze.Co to za urzàdzenie?

– Jest to kamera firmy FLIR typu P-65.Zakres temperatur wynosi od minus 40st. C do plus 1500 st. C. Kamera odbie-ra sygna∏ w podczerwieni jest to widmoo d∏ugoÊci fal d∏u˝szych od widma falwidzialnych w zakresie od 7,5 do 13mikrometrów. Efekt badania oglàdamyna ekranie jako kolorowy obraz.

– Wszystko wskazuje na to, ˝e ter-mowizja – z racji swoich przeró˝nychzastosowaƒ i bardzo przydatnych re-zultatów badaƒ tego typu – stanie si´w krótkim czasie us∏ugà stosunkowopowszechnà.

– Sàdz´, ˝e tak. Przede wszystkim zpowodu szerokiego zastosowania orazkorzyÊci wynikajàcych z rezultatów ba-daƒ termowizyjnych.

– Dzi´kuj´ za rozmow´.Rozmawia∏ Sylwester Wolak

Osobom zainteresowanym szczegó∏amidot. us∏ug termowizyjnych, podajemykontakt:S∏awomir Melkowskiul. Gen. Bema 128, 87-100 Toruƒtel. (0-56) 659-52-69tel. kom. 0-693-562-112faks: (0-56) 659-53-90e-mail:Slawomir.Melkowski@torun.energa.pl

11

Skojarzone wytwarzanie energii ele-ktrycznej i ciep∏a (kogeneracja)zwi´kszy swój udzia∏ w ca∏kowitej

produkcji energii elektrycznej w UniiEuropejskiej z obecnych 10 do 18 proc.w 2010 r. U˝ytecznoÊç kogeneracji wyra-˝a si´ przede wszystkim w uzyskiwaniuwi´kszej sprawnoÊci konwersji noÊnikówenergii pierwotnej. Energetyka skoja-rzona jest te˝ traktowana jako swoisteremedium na problemy zwiàzane z bez-pieczeƒstwem dostaw energii w corazbardziej uzale˝nionej od importu paliwpierwotnych i energii Wspólnocie Euro-pejskiej. Ma równie˝ do odegraniawa˝nà rol´ w procesie obni˝ania emisjigazów cieplarnianych przez sektor ener-getyczny.

Cele te znajdujà odzwierciedlenie wunijnej legislacji. 11 lutego 2004 r.przyj´to dyrektyw´ 2004/8/WE w spra-wie promowania kogeneracji w oparciu ozapotrzebowanie na ciep∏o u˝ytkowe nawewn´trznym rynku energii. Silnà pod-

staw´ pod rozwój kogeneracji stanowiponadto dyrektywa o utworzeniu rynkupozwoleniami na emisj´ gazów cieplar-nianych (dyrektywa 2003/87/WE, którejzapisy zacznà obowiàzywaç od 2005 r.).Popraw´ pozycji konkurencyjnej êróde∏kogeneracyjnych przynosi te˝ dyrektywa2003/54/WE w sprawie wspólnych zasaddla wewn´trznego rynku energii elek-trycznej.

Równie˝ w Polsce gospodarka skoja-rzona zyskuje nowe miejsce na rynkuenergii. Istotnà dla rozwoju tego podseg-mentu energetyki by∏a przeprowadzonaw 2000 r. nowelizacja Prawa energety-cznego, obejmujàca m.in. obowiàzek za-kupu energii elektrycznej produkowanejw skojarzeniu z ciep∏em przez przed-si´biorstwa energetyczne zajmujàce si´obrotem lub przesy∏aniem i dystrybucjàenergii elektrycznej. Nowelizujàc t´ustaw´ (2 kwietnia 2004 r.) dostoso-wano polskie prawo do wymagaƒ dyrek-tywy 2001/77/WE o wspieraniu pro-

dukcji energii elektrycznej ze êróde∏odnawialnych na rynku wewn´trznymoraz cz´Êciowo do wspomnianej ju˝ dy-rektywy nr 2003/54/WE.

Dlaczego warto promowaç kogeneracj´?

Skojarzone wytwarzanie energii elek-trycznej i ciep∏a definiuje si´ jako pro-ces, w którym energia pierwotna zawar-ta w paliwie jest jednoczeÊnie, tj. w jed-nym procesie technologicznym zamie-niana na dwa produkty: energi´ elek-trycznà i ciep∏o. (W procesie wytwarza-nia energii elektrycznej w typowej elek-trowni kondensacyjnej ciep∏o jest od-dawane do otoczenia.) Jako paliwo wuk∏adach kogeneracyjnych w Polsce na-dal wykorzystywany jest g∏ównie w´gielkamienny, jednak w ostatnich latach naznaczeniu zyskuje gaz.

SprawnoÊç ogólna przemiany energiiw procesie skojarzonym jest du˝o wy˝szani˝ przy rozdzielonym wytwarzaniuenergii elektrycznej i ciep∏a. Do wyt-worzenia tych samych iloÊci energiielektrycznej i ciep∏a w elektrociep∏ownipotrzebnych jest o 48 jednostek paliwamniej ni˝ gdyby iloÊci te wytwarzaçosobno w ciep∏owni i elektrowni konden-sacyjnej (przy sprawnoÊci ciep∏ownirównej 85 proc., a elektrowni konden-sacyjnej 38 proc.). Ponadto rozdzielonewytwarzanie energii elektrycznej i ciep∏awymaga budowy oddzielnych obiektówelektrowni i ciep∏owni, co w wydatkachinwestycyjnych w stosunku do budowyelektrociep∏owni przek∏ada si´ na wzrostkosztów nawet o 25 proc.

Dzi´ki skojarzonemu wytwarzaniuenergii elektrycznej i ciep∏a dokonuje si´znaczàcej oszcz´dnoÊci paliwa pierwot-nego. Oszcz´dnoÊci te si´gajà 30 proc. wporównaniu do rozdzielnego wytwarza-nia energii elektrycznej i ciep∏a. To zkolei powoduje ni˝szà emisj´ zanieczy-szczeƒ do atmosfery. Tym samym koge-

Z roku na rok b´dzie wzrastaç popyt na energi´ ze skojarzenia

Urynkowienie kogeneracjiAnna Biedrzycka

12

neracja jest najtaƒszym sposobemredukcji emisji dwutlenku w´gla.

Szacuje si´, ˝e stosowanie procesówkogeneracyjnych w Polsce pozwala za-oszcz´dziç ok. 6 mln t w´gla rocznie.Odnoszàc emisj´ do zmniejszonegozu˝ycia w´gla, emisja CO2 jest mniejszao ok. 12 mln t rocznie, a SO2 o ok. 100tys. t przy pe∏nym wykorzystaniu skoja-rzonego wytwarzania energii. Wed∏ugszacunków Komisji Europejskiej, pod-wojenie do 2010 r. produkcji energiielektrycznej wytwarzanej w skojarzeniuz ciep∏em pozwoli wype∏niç po∏ow´zobowiàzaƒ Unii w zakresie obni˝aniaemisji dwutlenku w´gla.

Produkcja w skojarzeniu jest ca∏ko-wicie zale˝na od odbiorcy ciep∏a. Dlate-go uk∏ady kogeneracyjne mogà byçstosowane tam, gdzie istnieje zapotrze-bowanie na ciep∏o grzewcze lub techno-logiczne. Mogà one mieç ró˝ne moceelektryczne i cieplne, jednak ostatecznieo ich wielkoÊci decyduje zawsze za-potrzebowanie na ciep∏o. Ostatnio bar-dzo cz´sto stosuje si´ instalacje ma∏ejmocy, rz´du kilku MW, w pobli˝u odbior-cy koƒcowego (tzw. kogeneracja rozpro-szona). Na ogó∏ wykorzystuje si´ w nichgaz ziemny, choç przybywa technologiiopartych o zasoby odnawialne dla pozys-kiwania ciep∏a (np. geotermia, kolektorys∏oneczne) i energii elektrycznej (m.in.ma∏e elektrownie wodne, elektrowniewiatrowe, zasilane biomasà, instalacjefotowoltaiczne).

Jednym z wa˝nych zadaƒ kogeneracjirozproszonej jest poprawa bezpieczeƒ-stwa i zwi´kszenie niezawodnoÊci zasila-nia odbiorców. Warto przypomnieç, i˝gwa∏towny rozwój rozproszonej elektro-energetyki gazowej nastàpi∏ po tzw.kryzysie kalifornijskim (2000/2001 r.)Trend ten pog∏´bi∏ si´ jeszcze po seriici´˝kich blackoutów w 2003 r., któredotkn´∏y m.in. USA, Wielkà Brytani´(Londyn), Dani´, Szwecj´ i W∏ochy.

Technologie kogeneracyjne ró˝nià si´poziomem kosztów inwestycyjnych ieksploatacyjnych i chocia˝ wiele z nichuzyskuje ju˝ poziom konkurencyjnoÊcirynkowej, cena energii wytwarzanej wskojarzeniu jest wy˝sza ni˝ wytwarzanejw elektrowniach kondensacyjnych. Uzy-skiwanie konkurencyjnoÊci przez posz-czególne technologie podnosi ich atrak-cyjnoÊç wÊród inwestorów, powodujàc zkolei wi´kszà penetracj´ rynkowà.

Dyrektywa kogeneracyjna 2004/8/WE,której implementacja do prawodawstwa

krajów cz∏onkowskich ma nastàpiç do 21lutego 2006 r., przewiduje kilka mecha-nizmów wspierania energetyki skoja-rzonej, np. energia elektryczna wyt-warzana w kogeneracji b´dzie mia∏apriorytetowy dost´p do sieci. Przewidujesi´ te˝ m.in. mo˝liwoÊç udzielenia pro-ducentowi energii z kogeneracji bez-poÊredniego lub poÊredniego wsparciamogàcego wywieraç ograniczony wp∏ywna handel energià elektrycznà. W gr´wchodzi wsparcie inwestycyjne, zwol-nienie z podatków lub ich zmniejszenie,a tak˝e m.in. bezpoÊrednie wsparciecen.

Dyrektywa wprowadza poj´cie wysokowydajnej kogeneracji, czyli takiej, wktórej wytwarzana iloÊç energii przynosioszcz´dnoÊci energii pierwotnej w wyso-koÊci co najmniej 10 proc. w porówna-niu z wartoÊciami odpowiednimi dlarozdzielnej produkcji ciep∏a i energiielektrycznej. Pochodzenie takiej energiib´dzie potwierdzane specjalnymi gwa-rancjami, które majà byç wzajemnieuznawane przez paƒstwa UE. Sposóbobliczania sprawnoÊci kogeneracji Komi-sja Europejska okreÊli do 21 lutego 2006 r.Do czasu ustanowienia ujednoliconychwartoÊci referencyjnych dla oddzielnegowytwarzania energii elektrycznej i cie-p∏a, paƒstwa cz∏onkowskie wdra˝ajàcdyrektyw´ powinny przyjàç w∏asne, kra-jowe wartoÊci referencyjne.

Metodà prób i b∏´dów

Polski rynek energii skojarzonej rozwi-ja si´ stopniowo, obejmujàc kolejne gru-py podmiotów i zwi´kszajàc udzia∏ wwolumenie sprzeda˝y. Obrót energiàelektrycznà pochodzàcà z kogeneracjidokonuje si w Polsce na warunkach obo-wiàzku zakupowego, przy czym do 1 lipca2003 r. – zgodnie z rozporzàdzeniemministra gospodarki z 15 grudnia 2000 r.w sprawie obowiàzku zakupu energiielektrycznej ze êróde∏ niekonwencjonal-nych i odnawialnych oraz wytwarzanej wskojarzeniu z wytwarzaniem ciep∏a, atak˝e ciep∏a ze êróde∏ niekonwencjonal-nych i odnawialnych oraz zakresu tegoobowiàzku – spoczywa∏ on jedynie naspó∏kach dystrybucyjnych, na tereniektórych zlokalizowany by∏ producentenergii wyprodukowanej w skojarzeniu.Spó∏ki zobowiàzane by∏y do zakupu ca∏ejoferowanej przez wytwórc´ energii. IloÊçzakupu zosta∏a okreÊlona na poziomie25 proc. ca∏kowitej sprzeda˝y odbiorcom

finalnym, a ewentualnà nadwy˝k´ ener-gii przedsi´biorstwo energetyczne mog∏oodsprzedaç operatorowi sieci przesy∏o-wej, czyli Polskim Sieciom Energetycz-nym SA. Warunkiem obowiàzkowegozakupu by∏o produkowanie energii zesprawnoÊcià przemiany chemicznejpaliwa brutto w energi´ elektrycznà iciep∏o ogó∏em nie mniejszà ni˝ 65 proc.liczonà Êredniorocznie.

WejÊcie w ˝ycie tego rozporzàdzeniaju˝ po okresie kontraktacji przez przed-si´biorstwa energetyczne energii na 2001 r.uderzy∏o w kilka du˝ych spó∏ek dystry-bucyjnych. Musia∏y one ponieÊç wy˝szekoszty zakupu energii, które – z racjitrwania roku taryfowego – nie zosta∏yodzwierciedlone w taryfie dystrybutora.

1 lipca 2003 r. wesz∏o w ˝ycie nowerozporzàdzenie ministra gospodarki z 30maja 2003 r., istotnie zmieniajàcezasady sprzeda˝y-zakupu energii pocho-dzàcej ze skojarzenia. Zmianie uleg∏równie˝ próg wymaganej sprawnoÊciprzemiany energii chemicznej paliwabrutto w energi´ elektrycznà i ciep∏o∏àcznie do 70 proc.

W nowym rozporzàdzeniu zmienionozasady obowiàzkowego zakupu energiiwytworzonej w skojarzeniu i roz∏o˝onogo w sposób równomierny na wszystkieprzedsi´biorstwa energetyczne – spó∏kidystrybucyjne, niezale˝nie od tego, czyna ich terenie przy∏àczone sà êród∏a pro-dukujàce energi´ podlegajàcà obowiàz-kowemu zakupowi. W celu zapewnieniarozwoju tych êróde∏ przewidziano rów-nie˝ stopniowy wzrost udzia∏u obowiàz-kowego zakupu w sprzeda˝y energiielektrycznej odbiorcom finalnym, jed-noczeÊnie zak∏adajàc zmniejszanie si´wolumenu energii pochodzàcej z kon-traktów d∏ugoterminowych zawartychprzez PSE SA.

Poziom wyjÊciowy (2003 r.) ustalonona 12,4 proc. W 2005 r. udzia∏ energiiskojarzonej w sprzeda˝y odbiorcomkoƒcowym ma wynieÊç 15 proc. i wzros-nàç do 16 proc. w 2010 r. Warunkiemspe∏nienia tych wymogów jest rozbu-dowa zdolnoÊci wytwórczych êróde∏ pro-dukujàcych w skojarzeniu.

Warto dodaç, ˝e dyrektywa 2004/8/WEprzewiduje odmienny sposób kwalifiko-wania energii elektrycznej jako energiiwytwarzanej w skojarzeniu z ciep∏em ni˝jest stosowany obecnie w Polsce. Doenergii tej zaliczaç si´ b´dzie ca∏oÊçenergii wytwarzanej ze sprawnoÊciàogólnà ponad 75 proc. albo 80 proc.

13

(zale˝nie od technologii), a tak˝e cz´Êçenergii wytwarzanej przy ni˝szej odwymienionych sprawnoÊci, jednak podwarunkiem osiàgni´cia przez producen-ta wskaênika oszcz´dnoÊci energii pier-wotnej na poziomie co najmniej 10 proc.Taki sposób klasyfikacji spowoduje zmia-ny iloÊci energii skojarzonej na rynku.

Nowe rozporzàdzenie precyzyjniej ni˝poprzednio okreÊli∏o zasady uczestni-ctwa wytwórców energii skojarzonej wrynku energii elektrycznej. Podmioty tesà zobowiàzane do pe∏nego uczestnictwaw rynku energii elektrycznej, które pole-ga m.in. na sk∏adaniu grafików godzi-nowych iloÊci oferowanej energii elek-trycznej do odpowiedniego operatorasystemu dystrybucyjnego oraz respek-towaniu zasad obowiàzujàcych na rynkubilansujàcym. Zrezygnowano te˝ z mo˝li-woÊci odsprzedawania nadwy˝ki energiido operatora sieci przesy∏owej – PSE SA.

Nowe – prorynkowe

1 stycznia 2005 r. wchodzà w ˝ycienowe regulacje dotyczàce zakupu ener-gii skojarzonej. Zgodnie z zapisamiznowelizowanego w kwietniu 2004 r.Prawa energetycznego, od 1 stycznia2005 r. obowiàzek zakupu energii skoja-rzonej obejmie równie˝ przedsi´biorstwaenergetyczne zajmujàce si´ wytwarza-niem energii elektrycznej lub jejobrotem i sprzedajàce t´ energi´ odbior-com, którzy dokonujà jej zakupu naw∏asne potrzeby.

Konsekwencjà przeniesienia obowià-zku zakupu energii skojarzonej na innepodmioty ni˝ przedsi´biorstwa obrotub´dàce operatorami systemu dystry-bucyjnego elektroenergetycznego, jestzwolnienie przez Prezesa Urz´du Regu-lacji Energetyki wytwórców energii sko-jarzonej z obowiàzku przedk∏adaniataryf do zatwierdzenia (od 1 stycznia2005 r.). Tak wi´c po czterech latachtaryfowania energii elektrycznej wytwa-rzanej w skojarzeniu z ciep∏em, rok2005 b´dzie pierwszym, w którymadministracyjne mechanizmy stanowie-nia cen ustàpià miejsca rynkowym.

Dzi´ki nowym przepisom przedsi´-biorstwa zobowiàzane do zakupu energiiskojarzonej zyskujà mo˝liwoÊç wyborunajkorzystniejszych dla siebie ofert naterenie ca∏ego kraju. W konsekwencjipoziom cen na rynku energii skojarzonejb´dzie ustalany w relacjach poda˝y ipopytu.

Tym samym zb´dny stanie si´ fun-kcjonujàcy obecnie system wyp∏acaniaspó∏kom dystrybucyjnym rekompensatza zakup energii skojarzonej. Dotych-czas w kosztach zwiàzanych z obrotemenergià elektrycznà w taryfach spó∏ekdystrybucyjnych, do których sieci przy∏à-czone sà êród∏a skojarzone, kosztyenergii skojarzonej uwzgl´dniane sà pojednakowej cenie, a ró˝nica wynikajàcaz ceny zakupu po cenie taryfowej danejelektrociep∏owni jest pokrywana przezwyp∏at´ rekompensaty. W zale˝noÊci oddostawcy cena 1 MWh energii skoja-rzonej kszta∏tuje si´ na poziomie ok.130-150 z∏. Spó∏ka dystrybucyjna kupu-jàc od elektrociep∏owni energi´ elek-trycznà skojarzonà otrzymuje rekom-

pensat´ do poziomu 120 z∏/MWh,stanowiàcego podstaw´ do wyliczeniauzasadnionych kosztów zakupu tej ener-gii w taryfie dystrybutora.

Ârodki na rekompensaty pochodzà zop∏at przesy∏owych ponoszonych przezwszystkich odbiorców w kraju, a ich roz-dzia∏em na poszczególne spó∏ki dystry-bucyjne zajmujà si´ PSE SA. Taki sys-tem nie motywuje do poprawy efekty-wnoÊci, a ponadto nie pozwala wyceniaçenergii skojarzonej wed∏ug regu∏ ryn-kowych. Ukszta∏towanie tych cen wprzysz∏oÊci b´dzie mieç istotny wp∏yw narozwój obecnych i nowych êróde∏ koge-neracyjnych na rynku energii elek-trycznej.

4

14

Regulacje prawne dotyczàce zie-lonej energii, czyli energii zeêróde∏ odnawialnych porozrzu-

cane sà w wielu aktach prawnych.Jednak najwa˝niejsza ustawa to Prawoenergetyczne i zwiàzane z nià aktywykonawcze, przede wszystkim rozpo-rzàdzenie ministra gospodarki i pracy zdnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szcze-gó∏owego zakresu obowiàzku zakupuenergii elektrycznej i ciep∏a wytworzo-nych w odnawialnych êród∏ach energii(Dz. U. Nr 267, poz. 2656).

Powy˝sze rozporzàdzenie, obowiàzu-jàce od poczàtku roku, okreÊla m.in.obowiàzkowy udzia∏ energii elektrycznejze êróde∏ odnawialnych w ca∏kowitymzu˝yciu krajowym. I tak w 2005 roku mato byç 3,1%, w 2006 – 3,6%, w 2007 – 4,3%, w 2008 – 5,4%, w 2009 – 7% i od2009 r. – 9%. Warto pami´taç, ˝e wpoczet odnawialnych êróde∏ energii zali-cza si´ w szczególnoÊci pràd lub ciep∏o zelektrowni wodnych i wiatrowych, zeêróde∏ gdzie paliwem sà biomasa i bio-gaz, ze êróde∏ geotermalnych oraz zes∏onecznych kolektorów oraz ogniwfotowoltaicznych. Od tej regu∏y sà (po-dane w rozporzàdzeniu) wyjàtki, m.in.dla elektrowni wodnych: do zielonejenergii nie zalicza si´ energii wytworzo-nej w elektrowniach szczytowo-pom-powych (lub cz´Êci energii szczytowo-pompowych w elektrowniach przep∏ywo-wych).

Nowelizacja

Jeszcze na dobre nie zadomowi∏o si´znowelizowane Prawo energetyczne(wesz∏o w ˝ycie 1 stycznia), a ju˝ po-s∏owie uchwalili ustaw´ o zmianieustawy (ustawa z 20 stycznia), która w

chwili tworzenia tego artyku∏u czeka∏ana osàd senatorów. Trzeba za∏o˝yç, ˝e powejÊciu znowelizowanej ustawy w ˝ycienastàpià równie˝ zmiany odpowiednichrozporzàdzeƒ, w tym rozporzàdzeniadotyczàcego obowiàzkowego zakupu zie-lonej energii.

Nowela ustawy zmienia pewne zapisyodnoszàce si´ do energii odnawialnej,m.in. rezygnuje z zapisu o obowiàzku za-kupu lub wytworzenia energii odnawial-nej na rzecz uzyskiwania i umarzaniaÊwiadectw pochodzenia lub wnoszeniaop∏at zast´pczych, definiuje te˝ odmien-ny bilans dla energii z elektrowni wia-trowych i zwraca uwag´ na niewielkie (omocy poni˝ej 5 MW) êród∏a zielonejenergii.

Do 5 MW

Zgodnie z art. 7. nowelizowanej usta-wy (ust. 8. pkt 3.) „za przy∏àczenieêróde∏ wspó∏pracujàcych z siecià orazsieci przedsi´biorstw energetycznychzajmujàcych si´ przesy∏aniem lub dys-trybucjà paliw gazowych lub energiipobiera si´ op∏at´ ustalonà na podstawierzeczywistych nak∏adów poniesionychna realizacj´ przy∏àczenia”. Wyjàtkiemod tej regu∏y majà byç odnawialne êród∏aenergii o mocy elektrycznej do 5 MWoraz podobnej mocy êród∏a energii sko-jarzonej (pod warunkiem ÊredniorocznejsprawnoÊci przemiany co najmniej 70%):w tych przypadkach op∏ata za przy∏àcze-nie b´dzie o po∏ow´ ni˝sza.

Przedsi´biorstwa energetyczne wyt-warzajàce energi´ elektrycznà w odna-wialnych êród∏ach energii o ∏àcznejmocy elektrycznej nie wi´kszej ni˝ 5MW korzystajà tak˝e ze zwolnienia odop∏at zwiàzanych ze Êwiadectwami po-

chodzenia: zwolnienia dotyczà op∏at zawpis do rejestru Êwiadectw pochodzeniai ewentualne zmiany, nie p∏aci si´ te˝op∏at skarbowych za wydanie takiegoÊwiadectwa oraz za uzyskanie koncesjina wytwarzanie zielonej energii.

Odmienny wiatr

Zakres, warunki i sposób bilansowaniasystemu elektroenergetycznego maprzedstawiç rozporzàdzenie okreÊlajàcewarunki funkcjonowania systemu elek-troenergetycznego. Zmieniona ustawazak∏ada odmienne ni˝ dla pozosta∏ychêróde∏ bilansowanie energii wiatru,uwzgl´dniajàce udzia∏ tej energii w iloÊcienergii elektrycznej wytworzonej w Pol-sce oraz „czas, w jakim nale˝y dokonaçzg∏oszenia umów sprzeda˝y energii elek-trycznej do realizacji operatorom syste-mu elektroenergetycznego w stosunkudo okresu, którego one dotyczà”. Kosztywynikajàce z tego odmiennego bilanso-wania majà byç uwzgl´dniane w kosz-

Odnawialna energia

odnawialne prawo

15

tach s∏u˝àcych do kalkulacji op∏at prze-sy∏owych w taryfach operatorów.

Âwiadectwo lub op∏ata

W obowiàzujàcym Prawie energetycz-nym art. 9a ust. 1. nak∏ada na przed-si´biorstwa energetyczne obowiàzekzakupu wytwarzanej na terenie krajuenergii elektrycznej ze êróde∏ odnawial-nych. Nowela modyfikuje ten punktrezygnujàc z bezpoÊredniego okreÊlaniazielonej energii elektrycznej na rzeczbardziej uniwersalnego obowiàzku uzys-kania i przedstawienia do umorzeniaPrezesowi Urz´du Regulacji EnergetykiÊwiadectwa pochodzenia. Dodatkowozostaje wprowadzona op∏ata zast´pcza(zamiast Êwiadectwa pochodzenia) wyli-czana wed∏ug zdefiniowanego w ustawiewzoru. Op∏ata zast´pcza ma stanowiçdochód Narodowego Funduszu OchronyÂrodowiska i Gospodarki Wodnej. Jest towi´c forma zap∏aty za brak Êwiadectwapochodzenia, a zatem za brak energiielektrycznej ze êróde∏ odnawialnych.Ten zapis sugeruje, ˝e ustawodawcaobawia si´ trudnoÊci z realizacjà okreÊ-lonych w rozporzàdzeniu zakupów zielo-nej energii dajàc przedsi´biorstwomenergetycznym bufor pozwalajàcy naunikni´cie kary za zbyt ma∏e zakupyenergii elektrycznej ze êróde∏ odnawial-nych. Dopiero w przypadku nieprze-strzegania obowiàzku przedstawieniaÊwiadectw pochodzenia lub uiszczeniaop∏at zast´pczych grozi kara finansowa.

Odnawialna i z kogeneracji

Uchwalone przez Sejm i skierowanedo Senatu zmiany w ustawie wprowa-dzajà poj´cie sprzedawcy z urz´du, czyli– w skrócie – przedsi´biorstwo energety-czne obs∏ugujàce niekorzystajàcych z za-sady TPA. Na sprzedawc´ z urz´dunak∏ada si´ obowiàzek zakupu zielonejenergii ze êróde∏ przy∏àczonych do sieci.W obrocie ciep∏em równie˝ istniejeobowiàzek zakupu ciep∏a ze êróde∏odnawialnych w wysokoÊci ograniczonejpotrzebami nabywców (zwanych wustawie odbiorcami). W obrocie energiàelektrycznà na przedsi´biorstwa ener-getyczne nak∏ada si´ obowiàzek zakupuenergii elektrycznej wytwarzanej w sko-jarzeniu z ciep∏em. Zakres wspomnia-nych obowiàzków majà okreÊlaç roz-porzàdzenia ministra gospodarkiuwzgl´dniajàce m.in. rodzaje odnawial-

nych êróde∏ energii, parametry tech-niczne i technologiczne wytwarzaniaenergii elektrycznej lub ciep∏a wyt-warzanych w odnawialnych êród∏achenergii wymagania dotyczàce pomiarów,rejestracji i sposobu obliczania iloÊcienergii elektrycznej lub ciep∏a ze êróde∏odnawialnych, wielkoÊç i sposób oblicza-nia udzia∏u zielonej energii wynikajàcejz obowiàzku uzyskania Êwiadectwapochodzenia oraz sposób uwzgl´dnianiaw kalkulacji cen energii ustalanych wtaryfach. Podobne rozporzàdzenie madotyczyç energii elektrycznej wytwa-rzanej w kogeneracji z ciep∏em.

Obowiàzki operatorów

Od 1 stycznia ustawa Prawo energety-czne zobowiàzuje operatorów systemówelektroenergetycznych do zapewnieniapierwszeƒstwa wszystkim podmiotom w„Êwiadczeniu us∏ug przesy∏ania energiielektrycznej wytworzonej w odnawial-nych êród∏ach energii oraz w skojarze-niu z wytwarzaniem ciep∏a”. Operatorma tak˝e obowiàzek odbioru energiielektrycznej wytwarzanej w skojarzeniuz wytwarzaniem ciep∏a. Obowiàzek ogra-niczony jest terytorialnie do êróde∏energii znajdujàcych si´ na tereniekraju. Kolejnym obowiàzkiem operato-rów jest sprawozdawczoÊç: dwa razy doroku majà oni przedstawiaç PrezesowiURE informacje o „iloÊciach energiielektrycznej wytworzonej w odnawial-nych êród∏ach energii przy∏àczonych dojego sieci i wprowadzonej do systemuelektroenergetycznego, z podzia∏em naposzczególne rodzaje êróde∏”.

Dobre pochodzenie

Artyku∏ 9e ustawy definiuje „Êwiadec-two pochodzenia” potwierdzajàce wyt-worzenie energii elektrycznej w odnawial-nym êródle energii. Âwiadectwo musizawieraç dane identyfikujàce wytwórc´,okreÊlaç lokalizacj´, rodzaj i moc êród∏aenergii, okres, w którym energia elek-tryczna zosta∏a wytworzona oraz infor-mowaç o iloÊci energii obj´tej Êwiadec-twem pochodzenia. Âwiadectwa wydajePrezes URE. Wnioski sk∏adajà wytwórcyenergii elektrycznej za poÊrednictwemoperatora systemu. Wynikajàce ze Êwia-dectwa pochodzenia prawa majàtkowestanowià towar gie∏dowy, przy czymgie∏da towarowa prowadzi rejestr tychÊwiadectw (wpisy obcià˝one sà op∏atà).

Umarzanie Êwiadectw pozwala sprze-dawaç zielonà energi´ elektrycznà tylkojeden raz. Umorzenie (w ca∏oÊci lubcz´Êciowe) nast´puje na wniosek przed-si´biorstwa energetycznego dysponu-jàcego prawami majàtkowymi, a doko-nuje go Prezes URE.

Raporty ministra

O tym, jaki ma byç udzia∏ energii elek-trycznej pochodzàcej ze êróde∏ odna-wialnych (na terenie kraju) w ca∏ymzu˝yciu energii elektrycznej informujeraport ministra gospodarki przedsta-wiany Radzie Ministrów. Cele zawarte wraporcie obejmujà okres 10 lat i majàbyç prezentowane co pi´ç. Obok celóww raporcie majà byç te˝ przedstawianeÊrodki ich realizacji. Pierwszy raport mabyç og∏oszony do 31 marca. Natomiastco dwa lata minister gospodarki na pod-stawie sprawozdania z URE sporzàdzaanaliz´ realizacji zak∏adanych celów iosiàgni´tych wyników w zakresie wyt-warzania energii elektrycznej ze êróde∏odnawialnych. Pierwszy termin og∏o-szenia analizy mija 27 paêdziernika2005.

Kary pieni´˝ne

Nieprzestrzeganie obowiàzku zakupuenergii elektrycznej ze êróde∏ odnawial-nych wià˝e si´ z karà pieni´˝nà zarównow ustawie obowiàzujàcej, jak i w uch-walonej przez Sejm noweli. Zmienia si´jedynie sposób naliczania kary minimal-nej. W obowiàzujàcej ustawie jest todwukrotnoÊç iloczynu Êredniej cenyzielonej energii i jej niedoboru (ró˝nicyiloÊci obowiàzkowej i zakupionej rzeczy-wiÊcie). Nowelizacja przewiduje kary zabrak zakupu zielonej energii, brakzakupu energii elektrycznej wytwa-rzanej w kogeneracji z ciep∏em oraz zanieuiszczenie op∏aty zast´pczej. Wpierwszych dwóch przypadkach karaminimalna to iloczyn brakujàcej energiii jej Êredniej ceny z poprzedniego roku, aw ostatnim brakujàca op∏ata zast´pczapodwy˝szona o 30%. Kary majà wymu-szaç inwestycje w rozwój odnawialnychêróde∏ energii, ale jak widaç, nowepodejÊcie jest ∏agodniejsze od dotychcza-sowego i przede wszystkim zach´ca doprzestrzegania op∏at zast´pczych.

4

Wojciech Kwinta

16

Wkoƒcu 1997 r. na rynku japoƒ-skim pojawi∏a si´ Toyota Prius– pierwszy seryjnie produko-

wany samochód o nap´dzie hybrydo-wym. Nap´d stanowi stale prze∏àczalnàkombinacj´ nap´du elektrycznego i spa-linowego. Liderami we wprowadzaniunap´du hybrydowego w samochodachosobowych sà firmy japoƒskie. W Euro-pie stosujà go producenci samochodówdostawczych. Tak˝e Polska ma swójudzia∏ w rozwoju samochodów z alter-natywnym nap´dem. Fabryka samolo-tów w Mielcu podj´∏a w 1970 r. produk-cj´ wózków dla mi∏oÊników golfa. DziÊpopularne Meleksy majà wiele innychzastosowaƒ i s∏u˝à nie tylko golfistom.

Nap´d hybrydowy jest uk∏adem, wktórym wspó∏dzia∏ajà dwa ró˝ne êród∏aenergii lub ogólniej – ró˝ne êród∏a na-p´du. Nadwy˝ka energii generowanaprzez silnik spalinowy jest wykorzysty-wana do ∏adowania akumulatorów elek-trochemicznych, hydraulicznych lubmechanicznych. Ta zgromadzona ener-gia jest nast´pnie wykorzystywana dopokrycia zapotrzebowania na energi´nap´du dodatkowego, wspó∏pracujàcegoz podstawowym.

Zastosowanie uk∏adu hybrydowegoumo˝liwia u˝ycie silnika spalinowego omniejszej mocy, czyli taƒszego ni˝ wprzypadku klasycznego uk∏adu nap´do-wego. Silnik spalinowy pracuje w uk∏a-dzie hybrydowym przy wi´kszych obcià-˝eniach, dlatego jednostkowe zu˝yciepaliwa jest mniejsze, silnik elektrycznyjest wykorzystywany zaÊ w zakresie ob-cià˝eƒ cz´Êciowych (ruch uliczny), przyktórych silniki spalinowe wykazujàwi´ksze zu˝ycie paliwa ni˝ w optymal-nych warunkach spalania. Dlatego na-p´d hybrydowy jest jednym z rozwiàzaƒmogàcych spe∏niç wymagania normtoksycznoÊci spalin ULEV.

Nap´dy hybrydowe dzielà si´ na syste-my szeregowe i systemy równoleg∏e. Wuk∏adach szeregowych silnik spalinowys∏u˝y wy∏àcznie do nap´du pràdnicyzasilajàcej silnik elektryczny lub ∏adowa-nia akumulatorów; ko∏a nap´dzane sàwy∏àcznie przez silnik elektryczny. Wuk∏adach równoleg∏ych ko∏a nap´dzanesà zarówno przez silnik spalinowy, jak ielektryczny, a ponadto silnik spalinowynap´dza pràdnic´.

W teÊcie Toyota Prius pokonuje najednym litrze paliwa odleg∏oÊç dwa razywi´kszà ni˝ konwencjonalne samochodyo porównywalnej wielkoÊci i mocy. Ozna-cza to o 50% mniejszà jednostkowàemisj´ dwutlenku w´gla. IloÊç wydziela-nego przez Priusa tlenku w´gla, w´glo-wodorów i tlenków azotu stanowi zaled-wie 1/10 maksymalnego poziomu emisji

dopuszczanego przez przepisy japoƒskie.W Japonii Toyota firmuje równie˝ auto-busy wyposa˝one w szeregowy nap´dhybrydowy. Planuje wprowadziç samo-chody o nap´dzie hybrydowym do kolej-nych krajów.

Du˝ym problemem w dalszym upow-szechnianiu nap´du hybrydowego jestjego wysoki koszt. Produkcja seryjnamo˝e obni˝yç koszty wytwarzania najis-totniejszych cz´Êci, takich jak akumula-tory i silniki elektryczne. Post´p tech-niczny pozwoli na uzyskanie wi´kszejmocy z mniejszych zespo∏ów nap´do-wych. Toyota Prius kosztuje dziÊ wPolsce 112 tys. z∏. Popyt na Priusa jestpierwszà oznakà odchodzenia od sil-ników spalinowych. Dla Toyoty samo-chód hybrydowy mo˝e byç kluczem dodominacji na rynku Êwiatowym – mówijapoƒski ekspert ds. motoryzacji TadashiTateuchi. Od paêdziernika koncernpotroi∏ produkcj´ Priusa do 15 tys. autmiesi´cznie. W pierwszych szeÊciu mie-siàcach tego roku sprzeda˝ w USAwzros∏a o 153%, w Europie a˝ o 874%, a w Japonii dziesi´ciokrotnie.

Konkurencja nie Êpi

W marcu 2002 r. nap´d hybrydowyzastosowano w masowo produkowanymmodelu Honda Civic. Jednak w porów-naniu ze swoim pierwowzorem, systemzosta∏ w znacznym stopniu zmody-fikowany. W rezultacie powsta∏ wyjàt-

Nap´d kombinowany

Czas hybrydju˝ nadszed∏

Marcin Matuzik

17

kowo oszcz´dny, praktyczny, przyjaznydla Êrodowiska samochód, który pod˝adnym wzgl´dem nie ust´puje automtej klasy nap´dzanym tradycyjnymi sil-nikami benzynowymi. Zastosowany wHondzie Civic system IMA drugiej gene-racji ∏àczy silnik benzynowy i-DSI opojemnoÊci 1,3 l z p∏askim, lekkim sil-nikiem elektrycznym. Silnik elektryczny,pracujàc jako generator, przetwarzaenergi´ powstajàcà podczas hamowania,która nast´pnie magazynowana jest wakumulatorach. Energia ta wspomagasilnik benzynowy dodajàc mocy podczasruszania, przyspieszania lub wje˝d˝aniapod gór´. System IMA jest samowystar-czalny, z elektronicznà kontrolà na∏ado-wania akumulatorów, która zapobiegakompletnemu ich roz∏adowaniu. Je˝elipoziom ich na∏adowania jest niski,∏adujà si´ one tak˝e podczas jednostaj-nej jazdy po autostradzie. Cena HondyCivic IMA w wersji podstawowej MX to94 tys. z∏.

Lexus z kolei proponuje swój sa-mochód z nap´dem hybrydowym wpostaci silnika spalinowego i 2 silnikówelektrycznych – z przodu i z ty∏u pojaz-du.

Hybrydowe ci´˝arówki w Europie

Mercedes-Benz produkuje samochodydostawcze zu˝ywajàce gaz ziemny, gazLPG, nap´d elektryczny bàdê ogniwapaliwowe. Ta pozycja marki jako pio-niera zosta∏a po raz kolejny zaakcen-towana podczas Salonu Pojazdów U˝yt-kowych IAA 2004. Tym razem dzi´kimodelowi Sprinter z nap´dem hybry-dowym z mo˝liwoÊcià zewn´trznego ∏a-dowania. Funkcja ta oznacza, ˝e pojazdjest wyposa˝ony w gniazdo zasilajàce,które pozwala na ∏adowanie baterii na-wet przy wy∏àczonym silniku, np. wnocy. W przysz∏oÊci w ofercie znajdziesi´ równie˝ Sprinter z nap´dem hybry-dowym bez gniazda ∏adowania baterii.

W modelu Sprinter z nap´dem hybry-dowym z mo˝liwoÊcià ∏adowania z siecilub bez silnik elektryczny zosta∏ zinte-growany z jednostkà nap´dowà pomi´-dzy skrzynià biegów, a sprz´g∏em. Czer-pie on energi´ z baterii niklowo-wodor-kowej, nieustannie ∏adowanej podczasjazdy, spe∏niajàc funkcj´ pràdnicy iwykorzystujàc energi´ wytworzonà pod-czas hamowania lub jazdy z góry. Sa-mochód dostawczy z nap´dem hybry-

dowym charakteryzuje si´ zerowàemisjà spalin oraz wyjàtkowo cichàpracà silnika podczas jazdy w mieÊcie iinnych ekologicznie wra˝liwych obsza-rach. Równie istotnym atutem jest fakt,i˝ u˝ytkownik zyskuje oszcz´dnoÊci wzu˝yciu oleju nap´dowego, które jestni˝sze o 10-50%, w zale˝noÊci od rodza-ju eksploatacji pojazdu. Silnik spalinowyjest wspomagany nap´dem elektry-cznym przy niskich obrotach oraz pod-czas przyspieszania. Maksymalne wciÊ-ni´cie peda∏u gazu powoduje jednoczes-nà prac´ obu jednostek. W trakcie zwy-k∏ej jazdy kierowca mo˝e wybraç ˝àdanynap´d za pomocà odpowiedniego przy-cisku.

W oferowanym przez model Merce-des-Benz Sprinter systemie nap´duhybrydowego z mo˝liwoÊcià ∏adowania zsieci silnik elektryczny o mocy 70 kWjest po∏àczony z konwencjonalnymdieslem. èród∏em jego energii jest bate-ria niklowo-wodorkowa (NiMH) o po-jemnoÊci 14 kWh. Nap´d elektrycznypozwala na pokonanie maks. 30 km.Bateri´ ∏aduje si´ z sieci elektrycznej, naprzyk∏ad w nocy, przy czym czas jej ∏ado-wania wynosi ok. 6 godzin. Do ∏adowaniabaterii jest tak˝e wykorzystywana ener-gia wytworzona podczas hamowania.Mo˝na równie˝ korzystaç z silnika elek-trycznego 40 kW. Znajduje si´ on nawyposa˝eniu wersji Sprinter z nap´demhybrydowym z mo˝liwoÊcià zewn´trz-nego ∏adowania i mo˝e byç u˝ywany jakopràdnica obs∏ugujàca stosowane w tere-nie narz´dzia i urzàdzenia. Dodatkowewyposa˝enie elektryczne wa˝y 350 kg.W przypadku zastàpienia baterii NiMHbateriami litowo-jonowymi ci´˝ar tenzmniejsza si´ do 160 kg.

Sprinter z nap´dem hybrydowym bezgniazda ∏adowania baterii posiadamniejszy silnik elektryczny o mocy 30kW oraz mniejsze baterie o pojemnoÊcizaledwie 3 kWh. Mo˝na na nich poko-naç od 3 do 4 km, co w zupe∏noÊciwystarczy na jazd´ w miejscach przez-naczonych dla pieszych. W przypadkutej prostszej opcji dodatkowy ci´˝arwynosi ok. 100 kg.

Ulgi ze strony paƒstwa

Patrzàc na ca∏oÊç zagadnienia nie dasi´ ukryç, ˝e ze wzgl´du na drugà jed-nostk´ nap´dowà, nap´d hybrydowywià˝e si´ z pewnymi stratami podwzgl´dem ∏adownoÊci oraz z wy˝szà

cenà zakupu. Tym niemniej dziewi´çkrajów UE ju˝ wprowadzi∏o zach´ty dozakupu pojazdów o nap´dzie hybrydo-wym, w tym preferencyjne podatki lubdotacje, a tak˝e ulgi podatkowe z tytu∏uu˝ytkowania takich samochodów. Np. wLondynie pojazdy z nap´dem gazowymlub hybrydowym sà zwolnione z op∏atdrogowych.

Zwa˝ywszy na spodziewane coraz su-rowsze przepisy w zakresie emisji spalin,ograniczenia dost´pu do obszarów po∏o-˝onych w centrach miast, op∏aty dro-gowe i podatki z tytu∏u pojazdów, a tak˝ez myÊlà o ogólnym ograniczeniu zu˝yciapaliwa – ten rodzaj uk∏adu nap´dowegonabiera coraz wi´kszego znaczenia naÊwiecie.

Za i przeciw

Zwolennicy nap´dów tradycyjnychubolewajà nad z∏o˝onoÊcià i kosztempojazdów z nap´dem hybrydowym. InnipodkreÊlajà, ˝e pojazdy te w dalszymciàgu wykorzystujà silniki o nap´dziespalinowym, a zatem emitujà zanie-czyszczenia i trujàce gazy, choç czynià tow mniejszym stopniu ni˝ samochodykonwencjonalne.

Obroƒcy nap´dów hybrydowych odpo-wiadajà, ˝e koszty obni˝à si´ wraz zewzrostem rozmiarów produkcji oraz wmiar´ udoskonalania procesów techno-logicznych przez producentów samo-chodów. Przekonujà, ˝e nap´d hybrydo-wy jest najlepszà realistycznà opcjàstworzenia przyjaznego Êrodowisku tran-sportu a˝ do czasu, gdy na rynku dojdziedo bardziej znaczàcego prze∏omu, jakimmo˝e byç upowszechnienie ogniwa pali-wowego.

Nap´dy hybrydowe pozwalajà na u˝yt-kowanie samochodów ze znaczniemniejszà szkodà dla Êrodowiska. Pojazdyo nap´dzie hybrydowym nie majà ogra-niczeƒ typowych dla nap´dów czystoelektrycznych. W wi´kszoÊci z nich wy-eliminowano równie˝ niedogodnoÊçzwiàzanà z koniecznoÊcià ∏adowaniaakumulatorów, czego wymagajà samo-chody z nap´dem wy∏àcznie elek-trycznym. 4

18

Po ponad siedmiu latach od datyuchwalenia,16 lutego br. wszed∏ w˝ycie tzw. Protokó∏ z Kioto. G∏ów-

ne uroczystoÊci zwiàzane z tym wydarze-niem odby∏y si´ w Kioto – stolicy Japoniiza czasów cesarskich, gdzie dokumentzosta∏ podpisany w 1997 r. jako za∏àcznikdo Ramowej Konwencji ONZ o zmia-nach klimatycznych. W trakcie ceremo-nii wystàpi∏a m.in. laureatka PokojowejNagrody Nobla z 2004 r., kenijskadzia∏aczka ekologiczna Wangari Maat-hai. Odczytano tak˝e przes∏anie sekre-tarza generalnego ONZ Kofiego Annanai przewodniczàcego Komisji Europej-skiej Jose Manuela Durao Barroso.Ró˝nego rodzaju uroczystoÊci odbywa∏ysi´ tak˝e w Europie, m. in. w Berlinie iw Pary˝u, gdzie apelowano o przy∏àcze-nie si´ do Protoko∏u krajów, które tegojeszcze nie uczyni∏y, czyli przede wszyst-kim do Stanów Zjednoczonych.

Utworzony w 1988 r. Mi´dzynarodowyZespó∏ ds. Zmian Klimatu ostrzega, ˝edla powstrzymania ekologicznej kata-strofy konieczna jest wspó∏praca wszyst-kich paƒstw, które powinny zgodziç si´co do kilku podstawowych zasad, takichjak równoÊç w dost´pie do atmosfery iodpowiedzialnoÊç za ograniczenie emisjigazów cieplarnianych, a tak˝e uznaniezasady prawa mi´dzynarodowego, zgod-nie z którym dzia∏ania podejmowane wjednym kraju nie mogà prowadziç doszkód i degradacji w innym kraju, i wre-szcie zasada sprawiedliwoÊci mi´dzy-pokoleniowej, oznaczajàca brak zgody naprzerzucanie kosztów przeciwdzia∏aniazmianom klimatycznym na nast´pnepokolenia.

Warto przypomnieç, ˝e Protokó∏ zKioto zosta∏ ju˝ podpisany i ratyfikowanyprzez 141 krajów, w tym 30 wysokouprzemys∏owionych. Jego sygnatariu-

szem jest równie˝ Polska, która pod-pisa∏a ten dokument 15 lipca 1998 roku.zobowiàzujàc si´ do redukcji emisji ga-zów cieplarnianych w latach 2008-2012o 6 proc. w stosunku do roku bazowego,tj. do poziomu 531 mln t.

Po przystàpieniu Rosji

Kioto w mocyPiotr Ginalski

19

Protokó∏ to umowa mi´dzyrzàdowa, a jej celem jest ograniczenie do 2012 r.emisji gazów cieplarnianych do atmos-fery o 5,2 proc. w stosunku do stanu z1990 r. G∏ówny winowajca to dwutlenekw´gla (CO2), pochodzàcy g∏ównie zespalania paliw. Protokó∏ dotyczy tak˝emetanu (CH4), powstajàcego np. na wy-sypiskach Êmieci oraz podtlenku azotu(N2O), b´dàcego rezultatem stosowanianawozów sztucznych. Obowiàzuje po-nadto tak˝e w stosunku do gazów u˝y-wanych w przemyÊle – fluorow´glowodo-ru (HFC), perfluorokarbonu (PFC) orazszeÊciofluorku siarki (SF6) – sà to Êrodkich∏odzàce, przewodniki ciep∏a oraz izo-latory.

Obowiàzujàcà cz´Êcià prawa mi´dzy-narodowego dokument staç si´ mia∏ wmomencie ratyfikowania go przez 55proc. paƒstw-sygnatariuszy, w tym przezkraje odpowiedzialne za co najmniej 55proc. emisji gazów. Dopiero niedawnaratyfikacja Protoko∏u z Kioto przezRosj´, wytwarzajàcà ok. 17 proc. wszyst-kich gazów, umo˝liwi∏a wejÊcie doku-mentu w ˝ycie. Innà sprawà jest, na ileRosjanie rzeczywiÊcie zamierzajà si´wywiàzywaç z przyj´tych zobowiàzaƒ.Trzeba wierzyç, ˝e to nie tylko pustedeklaracje.

Trzeba przyznaç, ˝e wi´kszoÊç krajów,które ju˝ ratyfikowa∏y umow´, realizujejà z powodzeniem – wed∏ug KomisjiEuropejskiej 13 spoÊród 15 dawnej UEprawdopodobnie przekroczy poziom wy-maganych redukcji. Protokó∏ przewidujezresztà tzw. mechanizmy ∏agodzàce,dajàce poszczególnym sygnatariuszommo˝liwoÊç wype∏nienia norm tak˝e winny sposób. Paƒstwa, które z powodze-niem zrealizowa∏y swoje limity, mogàswe nadwy˝ki sprzedawaç innym. Krajewysoko rozwini´te mogà te˝ uzyskaçprawo do dodatkowej emisji, jeÊli wyka˝àsi´ inwestycjami w technologi´ uzyski-wania „czystej” energii na terenieubo˝szych paƒstw i obni˝à w ten sposóbemisj´ gazów w tych krajach. Mogà te˝wype∏niaç limity realizujàc np. programysadzenia drzew, wch∏aniajàcych dwu-tlenek w´gla itp.

Tematem, który wraca jak bumerang,jest brak zgody Stanów Zjednoczonych,odpowiedzialnych za 36 proc. Êwiatowejemisji szkodliwych gazów do atmosfery.George W. Bush odmówi∏ ratyfikowaniaprotoko∏u ju˝ w 2001 r., gdy tylko zosta∏prezydentem. W przypadku USA, zak∏a-dana przez Kioto redukcja powinna wy-

nieÊç 7 proc. w porównaniu z poziomememisji z 1990 r. Amerykanom szczegól-nie nie podoba si´ to, ˝e kraje takie, jakChiny i Indie, które w zwiàzku z przy-spieszonym rozwojem gospodarczymcoraz silniej zanieczyszczajà atmosfer´,mogà to czyniç bez ˝adnych ograniczeƒ.Ich bowiem, w przeciwieƒstwie do USA,protokó∏ nie obejmuje.

Amerykaƒski prezydent sprzeciwia si´uregulowaniom mi´dzynarodowym, alesam przedstawi∏ ostatnio Kongresowiprojekt ograniczenia emisji gazów cie-plarnianych wytwarzanych przez elek-trownie. Plan „Czyste Niebo” przewidu-je zmniejszenie emisji rt´ci, dwutlenkusiarki i tlenków azotu do powietrza o ok.70 proc. Zak∏ada wprowadzenie trwa-∏ych ograniczeƒ na terenie ca∏ychStanów Zjednoczonych, co oznacza, ˝ebez wzgl´du na to, ile energii w przy-sz∏oÊci wyprodukuje elektrownia, iloÊçzanieczyszczeƒ nie b´dzie mog∏a si´zwi´kszyç. Dzi´ki temu poziom zanie-czyszczeƒ w atmosferze nad terytoriumUSA zmniejszy∏by si´ do 2018 r. o ok. 90proc. w porównaniu z 1970 r.

Los ustawy jest jednak niepewny.Krytykujà jà opozycyjni demokraci, atak˝e Êrodowiska ekologów. Zdaniem„New York Times”, krytykujà g∏ówniedlatego, ˝e jest to plan Busha i gdybytylko podobny projekt przed∏o˝y∏ przed-stawiciel demokratów z radoÊcià zag∏o-sowaliby za jego przyj´ciem. Z drugiejstrony pojawiajà si´ ju˝ g∏osy – jak piszebrytyjski „Financial Times” – zarzuca-

jàce Bushowi wprowadzanie Protoko∏u zKioto tylnymi drzwiami.

Âwi´tujàc wejÊcie Protoko∏u w ˝ycieEuropa nie zapomina, ˝e to dopieropierwszy krok na drodze do zapobie˝enianiekorzystnym zmianom klimatu Ziemi.Europejscy Zieloni postulujà dalsze,zdecydowanie bardziej radykalne ogra-niczenie emisji CO2 do 2020 r. o 30proc. w stosunku do poziomu z 1990 r. ico najmniej o 80 proc. do 2050 r. Chcàponadto, aby do 2020 r. 25 proc. zu˝y-wanej przez UE energii pochodzi∏o zeêróde∏ odnawialnych.

Mniej radykalnà propozycj´ zg∏osi∏ napoczàtku 2005 r. prezydent FrancjiJacques Chirac, który wezwa∏ do ogra-niczenia do 2025 r. emisji gazów o 25proc. w stosunku do stanu obecnego. 9 lutego br. Komisja Europejska przyj´∏aplany przeciwdzia∏ania zmianom kli-matycznym po 2012 r., kiedy to wygasnàzobowiàzania do ich redukcji, wynika-jàce z Protoko∏u z Kioto. KE proponuje,aby strategia Unii po 2012 r. zawiera∏adà˝enie do w∏àczenia jak najwi´kszejliczby krajów do programu redukcjiemisji. Chce te˝, aby Chiny i Indie akty-wniej przy∏àczy∏y si´ do przeciwdzia∏aniazmianom klimatycznym. Program Komi-sji przewiduje równie˝ rozszerzenie listysektorów obj´tych ograniczeniamiemisji, m.in. o transport morski i lotni-czy. Szefowie paƒstw Unii debatowalinad propozycjà KE podczas wiosennegoszczytu w marcu br.

4