Ochrona własności
intelektualnej
Przedmiot i podmiot prawa autorskiego
dr inż. Robert Stachniewicz
Utwór jako podstawowy przedmiot prawa autorskiego, jest to każdy
przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w
jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyrażenia (art.1 ust. 1 Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83 o prawie autorskim…).(przykład: projekty budynków, projekt znaku towarowego, postać graficzna afisza i
ogłoszenia, wizytówki)
Działalność twórcza – działalność człowieka mająca na celu wytworzenie
czegoś nowego, oryginalnego, czego dotąd nie było.(nie ma znaczenia wartość utworu, jego walory estetyczne czy moralne, wszystkie utwory
maja taką samą ochronę prawno-autorską)
Słownik języka polskiego definiuje pojęcie „twórczy” jako „mający na celu tworzenie, powodowanie powstania
czegoś”. Przesłanka „twórczości” (oryginalności) oznacza, że powstanie dzieła ma charakter kreatywny, niesie w
sobie pewne nowe, nieistniejące wcześniej wartości. Jest ona zrealizowana, gdy w dziele występują nowe,
wymyślone, stworzone przez twórcę elementy. O tym, czy dzieło jest wystarczająco oryginalne, decyduje za
każdym razem sąd.
PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO
Indywidualny charakter – niepowtarzalny charakter formy wyrażający się w
ujęciu tematu i sposobie jego przedstawienia.(utwór nie ma charakteru indywidualnego gdy forma jego przedstawienia jest typowa dla
danego dzieła np. zdjęcia z wypadku sam. zdjęcia paszportowe, krótkie notatki prasowe,
zestawienia itp.)
O indywidualnym charakterze można mówić gdy dany rezultat działalności człowieka nie jest wynikiem pracy
rutynowej lub szablonowej. O indywidualności dzieła można mówić, gdy da się stwierdzić, że dane dzieło nie
powstało wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę.
Także w tym wypadku decyzja – w razie sporu – należy wyłącznie do sądu.
Przykład:
W orzecznictwie podkreśla się, iż zdjęcia dokumentujące np. zbiory muzealne, zdjęcia będące prostą informacją
prasową nie zawsze będą utworami. W doktrynie wskazuje się iż np. zdjęcia paszportowe – wykonane ściśle
według wskazówek normatywnych (ustawowych) nie będą nosiły znamion twórczości – gdyż będą typowymi
działaniami odtwórczymi.
Ustalenie utworu – uzewnętrznienie, nadanie mu postaci, która pozwala na
zapoznanie się z nim przynajmniej jednej osobie nie wliczając w to autora
(twórcy) utworu.Słownik jeż. polskiego: „ustalenie” – uczynienie niezmiennym.(utwór może mieć również charakter nietrwały np. wygłoszenie wykładu czy przemówienia, improwizacja muzyczna itp.)
Z ochrony autorsko-prawnej korzystają utwory spełniające 3 wcześniej
wymienione kryteria.wątpliwości → sąd (wyjątek z listy czy też zgodny z def.)
Ochrona prawną (prawa autorskie) mogą być objęte:
- utwory samoistne,
- utwory inspirowane,
- zbiory dzieł,
- dzieła zbiorowe,
- opracowania cudzych utworów.
Utwór samoistny - to taki który nie zawiera cudzych elementów twórczych,
w którym nie wykorzystano cudzych dzieł, mimo że może być innymi
dziełami inspirowany (wtedy mówimy o utworze samoistnym inspirowa-nym, który może być również przedmiotem prawa autorskiego bez
uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego).
Zbiór dzieł – różnego rodzaju antologie (grec. anthos – kwiat, lego – zbieram) itp.,
mogą być utworem, nawet gdy zawierają niechronione elementy np. utwory
co do których ochrona prawno–autorska wygasła, o ile przyjęty w nich dobór,
układ lub zestawienie ma twórczy charakter. W takim przypadku chronimy
efekt twórczego zestawienia, ułożenia elementów zbioru.
Dzieło zbiorowe – utwór stworzony przez większy zespół autorów, zgodnie
z ustaloną przez wydawcę koncepcją całości, np. encyklopedia, słownik,
publikacja periodyczna; prawo do poszczególnych części dzieła zbiorowego
mających samodzielne znaczenie przysługuje ich autorom; prawo do całości
dzieła zbiorowego i do jego tytułu przysługuje wydawcy.
Opracowanie cudzego utworu tzw. utwór zależny – utwór, który powstaje
na bazie innego utworu (samoistnego) i zawiera w istotnym stopniu jego
elementy twórcze. Powstaje na skutek zaczerpnięcia w sposób twórczy
pewnych elementów z utworu macierzystego.
Do opracowań takich można zaliczyć m.in.:
- tłumaczenia,
- przeróbki,
- adaptacje,
- streszczenia,
- inscenizację dramatu,
- aranżacje muzyczne,
- antologie,
- przerobione logo.
W celu rozpowszechniania opracowania należy uzyskać zgodę twórcy
utworu pierwotnego (umowa podobna do licencyjnej - okres 5 lat).
Utwory zależne (opracowanie) wymagają uzyskiwania zgody w celu ich
rozpowszechniania natomiast przy utworach inspirowanych taka zgoda nie
nie jest wymagana.
Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory:
1. ze względu na warunki zawarte w ustawie „o prawie autorskim i prawach
pokrewnych” (Dz.U. 1994 Nr 24 poz.83)
OGRANICZENIA ZAKRESU OCHRONY UTWORÓW.
- akty normatywne lub urzędowe projekty,(ustawy, rozporządzenia, przepisy wydawane przez organy samorządowe, umowy
międzynarodowe, itp. dokumenty.
- urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
- opublikowane opisy patentowe i ochronne,
- proste informacje prasowe.
Nie korzystają z ochrony prawem autorskim utwory:
2. ze względu na brak indywidualnego charakteru oraz braku przejawów
działalności twórczej (2 z 3 warunków z definicji utworu).
- procesy twórcze(utwór to produkt finalny procesu twórczego więc sam proces jako taki nie podlega ochronie ze
względu na przepisy o prawie autorskim … → ochrona kodeks cywilny).
- metody pracy, style,
- techniki tworzenia utworu,(szkic, wypełnianie kolorem lub treścią, poprawki → obraz malarski lub utwór literacki)
- idee i pomysły nie wyrażone oryginalną formą,
- pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe,(teoria względności, prawo Archimedesa itp.)
- formy plastyczne, przestrzenne znane powszechne i od dawna,(plakat, fotografia, utrwalenie na kliszy obrazów ruchomych → film, itp.)
- elementy utworów pozbawione charakteru twórczego. (typowe tabele i rysunki np. tabliczki w dolnym rogu rysunku technicznego; zestawienia
pozbawione oryginalnej koncepcji np. zestawienia części – stolarki okiennej, elementów
konstrukcji w projektach budynków – płyt żelbetowych z wymiarami, dźwigarów, itp.).
PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO
Podmiotem praw autorskich może być:
- twórca, ( pojedyncza osoba ).
- współtwórcy,( wiele osób → dzieła wspólne i połączone ).
- osoby uprawnione.( pozostali → pracodawca, producent lub wydawca, instytucja naukowa ).
Twórca → osoba podpisana na utworze jako jego autor lub podana w inny
sposób podczas rozpowszechniania utworu.(obalenie autorstwa jedynie na drodze sądowej)
Możliwe jest nabycie majątkowych praw autorskich do utworu przez inne osoby przez
podpisanie umowy o przeniesienie praw autorskich (majątkowych) lub np. na drodze
testamentu.
Współtworzenie → podjęcie wspólnych działań, przez grupę osób
(min.2), mających na celu stworzenie wspólnego utworu (dzieła), np. film,
książki, widowisko teatralne.
Współtwórcom prawo autorskie przysługuje wspólnie, dlatego prawo do
całości utworu (dzieła) przysługuje wszystkim.
Dzieło wspólne → wspólny szkic, plan działań, podział obowiązków,
przesłanie które ma nieść dany utwór, itp.Prawo autorskie przysługuje dla wszystkich współautorów a świadczenia wynikają z
osobistego wkładu każdego z nich. Wykonywanie prawa autorskiego do całości utworu
wymaga zgody wszystkich współtwórców.
Dzieło połączone → połączenie rezultatu działalności min. dwóch
twórców odrębnych utworów (np. skrypt, monografia → rozdziały kilku
autorów).Powstanie dzieła nie wymaga współdziałania twórców odrębnych utworów, które wchodzą
w skład dzieła (różnica pomiędzy dziełem wspólnym). Ochronie autorskoprawnej podlega
całość pomimo, że składniki są odrębnymi utworami.
Pracodawca → przyznaje się uprawnienia do majątkowego wykorzystania
stworzonego w ramach umowy o pracę utworu.
Utwór pracowniczy → powstały w ramach wypełnienia podpisanej
wcześniej umowy o pracę (lub mianowanie, powołanie) oraz jego
stworzenie mieści się w ramach obowiązków służbowych pracownika (ew.
zawarto taki zapis w umowie).
Obowiązki służbowe to:
- określone w umowie o pracę,
- wynikają z układów zbiorowych, norm wewnątrzzakładowych, planów działalności
jednostki lub zakładu pracy, w której pracownik jest zatrudniony,
- mogą wynikać z ustnych poleceń przełożonego ale mieszczą się w granicach
obowiązków przewidzianych w umowie o pracę.
Nie są utworami pracowniczymi utwory powstałe:
- w wyniku umowy o dzieło lub umowy zlecenia (nawet jeśli umowa przewiduje
przeniesienie majątkowych praw autorskich do utworu),
- na konkursy,
- na zamówienie,
- poza obowiązkami służbowymi pracownika.
Brak znamion utworu pracowniczego następuje pomimo, że powstał on za
środki finansowe pracodawcy, na jego urządzeniach lub materiałach, w
godzinach służbowych ale nie jest podpisana umowa o pracę lub
współtwórca dzieła nie ma umowy o pracę (→ współwłasność).
Procedura nabycia praw majątkowych przez pracodawcę:
- przyjęcie utworu przez pracodawcę (od chwili ustalenia utworu do
dostarczenia pracodawcy prawa majątkowe → twórca)(gdy po ustaleniu utworu twórca nie przedstawi utworu pracodawcy → pracodawca może
zarzucić zaniechanie obowiązków służbowych;
Gdy program komputerowy → nabycie praw w sposób pierwotny z mocy prawa)
- termin przyjęcia utworu przez pracodawcę → 6 m-cy (oświadczenie,
dorozumienie),
- obowiązek pracodawcy w ciągu 2 lat rozpowszechnienia utworu, jeśli w
tym celu powstał (jeśli nie → wyznaczenie dodatkowego terminu przez twórcę po nim
przepadają prawa majątkowe oraz materiał na rzecz twórcy).
Producent lub wydawca → osoba której nazwisko ew. nazwa widnieje na
materiałach, na których dzieło utrwalono albo przedstawiono do publicznej
wiadomości podczas jego rozpowszechniania.
Producenci :- dzieł zbiorowych
- fono- lub wideogramów,
- utworów audiowizualnych,
- egz. utworów literackich, muzycznych, plastycznych fotograficznych,
- kartograficznych.
Producent może być → wytwórcą przedmiotów (utrwalony utwór),
wytwórcą egz. utworów, nośników (nie są utworami lecz przedmiotem
ochrony praw pokrewnych).
Instytucja naukowa → jednostka, w której działalność naukowa jest
podstawową działalnością, szkoły wyższe lub jednostką, w której
działalność naukowa jest realizowana pobocznie do jej zadań
podstawowych.
Do jednostek naukowych można zaliczyć:
- instytuty,
- ośrodki badawcze i badawczo-rozwojowe,
- jednostki PAN,
- laboratoria naukowo-badawcze przy jednostkach przemysłowych.
Utwór naukowy posiada charakter pracowniczy (stworzony na podstawie
obowiązków służbowych zawartych w umowie o pracę → utwory zgodne z
planami jednostek org., instytucji, tworzone z polecenia lub pod nadzorem
przełożonego) (trudności pojęcia obowiązek ze stosunku pracy w instytucji naukowej)
W instytucji naukowej prawa autorskie osobiste i majątkowe przysługują
twórcy utworu. Instytucja naukowa nie nabywa w/w praw do utworu pra-
cowniczego.
Ograniczenia majątkowych praw autorskich twórców w instytucji naukowej:
1. Pierwszeństwo do opublikowania utworu przez instytucję nauk.(twórcy przysługuje wynagrodzenie za publikacje utworu → zasady wydawnicze
Prawo do pierwszego opublikowania wygasa po 6 m-c od dostarczenia, jeśli nie zawrze on z
twórcą umowy wydawniczej zobowiązującej do wydania utworu w ciągu 2-ch lat)
2. Instytucja może korzystać z utworu i zawartego w nim materiału bez
dodatkowego wynagrodzenia → udostępnienie pracownikom dla celów
badawczych czy dydaktycznych.
3. Instytucja naukowa może udostępnić bez zgody twórcy materiał naukowy
w utworze osobom trzecim, jeśli wynika to z przeznaczenia utworu
(opinia, ekspertyza).
(wyjątek to rozszerzenie o treść utworu a nie tylko formę → jak w ustawie)
Projekty architektoniczne i architektoniczno-urbanistyczne
Odrębność przepisów podanych w Ustawie o PrAut. dotyczy projektów
architektonicznych i arch.-urbanistycznych.
Występuje odrębność unormowania przepisów dot. projektów arch.
i arch.-urb. dotyczące następujących kwestii:
- nadzoru autorskiego nad wykonaniem projektu,
- dozwolonego użytku publicznego i osobistego,
- obrotu prawami majątkowymi.
W przepisach prawnych dot. praw autorskich wprowadzone jest tzw.
domniemanie ustawowe co do autorstwa utworu.
Nadzór autorski.
Prawo budowlane: Art. 17 ust.3, art. 20 ust. 1 pkt. 4 oraz art. 21.
Art. 20 ust. 3 pkt. 4
Dozwolony użytek osobisty i publiczny
Art. 23 PrAut. stanowi, że w ramach dozwolonego użytku można korzystać
z rozpowszechnionego już utworu (krąg osób pozostający w związku osobistym).
Implementacja zapisu z Dyrektyw po przystąpieniu Polski do UE.(nowe rozwiązania m.in. dotyczące dozwolonego użytku nieistniejące wcześniej w PrAut.)
Obrót prawami majątkowymi i ich ograniczeniaOgraniczenia zawarte w PrAut. art. 56 ust. 4 i PrAut. art. 57 ust. 3 oraz przeniesienie
własności egzemplarza projektu nie powoduje możliwości zastosowania go przy realizacji
innego budynku art. 61 PrAut.
PrAut. art. 57 ust. 3
Utwory audiowizualne (filmy) i programy komputerowe
Utwory audiowizualne → dzieła zbiorowe osób wnoszących
rozpoznawalny w utworze wkład twórczy (nie koniecznie wyodrębniona
część) tj. reżyser, scenograf, operator dźwięku.(rezultat oryginalnego połączenia i zsynchronizowanej twórczości w różnych dziedzinach
– literatura, muzyka, film)
Prawo do wynagrodzenia należy się: głównemu reżyserowi,
operatorowi obrazu, twórcy scenariusza, scenografowi, twórcom innych
utworów literackich lub muzycznych wykorzystanych w filmie, artystom.(przyznane proporcjonalnie do wpływów z tytułu wyświetlania filmu, jego wypożyczeń i
publicznych odtwarzań, reprodukcji filmu na potrzeby użytku własnego → umowa o
stworzenie utworu lub wykorzystanie utworu już istniejącego lub umowa o współudział przy
realizacji filmu)
Na mocy umów producent nabywa prawo do eksploatacji utworu jako
całości (prawo wyłączności) – bez zgody współautorów.
Autorskie prawa majątkowe → ochrona 70 lat od śmierci ostatniej
osoby z grona współtwórców.
Program komputerowy → zbiór instrukcji przedstawionych w języku
programowania (zrozumiałym przez komputer), których realizacja umożli-
wia osiągnięcie zamierzonego przez programistę celu. (brak definicji w Ustawie)
Ochrona → Dyrektywa UE z 1991r. (zastosowanie w ciągu 5-ciu lat od
podpisania aktu wspólnotowego Polski.
Ochrona programów zagranicznych → akt paryski Konwencji Berneńskiej.
Programy podlegają takiej samej ochronie jak utwory literackie czyli muszą
być przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze,
ustalonej w dowolnej postaci.
Twórca programu posiada prawo jedynie do uznania jego autorstwa i do
oznaczenia go swoim nazwiskiem. Nie posiada praw do nienaruszalności
treści i formy programu oraz decydowania o jego pierwszym udostępnieniu
publiczności.
Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko
wtedy, gdy jest twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy:
- jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne,
- nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu,
- stanowi rezultat twórczej pracy programisty,
- nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać
program identyczny.
Majątkowe prawa autorskie odnoszą się tylko do:
-Trwałego i czasowego zwielokratniania programu komputerowego w
całości ew. w części, jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. mieści się tu prawo do modyfikacji/konwersji np. na inny system operacyjny, zmianę
układu (nowe wersje, nowe funkcje), inne funkcje np. (usunięcie błędów, zmiany w
procesie konserwacji programu)
-Publicznego rozpowszechniania w postaci reprodukcji jednorazowej (np.
prezentacja), jak i trwałej (wprowadzenie do obrotu nośników z nagranym
programem).
Prawa autorskie majątkowe nie odnoszą się do:
- tworzenia kopii zapasowych,
- dekompilacji (tylko licencjonobiorca np. zmiana interfejsu),
- analiza programu (jego działanie i testowanie aby poznać ideę i zasadę działania).
Top Related