1

Grzegorz HansenForum Strategii Sektora BankowegoRawa Mazowiecka, 12 września 2012

Obszary innowacyjności w polskiej bankowości

Emilowi, z wdzięcznością i uznaniem

2

Beton jako materiał konstrukcyjny

Petronas Towers, Cesar Pelli, Kuala Lumpur, 1998 r.

Panteon, Apollodoros z Damaszku, Rzym, 125 r.

Panteon, Apollodoros z

Damaszku, Rzym, 125 r.

z

Zapora Hoovera, USA, 1936 r.

3

Sandro Botticelli, Portret nieznajomego z medalem Kosmy starszego, 1474-1475 r., tempera na desce, Uffizi

Farby olejne zastępują farby z emulsją temperową w malarstwie

Quentin Matsys, Bankier z żoną, 1514 r., olej na desce, Luwr

Panteon, Apollodoros z Damaszku, Rzym,

125 r.

4

Ryan 147, 1962 r.

Automatyczny samolot Hewitt’a-Sperry’ego, 1918 r.

Geneza i ewolucja bojowych, bezzałogowych statków powietrznych

MQ-9 Reaper, samolot bezzałogowy, 2001 r.

Zdalnie sterowana latająca bomba Henschel 293, 1943 r.

Panteon, Apollodoros z Damaszku, Rzym,

125 r.

Z

5

Przykłady innowacji w polskiej bankowości: wirtualne numery rachunków albo ‘collect’

• wraz z upowszechnianiem rozliczeń elektronicznych (w systemie ELIXIR), postanowiono wykorzystać „końcową” część numeru rachunku bankowego w celu zapisania w nim indywidualnego kodu płatnika albo wpłaty,

• „wirtualne numery rachunków” albo usługa „collect”, towarzyszą nam – ku powszechnemu pożytkowi - już od kilkunastu lat; co miesiąc w tym trybie realizowanych jest do ok. 40 mln przelewów,

• mechanizm ten został dodatkowo udoskonalony (weryfikacja poprawności numeru liczbą kontrolną) wraz z wprowadzeniem jednolitego standardu numeru rachunku bankowego (NRB),

• usługa pozwala na automatyczne uzgadnianie płatności (faktur), ograniczanie ryzyka (kontrolę limitów), naliczanie odsetek karnych itp.

60 2490 005 0000 5300 0000 1234

liczba kontrolna (2 cyfry)

numer rozliczeniowy banku (8 cyfr)

numer rachunku w banku (16 cyfr)

6

Przykłady innowacji w polskiej bankowości: korporacyjne systemy bankowości internetowej

• od ok. 2004 roku zaczęły się pojawiać tworzone lokalnie, wyspecjalizowane systemy bankowości internetowej, dedykowane klientom korporacyjnym,

• BRE, na bazie swoich doświadczeń z BRESOK, stworzył całkowicie nowy system iBRE, podczas gdy Bank BPH, przyjmując za punkt wyjścia powszechność systemu MultiCash, opracował zupełnie nowy system BusinessNet, stanowiący bazę dla oferty firmy COMARCH, wdrożonej następnie w wielu – zwł. krajowych – bankach,

• skorzystano nie tylko z nowego kanału komunikacji z klientami korporacyjnymi, nie tylko zmigrowano i rozwinięto dostępne wcześniej w e-bankowości funkcje, ale wprowadzono całkiem nowe usługi, opcje, warianty, indywidualizacje, dokonując zarazem rewolucji w aktualizacji oprogramowania („cienki klient”),

• banki, które twierdziły, że do obsługi klientów korporacyjnych w pełni wystarczy zakres funkcjonalności dostępny już w internetowych aplikacjach detalicznych, znalazły się nagle pod silną presją pójścia tropem innowacyjnych konkurentów,

• ok. roku 2007 totalny sukces funkcjonalno-jakościowy pociągnął przełom w percepcji bezpieczeństwa: internetowa bankowość korporacyjna, z najmniej bezpiecznej formy kontaktu z bankiem zaczęła awans na podium nie tylko najbardziej pożądanej, ale i najbezpieczniejszej (potwierdzają to od kilku lat m.in. coroczne badania WIB),

7

Mantra teorii innowacji: Joseph Alois Schumpeter

Czym jest innowacja?

• wprowadzenie nowego towaru lub gatunku towaru, z jakim konsumenci nie mieli jeszcze do czynienia,

• wprowadzenie nowej metody produkcji, jeszcze praktycznie nie wypróbowanej w nowej dziedzinie przemysłu,

• otwarcie nowego rynku, czyli takiego, na którym dany rodzaj krajowego przemysłu uprzednio nie działał i to bez względu na to, czy rynek ten istniał wcześniej, czy też nie,

• zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to niezależnie od tego, czy źródło już istniało, czy też musiało być dopiero stworzone,

• wprowadzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu, np. stworzenie monopolu bądź jego złamanie

J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.

8

Proces innowacyjny: autonomia czy wynik potrzeb?

• ujęcie „podażowe” (J.A. Schumpeter):

proces innowacyjny jest niezależny od rynku i konkretnego popytu na innowację; bez znalezienia przedsiębiorcy, skłonnego innowację zastosować, nie doszłoby do jej wdrożenia

• ujęcie „popytowe” (P.F. Drucker):

proces innowacyjny jest podejmowany na podstawie procesów rynkowych; na podstawie tych procesów wdrażanie innowacji pozwala przedsiębiorcy na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej

9

Innowacje: czy muszą sprostać kryteriom skuteczności?

Czy innowacje muszą „latać” samodzielnie?

A jeśliby „latały”, czy musi to być „lot” długotrwały?

10

J. A. Schumpeter: twórczy proces rozwoju przemysłowego

INWENCJA

INNOWACJA

IMITACJA

11

• czy w bankowości potrzebne są innowacje bazujące na badaniach naukowych, działalność analogiczna do R&D w przemyśle?

• w bankowości mamy raczej do czynienia z:

o pomysłowością (twórczym przetwarzaniem, łączeniem elementów powszechniej znanych w oryginalną całość),

o aplikacją dostępnych technik, instrumentów, metod (zakładającą ich znajomość, rozumienie i umiejętność właściwego wyboru oraz posłużenia się nimi),

o imitacją (kompetentnym wykorzystaniem dyfuzji)

• do bankowości (rzemiosła finansowego) stosują się zatem raczej określenia, jakie Philip Kotler odnosi do marketingu:

o „Marketing to bardziej rzemiosło lub zawód, niż rodzaj sztuki. (…) Nie powiedziałbym, że marketing jest bardziej sztuką, rzemiosłem, czy nauką, lecz raczej, że działają w nim wszystkie te elementy” http://www.kotlermarketing.com/phil_questions.shtml

Proces innowacyjny w bankowości jako… rzemiośle

12

Polski sektor bankowy: innowacje finansowe?

• w Polsce – w przeciwieństwie do krajów włączonych silnie w globalny obrót finansowy – nie mamy praktycznie do czynienia z istotnymi innowacjami w sferze bankowości inwestycyjnej, mogącymi mieć wpływ na kondycję finansową sektora bankowego… choć oczywiście, takie usługi i kontrakty, jak:o kredyty mieszkaniowe denominowane w CHF,o ‘zerokosztowe’ opcje walutowe,

wywarły istotny wpływ nie tylko na zmianę krajowego rynku usług finansowych i na istotną zmianę zachowań klientów, ale oddziałały też znacząco na sytuację krajowych banków

13

Polski sektor bankowy: innowacje produktowo-funkcjonalne

• na polskim rynku mamy do czynienia przede wszystkim z innowacjami funkcjonalnymi, technicznymi, organizacyjnymi, procesowymi, a przede wszystkim produktowymi

• jaki charakter mają procesy innowacyjne w polskiej bankowości:o zorganizowana i ukierunkowana oczekiwaniami pomysłowość?o pomysły niezależne od uświadomionych potrzeb?

• większość innowacji ma podłoże „popytowe”, bowiem tylko te mogą liczyć na łatwe wdrożenie (upowszechnienie),

• idee „przełomowe” są dla konserwatywnego, prywatnego sektora często zbyt ryzykowne, stąd rzadkość innowacji „podażowych”, zwł. że państwo, ani poprzez ‘pakiet właścicielski w sektorze bankowym’, ani jako Zamawiający w zamówieniach publicznych, nie kreuje innowacji finansowych

14

Podłoże innowacji w polskim sektorze bankowym

• nierzadko jedynym celem innowacji jest chęć zaznaczenia obecności banku lub linii produktowej (innowacje dla wizerunku: rynkowego lub wewnątrzorganizacyjnego), co zazwyczaj kończy się ich szybkim zmierzchem,

• wiele innowacji to bankowe aplikacje nowych technologii,

• do innowacji popytowych zaliczyć można także wykorzystywanie rozmaitych, konkretnych ‘możliwości’, jak ułomność przepisów (luki prawne lub podatkowe), np. przez stworzenie „jednodniowych lokat antypodatkowych”,

• do najcenniejszych (niekoniecznie znanych i spektakularnych) zaliczyć należy rozwiązania, które stanowią rezultat twórczej odpowiedzi na konkretny problem zgłoszony przez klienta/ów (indywidualne zgłoszenia klientów korporacyjnych, „banki pomysłów” klientów detalicznych)

15

Konkurencyjny rynek a innowacje łatwe w dyfuzji…

• innowacje bankowe są czymś, co pojawia się w sferze szczególnej - na rynku,• polski rynek bankowy jest wyjątkowo rozdrobniony, co jest czynnikiem

wzmagającym konkurencyjność,• banki rzadko mają okazję na „otwarcie nowego rynku” (Schumpetera 3ci z

5ciu rodzajów innowacji), czyli na zaangażowanie się w rynkową „grę o sumie – dla graczy – dodatniej”, która motywowałaby je do wspólnego, korzystnego (lub co najmniej obojętnego) dla wszystkich banków, działania pro-rozwojowego,

• najczęściej banki mają do czynienia z rynkową „grą o sumie zerowej”, tj. konkurowania o te same segmenty rynku lub o zaspokajanie tych samych zakresów potrzeb,

• przy wdrażaniu innowacji należy liczyć się z przyspieszoną dyfuzją rozwiązań,

• a uwzględniając koszty wdrożenia, niepewność sukcesu i ew. kanibalizację dotychczasowych przychodów lub spowodowanie redukcji marż, opłat czy prowizji w jakimś segmencie rynku…

• …banki bardzo ostrożnie podchodzą do innowacji, które spowodować mogą przyspieszenie procesów konkurencyjnych w sektorze

16

Nieoczywistość popytu, niepewność sukcesu…

Czy wizja, wiedza instrumentalna i dostępność rozwiązań przesądzają o

wdrożeniu?

17

Płatności mobilne: Wielki (bezboleśnie, nadal) Nieobecny? (1/3)

• czy permanentne opowiadanie o czymś, iż „za chwilę zostanie masowo wdrożone” nie jest bezpiecznym sposobem na odwlekanie tego wdrożenia?

• czy opowiadanie to nie służy wzmocnieniu przekonania, że płatności mobilne to przede wszystkim (nienowa) technologia NFC? Czy, gdyby istniało przekonanie, że w Polsce nagle upowszechnią się płatności mobilne, Organizacja Płatnicza A od 2 lat pokazywałaby na konferencjach niespolszczony film reklamowy o tym, jak w Londynie płacić można w GBP, a Organizacja Płatnicza B „promowałaby” niezależne, lokalne inicjatywy płatności mobilnych, sugerując, że jej płatności mobilne sprowadzają się do tego, iż można do tych inicjatyw „podłączyć” kartę Organizacji Płatniczej B?

• czyżby kluczowe krajowe banki, które wyemitowały szczegółowe RFI dot. płatności mobilnych co najmniej 2 lata temu i programowo spotykają się z pomysłodawcami, nie były gotowe do wdrożeń już min. rok temu? Pomysły te są liczne, od NFC, poprzez wpisywanie numeru identyfikacyjnego kasy sklepu, po rozpoznawanie optyczne…

18

Płatności mobilne: Wielki (bezboleśnie, nadal) Nieobecny? (2/3)

• czy stan ciągłego nie-wdrażania (inkrustowany „pilotażami”) nie jest spowodowany tym, że zdecydowana adopcja i silne wsparcie banku(ów) dla rozwiązań nie rozliczanych przez Organizacje Płatnicze A lub B groziłyby bankom utratą przychodów z interchange? Szybkie wdrożenie nowego rozwiązania wymagałoby wsparcia dla systemu alternatywnego, który oferowałby niższy interchange, mogącego liczyć na poparcie merchantów…

• czy telekomy nie próbowały z bankami lub innymi podmiotami, w ostatnich latach, nieskutecznie, tylu nieupowszechnionych inicjatyw, że zasadnie można zastanawiać się, czy MNO mają jeszcze do odegrania jakąkolwiek rolę, nawet jako dystrybutorzy telefonów NFC lub kart SIM z aplikacją płatniczą?

• czy jest szersza gotowość do tego, by poza NFC zaproponować innowacyjne (nie-CVC2 [MC, 1997], nie-CVV2 [VISA, 2001]; dopiero od niedawna potwierdzane kodami jednorazowymi), mobilne płatności nie-zbliżeniowe?

19

Płatności mobilne: Wielki (bezboleśnie, nadal) Nieobecny? (3/3)

• czy w kraju, w którym coraz popularniejsze jest łatwe płacenie kartami zbliżeniowymi, płacenie telefonem komórkowym z NFC ma szansę na szybkie upowszechnienie? Kto miałby promować takie płacenie – jeśli nie bank, to merchant? Płacenie mobilne musiałoby – w samym sklepie – stanowić element promocji lojalności (mechanizmu mającego szanse na wdrożenie w e-walletach)…

• merchanci budujący swoją pozycję na programach lojalnościowych mają na co liczyć: tani pieniądz na kontach w Starbucks zachęca do kreacji własnych ekosystemów usług finansowych…

• czy zatem trzeba będzie poczekać na upowszechnienie e-walletów, jako „koni pociągowych” dla umasowienia wdrożeń płatności mobilnych?

• a może – mimo to - jeden z kilku największych banków detalicznych postanowi – dzięki wdrożeniu płatności mobilnych – uzyskać krótkoterminową przewagę nad konkurentami, (1) tworząc nowy system rozliczeń dla płatności mobilnych, (2) wprowadzając interchange niższy, niż dla kart, (3) wychodząc poza płatności zbliżeniowe (NFC), (4) niekoniecznie wymagając dostępu do mobilnego Internetu… i w ten sposób – być może - skutecznie „uruchamiając domino”…?

• …a jeśli, to co dalej? Wielość rozwiązań, osobne ekosystemy banków, mechanizmy interoperability? Integratorem będzie jeden z dotychczasowych operatorów? Przystępowanie do nowego systemu kolejnych banków (powstanie „nowy Polcard”)?

20

B2B: od wymiany e-faktur do kredytowania dyskontowego (1/2)

• e-faktury wymieniane są w Polsce między firmami, w ograniczonej skali, w ramach zamkniętych ekosystemów, zazwyczaj bez udziału banków,

• 3-5 głównych banków korporacyjnych mogłyby uzgodnić wspólną sieć wymiany e-faktur B2B,

• dotychczasowe narzędzia autoryzacji przelewów bankowych powinny posłużyć spełnieniu wymogów Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2010 r. w sprawie przesyłania faktur w formie elektronicznej… (Dz. U. Nr 249, poz. 1661) i stać się instrumentem wykorzystania przewagi relacyjnej banków,

• banki tworzące na co dzień interfejsy do systemów F-K nie miałyby problemów z wzajemną e-translacją nawet kilkudziesięciu najważniejszych formatów e-faktur,

• banki mogłyby stworzyć centralny rejestr firm-użytkowników sieci wymiany e-faktur,

• udostępnienie przez banki otwartej i bezpiecznej sieci wymiany e-faktur B2B stałoby się katalizatorem upowszechnienia emisji i wymiany e-faktur,

21

B2B: od wymiany e-faktur do kredytowania dyskontowego (2/2)

• znaczna część wymiany gospodarczej znalazłaby odzwierciedlenie w e-fakturach,

• banki wprowadziłyby zestandaryzowane e-kontrakty na dyskontowanie poszczególnych e-faktur lub grup faktur,

• w konsekwencji, banki wspomogłyby powstanie (wyłonienie) rynku dla dyskontowego (korespondującego z należnościami) kredytowania firm (niekoniecznie posiadających rachunki bieżące w tychże bankach)

22

• mobilne pakiety lojalnościowe, wirtualne portfele (integrowane, a może tylko rozliczane… przez banki ew. innych operatorów: organizacje płatnicze, MNO?),

• płatności mobilne (różne oferty, różne systemy, wiele mechanizmów, w tym NFC),

• udostępnianie przez banki (outsourcing) wielu czynności obsługi rachunków, kart i innych produktów, realizowanych dotychczas we własnych placówkach, w lokalach wybranych sieci Instytucji Płatniczych,

• oddziały banków, docelowo przypominające Apple Store – samoobsługa, pokazy, instruowanie klientów, wgrywanie aplikacji, rozwiązywanie problemów z aplikacjami,

• fotografowanie/skanowanie całego zlecenia płatniczego albo faktury celem generacji elektronicznego zlecenia płatniczego,

• przelewy P2P: natychmiastowe, na adres e-mail, na profil portalu społecznościowego, za lunch, prezent, za transakcję na portalu, za pomocą EXPRESS ELIXIR, Blue Cash, własnych systemów banków,

Ważniejsze, oczekiwane innowacje (1/3)

23

Ważniejsze, oczekiwane innowacje (2/3)

• wykorzystanie bankomatów do przekazywania środków (P2P, B, B2C), wypłacanych bez użycia karty płatniczej (identyfikacyjnej), z pomocą kodu przekazywanego na telefon komórkowy,

• nowe sposoby weryfikacji użytkownika i zabezpieczania autoryzacji transakcji na urządzeniu, na którym przelew jest wpisywany,

• wykorzystanie geolokacji do informowania o dostępności usług, ich personalizacji, kierowania ofert dodatkowych, potwierdzania autoryzacji,

• aplikacje, moduły, portale Personal Finance Management: asystenci finansowi, finansometry, świnki skarbonki oraz inne narzędzia zarządzania środkami, wspomagania inwestowania, uwidaczniające klientowi praktyczny wymiar operacji finansowych,

• umożliwienie osobom fizycznym i mikro-przedsiębiorcom korzystającym jedynie z telefonu komórkowego lub konta internetowego przyjmowania płatności kartowych/mobilnych,

24

Ważniejsze, oczekiwane innowacje (3/3)

• wdrożenie mobilnych usług i aplikacji bankowości internetowej dla średnich i dużych korporacji,

• wprowadzenie przez banki i upowszechnienie wymiany e-faktur pomiędzy przedsiębiorstwami; wdrożenie powszechnie dostępnych instrumentów dyskontowego finansowania e-faktur,

…

• instrumenty depozytowe sprzyjające wydłużaniu terminów lokowania krajowych oszczędności

25

Charakter innowacji w polskim sektorze bankowym

• absolutna większość analizowanych lub upowszechnianych w sektorze bankowym innowacji to albo imitacje rozwiązań zagranicznych, albo wdrożenia inwencji znanych i testowanych już na świecie,

• mimo to, imitacja nie jest w sektorze finansowym postrzegana jako przejaw „rozwojowego dryfu”, jak określana bywa krytycznie oficjalna, krajowa polityka promowania innowacyjności,

• wartość tych innowacji sprowadza się bowiem przede wszystkim do:o wdrażania usług finansowych w kanałach i formach coraz powszechniej

dostępnych i zyskujących popularność,o „eliminowania tarć” (termin Bretta Kinga) w dostępie klientów do

poszczególnych funkcji, rozwiązań i usług o charakterze finansowym: ułatwiania dostępu do usług finansowych (jasno, zrozumiale, prosto, bez widocznych pośredników, szybko, wszędzie, bez konieczności zbierania i wypełniania dokumentacji, przez upraszczanie i eliminację procesów, itp.); „tribologia usług finansowych”, …

• … a w takiej atmosferze, „to co nieprzewidziane” ma także szansę zaistnieć!

• Uwaga! oczekiwane innowacje, wyróżnione na poprzednich slajdach kolorem niebieskim, mogą zostać wdrożone przy minimalnym lub najwyżej biernym udziale sektora bankowego (we wdrożeniu, we wpływie na kierunki rozwoju, w zyskach…)

26

Dziękuję za uwagę!

Grzegorz Hansen

Departament Bankowości TransakcyjnejBRE Bank SA

ul. Senatorska 1800-950 Warszawa

grzegorz.hansen@brebank.pl