opracował D

awid Rosół

EDWARD GIEREKI Sekretarz KC PZPR

1970-1980

Po krwawym stłumieniu protestów robotniczych na wybrzeżu w grudniu 1970 roku partia komunistyczna zdecydowała się na zastąpienie skompromitowanego Gomułki Edwardem Gierkiem.

Nowy przywódca na każdym kroku starał się podkreślać swoją odmienność od poprzednika.

Rządy rozpoczął od odwiedzenia stoczniowców, do których skierował słynne pytanie:

„No to jak, towarzysze, pomożecie?” Zgodził się też na cofnięcie wprowadzonych w grudniu ‘70 podwyżek.

Gierek obiecał też, że za jego rządów władza nigdy nie będzie strzelać do protestujących. Obietnicy dotrzymał, choć protesty nadal tłumiono używając siły.

sondaż CBOS z sierpnia 2001

Lata 70. są do dziś najlepiej wspominanym okresem w historii PRL. Na tak dobry obraz „dekady Gierka” złożyło się kilka czynników, o których przeczytasz na kilku następnych slajdach.

Dowiesz się z nich także o ciemnych stronach tego dziesięciolecia i o wielkich kosztach modernizacji państwa, której podjął się Edward Gierek.

E. G

iere

k z

papi

eżem

Paw

łem

VI

Edward Gierek, wychowany na zachodzie Europy, znający język francuski, był politykiem dobrze postrzeganym na świecie. Sam także był człowiekiem otwartym na świat- także ten zachodni- kapitalistyczny- do lat 70. postrzegany jako wrogi.

Gierek spotykał się nie tylko z przywódcami RFN, czy Francji, ale także z trzema kolejnymi prezydentami USA. Dążył też do normalizacji stosunków z Watykanem: w 1977 roku został przyjęty na audiencji przez papieża Pawła VI a dwa lata później zgodził się na przyjazd do Polski Jana Pawła II, z którym się spotkał.

Jednocześnie jednak w cza-sach Gierka wprowadzono do konstytucji poprawkę mówią-cą o umacnianiu przyjaźni i współpracy z ZSRR a potaje-mnie rozbudowywano orga-ny odpowiedzialne za walkę z Kościołem katolickim.

Mistrzostwa Świata w piłce nożnej RFN ‘74wygrany przez Polskę mecz o 3 miejsce z Brazylią

Lata 70. to okres wielkich sukcesów polskiego sportu na arenie międzynarodowej. Wśród nich do dzisiaj najczęściej wspomina się reprezentację piłkarską prowadzoną przez Kazimierza Gór-skiego, która na mistrzostwach świata w RFN w 1974 roku po pokonaniu Brazylii zajęła 3 miejsce, a na igrzyskach olimpijskich dwukrotnie stawała na podium (1972-1 miejsce, ‘76- 2 m-ce).

Ogromne sukcesy odnosili także polscy siatkarze prowadzeni przez Huberta Wagnera zdobywa-jąc mistrzostwo świata w 1974 i mistrzostwo olimpijskie w 1976 roku.

Na wysokim poziomie stał także polski tenis (Wojciech Fibak), kolar-stwo (Ryszard Szurkowski, Stanisław Szozda) i lekkoatletyka: biegi sprin-terskie (Irena Szewińska), biegi płot-karskie (Grażyna Rabsztyn), skok wzwyż (Jacek Wszoła), czy skok o tyczce (Władysław Kozakiewicz).

Lata 70. to także początki światowej kariery polskich himalaistów, którzy niedługo później będą już zaliczani do najlepszych na świecie.

Wśród największych trzeba przynajmniej wymienić Wandę Rutkiewicz ( pierwsza Europejka na szczycie Mount Everest, pierwsza kobieta na świecie na szczycie K2; uważana za jedną z najlepszych himalaistek w historii) i Jerzego Kukuczkę(jako drugi człowiek na ziemi zdobył wszystkie 14 ośmioty-sięczników – tzw. „Koronę Himalajów i Karakorum”).

W latach 70. Polska doczekała się jeszcze jednego prestiżowego sukcesu, choć już nie sportowego. Dołączyła do grona państw, które wysłały swoich obywateli w kosmos.

Pierwszym (i jak dotąd jedynym) polskim kosmonautą został Mirosław Hermaszewski, który w 1978 roku przez 8 dni przebywał na orbicie okołoziemskiej na radzieckim statku Sojuz 30.

Pośród wielu nowości jakie przyniosły Polakom lata 70. jedną z najbardziej charakterystycznych był bez wątpienia fiat 126p - popularny „maluch”. Gierek szukając małego, taniego auta, które mogłoby zmotoryzować Polskę od Włochów kupił licencję na fiata 126. Jego produkcję rozpoczęto w 1973 roku najpierw w Bielsku-Białej, później także w Tychach. Przez 27 lat z polskich taśm produkcyjnych zjechało ponad 3 miliony „maluchów”.

Fiat 126p nie był jedynym osiągnięciem polskiej motoryzacji lat 70. W 1978 roku w warszaw-skiej fabryce samochodów osobowych rozpoczęto produkcję Poloneza – samochodu, który w latach 70. w niczym nie ustępował zachodnim markom. Do dziś można jeszcze spotkać autobusy Jelcz 110, których produkcję rozpoczęto także w latach 70. na licencji francuskiej marki Berliet.

W latach 70. odnotowano także znaczny postęp w budowie dróg.Właśnie wtedy zaczęły powsta-wać pierwsze w Polsce autostra-dy, ważne trasy szybkiego ruchu, wtedy zmodernizowano znaczną część polskich dróg.

Lata 70. przyniosły również znaczną poprawę w ilości nowych mieszkań. Dzięki kolejnym nowopowstającym „fabrykom domów” (produkowały gotowe elementy do budowy bloków z tzw. „wielkiej płyty”) udało się osiągnąć poziom 300 tys. nowych mieszkań

rocznie. W efekcie znacznie skrócił się czas oczekiwania na własne mieszkanie.Nigdy jednak w PRL-u nie udało się w pełni zaspokoić zapotrzebowania mieszkaniowego.

Jakość wykończenia budowanych w tak szybkim tempie bloków często pozostawiała wiele do ży-czenia. Ważniejszy od jakości był jednak dla Polaków sam fakt po-siadania własnego lokum.

przykład osiedla z tzw. „wielkiej płyty”

Szybki rozwój gospodarczy i wyraźny wzrost poziomu życia, jaki odczuwali Polacy w latach 70. był możliwy prze-de wszystkim dzięki kredytom jakie władza zaciągnęła na Zachodzie.

Gierek liczył, że dzięki pożyczkom uda się rozwinąć gospodarkę do po-ziomu, który pozwoli spłacić zadłu-żenie dzięki eksportowi nowo produ-kowanych towarów.

Jego plan okazał się jednak błędny. Efektem było nie tylko rosnące zadłu-żenie państwa, ale też kryzys gospo-darczy jaki dotknął Polskę w drugiej połowie lat 70.

zadłużenie zagraniczne PRL do 1980 roku

Już w połowie lat 70. wyraźne były oznaki kryzysu gospodarczego w PRL.Konieczne było wprowadzenie podwyżek cen. Władza ogłosiła je w drugiejpołowie czerwca 1976 roku, co spowodowałokolejne protesty. Strajkowało ok. 80 tys. ludziw całej Polsce. Do najpoważniejszych wystą-pień doszło w Radomiu, Ursusie i Płocku.

Dla rozprawienia się z protestującymi użytomilicji i specjalnie przygotowanych na takie okazje oddziałów ZOMO. Jednocześnie Gierek zabronił strzelać do protestujących. Do his-torii przeszły stosowane wobec strajkujących„ścieżki zdrowia” polegające na przechodze-niu między bijącymi pałkami milicjantami.

Obawiając się rozszerzenia protestów Gierekwycofał podwyżki. Ta decyzja spowodowała pogłębienie się kryzysu gospodarczego i ko-nieczność wprowadzenia reglamentacji nie-których towarów. oddziały ZOMO podczas protestów w Radomiu, 1976

Dla niesienia im pomocy prawnej powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), który stopniowo poszerzał swoją działalność, stając się pierwszą od dzie-sięcioleci poważną organizacją opo-zycyjną. Wśród najważniejszych człon-ków KOR-u znaleźli się: Antoni Maciere-wicz, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski i Adam Michnik. W 1977 roku powstała kolejna orga-nizacja opozycyjna – ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Bez opozycjonistów lat 70. z pewnoś-cią znacznie trudniej byłoby stworzyć wielki opozycyjny ruch „Solidarność” w latach 80.

zebranie KOR -u w mieszkaniu Jacka Kuronia w Warszawie

Część protestujących w czerwcu ‘76 spotkały represje polegające m.in. na zwalnianiu z pracy.

Październik ‘78 był bez wątpienia jednym z przełomowych momen-tów w historii PRL. Wtedy to w Watykanie zdecydowano, że nowym papieżem zostanie polski kardynał Karol Wojtyła. Władze PRL oficjalnie gratulowały Kościołowi i kardynałowi wyboru. Faktycznie jednak obawiały się wzrostu autorytetu Kościoła wśród Polaków i ewentualnego poparcia nowego papieża dla kształtującej się opozycji.

Jan Paweł II odwiedził Polskę już w następnym roku. Oficjalnie nie wypowiadał się na tematy polityczne, ale jego słowa, zwłaszcza te wypowiedziane na Placu Zwycięstwa w Warsza-wie powszechnie zostały ode-brane jako nadzieja na zmiany w Polsce.

„Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi… tej ziemi”

Jan Paweł II, Warszawa, Plac Zwycięstwa, 2.06.1979

koniec