Ochrona własności intelektualnej

Jarosław Deminet

Po co?

• Jak zarabia– stolarz– murarz– kamienicznik– poeta– wynalazca– projektant mody (lub producent krasnali)– architekt– mistrz kuchni (500 r. pne – konkurs kulinarny w Sybaris)

Dodatkowe źródła

• Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii (www.uott.uw.ed.pl) • Portal Prawokultury.pl (prawokultury.pl/kurs/)

Własność

• Własność: najszersze możliwe uprawnienie do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią– ruchomości – nieruchomości– dobra niematerialne

• Różnice– zakreślenie granic wyłączności

Własność

Różnice

• Tajemnica:– Konieczność ochrony

• Utwory:– Bez formalności– Konieczność utrwalenia

• Własność przemysłowa:– Dopełnienie formalności– Decyzja właściwego organu– Rejestracja, powszechna dostępność– Znaki towarowe

RóżniceNarzędzie Co można

chronićJak ochronić Czas ochrony Zakres

wyłączności

Tajemnica Wszelka informacja

Utrzymać Jak długo trwa Każde wykorzystanie

Prawo autorskie

Utwory Utrwalić Życie twórcy plus 70 lat

Pola eksploatacji

Patent Rozwiązanie techniczne

Zgłoszenie patentowe

20 lat Sprzedaż, produkcja, stosowanie

Znak towarowy

Słowo, logo, inne oznaczenia wyróżniające

Zgłoszenie (czasem także używanie)

Bez ograniczeń

Oznaczanie towarów podobnym znakiem

Podstawowe pojęcia

• Terytorialność (teraz coraz bardziej rozciągliwa)• Charakter prawa wyłącznego• Pierwszeństwo (z uwzględnieniem pierwszeństwa konwencyjnego)

– 12 miesięcy od zgłoszenia w Polsce– targi i wystawy

• Licencja: umowa, w której uprawniony zgadza się za wynagrodzeniem na wkroczenie w zakres wyłączności– pozwala oderwać materialny aspekt produktu od wkładu intelektualnego w jego

powstanie– pozwala zarabiać na pracy intelektualnej

Tajemnica

• Stan faktyczny a nie ochrona prawna• Częściowa ochrona na podstawie przepisów o zapobieganiu

nieuczciwej konkurencji (ochrona przed nielegalnym naruszeniem)– niedozwolone przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji

stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub ich nabycie od osoby nieuprawnionej

• Ewentualne udostępnianie ze zobowiązaniem do zachowania tajemnicy, odszkodowania za naruszenie

• Możliwość odtworzenia lub niezależnego opracowania– trudności dowodowe w przypadku faktycznego ujawnienia przez pracownika

• Ryzyko opatentowania przez podmiot trzeci

Prawo autorskiePrzesłanki:• Twórczy, indywidualny charakter utworu• Ustalenie utworu

– przez „ustalenie” utworu należy rozumieć taką postać utworu, która umożliwia zapoznanie się z nim przez przynajmniej jedną osobę poza twórcą

W szczególności utwory:• naukowe, kartograficzne, programy komputerowe• audiowizualne

Nie są chronione:• odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje

matematyczne• akty normatywne i ich urzędowe projekty (ale ich zbiory – tak)• dokumenty urzędowe• opublikowane opisy patentowe• proste informacje prasowe

Prawo autorskie (cd.)Autor (twórca) Zwykle posiada pełne prawo do dysponowania utworem

Współautor (współtwórca)

Prawa przysługują wspólnie

Inny uprawniony

Osoba, która nabyła prawa np. w drodze umowy lub dziedziczenia, w niektórych przypadkach pracodawca

Twórca utworu zależnego

Posiada odrębne prawa autorskie do swojego utworu (np. tłumaczenia, adaptacji); musi dysponować zgodą twórcy oryginału

Podmiot prawa pokrewnego

Wykonawca, producent, nadawca, wydawca pierwszego wydania

Licencjobiorca Osoba, której uprawniony zezwolił na korzystanie z utworu bez przenoszenia praw autorskich

Każdy Prawo dozwolonego użytku

Prawo autorskie (cd.)

Prawa osobiste (nieograniczone, niezbywalne):• autorstwo• oznaczenie nazwiskiem

Naruszenie stanowi plagiat!!!

Przy utworze zależnym trzeba identyfikować własny wkład

Autorom programów nie przysługuje prawo do: • nienaruszalności treści i formy oraz jego rzetelnego wykorzystania• decydowania o pierwszym udostępnieniu publiczności• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

To wszystko przysługuje w przypadku np. wykorzystania grafiki!

Prawo autorskie (cd.)

Plagiat: przypisanie sobie autorstwa utworu lub wprowadzenie w błąd co do autorstwa utworu (i szerzej – dobra niematerialnego) stworzonego lub odkrytego przez inną osobę.

Naruszenie prawa

autorskiego

PlagiatUżycie w pracy

naukowej cudzego tekstu

bez jego oznaczenia

Przypisanie sobie autorstwa twierdzenia matematycznego Wydanie książki

bez zgody autoraAutoplagiat

Prawo autorskie (cd.)

Prawa majątkowe – prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Przysługuje • twórcy (ujawnionemu)• producentowi lub wydawcy• organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi

Ogólnie – pracodawca nabywa prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron

Ale w przypadku programów komputerowych prawa majątkowe zawsze przysługują pracodawcy, chyba że umowa o pracę stanowi inaczej

Pola eksploatacji: specyficzne obszary gospodarczego korzystania w prawa autorskiego i osobnego rozporządzania prawami.

Prawo autorskie (cd.)

Istnieją przypadki dozwolonego użycia (wyciągi, encyklopedie), być może za wynagrodzeniem

Wolno nieodpłatnie korzystać w zakresie własnego użytku osobistego (także kopiować); nie dotyczy to programów i elektronicznych baz danych, chyba że w niekomercyjnych celach naukowych.

Dotyczy kręgu osób pozostającym w związku pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Dozwolony użytek publiczny – biblioteki, działalność dydaktyczna,

Prawo autorskie (cd.)Możliwe:• umowa o przeniesienie autorskich prawa majątkowych• umowa o korzystanie z utworu (licencja)

Wyraźne wymienienie pól eksploatacji (wyłącznie tych już znanych), np.:• utrwalenie• zwielokrotnienie określoną techniką• wprowadzenie do pamięci komputera• wprowadzenie do obrotu• najem, dzierżawa• nadanie naziemne• nadanie satelitarne itp.• publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć

do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym

Wynagrodzenie pod nadzorem sądowym (teoretycznie…)

Umowy

• Sprzedaży (przeniesienie własności rzeczy i wydanie rzeczy w zamian za zapłacenie ceny); dotyczy w zasadzie nośnika i dokumentacji; także umowa o przeniesienie praw, np. autorskich praw majątkowych obejmująca pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione; przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych

• Licencyjna – umowa o korzystanie z utworu, obejmująca pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione; praktycznie zawsze w odniesieniu do programów dla użytkownika końcowego

• O dzieło (wykonanie dzieła w zamian za zapłacenie wynagrodzenia) – umowa rezultatu

• Zlecenia (np. szkolenie, wdrożenie) – odpowiedzialność za staranne działanie

• Konieczność łączenia różnych rodzajów umów

Prawo autorskie (cd.)

Przy przeniesieniu praw majątkowych lub udzieleniu licencji nabywca ma obowiązek rozpowszechniać utwór w umówionym terminie (domyślnie – 2 lata). Odszkodowanie – podwójne wynagrodzenie.

Domyślnie uznaje się, że została udzielona licencja!

Przy naruszeniu praw majątkowych – dwu- lub trzykrotne wynagrodzenie.

Prawo autorskie (cd.)

• Utwory audiowizualne:– Prawa majątkowe przysługują producentowi!– Dla wykonawców, reżysera itp. – wynagrodzenie.

• Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie (w Internecie?)

• W razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego znajdującego się w miejscu publicznie dostępnym, właściciel jest obowiązany złożyć twórcy ofertę sprzedaży.

Prawo autorskie (cd.)

Regulacje szczególne:• Ochrona obejmuje wszystkie formy wyrażenia programu, w tym

wszystkie formy dokumentacji projektowej, wytwórczej i użytkowej• Nie są chronione zasady interfejsów (np. graficznych)

Prawa majątkowe obejmują prawo do:• trwałego lub czasowego zwielokrotnienia• tłumaczenia, przystosowywania lub zmiany (powstają nowe prawa)• publicznego rozpowszechniania, w tym najmu, programu lub jego

kopii

Nabywca legalnej kopii może ją sprzedać, ale nie może wynajmować lub dzierżawić

Prawo autorskie (cd.)

Nie wymaga zgody:• podjęcie kroków niezbędnych dla prawidłowego działania lub

poprawiania programu• sporządzenie kopii zapasowej• badanie i testowanie• zwielokrotnianie i deasemblowanie w celu uzyskania informacji

niezbędnych do zapewnienia współpracy z innymi programami• opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych (lub jej części),

dokonane przez legalnego użytkownika, jeśli jest konieczne dla dostępu do zawartości

Nie można tego wyłączyć w drodze umowy! (ochrona kupującego)

Nie wolno łamać zabezpieczeń!

Prawo autorskie (cd.)

Kary:

za przywłaszczenie autorstwa – do 3 lat

za rozpowszechnianie bez podania autorstwa – do 3 lat

za rozpowszechnianie bez zezwolenia – do 2 lat

jw., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – do 3 lat

jw., na dużą skalę – do 5 lat

Prawo autorskie (cd.)

• Ponadkrajowy charakter• Równoczesna dostępność na żądanie – co to znaczy publiczne

rozpowszechnianie?• Możliwość doskonałego kopiowania – co to jest dozwolony użytek

domowy? Co to jest oryginał i kto nim dysponuje?• Przy działaniu interaktywnym – współautorstwo• Czy to jest wprowadzenie do obrotu?• Czy korzystanie z multimediów jest korzystaniem z programów

(wyłączenie prawa dozwolonego osobistego użytku)?• Odpowiedzialność za świadczenie usług, prowadzących do naruszenia

praw autorskich

Prawo autorskie (cd.)

• Granice tzw. licencji ustawowych i przymusowych• Ochrona przed usuwaniem zabezpieczeń i sygnatur• Czy zapis cyfrowy to odrębne pole eksploatacji albo przedmiot prawa

pokrewnego (tak jak tłumaczenie) ?• Jaki jest zakres „własnego użytku osobistego” (krąg osób

pozostających w związku osobistym, w szczególności stosunku towarzyskiego)?

Wolne licencje

• Wolne licencje: nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z dzieł w oryginale i w opracowaniu (być może także do celów komercyjnych)– dostęp– rozpowszechnianie– adaptacja (utwory zależne)– rozpowszechnianie adaptacji

Przykłady:– GNU General Public License– GNU Free Documentation License– Licencja Wolnej Sztuki (Free Arts License)

Creative Commons

• Ograniczenie praw użytkownika– BY – uznanie autorstwa (zawsze)– SA – na tych samych warunkach– ND – bez utworów zależnych– NC – użycie niekomercyjne

• Klauzula Copyleft – licencja na dzieło zależne taka sama, jak na oryginalne– CC BY – bez Copyleft– CC BY-SA – wymagania Copyleft

Ochrona baz danych

• Baza danych – zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, […] wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości

• Producentowi bazy danych przysługuje wyłączne i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części

• … chyba, że udostępni ją publicznie• Dozwolone wykorzystanie:

– do własnego użytku osobistego (ale nie w postaci elektronicznej!)– jako ilustrację (referencja)– postępowanie sądowe itp.

• Kopia bazy może być przedmiotem obrotu

Ochrona baz danych (cd.)

• Ochrona przez 15 lat• Naruszenie zagrożone grzywną i odszkodowaniem na zasadach

ogólnych• Jeśli baza danych jest utworem – chroniona podobnie, jak

oprogramowanie

Ochrona wynalazków

• Umowa społeczna:– twórca dzieli się ze społeczeństwem swoim wynalazkiem– społeczeństwo oferuje zakres ochronny– twórca czerpie profity

• Terytorialność• Ujawnienie• Zdolność patentowa

– nowość (gdziekolwiek)– poziom wynalazczy (nie jest oczywiste)– nadawanie się do zastosowania przemysłowego

• Sprzedaż lub licencja– licencja otwarta – niższe opłaty rejestracyjnej, ustalona opłata licencyjna

Zastrzeżenie patentowe

• Urządzenie do podtrzymywania przedmiotów, znamienne tym, że zawiera poziomy blat umieszczony na czterech podtrzymujących go pionowych nogach

Zastrzeżenie patentowe 2

1. Urządzenie do podtrzymywania przedmiotów, znamienne tym, że zawiera zasadniczo poziomy blat oraz zamocowany do niego element podtrzymujący.

2. Urządzenie według zastrz. 1, znamienne tym, że element podtrzymujący umieszczony jest pod blatem.

3. Urządzenie według zastrz. 2, znamienne tym, że element podtrzymujący ma postać nóg.

4. Urządzenie według zastrz. 3, znamienne tym, że nogi są zasadniczo pionowe.

5. Urządzenie według zastrz. 3 lub 4, znamienne tym, że element podtrzymujący składa się z czterech nóg.

Ochrona międzynarodowa

Ochrona międzynarodowa

• Patent europejski – obowiązywanie we wskazanych krajach-członkach; Konwencja Monachijska i Europejski Urząd Patentowy

• Jednolity patent europejski, patent wspólnotowy (UE) – projekt, wejdzie w życie po 2014 r.

Praktyka akademicka

• Tajemnica w okresie początkowym• Określenie prawa do wynalazku• Firmy spin-off

Oznaczenia wyróżniające

• Znak towarowy – zdolność odróżniająca• Nieograniczony czas – opłaty co 10 lat• Zakaz stosowania znaków, które mogą wprowadzić w błąd• Niezarejestrowany wspólnotowy wzór przemysłowy – ochrona przez

3 lata• Renomowany znak towarowy – nie wymaga rejestracji

Oznaczenia wyróżniające