Ochrona własności

intelektualnej

Przedmiot i podmiot prawa autorskiego

dr inż. Robert Stachniewicz

Utwór jako podstawowy przedmiot prawa autorskiego, jest to każdy

przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w

jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu

wyrażenia (art.1 ust. 1 Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83 o prawie autorskim…).(przykład: projekty budynków, projekt znaku towarowego, postać graficzna afisza i

ogłoszenia, wizytówki)

Działalność twórcza – działalność człowieka mająca na celu wytworzenie

czegoś nowego, oryginalnego, czego dotąd nie było.(nie ma znaczenia wartość utworu, jego walory estetyczne czy moralne, wszystkie utwory

maja taką samą ochronę prawno-autorską)

Słownik języka polskiego definiuje pojęcie „twórczy” jako „mający na celu tworzenie, powodowanie powstania

czegoś”. Przesłanka „twórczości” (oryginalności) oznacza, że powstanie dzieła ma charakter kreatywny, niesie w

sobie pewne nowe, nieistniejące wcześniej wartości. Jest ona zrealizowana, gdy w dziele występują nowe,

wymyślone, stworzone przez twórcę elementy. O tym, czy dzieło jest wystarczająco oryginalne, decyduje za

każdym razem sąd.

PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO

Indywidualny charakter – niepowtarzalny charakter formy wyrażający się w

ujęciu tematu i sposobie jego przedstawienia.(utwór nie ma charakteru indywidualnego gdy forma jego przedstawienia jest typowa dla

danego dzieła np. zdjęcia z wypadku sam. zdjęcia paszportowe, krótkie notatki prasowe,

zestawienia itp.)

O indywidualnym charakterze można mówić gdy dany rezultat działalności człowieka nie jest wynikiem pracy

rutynowej lub szablonowej. O indywidualności dzieła można mówić, gdy da się stwierdzić, że dane dzieło nie

powstało wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę.

Także w tym wypadku decyzja – w razie sporu – należy wyłącznie do sądu.

Przykład:

W orzecznictwie podkreśla się, iż zdjęcia dokumentujące np. zbiory muzealne, zdjęcia będące prostą informacją

prasową nie zawsze będą utworami. W doktrynie wskazuje się iż np. zdjęcia paszportowe – wykonane ściśle

według wskazówek normatywnych (ustawowych) nie będą nosiły znamion twórczości – gdyż będą typowymi

działaniami odtwórczymi.

Ustalenie utworu – uzewnętrznienie, nadanie mu postaci, która pozwala na

zapoznanie się z nim przynajmniej jednej osobie nie wliczając w to autora

(twórcy) utworu.Słownik jeż. polskiego: „ustalenie” – uczynienie niezmiennym.(utwór może mieć również charakter nietrwały np. wygłoszenie wykładu czy przemówienia, improwizacja muzyczna itp.)

Z ochrony autorsko-prawnej korzystają utwory spełniające 3 wcześniej

wymienione kryteria.wątpliwości → sąd (wyjątek z listy czy też zgodny z def.)

Ochrona prawną (prawa autorskie) mogą być objęte:

- utwory samoistne,

- utwory inspirowane,

- zbiory dzieł,

- dzieła zbiorowe,

- opracowania cudzych utworów.

Utwór samoistny - to taki który nie zawiera cudzych elementów twórczych,

w którym nie wykorzystano cudzych dzieł, mimo że może być innymi

dziełami inspirowany (wtedy mówimy o utworze samoistnym inspirowa-nym, który może być również przedmiotem prawa autorskiego bez

uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego).

Zbiór dzieł – różnego rodzaju antologie (grec. anthos – kwiat, lego – zbieram) itp.,

mogą być utworem, nawet gdy zawierają niechronione elementy np. utwory

co do których ochrona prawno–autorska wygasła, o ile przyjęty w nich dobór,

układ lub zestawienie ma twórczy charakter. W takim przypadku chronimy

efekt twórczego zestawienia, ułożenia elementów zbioru.

Dzieło zbiorowe – utwór stworzony przez większy zespół autorów, zgodnie

z ustaloną przez wydawcę koncepcją całości, np. encyklopedia, słownik,

publikacja periodyczna; prawo do poszczególnych części dzieła zbiorowego

mających samodzielne znaczenie przysługuje ich autorom; prawo do całości

dzieła zbiorowego i do jego tytułu przysługuje wydawcy.

Opracowanie cudzego utworu tzw. utwór zależny – utwór, który powstaje

na bazie innego utworu (samoistnego) i zawiera w istotnym stopniu jego

elementy twórcze. Powstaje na skutek zaczerpnięcia w sposób twórczy

pewnych elementów z utworu macierzystego.

Do opracowań takich można zaliczyć m.in.:

- tłumaczenia,

- przeróbki,

- adaptacje,

- streszczenia,

- inscenizację dramatu,

- aranżacje muzyczne,

- antologie,

- przerobione logo.

W celu rozpowszechniania opracowania należy uzyskać zgodę twórcy

utworu pierwotnego (umowa podobna do licencyjnej - okres 5 lat).

Utwory zależne (opracowanie) wymagają uzyskiwania zgody w celu ich

rozpowszechniania natomiast przy utworach inspirowanych taka zgoda nie

nie jest wymagana.

Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory:

1. ze względu na warunki zawarte w ustawie „o prawie autorskim i prawach

pokrewnych” (Dz.U. 1994 Nr 24 poz.83)

OGRANICZENIA ZAKRESU OCHRONY UTWORÓW.

- akty normatywne lub urzędowe projekty,(ustawy, rozporządzenia, przepisy wydawane przez organy samorządowe, umowy

międzynarodowe, itp. dokumenty.

- urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,

- opublikowane opisy patentowe i ochronne,

- proste informacje prasowe.

Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory:

2. ze względu na brak indywidualnego charakteru oraz braku przejawów

działalności twórczej (2 z 3 warunków z definicji utworu).

- procesy twórcze(utwór to produkt finalny procesu twórczego więc sam proces jako taki nie podlega ochronie ze

względu na przepisy o prawie autorskim … → ochrona kodeks cywilny).

- metody pracy, style,

- techniki tworzenia utworu,(szkic, wypełnianie kolorem lub treścią, poprawki → obraz malarski lub utwór literacki)

- idee i pomysły nie wyrażone oryginalną formą,

- pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe,(teoria względności, prawo Archimedesa itp.)

- formy plastyczne, przestrzenne znane powszechne i od dawna,(plakat, fotografia, utrwalenie na kliszy obrazów ruchomych → film, itp.)

- elementy utworów pozbawione charakteru twórczego. (typowe tabele i rysunki np. tabliczki w dolnym rogu rysunku technicznego; zestawienia

pozbawione oryginalnej koncepcji np. zestawienia części – stolarki okiennej, elementów

konstrukcji w projektach budynków – płyt żelbetowych z wymiarami, dźwigarów, itp.).

PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO

Podmiotem praw autorskich może być:

- twórca, ( pojedyncza osoba ).

- współtwórcy,( wiele osób → dzieła wspólne i połączone ).

- osoby uprawnione.( pozostali → pracodawca, producent lub wydawca, instytucja naukowa ).

Twórca → osoba podpisana na utworze jako jego autor lub podana w inny

sposób podczas rozpowszechniania utworu.(obalenie autorstwa jedynie na drodze sądowej)

Możliwe jest nabycie majątkowych praw autorskich do utworu przez inne osoby przez

podpisanie umowy o przeniesienie praw autorskich (majątkowych) lub np. na drodze

testamentu.

Współtworzenie → podjęcie wspólnych działań, przez grupę osób

(min.2), mających na celu stworzenie wspólnego utworu (dzieła), np. film,

książki, widowisko teatralne.

Współtwórcom prawo autorskie przysługuje wspólnie, dlatego prawo do

całości utworu (dzieła) przysługuje wszystkim.

Dzieło wspólne → wspólny szkic, plan działań, podział obowiązków,

przesłanie które ma nieść dany utwór, itp.Prawo autorskie przysługuje dla wszystkich współautorów a świadczenia wynikają z

osobistego wkładu każdego z nich. Wykonywanie prawa autorskiego do całości utworu

wymaga zgody wszystkich współtwórców.

Dzieło połączone → połączenie rezultatu działalności min. dwóch

twórców odrębnych utworów (np. skrypt, monografia → rozdziały kilku

autorów).Powstanie dzieła nie wymaga współdziałania twórców odrębnych utworów, które wchodzą

w skład dzieła (różnica pomiędzy dziełem wspólnym). Ochronie autorskoprawnej podlega

całość pomimo, że składniki są odrębnymi utworami.

Pracodawca → przyznaje się uprawnienia do majątkowego wykorzystania

stworzonego w ramach umowy o pracę utworu.

Utwór pracowniczy → powstały w ramach wypełnienia podpisanej

wcześniej umowy o pracę (lub mianowanie, powołanie) oraz jego

stworzenie mieści się w ramach obowiązków służbowych pracownika (ew.

zawarto taki zapis w umowie).

Obowiązki służbowe to:

- określone w umowie o pracę,

- wynikają z układów zbiorowych, norm wewnątrzzakładowych, planów działalności

jednostki lub zakładu pracy, w której pracownik jest zatrudniony,

- mogą wynikać z ustnych poleceń przełożonego ale mieszczą się w granicach

obowiązków przewidzianych w umowie o pracę.

Nie są utworami pracowniczymi utwory powstałe:

- w wyniku umowy o dzieło lub umowy zlecenia (nawet jeśli umowa przewiduje

przeniesienie majątkowych praw autorskich do utworu),

- na konkursy,

- na zamówienie,

- poza obowiązkami służbowymi pracownika.

Brak znamion utworu pracowniczego następuje pomimo, że powstał on za

środki finansowe pracodawcy, na jego urządzeniach lub materiałach, w

godzinach służbowych ale nie jest podpisana umowa o pracę lub

współtwórca dzieła nie ma umowy o pracę (→ współwłasność).

Procedura nabycia praw majątkowych przez pracodawcę:

- przyjęcie utworu przez pracodawcę (od chwili ustalenia utworu do

dostarczenia pracodawcy prawa majątkowe → twórca)(gdy po ustaleniu utworu twórca nie przedstawi utworu pracodawcy → pracodawca może

zarzucić zaniechanie obowiązków służbowych;

Gdy program komputerowy → nabycie praw w sposób pierwotny z mocy prawa)

- termin przyjęcia utworu przez pracodawcę → 6 m-cy (oświadczenie,

dorozumienie),

- obowiązek pracodawcy w ciągu 2 lat rozpowszechnienia utworu, jeśli w

tym celu powstał (jeśli nie → wyznaczenie dodatkowego terminu przez twórcę po nim

przepadają prawa majątkowe oraz materiał na rzecz twórcy).

Producent lub wydawca → osoba której nazwisko ew. nazwa widnieje na

materiałach, na których dzieło utrwalono albo przedstawiono do publicznej

wiadomości podczas jego rozpowszechniania.

Producenci :- dzieł zbiorowych

- fono- lub wideogramów,

- utworów audiowizualnych,

- egz. utworów literackich, muzycznych, plastycznych fotograficznych,

- kartograficznych.

Producent może być → wytwórcą przedmiotów (utrwalony utwór),

wytwórcą egz. utworów, nośników (nie są utworami lecz przedmiotem

ochrony praw pokrewnych).

Instytucja naukowa → jednostka, w której działalność naukowa jest

podstawową działalnością, szkoły wyższe lub jednostką, w której

działalność naukowa jest realizowana pobocznie do jej zadań

podstawowych.

Do jednostek naukowych można zaliczyć:

- instytuty,

- ośrodki badawcze i badawczo-rozwojowe,

- jednostki PAN,

- laboratoria naukowo-badawcze przy jednostkach przemysłowych.

Utwór naukowy posiada charakter pracowniczy (stworzony na podstawie

obowiązków służbowych zawartych w umowie o pracę → utwory zgodne z

planami jednostek org., instytucji, tworzone z polecenia lub pod nadzorem

przełożonego) (trudności pojęcia obowiązek ze stosunku pracy w instytucji naukowej)

W instytucji naukowej prawa autorskie osobiste i majątkowe przysługują

twórcy utworu. Instytucja naukowa nie nabywa w/w praw do utworu pra-

cowniczego.

Ograniczenia majątkowych praw autorskich twórców w instytucji naukowej:

1. Pierwszeństwo do opublikowania utworu przez instytucję nauk.(twórcy przysługuje wynagrodzenie za publikacje utworu → zasady wydawnicze

Prawo do pierwszego opublikowania wygasa po 6 m-c od dostarczenia, jeśli nie zawrze on z

twórcą umowy wydawniczej zobowiązującej do wydania utworu w ciągu 2-ch lat)

2. Instytucja może korzystać z utworu i zawartego w nim materiału bez

dodatkowego wynagrodzenia → udostępnienie pracownikom dla celów

badawczych czy dydaktycznych.

3. Instytucja naukowa może udostępnić bez zgody twórcy materiał naukowy

w utworze osobom trzecim, jeśli wynika to z przeznaczenia utworu

(opinia, ekspertyza).

(wyjątek to rozszerzenie o treść utworu a nie tylko formę → jak w ustawie)

Projekty architektoniczne i architektoniczno-urbanistyczne

Odrębność przepisów podanych w Ustawie o PrAut. dotyczy projektów

architektonicznych i arch.-urbanistycznych.

Występuje odrębność unormowania przepisów dot. projektów arch.

i arch.-urb. dotyczące następujących kwestii:

- nadzoru autorskiego nad wykonaniem projektu,

- dozwolonego użytku publicznego i osobistego,

- obrotu prawami majątkowymi.

W przepisach prawnych dot. praw autorskich wprowadzone jest tzw.

domniemanie ustawowe co do autorstwa utworu.

Nadzór autorski.

Prawo budowlane: Art. 17 ust.3, art. 20 ust. 1 pkt. 4 oraz art. 21.

Art. 20 ust. 3 pkt. 4

Dozwolony użytek osobisty i publiczny

Art. 23 PrAut. stanowi, że w ramach dozwolonego użytku można korzystać

z rozpowszechnionego już utworu (krąg osób pozostający w związku osobistym).

Implementacja zapisu z Dyrektyw po przystąpieniu Polski do UE.(nowe rozwiązania m.in. dotyczące dozwolonego użytku nieistniejące wcześniej w PrAut.)

Obrót prawami majątkowymi i ich ograniczeniaOgraniczenia zawarte w PrAut. art. 56 ust. 4 i PrAut. art. 57 ust. 3 oraz przeniesienie

własności egzemplarza projektu nie powoduje możliwości zastosowania go przy realizacji

innego budynku art. 61 PrAut.

PrAut. art. 57 ust. 3

Utwory audiowizualne (filmy) i programy komputerowe

Utwory audiowizualne → dzieła zbiorowe osób wnoszących

rozpoznawalny w utworze wkład twórczy (nie koniecznie wyodrębniona

część) tj. reżyser, scenograf, operator dźwięku.(rezultat oryginalnego połączenia i zsynchronizowanej twórczości w różnych dziedzinach

– literatura, muzyka, film)

Prawo do wynagrodzenia należy się: głównemu reżyserowi,

operatorowi obrazu, twórcy scenariusza, scenografowi, twórcom innych

utworów literackich lub muzycznych wykorzystanych w filmie, artystom.(przyznane proporcjonalnie do wpływów z tytułu wyświetlania filmu, jego wypożyczeń i

publicznych odtwarzań, reprodukcji filmu na potrzeby użytku własnego → umowa o

stworzenie utworu lub wykorzystanie utworu już istniejącego lub umowa o współudział przy

realizacji filmu)

Na mocy umów producent nabywa prawo do eksploatacji utworu jako

całości (prawo wyłączności) – bez zgody współautorów.

Autorskie prawa majątkowe → ochrona 70 lat od śmierci ostatniej

osoby z grona współtwórców.

Program komputerowy → zbiór instrukcji przedstawionych w języku

programowania (zrozumiałym przez komputer), których realizacja umożli-

wia osiągnięcie zamierzonego przez programistę celu. (brak definicji w Ustawie)

Ochrona → Dyrektywa UE z 1991r. (zastosowanie w ciągu 5-ciu lat od

podpisania aktu wspólnotowego Polski.

Ochrona programów zagranicznych → akt paryski Konwencji Berneńskiej.

Programy podlegają takiej samej ochronie jak utwory literackie czyli muszą

być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze,

ustalonej w dowolnej postaci.

Twórca programu posiada prawo jedynie do uznania jego autorstwa i do

oznaczenia go swoim nazwiskiem. Nie posiada praw do nienaruszalności

treści i formy programu oraz decydowania o jego pierwszym udostępnieniu

publiczności.

Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko

wtedy, gdy jest twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy:

- jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne,

- nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu,

- stanowi rezultat twórczej pracy programisty,

- nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać

program identyczny.

Majątkowe prawa autorskie odnoszą się tylko do:

-Trwałego i czasowego zwielokratniania programu komputerowego w

całości ew. w części, jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. mieści się tu prawo do modyfikacji/konwersji np. na inny system operacyjny, zmianę

układu (nowe wersje, nowe funkcje), inne funkcje np. (usunięcie błędów, zmiany w

procesie konserwacji programu)

-Publicznego rozpowszechniania w postaci reprodukcji jednorazowej (np.

prezentacja), jak i trwałej (wprowadzenie do obrotu nośników z nagranym

programem).

Prawa autorskie majątkowe nie odnoszą się do:

- tworzenia kopii zapasowych,

- dekompilacji (tylko licencjonobiorca np. zmiana interfejsu),

- analiza programu (jego działanie i testowanie aby poznać ideę i zasadę działania).