NMPM_v.PL

2

Niniejsza Metodyka Nowych Mediów (wersja 1) została przygotowana w ramach projektu „New Media Production Methodology – how to increase you multimedia competencies” współfinansowanego w ramach programu „Uczenie się przez całe życie” Leonardo da Vinci.

W skład konsorcjum realizuj ącego ten projekt, wchodz ą:

• Nowoczesna Firma S.A. (NF) • Fundacja Obserwatorium Zarządzania (FOZ) • Bürgerhaus Bennohaus – citizen centre, Arbeitskreis Ostviertel e.V. (BB) • XXI INVESLAN, S.L. (INV)

Autorzy:

• Piotr Maczuga (NF) • Karolina Sikorska (NF) • Marta Mazur (FOZ) • Jan Leye (BB) • Arndt Selders (BB) • Amaia San Cristobal Macho (INV)

Współpraca:

Jarosław Sobolewski (NF) • Grzegorz Staniak (FOZ)

ISBN: 978-83-63481-08-7

Praca wydana na licencji Creative Common (CC BY-NC-ND 3.0) Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported

Warszawa – Muenster - Bilbao 2013 New Media Production Methodology – how to increase you multimedia competencies

newmediaproduction.eu

3

Spis tre ści Wprowadzenie ................................................................................................................................................... 4

O projekcie ..................................................................................................................................................... 4

Partnerzy projektu .......................................................................................................................................... 4

Moduł A – Produkcja multimediów ..................................................................................................................... 6

Wprowadzenie do modułu .............................................................................................................................. 6

Sprzęt i jego funkcje ....................................................................................................................................... 7

Jak tworzyć ujęcia ........................................................................................................................................ 17

Oświetlenie ................................................................................................................................................... 24

Dźwięk .......................................................................................................................................................... 26

Podstawy projektowania graficznego ........................................................................................................... 29

Reżyseria i praca na scenie ......................................................................................................................... 35

Montaż filmów .............................................................................................................................................. 37

Moduł B – Dziennikarstwo crossmediowe ........................................................................................................ 49

Wprowadzenie do modułu ............................................................................................................................ 49

Dziennikarstwo w XXI wieku......................................................................................................................... 50

Przenikanie się mediów ................................................................................................................................ 55

Rozpowszechnianie multimediów ................................................................................................................. 59

Kwestie prawne ............................................................................................................................................ 64

Moduł C – Szkolenie trenera ............................................................................................................................ 71

Wprowadzenie do modułu ............................................................................................................................ 71

Rola i kompetencje trenera........................................................................................................................... 73

Zarządzanie Cyklem Szkolenia .................................................................................................................... 79

Komunikacja z uczestnikami szkolenia ........................................................................................................ 90

Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne .............................................................................................. 96

Jak prowadzić interaktywne warsztaty online? ........................................................................................... 103

Projekt praktyczny: Jak być trenerem ......................................................................................................... 109

Odpowiedzi .................................................................................................................................................... 116

Słowniczek ..................................................................................................................................................... 118

4

Wprowadzenie O projekcie Obecnie posiadanie kompetencji z dziedziny tworzenia multimediów stanowi ważną wartość dodaną w takich zawodach jak: trener, psycholog biznesu, specjalista od wizerunku, czy specjalista PR. Są to także profesje, w których pracownicy występują często jako niezależni eksperci, tzw. freelancerzy.

Właśnie dlatego ta grupa projesjonalistów w trakcie swojej pracy może nie mieć powszechnego dostępu do technologii multimedialnej z powodu ograniczonego budżetu, który nie może równać się z budżetem dużej firmy, oferującej swoim pracownikom pakiety szkoleń. Z drugiej strony w wielu przypadkach usługi świadczone przez niezależnych ekspertów, trenerów i konsultantów wpływają pozytywnie na konkurencyjność firm. Dlatego tak ważne jest, by dostarczyć tym osobom nowe narzędzia oraz poszerzyć ich zakres i sposób komunikacji na rynku.

Metodyka Nowych Mediów jest krokiem w kierunku rozwiązania problemu trenerów (freelancerów) w dziedzinie produkcji multimediów i wykorzystania nowych mediów. Projekt nie ma na celu nauczenia dużej grupy profesjonalistów nowego zawodu, ale wypełnienie luki powstałej w wyniku popularyzacji niekonwencjonalnych form współpracy między trenerami, ekspertami na rynku i ich klientami. Projekt odpowiada także na realne potrzeby rynku i jego przedstawicieli.

Partnerzy projektu

Nowoczesna Firma S.A. (Polska)

Misją Nowoczesnej Firmy (NF) jest stworzenie renomowanego medium dla społeczności menedżerskiej. Poprzez promocję nowoczesnych technik menedżerskich można na nowo kształtować postawy przedsiębiorców, przyciągać do siebie dostawców usług i ich klientów, tworzyć środowisko biznesu ukierunkowane na rozwój, zmniejszać bariery psychiczne w sektorze MŚP.

NF odpowiada na specjalne wymagania przedsiębiorców, otwierając przed nimi możliwości w obszarach, w których mamy do czynienia z największymi różnicami kompetencyjnymi pomiędzy menedżerami. NF zajmuje się też wdrażaniem rozwiązań, odpowiadających indywidualnym potrzebom i właściwościom polskiego rynku. NF jest właścicielem trzeciego największego portalu internetowego w Polsce www.nf.pl, prowadzi Programy HRM, które wyznaczają i lansują standardy prowadzenia firmy oraz integrowania społeczności aktywnych firm i profesjonalistów.

NF publikuje także wiele cyklicznych raportów z dziedziny HRM i organizuje takie wydarzenia jak: coroczny Kongres Kadry dla ponad 2000 uczestników, konferencje regionalne, wydarzenia z zakresu wiedzy o biznesie.

Więcej informacji: www.firma.nf.pl / www.nf.pl

Fundacja Obserwatorium Zarz ądzania (Polska)

Fundacja Obserwatorium Zarządzania (FOZ) jest organizacją pozarządową wspierającą polski biznes w dziedzinie: HRM, HR, zarządzania kapitałem/ finansami oraz wykorzystania technologii ICT. FOZ zajmuje się popularyzowaniem dobrych praktyk, dzieleniem się wiedzą oraz podwyższaniem kwalifikacji zawodowych menedżerów.

FOZ prowadzi takie projekty jak:

• Projekty e-learningowe: WebQuest dla HRM, Knowledge Pills Methodology, How To Webcast, Webinar 2 Learn, Knowledge Management 2.0 for SMEs.

• Projekty badawcze i certyfikacyjne: Użyteczna Strona, Inwestor w Kapitał Ludzki oraz Firma Przyjazna Klientowi.

• Projekty szkoleniowe: PTM, PMHR, PMK, PME.

• Badania i szkolenia finansowane przez UE.

5

FOZ jest także koordynatorem EduKlastra – Nowe Media w Edukacji, zrzeszającego ponad 60 polskich firm szkoleniowych, ośrodków akademickich, organizacji branżowych, itp., oraz członkiem International Federation of Training and Development Organizations (IFTDO) skupiającej ponad 500 tys. specjalistów HR z ponad 50 krajów.

Więcej informacji: www.obserwatorium.pl/en

Bürgerhaus Bennohaus – citizen centre, Arbeitskreis Ostviertel e.V. (Niemcy)

Centrum obywatelskie Bennohaus jest ośrodkiem społeczno-kulturowo-medialnych szkoleń, otwartym dla wszystkich obywateli, zwłaszcza dzieci, młodzieży i osób starszych. Miejsce spotkań kulturowych, instytucja edukacyjna, centrum medialne – współczesny Bennohaus ma szeroki zakres oddziaływania na lokalne, jak i międzynarodowe środowisko. Instytucja edukacyjna w Bennohaus (BIB) jest akredytowanym, wysoko rozwiniętym ośrodkiem szkoleniowym.

Zainteresowani mieszkańcy, uczestnicy szkoleń z kwalifikacji zawodowych w mediach, jak również pedagodzy z zakresu kultury i mediów kształcą się wzajemnie podczas seminariów lub w ramach zestawów kwalifikacji. Wszechstronne, międzydyscyplinarne i łączące pokolenia projekty oferują możliwości rozwijania własnej aktywności. Bennohaus organizuje i wspiera kulturowe i medialne warsztaty pedagogiczne dla dzieci, młodzieży oraz osób starszych, które są przeprowadzane dla indywidualnych miast, na poziomie krajowym i międzynarodowym.

Bennohaus ma wieloletnie doświadczenie w projektach europejskich dotyczących technologii ICT oraz rozwijania kompetencji medialnych. Obecnie szkoli 4 projektantów audiowizualnych oraz jest największym producentem wśród mediów obywatelskich w Nadrenii Północnej-Westfalii, współpracującym z telewizyjnym kanałem edukacyjnym „nrwision”. Bennohaus jest uznanym ośrodkiem nadzorującym szkolenia (ICHK) i wraz z Państwowym Urzędem ds. Mediów Nadrenii Północnej-Westfalii (LfM) przeprowadza działania edukacyjne.

Bennohaus jest jednym z nielicznych ośrodków cenionych za zarządzanie jakością w ramach prac kulturowych i wolontaryjnych. W 2013 r. przyznano mu po raz czwarty oficjalny znak jakości dla organizacji testującej jakość w pracy wolontaryjnej (QUIFD).

Więcej informacji: www.bennohaus.info

XXI INVESLAN, S.L. (Hiszpania)

INVESLAN jest prywatną firmą badawczą, specjalizującą się w szkoleniach, strosunkach pracy i zarządzaniu. Głównymi obszarami jej pracy są: szkolenia, zwłaszcza szkolenia zawodowe i edukacja dorosłych, technologia ICT stosowana głównie w środowisku edukacyjnym i zarządczym, kwestie genderowe, zatrudnienie, zarządzanie wiedzą, osoby wykluczone, ewaluacja. INVESLAN prowadzi, koordynuje i uczestniczy w rozwoju i testowaniu planów szkoleniowych, treści i metodologii promującej włączanie do społeczeństwa i na rynek pracy osób wykluczonych.

Jednym z głównych pól jej aktywności są badania i rozwój innowacyjnych metod kształcenia, w tym także te oparte na technologii ICT. W tym zakresie, Inveslan przewodniczył projektowi DeinTra poszukując sposobów współpracy przy wprowadzeniu na europejski rynek pracy innowacyjnych metod szkoleniowych oraz koordynuje liczne projekty w ramach programu „Uczenie się przez całe życie” (Lifelong Learning Programme)

Więcej informacji: www.inveslan.com

6

Moduł A – Produkcja m ultimediów Wprowadzenie do modułu Niniejszy moduł zawiera wszystkie niezbędne informacje o tym, jak tworzyć filmy. Zaczynając od zapoznania się ze sprzętem i jego cechami, kończąc na edycji filmowej. Moduł powinien mieć formę praktycznych warsztatów.

Grupa docelowa

Udział w tym module jest zalecany każdej grupie docelowej.

Ogólny zarys

Sprzęt i jego funkcje. (Czas trwania: 03:00 godziny).

Rozdział pokazuje sprzęt wideo i jego budowę.

Jak tworzy ć ujęcia. (Czas trwania: 03:00 godziny).

Rozdział wyjaśnia zagadnienia takie jak typy kątów, perspektywę, ruchy kamery, film jako sekwencję ujęć.

Oświetlenie. (Czas trwania: 01:30).

Rozdział prezentuje typy oświetlenia i metody jego wykorzystywania.

Dźwięk. (Czas trwania: 02:00).

Rozdział omawia podstawy produkcji dźwięku.

Projektowanie graficzne. (Czas trwania: 02:30).

Rozdział prezentuje najważniejsze elementy budowania kadry, w tym zasady kompozycji i zachowania proporcji.

Reżyseria i praca na scenie. (Czas trwania: 01:30)

Rozdział prezentuje najważniejsze metody pacy z ekipą na scenie.

Edycja filmów. (Czas trwania: 04:00).

Rozdział omawia podstawowe narzędzia do edycji filmów wraz z praktycznymi poradami jak ich używać

Wymaganie niezb ędne do przeprowadzenia Modułu A

Aby skutecznie przedstawić zagadnienia z Modułu A, organizacja lub osoba indywidualna przeprowadzająca szkolenie powinna spełniać następujące wymogi infrastrukturalne i osobowe:

Cechy charakteru. Trenerzy (min. 2) odpowiedzialni za przeprowadzenie warsztatów, powinni posiadać następujące cechy:

• duże doświadczenie w produkcji multimediów, • podzielna uwaga, • zdolność łatwego przekazywania wiedzy w zrozumiały sposób, odnosząc się do konkretnych

przykładów, • cierpliwość.

Infrastrukturalne. Jeśli seminarium jest przeprowadzane w pomieszczeniu, miejsce powinno spełniać następujące wymogi:

• studio filmowe lub inne miejsce wyposażone w odpowiedni sprzęt (np. kamery, oświetlenie), • dostęp do wszystkich niezbędnych nośników (Internet, projektor, tablica demonstracyjna, itd.)

Szkolenie może być przeprowadzone w formie online tylko częściowo. Głównym celem jest pokazanie prawdziwego środowiska produkcji filmów i umożliwienie uczestnikom poznania go. Szkolenie online nie daje takiej możliwości. Mimo to, poprzez szkolenie online można uzupełnić wiedzę teoretyczną w dziedzinie produkcji filmów.

7

Sprzęt i jego funkcje Cele nauki : Poznanie sprzętu filmowego, zasad jego działania, stworzenie własnego filmu począwszy od pomysłu, aż jego realizacji.

Czas trwania: 03:00 godziny

Grupa docelowa: Specjaliści ds. reklamy i wizerunku, specjaliści PR, specjaliści ds. marketingu i sprzedaży, doradcy, konsultanci, specjaliści ds. zarządzania treścią.

Kamera

Istnieje wiele różnych typów kamer, np. bardzo złożone kamery filmowe używane przy produkcjach kinowych, kamery telewizyjne lub zwykłe kamery cyfrowe dla szerokiej rzeszy odbiorców. Różnią się wyglądem, ale przede wszystkim parametrami technicznymi i funkcjami.

W kamerze filmowej obraz może być zarejestrowany w bardzo wysokiej jakości. W większości przypadków kamera taka obsługiwana jest przez kilka osób jednocześnie. Są oni odpowiedzialni za różne czynności, takie jak ustawianie ostrości i przesłony, ustawianie zbliżeń czy kierowanie ruchem kamery. W produkcjach telewizyjnych ważniejsze jest posiadanie bardziej uniewersalnej kamery, łatwej do przenoszenia. Kamery telewizyjne mają przyciski i pokrętła, które są proste w obsłudze, a wiele funkcji może być łatwo włączanych przez jednego operatora kamery.

Łatwość obsługi jest główną cechą, którą biorą pod uwagę konsumenci, kupując kamery cyfrowe. Zwykli użytkownicy kamer zazwyczaj nie posiadają specjalistycznej wiedzy. Co więcej, nie zapoznają się dokładnie z instrukcją obsługi przed użyciem kamery. Kiedy konsument włączy kamerę od razu oczekuje zadowalających go efektów, dlatego zwykłe kamery mają zaprogramowane automatyczne ustawienia. Przy obecnym poziomie automatyki stosowanej w kamerach daje to naprawdę dobre efekty, ale dla operatorów z zacięciem artystycznym może to również być spore ograniczenie możliwości. Funkcje automatczne i małe rozmiary kamery (niewiele miejsca na przyciski i pokrętła) utrudniają nastawy manualne.

Kamery cyfrowe. Kamera cyfrowa jest urządzeniem najczęściej wykorzystywanym do nagrywania obrazu i dźwięku. Obecnie na rynku można znaleźć wiele prawie niezależnych od siebie grup produktów. Osoby, które oglądają je po raz pierwszy są nieraz zdziwione różnicami w rozmiarach i cenach urządzeń, które są wykorzystywane w tym samym celu. Na pierwszy rzut oka trudno jest ocenić różnice w działaniu, ponieważ takie parametry jak rozdzielczość ekranu (teraz prawie każdy sprzęt nagrywa w jakości HD), czy typy przechowywania danych mogą być podobne zarówno w przypadku kamer profesjonalnych, jak i amatorskich. Nie znaczy to jednak, że działają w ten sam sposób. Niewielkie różnice, które za chwilę zostaną opisane, są najważniejsze. Interesują nas głównie kamery profesjonalne i pół-profesjonalne.

Sprzęt zaprojektowany dla profesjonalistów ma większy potencjał, niż kamery amatorskie. Przede wszystkim można nagrywać wideo i audio w odpowiednim formacie i na przeznaczonym do tego nośniku (pamięć). Profesjonalny sprzęt ma więcej funkcji ustawianych ręcznie, przez co operator ma większy wpływ na wynik swojej pracy, niż gdyby używał prostej kamery automatycznej. Niżej wymieniono najważniejsze cechy profesjonalnego sprzętu:

• Możliwość ręcznego ustawienia niemal wszystkich parametrów. • Wiele funkcji dostępnych bezpośrednio na kamerze (łatwy dostęp do przycisków, przełączników

znajdujących się bezpośrednio na obudowie kamery). • Wysoka jakość obiektywów o dobrych parametrach, a w droższych modelach możliwość wymiany

obiektywów (jak w np. lustrzance cyfrowej). • Profesjonalny interfejs (np. HD-SDI) wykorzystywany wraz z profesjonalnym sprzętem (rejestratory,

monitory podglądowe itd.). • Możliwość podłączenia i współpracy z dużą gamą dodatkowych urządzeń, takich jak rejestratory,

monitory podglądowe, mikrofony zewnętrzne itd.

Powyższe elementy każdy jest w stanie ocenić sam, nawet jeśli nie jest ekspertem w temacie. Oczywiście nie warto podejmować decyzji o używaniu czy kupnie sprzętu tylko na podstawie opisanych elementów, jednak ukazują one pewne trendy wykorzystywane przez producentów specjalistycznego sprzętu do nagrywania.

Zaledwie kilka firm specjalizuje się w tego typu sprzęcie. Najczęściej można spotkać produkty firm:

8

• Sony • Panasonic • JVC • Canon

Niezależnie od marki producenta, każda kamera ma podobną budowę. Jest to spowodowane tym, że każdy zawodowy operator kamery musi umieć obsługiwać każdy rodzaj sprzętu, tak jak zawodowy kierowca musi umieć prowadzić każdy samochód. Mówimy o znajomości pewnych standardów w konstrukcji sprzętu i jego funkcjonalności.

Oczywiście każdy model kamery, nawet od tego samego producenta, różni się w swojej budowie i rozmieszczeniu elementów, ale ten, kto rozumie ogólne zasady budowy kamery, poradzi sobie z każdym modelem.

Obudowa kamery jest też główną jej częścią. Zawiera elementy elektroniczne i mechaniczne pozwalające kontrolować jej działanie. Nagrywa obraz na taśmę magnetyczną lub inny rodzaj nośnika pamięci.

Obiektyw przechwytuje światło odbite od obiektu i przenosi je na przetwornik lub przetworniki CCD.

Kamery filmowe, tak samo jak profesjonalne kamery cyfrowe, mają wymienne obiektywy. Obiektywy w kamerze mają za zadanie kierować światło do przetwornika oraz ustawiać ostrość obrazu. Obiektywy mają możliwość dostosowywania odległości ogniskowej, ostrości i przysłony.

Wbudowany mikrofon

Obiektyw

Panel kontrolny

Ekran LCD

Wizjer

9

Większość kamer jest wyposażona w obiektywy wbudowane na stałe w obudowę kamery, których nie można wymienić. Takie funkcje jak ręczne ustawianie przysłony lub ostrości są możliwe tylko w ograniczonym stopniu lub wcale. Automatyczne ustawienia kamery ułatwiają pracę osobie nagrywającej, ale też ograniczają jej kreatywność.

Wizjer , przez który patrzy operator, pozwala komponować ujęcie i ustawiać ostrość obrazu oraz jego ekspozycję. Zapewnia on kontrolę nad kadrem. Nowe modele aparatów i kamer cyfrowych posiadają ekran LCD, a czasami też TFT LCD. Jednak w profesjonalnym sprzęcie wizjer jest wciąż najważniejszym elementem, umożliwiającym kontrolę robionych nagrań, ponieważ LCD i TFT LCD nie są wystarczająco dokładne. Po pierwsze, dokładne ustawienie ostrości jest dużo łatwiejsze przez wizjer. Wizjery wysokiej jakości operują najczęściej czernią i bielą, ponieważ te kolory dają większy kontrast, co umożliwia dokładniejsze dostosowanie ostrości zdjęcia. Jakość materiałów z których wykonuje się ekrany ciekłokrystyaliczne jednak z każdym rokiem rośnie i wiele kamer, również profesjonalnych, często łączy funkcję ekranu i wizjera.

Wizjer w zwykłych kamerach użytkowych jest zazwyczaj bardzo mały i ma niską rozdzielczość. Nie sprawdza się najlepiej podczas kadrowania, dlatego wykorzystuje się go tylko w nagłych sytuacjach, np. gdy świeci ostre słońce i zupełnie nic nie widać na ekranie LCD.

Rejestrator to system elektronicznyc i w niektórych wypadakach mechanicznych elementów, umożliwiających zapisywanie wideo na nośniku danych.

Dotychczas opracowano wiele różnych formatów zapisywania wideo. Na taśmach magnetycznych używano między innymi S-VHS, Hi8, MiniDV, Betacam, DV, DVC Pro lub DigiBeta. Rynek jest zdominowany przez nowe nośniki cyfrowe, XD, P2 lub karty pamięci SD, a taśmy magnetyczne są mniej popularne. Jednak profesjonalne stacje telewizyjne wciąż korzystają z techniki wideo Betacam jako formatu pomocniczego. W niektórych stacjach jest on nadal podstawowym formatem. Obecnie niezależnemu operatorowi trudno by było jednak zdobyć kamerę zapisującą w formacie Betacam, a przy tym byłoby to zupełnie nieopłacalne.

10

Mikrofon jest czujnikiem akustycznym, który przemienia dźwięk w sygnał elektryczny. Prawie wszystkie aparaty i kamery mają wbudowany mikrofon, jednak nie jest on wystarczający w przypadku pracy profesjonalnej. Wbudowanego mikrofonu używa się głównie do nagrywania dźwięków z otoczenia.

Baterie dostarczają energię podczas korzystania z kamery w terenie. Są używane także w pracy w studio, ponieważ zapewniają operatorowi kamery większą swobodę poruszania się. Podstawowy zestaw powinien mieć przynajmniej dwie baterie. Z ładowarki korzysta się w przypadku zasilania kamery w nagłych przypadkach oraz do ładowania baterii.

Przy produkcji filmów istnieje wiele różnych typów sprzętu wykorzystywanego wraz z kamerą.

Profesjonalne kamery zmieniają się wraz z całym rynkiem elektronicznym. Wynika to z rozwoju technologii w ostatnich latach. Sprzęt produkowany obecnie jest zupełnie różny od tego sprzed 5 czy 10 lat. Największe różnice:

• Rejestrowanie na dyskach czy prostych kartach pamięci całkowicie zastąpiło kasety. • HD jest powszechnie obowiązującym standardem. Coraz więcej kamer może nagrywać w większej

rozdzielczości (2K lub 4K), co sprawdza się też przy produkcji filmowej przeznaczonej na ekrany kinowe.

• Analogowe złącza RCA zostały prawie w całości zastąpione przez HDMI czy SDI.

11

Lustrzanka cyfrowa (DSLR). Od kilku lat lustrzanki pozwalające na nagrywanie filmów i dźwięków coraz częściej zastępują zwykłe kamery. Dlaczego tak się dzieje? Stosunkowo tanim sprzętem i akcesoriami można uzyskać bardzo dobrą jakość obrazu. Jest to powiązane z optyką i ogólną budową aparatu. Tylko kamery z najwyższej półki mogą osiągać podobną jakość i podobne efekty wizualne. Tym samym wielu producentów wideo korzysta z możliwości jakie dają aparaty cyfrowe (wymienne obiektywy, duży wybór modeli, itd.).

Lustrzanki cyfrowe mają jednak poważną wadę. Przede wszystkim ten typ aparatu potrzebuje odpowiedniego ustawienia. Aparaty służą zazwyczaj do robienia zdjęć – statycznych ujęć robionych w ułamku sekundy. W przypadku filmów zarówno czas, jak i warunki zmieniają się podczas kręcenia. Wszelkiego rodzaju ruchy są nie tylko możliwe, ale często konieczne. W praktyce niestety bardzo trudno jest kontrolować tego typu sprzęt i jego ustawienia.

Używając lustrzanki cyfrowej jako urządzenia do nagrywania, pamiętaj:

• Lustrzanką można nagrywać tylko kilkuminutowe ujęcia. Nagrywanie pojedynczych ujęć powyżej tego czasu może być niemożliwe. Jest to istotne ograniczenie podczas filmowania dłuższych wypowiedzi.

• Konstrukcja lustrzanki lepiej sprawdza się podczas robienia zdjęć niż nagrywania filmów. Jest to widoczne zwłaszcza podczas ruchu i zbliżeń, które są bardzo trudne do nagrania bez użycia dodatkowego sprzętu.

• Nagrywanie scen, gdzie jest dużo ruchu wymaga doświadczonego operatora. • Dźwięk najlepiej nagrywać za pomocą oddzielnej nagrywarki, ponieważ lustrzanki często nie mają

opcji kontrolowania mikrofonu na odpowiednim poziomie. W niektórych modelach nie ma nawet możliwości podłączenia zewnętrznego mikrofonu.

Pomimo tych problemów, lustrzanki wykonują nagrania w bardzo dobrej jakości, a rynek akcesoriów do tego typu sprzętu wciąż rozwija się. Do najważniejszych akcesoriów zalicza się:

• Slidery, statywy, systemy stabilizacji kamery (steadicam) do kontrolowania ruchu kamery. • System follow focus do łatwej zmiany ustawień podczas kręcenia. • Podgląd ekranów LCD by lepiej widzieć szczegóły obrazu.

Telefony i inne. Obecnie za pomocą prawie każdego telefonu można nagrywać filmy i dźwięk. Co więcej, najlepsze modele mogą nagrywać wideo w jakości zbliżonej do HD. Nic więc dziwnego, że wielu ludzi korzysta ze swoich smartfonów jak z kamery cyfrowej. Czy takie urządzenia mają sens z punktu widzenia produkcji filmów?

Przede wszystkim należy pamiętać, że pomimo imponujących parametrów telefonów, które przypominają profesjonalny sprzęt, mała kamera w telefonie nigdy nie zastąpi profesjonalnej kamery. Główne ograniczenia wynikają z jakości i rozmiarów obiektywów oraz konstrukcji urządzenia i jego funkcjonalności. Jednak telefon lub tablet są często jedynymi urządzeniami, które mamy akurat pod ręką, więc być może będziemy zmuszeni do ich używania. Jeśli tak się stanie, należy pamiętać:

• Zawsze używajmy ich przy dobrym oświetleniu, aby zapobiec zakłóceniom obrazu. • Niewielkie obiektywy w telefonach mogą zniekształcić proporcje. • W większości z nich opcja ustawiania ostrości obrazu jest automatyczna.

12

Kręcąc filmy telefonem, należy pamiętać, by ustawić jak najwyższą jakość obrazu i dźwięku. Nagranie nigdy nie będzie takiej samej jakości, jak to zrobione profesjonalnym sprzętem, ale dobry montażysta będzie wiedział, jak wykorzystać taki materiał. Ważne jest też, aby nagrywać w pozycji poziomej, tak jak w przypadku aparatów. Obraz powinien być szerszy niż wyższy. Tylko w ten sposób będzie można go wykorzystać wraz z innymi ujęciami.

Na rynku dostępne są także kamery do konkretnych zastosowań. Są poręczne, istnieje coraz większy wybór akcesoriów, dzięki czemu mogą być użyte do robienia ujęć w bardzo trudnych warunkach. Takie kamery można umieszczać na kaskach motocyklowych, ramach rowerowych, karoserii pojazdu, a nawet na desce surfingowej czy kijku narciarskim. Umożliwia to kręcenie scen, które byłyby niesamowicie trudne i czasochłonne przy użyciu zwykłej kamery.

Kamery tego typu nie mają zbyt wielu ustawień, ale mogą być używane praktycznie wszędzie bez większych ograniczeń. Niektóre modele mogą być sterowane za pomocą aplikacji na smartfona lub tableta.

Taki sprzęt może być używany tylko jako wsparcie dla profesjonalnej kamery, ale warto wziąć go pod uwagę.

Dźwięk

W większości przypadków, nagrywanie wysokiej jakości dźwięku wymaga dodatkowego sprzętu i odpowiednich zdolności osoby filmującej. Mikrofony i rejestratory dźwięku wbudowane w kamerę, są bardzo pomocne, ale niewystarczające. W wielu przypadkach trzeba z nich zrezygnować.

Mikrofony. Prawie wszystkie kamery mają wewnętrzny mikrofon, lecz nie jest on wystarczający podczas profesjonalnego filmowania. Do specjalnych zadań, np. wywiadów lub scen dialogowych, wykorzystuje się zazwyczaj mikrofony zewnętrzne. Jest wiele różnych typów mikrofonów zewnętrznych, które filmowcy wybierają w zależności od potrzeb danej sceny. Różne są też rozdzaje złącz za pomocą których podłącza się mikrofony do kamery czy innego urządzenia:

• mini-jack 3,5 mm – niewielkie złącze podobne do tego używanego w słuchawkach, zazwyczaj w kamerach amatorskich.

• XLR – okrągłe złącze z trzema otworami, używane w profesjonalnych kamerach.

Mini-jack XLR

Przed rozpoczęciem zdjęć trzeba wiedzieć, jaki rodzaj złącza obsługuje twoja kamera. Dostępne są przejściówki do połączenia złącza z urządzeniem. Czasami trzeba użyć innego typu złącza, np. RCA lub jack, jednak nie w przypadku mikrofonów.

13

Do profesjonalnych kamer można podłączyć dwa niezależne od siebie mikrofony. Tak więc mają one dwa wejścia. Pozwala to na podłączenie niezależnych mikrofonów dwóm osobom jednocześnie.

Oświetlenie

Do oświetlania filmowanych obiektów używa się różnych typów lamp. Różnią się od siebie budową i technologią.

W zależności od ich konstrukcji można mówić o lampach umieszczonych bezpośrednio na kamerach (górne światła) lub niezależnych (umieszczonych na specjalnych stojakach lub rampach). Pierwszy rodzaj lamp nie daje zbyt dużo światła, ale pozwala na szybką pracę, np. przy kręceniu newsów. Takie lampy są często zasilane bateriami.

Górne światła używane są głównie podczas nagrywania dla serwisów informacyjnych, jako światła rozświetlające, gdy jest za mało światła naturalnego, a montowanie reflektorów jest zbyt skomplikowane lub czasochłonne. Górne światła doczepione są do kamery i mogą być zasilane bateriami lub akumulatorem. Te, które nie mają funkcji przyciemniania, mogą wytworzyć bardzo intensywne światło, ale za pomocą specjalnych filtrów można je odpowiednio złagodzić. Może to być niezbędne, np. aby uniknąć dużych kontrastów na twarzy osoby filmowanej.

W następnych rozdziałach dowiesz się, jak wybierać odpowiedni rodzaj lamp. Teraz skupmy się na dostępnych technologiach.

Obecnie używa się trzech najpopularniejszych typów lamp:

• Lampy halogenowe (reflektory) – używają żarówek o mocy od 300 do 1000 watów. Bardzo szybko się nagrzewają, ale dzięki prostej budowie i niewielkim rozmiarom są bardzo popularne.

• Światła jarzeniowe / świetlówki – to rodzaj oświetlenia o przedłużonej oprawie świetlnej z wbudowanymi lampami jarzeniowymi. Są popularne zaledwie od kilku lat, ponieważ wcześniejsza technologia nie pozwalała na produkcję świateł jarzeniowych odpowiedniej jakości. Lampy tego typu zużywają dużo mniej energii i dużo wolniej się nagrzewają. Dają delikatne, lekko rozproszone światło.

• LED – stosunkowo nowa technologia oparta na diodach elektroluminescencyjnych i soczewkach. Lampy LED produkują światło wysokiej jakości, produkują mało ciepła i zużywają bardzo mało energii.

14

Czasem filmowcy używają innych rodzajów lamp. Najpopularniejsze są lampy wyładowcze. Zapewniają bardzo mocne światło (potrzebne przy produkcji kinowej), ale pochłaniają gigantyczną ilość energii i często wymagają specjalnych agregatów. W produkcji wideo takie oświetlenie praktycznie nie jest wykorzystywane.

Statyw

Statyw to trójnogi przedmiot, najczęściej używany do stabilizacji mocowanych na nim przedmiotów. Statywy stosuje się przy robieniu zdjęć lub filmów, aby zapobiec niechcianym ruchom kamery. Zmniejszają drgania kamery i dzięki nim obraz uzyskuje najlepszą ostrość. Statyw przydaje się także przy kadrowaniu zdjęć. Dziennikarze często rezygnują z używania statywów, ponieważ muszą szybko reagować na zaistniałą sytuację.

Robienie dobrych ujęć wymaga kontroli nad kadrem. Jest ona możliwa tylko wtedy, kiedy kamera jest stabilna. Nawet jeśli chcemy zrobić ujęcia w ruchu trzeba uniknąć przypadkowych ruchów kamery. Obraz nie może być chaotyczny ani poruszony.

Statyw posiada głowic ę, która umożliwia wykonywanie delikatnych ruchów podczas kręcenia ujęć. Jakość głowicy jest jednym z najważniejszych parametrów statywu. Głowica dobrej jakości musi się płynnie poruszać. Dzięki temu można wykonywać ruchy w dwóch kierunkach bez żadnego wysiłku, a zarazem wytwarzany jest pewien opór, co gwarantuje płynne ruchy kamerą.

Każdy statyw posiada również złącze, do którego mocuje się aparat lub kamerę. Obecnie powszechnie używa się standardowych śrub, dzięki czemu nie trzeba martwić się, czy łącze pasuje do modelu kamery, którą posiadasz. Każdą kamerę można przymocować do statywu dzięki gwintowanym otworom, do których się ją przykręca. Należy jednak pamiętać, że statyw i jego osprzęt (złącza) różnią się w zależności od modelu.

Kluczowe cechy statywu :

• Regulowana wysokość, maksymalna i minimalna, pomaga określić jak bardzo można dostosować kamerę do naszych potrzeb. Zazwyczaj maksymalna wysokość statywu nie przekracza wzrostu dorosłego człowieka, więc kamerę można ustawić na wysokości wzroku lub ust aktora.

• Rodzaj głowicy – głowice w profesjonalnych statywach wypełnione są specjalnym olejem. • Ogólna jakość użytkowania i stabilności. Chociaż nikt nie lubi dźwigać ciężkiego sprzętu, dobry

statyw nie jest lekki. Wynika to z poziomu stabilizacji, jaki gwarantuje. Wszystkie elementy, kamera i pozostały sprzęt muszą być zabezpieczone i stabilne.

15

Specjalnym rodzajem statywu jest monopod – ma tylko jedną nogę. Może służyć jako punkt podparcia kamery. Z monopodu korzysta się tylko w warunkach, kiedy nie można wnieść ciężkiego profesjonalnego sprzętu. Trzeba pamiętać, że monopod nie może samodzielnie stać.

Przechowywanie danych

Jedną z cech rozróżniających kamery są wykorzystywane przez nie nośniki pamięci. Można wyróżnić przynajmniej cztery ich rodzaje. Wiele z nich nie jest ze sobą kompatybilnych.

Taśma. Najpopularniejszy nośnik pamięci. Ma wiele formatów, np. Digital Betacam do profesjonalnych kamer lub miniDV do amatorskich. Kasety różnią się od siebie w zależności od rozmiaru i sposobu odczytywania danych. Obecnie używa się wiele różnych formatów, które nie są kompatybilne. Trzeba tutaj przypomnieć, że taśmy są zastępowane przez inne rozwiązania, dlatego nie opłaca się inwestować w kamery używające kaset.

Karty pami ęci (flash). Karty pamięci są tanim i popularnym nośnikiem pamięci. Można na nich przechowywać duże ilości danych w osobnych plikach. Dostęp do danych jest łatwy – nie ma potrzeby przewijania taśmy.

Rejestrator. Profesjonalne kamery mają specjalne nagrywarki pamięci flash, które łączą w sobie karty pamięci i dysk twardy. Umożliwiają bardzo szybkie zapisywanie danych przy zachowaniu najwyższej jakości nagrywanego materiału.

CD/DVD. Niektóre amatorskie kamery nagrywają bezpośrednio na CD lub DVD. To wygodne rozwiązanie dla amatorów (jeśli chcesz obejrzeć nagrane sceny bezpośrednio na DVD bez konieczności ich edytowania). Jednak CD/DVD nie są wykorzystywane w profesjonalnej produkcji filmowej.

Tył profesjonalnej kamery. Po lewej stronie widać otwory na karty pamięci lub flash.

16

Inne

Oprócz kamery i jej podstawowych akcesoriów, profesjonaliści korzystają z dodatkowego sprzętu :

• Pudełka, kufry, torby do bezpiecznego transportu spr zętu. Podczas transportu bardzo łatwo jest uszkodzić delikatny sprzęt elektroniczny. Odpowiednio zaprojektowane torby pozwalają tego uniknąć.

• Ładowarki i baterie. Odpowiednia ilość baterii i innych akcesoriów zawsze powinna być pod ręką. Nagrywanie nie powinno być przerywane z powodu rozładowanych baterii, ponieważ koszty utrzymania ekipy filmowej są bardzo wysokie.

• Przedłu żacze i zasilacze. Czasem trzeba podłączyć sprzęt do prądu, którego źródło oddalone jest dziesiątki czy nawet setki metrów od miejsca nagrywania. Ekipa potrzebuje odpowiedniego rodzaju kabli. Liczy się nie tylko długość, ale też wysoka obciążalność prądowa przewodów.

• Sprzęt do makija żu. Podstawowy zestaw do makijażu pozwala poprawić wygląd aktorów podczas nagrywania. Zawsze należy mieć przy sobie puder do twarzy.

17

Jak tworzy ć ujęcia Cele nauki : Szczegółowo poznać pracę z kamerą, w tym takie zagadnienia jak: kadrowanie, perspektywa, ruch i relacje między nimi. Dzięki nim uczestnicy nauczą się kontrolować pracę kamery.



Oprócz umiejętności technicznych, operator kamery odpowiada także za artystyczną kompozycję filmu. Każde najmniejsze ujęcia powinny być dokładnie zaplanowane, ponieważ łączy się je następnie w sekwencję i w ten sposób przekazuje informacje i emocje widzowi.

Techniki kinematograficzne, takie jak wybór ujęcia czy ruch kamery, mogą wpłynąć na strukturę i znaczenie filmu.

Podstawowe ustawienia i zale żności mi ędzy nimi

Aby nagrać materiał o wysokiej jakości operator musi dostosować podstawowe ustawienia kamery do każdego nowego nagrania. Wiele amatorskich kamer robi to automatycznie, stąd też nie ma wielu możliwości dopasowania ich ręcznie. Większość funkcji jest dostępnych tylko w przypadku profesjonalnego sprzętu.

Ostro ść

ZOOM

ZOOM

Ostro ść

Balans bieli

Wzmocnienie

Przysłona

18

Odległo ść ogniskowa. Odległość ogniskową można dostosowywać za pomocą pierścienia regulacji ostrości znajdującego się na obiektywie. W zależności od wyboru odległości ogniskowej, obiekty pojawiają się blisko albo w większej odległości. W trakcie kręcenia ujęć, odpowiednie ruchy zoomem mogą nadać filmowi artystycznego charakteru. Zbliżenie na przedmiot lub osobę podkreśla szczególne znaczenie wątku. Innym popularnym zabiegiem jest oddalenie, co daje bardziej ogólne spojrzenie.

Zbliżanie i oddalanie dają bardzo szczególny efekt i powinny być używane z rozwagą. W kiepsko nakręconych filmach, tego typu ujęcia są bardzo często wykorzystywane bez konkretnego celu.

Ostro ść. Najpopularniejsze definicje ostrości to:

1. Miejsce, na które padają promienie światła z obiektywu i tworzą jasny i ostro zarysowany obraz na płaszczyźnie ogniskowej.

2. Działanie dostosowujące odległość pomiędzy obiektywem a obiektem tak, aby skupione promienie światła tworzyły jasny i ostro zarysowany obraz obiektu.

Ostrość jest potrzebna do dostosowywania odległości pomiędzy obiektem a kamerą. Błędne dostosowanie, w zależności od warunków światła i odległości ogniskowej, może sprawić, że ujęcia będą rozmazane.

Aby odpowiednio nastawić ostrość, należy wykonać pewną sekwencję ruchów. Po pierwsze, trzeba nakierować zbliżenie na główny obiekt, a potem za pomocą pierścienia regulacji ostrości na obiektywie ustawić ostrość obrazu. Dopiero wtedy obraz powinien być właściwie wyregulowany i można rozpocząć nagrywanie.

Kiedy aktorzy przybliżają się do kamery lub oddalają się od niej, odległość cały czas się zmienia, dlatego ostrość musi być dostosowywana na bieżąco podczas kręcenia. Takie same wymagania dotyczą ruchów kamery.

Część poświęcona ustawianiu ostrości w zaawansowanych kamerach jest znacznie bardziej skomplikowana i z tego powodu zostanie omówiona później.

Tanie i amatorskie kamery i aparaty nie zawsze dają możliwość dostosowania ostrości ręcznie, a fotograf musi polegać na ostrości dostosowanej automatycznie. Nie zaleca się także wybierania niewielkiej odległości ogniskowej, ponieważ ten tryb zmniejsza głębię ostrości.

Kamery profesjonalne lub półprofesjonalne posiadają obie opcje ustawiania ostrości: automatyczną i ręczną. W większości przypadków ustawienie ręczne jest bardziej korzystne, gdyż automatycznie nastawiana ostrość nie jest wystarczająco dokładna. Ujęcia nieprofesjonalne często charakteryzują się zmienną ostrością obrazu.

Przysłona. Szerokość przysłony wpływa na ilość światła, jaka przez obiektyw dostaje się do kamery. Im jaśniejszy obiekt, tym mniejszą szerokość przysłony trzeba ustawić (niska wartość – duża szerokość przysłony, wysoka wartość – mała szerokość przysłony).

Przeciętni użytkownicy kamer mają najczęściej ograniczone możliwości ustawiania ostrości ręcznie. Profesjonalne kamery mają zamontowane przy obiektywach specjalne pierścienie regulacji przysłony. Przy wykonywaniu wielu ujęć, automatyczna funkcja może dać przyzwoite rezultaty i może być wykorzystywana do obliczania średniej wartości. Kiedy zmienia się światło podczas kręcenia, przysłona powinna być ustawiana ręcznie.

Temperatura barwowa i balans bieli.

Każdy z rodzajów światła ma inną temperaturę barwową. Temperaturę barwową mierzy się za pomocą skali Kelwina. Czyste światło dzienne osiąga temperaturę barwową 5600 Kelwinów. Czyste światło żarowe, powstające w reflektorach ma temperaturę 3200 Kelwinów.

W przypadku światła mieszanego, np. w pomieszczeniach, gdzie jest światło sztuczne i dzienne, wartość kelwinów może być zmierzona tylko przez pomiar światła. Ludzkie oko automatycznie przystosowuje się do różnych temperatur barwowych. Oznacza to, że np. kolor czerwony wygląda mniej więcej tak samo niezależnie rodzaju padającego światła. Kiedy używamy kamery, balans bieli nie jest odpowiednio ustawiony, a kolory wyglądają nienaturalnie. Obrazy mają zimny lub ciepły odcień. Balans bieli pomaga dostosować kamerę do odpowiedniej temperatury barwowej.

Aby dobrze oddać kolor, kamera musi być mieć ustawiony balans bieli. By go dostosować, ustaw przysłonę i ostrość kamery na białym obiekcie (powinien wypełniać cały kadr, np. biała kartka papieru naprzeciwko obiektu, który ma być filmowany). Operator wciska przycisk balansu bieli aż do momentu, gdy kamera

19

dostosuje wszystkie wartości kolorów do odpowiedniej wartości bieli. Na wizjerze pojawi się informacja, potwierdzająca wykonanie zadania.

Kiedy podczas ciągłego kręcenia światło nie zmienia się, kamera oddaje wszystkie kolory poprawnie. Wiele kamer, oprócz ręcznego ustawiania balansu bieli, posiada ustawienia automatyczne. Są to z góry ustalone wartości dla światła dziennego lub żarowego.

Wszystkie kamery mają automatyczne ustawienia balansu bieli, co przy odpowiednich warunkach może przynieść korzystne rezultaty. Jednak ręczny balans bieli jest zawsze korzystniejszy.

Regulacja wzmocnienia. Dzięki funkcji regulacji światłoczułości, w przypadku braku odpowiedniego oświetlenia, obraz można oświetlić elektronicznie. Kamery użytkowe najczęściej robią to automatycznie. W bardziej profesjonalnych kamerach można tę funkcję wyłączyć. Funkcja ta pogarsza jakość nagrania, więc używa się jej tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Podstawy kadrowania

Dobra kompozycja ujęcia (rozmiar) to podstawa w pracy z kamerą. Początkujący muszą nauczyć się różnych rodzajów kadrowania i ćwiczyć komponowanie widoku filmowego. Wymienione niżej rodzaje kadrów są powszechnie używane w filmach, nagraniach wideo i w animacjach.

Total . Total jest największym / najszerszym ujęciem filmowym. Ma za zadanie wprowadzić widza w akcję filmu lub pokazać miejsce akcji. Widz ma ogólne pojęcie o miejscu akcji, np. wieś w górach.

Ogólny . Ogólny plan pokazuje miejsce akcji z większą ilością szczegółów niż total. Np. mały dom w górach, bawiące się przed nim dzieci, nadchodzący człowiek.

Pełny . W tym ujęciu bohaterowie (główne postaci) lub jeden bohater znajdują się w centrum kadru – ukazana jest cała postać. Np. dwie osoby rozmawiają, drzwi otwierają się i ktoś wchodzi. Ta osoba może być od razu zidentyfikowana przez widza.

Plan ameryka ński . Ten rodzaj ujęcia wywodzi się z westernów – ukazuje osobę od kolan w górę (widoczna jest broń). Amerykański plan podkreśla gesty, ponieważ ręce w tym ujęciu pozostają widoczne. Np. ktoś rozmawia z mężczyzną, który właśnie wysiadł z samochodu. Kobieta jest zdenerwowana i wkłada ręce do kieszeni.

20

Średni . Ujęcie pokazuje górną część ciała bohatera, ramiona i głowę. Całkiem dobrze pokazuje mimikę twarzy oraz mowę ciała.

Zbli żenie. Zbliżenie jest częstym ujęciem wykorzystywanym w dialogach, wywiadach lub relacjach reporterskich. Widać głowę i klatkę piersiową osoby. Mimika twarzy i emocje są łatwe do odczytania. Widoczne części stroju, np. koszule, biżuteria lub krawat ujawniają status społeczny bohatera. Przykład: kobieta rozmawia z inną osobą i uśmiecha się.

Półzbli żenie . Większe zbliżenie skupia się na wyrazie twarzy. Nawet najsubtelniejsze emocje są widoczne dla widza. Przykład: Kobieta jest wyraźnie zdziwiona przebiegiem rozmowy. Stara się ukryć emocje, jednak bez powodzenia – na jej twarzy widoczny jest grymas.

Detal . Szczegółowe ujęcia lub wstawki służą oddaniu specjalnego znaczenia sceny lub podkreśleniu emocji.

Ujęcia mające przekazywać złożone informacje są zazwyczaj dłuższe, dzięki czemu widz może połączyć narrację z obrazem. Szybsze ujęcia z kolei dają odwrotny efekt, wytwarzają napięcie i podtrzymują uwagę widza.

Kompozycja ujęć wpływa na odbiór przejść od jednej sceny do drugiej. W zależności od intencji kompozycji, przejścia mogą być niemal niezauważalne lub bardzo widoczne.

Podstawowe ruchy kamery

Wyróżnia się dwa typy ruchu w ujęciach filmowych.

Typ pierwszy: Ruchy wykonywane są przed kamerą, która się nie porusza.

Przykład: osoba lub obiekt porusza si ę w stron ę kamery, oddala si ę od kamery, porusza si ę od lewej do prawej strony lub odwrotnie.

Typ drugi: Ruchy wynikają z pracy z kamerą.

Przykład: Kamera przybli ża się lub oddala od obiektu. Kamera nachyla si ę z góry lub z dołu w stosunku do obiektu.

Te typy ruchu używa się często wspólnie. Oznacza to, że kamera podąża za osobą lub obiektem, który się porusza. Kamera porusza się swobodnie po pomieszczeniu niezależnie od osób czy przedmiotów.

Pan. Kamera porusza się w poziomie od lewej do prawej i na odwrót.

Tilt. Kamera porusza się w pionie od góry do dołu i na odwrót.

21

Jak si ę porusza ć?

Do filmowania (nieprzerwalnego) ujęć w profesjonalnych produkcjach filmowych korzysta się z różnego sprzętów. Poniżej krótki opis niektórych z nich, choć są one dość rzadko używane w innych dziedzinach.

Ruchoma platforma. Jest to platforma na kółkach, na której znajduje się kamera. Dzięki niej ujęcia są filmowane płynnie.

Jest wiele ścieżek, po których porusza się platforma.

• Najazd równoległy: platforma porusza się równolegle do obiektu na obrazie. • Najazd przedni: platforma porusza się w kierunku osoby/ obiektu. • Najazd tylni: platforma oddala się od osoby/obiektu.

Kamera na platformie może być umieszczona na wózku lub na specjalnych szynach, jeśli powierzchnia nie jest odpowiednio gładka. Platformy są często zmechanizowane, dzięki czemu można nimi poruszać bez żadnego wysiłku.

Kran kamerowy. Kran kamerowy to specjalne urządzenie do podnoszenia kamery i kręcenia ujęć z góry. W trakcie koncertów lub pokazów kran kamerowy często unosi się ponad głowami publiczności.

Krany kamerowe występują w różnych rozmiarach i typach. Niektóre z nich można dostosować zarówno do potrzeb operatora jak i kamery, ale modele sterowane za pomocą pilota umożliwiające sterowanie z ziemi są coraz bardziej popularne. Modele tego typu są lżejsze i łatwiejsze do sterowania.

Profesjonalne stacje telewizyjne często używają całkowicie zautomatyzowanych kranów, umożliwiających dokładne programowanie ich ruchów. Wbrew pozorom, sterowanie kranem kamerowym nie wymaga dużo siły, ponieważ zaopatrzony jest on w przeciwwagę.

Steadicam. Steadicam to system stabilizacji kamery, mechanicznie oddzielający ruch operatora od kamery. Pozwala to na robienie płynnych ujęć, nawet wtedy, gdy operator szybko porusza się po nierównym podłożu.

Platforma i steadicam są często używane przy wykonywaniu tzw. mastershot. Jest to długie ujęcie jednej sceny bez robienia żadnej przerwy w trakcie nagrywania.

Przykład: Mężczyzna wchodzi do budynku. Mija ró żne biura, wita si ę z kolegami i w ko ńcu siada przy swoim biurku.

22

Ujęcia takie tworzą poczucie większej głębi i pomagają widzowi zorientować się w przestrzeni. Należy je szczegółowo zaplanować i zastosować dobrze przemyślaną choreografię.

Dokładne użycie steadicamu wymaga wielu godzin praktyki, ponieważ na początku trudno jest operować kamerą. Ważny jest także wybór dobrego sprzętu. Steadicam jest dostępny w prostszej wersji (zdjęcie powyżej) i bardziej zaawansowanej, która składa się ze specjalnie dobranej kamizelki (lub ramienia) dla operatora.

Slider. Rozwój lustrzanek cyfrowych spowodował opracowywanie lżejszych urządzeń wspomagających filmowanie. Jeden z nich bazuje na ruchomej głowicy, na której montuje się lustrzankę. Ten system przypomina ruchomą platformę, ale jest dużo mniejszy, tańszy i łatwiejszy w użyciu. Jest idealny, kiedy zależy nam na czasie, a ruchy kamerą nie muszą być zbyt obszerne.

Podstawowe rodzaje perspektywy

Perspektywa kamery jest kolejną techniką kinową, która wpływa na odbiór obrazu przez widza.

23

Poziom wzroku . Perspektywa z poziomu wzroku jest najbardziej naturalną perspektywą. Kamera, jak wskazuje nazwa, jest umieszczona na wysokości wzroku. Perspektywa ta używana jest podczas przeprowadzania rozmów, wywiadów, itp.

Widok z dołu . W tym przypadku kamera jest umieszczona poniżej poziomu wzroku, a osoba jest filmowana lekko z dołu. W zależności od kontekstu ujęcia, taki rodzaj widoku wyraża pewność siebie lub negatywne cechy bohatera, np. dominację. Z powodu niewielkich różnic między ujęciem na poziomie wzroku i z dołu widzowie zwykle nie zwracają na nie uwagi.

Widok z góry . W ujęciu z góry kamera umieszczona jest nieco powyżej osoby filmowanej. W zależności od kontekstu może on przedstawiać słabość lub wdzięk osoby filmowanej.

Żabia perspektywa i perspektywa z lotu ptaka.

Jak wskazują powyższe nazwy, kamera ustawiona jest znacznie poniżej lub powyżej rejestrowanego obiektu.

Im bardziej ekstremalne ujęcie osób z góry lub z dołu, tym bardziej przykuwa ono uwagę widzów. Interpretacja tego typu scen zależy jednak od wielu czynników. Nie zawsze ujęcie z lotu ptaka przedstawia, np. bezsilność osoby, a z żabiej perspektywy jej dominację. Czasami zabawa perspektywą wykorzystywana jest do celów artystycznych i eksperymentalnych.

24

Oświetlenie Cele nauki : Poznanie typów oświetlenia używanego przy produkcji wideo oraz sposobów ich wykorzystania w zależności od potrzeb i warunków.



Oko ludzkie posiada doskonałą naturalną zdolność do przystosowywania się do zmieniającego się oświetlenia. Sprzęt techniczny, np. kamera, nie jest aż tak zaawansowany, dlatego potrzebuje więcej czasu i musi być dostosowywany manualnie, aby tworzyć obrazy o odpowiedniej jakości przy różnym oświetleniu.

Kreatywne projektowanie światła to skomplikowany proces, który wykracza poza zwykłe zwiększenie poziomu oświetlenia w celu uzyskania jaśniejszego obrazu. Projektowanie światła pomaga tworzyć odpowiednią atmosferę i pożądany nastrój w całym dziele.

Szczegółowe wyjaśnienie, na czym polega projektowanie światła może trwać wiele godzin i zająć wiele stron. Ten rozdział wprowadza tylko podstawy tego projektowania.

Oświetlenie 3-punktowe

Przy produkcjach telewizyjnych, wykorzystanie oświetlenia 3-punktowego jest standardową techniką oświetlania ludzi. Stosuje się ją podczas nagrywania wywiadów, seriali czy filmów. Światła używane w ustawieniu 3-punktowym to: światło główne, tylne oraz dopełniające.

Światło główne (Key). Światło główne jest najmocniejsze i tym samym określa kształt padania cienia. Jest ustawiane jako pierwsze w niewielkiej odległości i nieco wyżej od kamery, tak aby mógł padać cień.

Światło dopełniaj ące (Fill). Celem tego rodzaju oświetlenia jest rozjaśnienie sceny. Umieszczane jest po drugiej stronie osi kamery oraz powinno być ciemniejsze niż światło główne. Światło dopełniające łagodzi kształty cieni nadane przez światło główne. Dzięki warstwie pośredniej, ten rodzaj oświetlenia nadaje scenie łagodniejszy i naturalniejszy charakter.

Światło tylne (Back). Światło tylne ustawia się naprzeciwko światła głównego. Nadaje osobie ostre kontury, dzięki czemu sylwetka oddziela się od tła. Ujęcie ma charakter bardziej graficzny i zyskuje przestrzeń głębi.

25

Światło tła. Dodatkowo, oprócz oświetlenia 3-punktowego, fotograf lub operator może wykorzystać światło tła. Ciekawy kolor tła można uzyskać, np. dzięki kolorowej warstwie pośredniej.

Zewnętrzne światło słoneczne jest światłem głównym. Słońce jest naturalnym źródłem światła według logiki światła. Wyrażenie „logika światła” odnosi się do rzeczywistego i naturalnego oświetlenia. Jeśli oświetlenie jest nienaturalne, nazywa się je „dramatyczną” logiką światła. W tym przypadku efekty świetlne są bardzo ważne.

Projektowanie światła poprzez jego ukierunkowanie

Światło górne oświetla osobę z przodu. Gwiazdy filmowe z lat 40. i 50. korzystały z dobrodziejstwa światła głównego, które sprawiało, że w oku kamery wyglądały młodziej. Bezpośrednie światło nie rzuca cieni, więc zmarszczki czy problemy z cerą nie są widoczne. Światło boczne pada bezpośrednio z boku pod kątem 90° do osi kamery. Tworzy ono bardzo mocny cień, co podkreśla dramaturgię sceny.

Źródło tylnego światła jest ustawione naprzeciwko kamery za filmowanym obiektem lub osobą. Twarz osoby pozostaje nieoświetlona, stąd też ten rodzaj oświetlenia stosuje się w horrorach lub thrillerach.

Jakość światła

W przypadku, gdy zarys osoby ma być mniej ostry, potrzeba delikatnego oświetlenia. Delikatniejsze światło powstaje poprzez warstwę pośrednią przymocowaną do boków reflektora. Taki sam efekt można uzyskać poprzez pośrednie ustawienie światła. W tym celu światło reflektora musi być skupione na białej przestrzeni. Odbite promienie światła są bardziej rozproszone i miękkie. Większość reflektorów posiada filtry do rozpraszania światła.

Aby osiągnąć efekt ostrych cieni światło musi być skierowane bezpośrednio na osobę lub obiekt.

26

Dźwięk Cele nauki : Poznanie zasad użycia różnych rodzajów dźwięków w produkcji wideo, w tym muzyki i efektów specjalnych audio.



Muzyka, dźwięki i głos są stałym elementem filmów i nagrań wideo. Nawet w niemym filmie jest muzyka. Aranżacja dźwięków jest tak samo ważna, jak kompozycja obrazu.

Dźwięk podczas nagrywania

Mikrofon wielokierunkowy. Nagrywa dźwięk dochodzący z każdego kierunku, jednak ma raczej mały zasięg. Najlepiej sprawdza się w wywiadach przeprowadzanych w hałaśliwym otoczeniu. Mikrofony te wykorzystuje się też w muzyce.

Mikrofon przypinany (krawatowy). To specjalna mała odmiana mikrofonu wielokierunkowego, która może być przyczepiana do ubrań, dzięki czemu mikrofon nie jest tak widoczny. Mikrofony te są dużo bardziej czułe w porównaniu do zwykłych mikrofonów wielokierunkowych, dlatego wykorzystywane są w wywiadach w cichym otoczeniu.

Mikrofon kardioidalny (niebezpo średni). Dobrze nadaje się do nagrywania dźwięku, kiedy trzeba wyciąć hałas dochodzący z innego kierunku. Jest bardzo czuły na dźwięki z jednego kierunku, dlatego źródło dźwięku może zostać dokładniej zarejestrowane. Mikrofony kardioidalne mogą być także wykorzystywane przy kręceniu filmów, kiedy mikrofon nie powinien być widoczny w kadrze.

Wyróżnia się wiele rodzajów mikrofonów kardioidalnych o różnej charakterystyce.

• hiperkardioidalny: jest najbardziej wrażliwy na dźwięk docierający od frontu, a najmniej wrażliwy na dźwięk docierający z boku. Dzięki temu można uniknąć hałasów dochodzących z tyłu. Często jest wykorzystywany przy okazji wywiadów i reportaży.

• superkardioidalny: jest jeszcze bardziej wrażliwy na dźwięk dochodzący od frontu niż w mikrofonach hiperkardioidalnych oraz jeszcze lepiej wygłusza dźwięki dochodzące z tyłu.

• lobe: kierunkowy mikrofon wysokiej jakości (tzw. mikrofon likwidujący hałas) najlepiej nadający się do pracy w głośnym otoczeniu. Często instalowany na statywie. Kiedy mikrofon zbiera bezpośrednio dźwięki z ust mówiącego, głośnych dźwięków z tła (np. ruchu ulicznego) nie słychać z większej odległości.

Mikrofon wbudowany. Prawie każde urządzenie nagrywające wideo jest wyposażone we wbudowany mikrofon. W każdym przypadku dźwięk jest nagrywany bezpośrednio do kamery. Niestety jakość tego typu automatycznych mikrofonów pozostawia wiele do życzenia. Dźwięk nagrany w ten sposób nie nadaje się do wykorzystania w wywiadzie czy scenach dialogowych. Czasami jednak może być przydatny w dziennikarstwie jako dźwięk z tła.

Jeśli z jakiś powodów musimy nagrywać za pomocą wbudowanego mikrofonu, warto zapoznać się z niektórymi jego funkcjami :

• Czuło ść: w niektórych kamerach można ustawiać poziom czułości w zależności od odległości mikrofonu od źródła dźwięku.

• Osłona przeciwwietrzna: ten element pozwala na ograniczenie czułości mikrofonu na odgłos wiatru, jednak w praktyce pogarsza on jakość dźwięku.

Nagrywanie przy pomocy zewn ętrznej nagrywarki

Niezależnie od rodzaju mikrofonu, którego używasz, wciąż pozostaje kwestia wyboru urządzenia do rejestrowania dźwięku. W profesjonalnych kamerach dostępna jest zazwyczaj opcja połączenia dwóch

27

osobnych mikrofonów i ustawienia parametrów nagrywania. W takim przypadku, dźwięk jest nagrywany bezpośrednio do pamięci.

Jednak co w sytuacji, gdy kamera nie ma odpowiadającej naszym wymaganiom nagrywarki? Wtedy należy użyć zewnętrznego sprzętu nagrywającego.

To urządzenie wygląda jak cyfrowy dyktafon i ogólnie wykonuje takie sama zadania. Do jego zalet należy dokładne dostosowanie parametrów do późniejszego nagrywania, co pozwala kontrolować cały sprzęt.

Nagrywanie d źwięku na żywo

Podczas nagrywania dźwięku na planie, trzeba pamiętać o podstawowych sprawach:

• Każdy mikrofon powinien być ustawiony odpowiednio do warunków i celów nagrania. Inny rodzaj mikrofonu zostanie użyty przy nagrywaniu dźwięków z tła, a inny w wywiadzie. Niektóre mikrofony potrzebują własnego zasilania (baterii lub „fantoma”). Pamiętaj także, by dostosować parametry sprzętu nagrywającego do mikrofonu.

• Osoba odpowiedzialna za dźwięk powinna odsłuchiwać nagranie już w trakcie jego nagrywania. Idealnym sprzętem w takim przypadku są słuchawki ograniczające dźwięki dochodzące z zewnątrz. Dzięki nim, dźwiękowiec może skoncentrować się na swojej pracy oraz na jakości nagrywanego dźwięku.

• Jeśli wykorzystujesz zewnętrzne urządzenie do nagrywania dźwięku, musisz pamiętać o zsynchronizowaniu dźwięku z obrazem. Jest to ważne w późniejszym procesie postprodukcji. Wykorzystaj do tego zwykły klaps.

Przykład: Jeśli u żywasz oddzielnie kamery i urz ądzenia do nagrywania d źwięku, monta żysta otrzyma oddzielne pliki audio i wideo, co mo że powodowa ć problemy z synchronizacj ą obrazu z dźwiękiem. Dlatego te ż, zaraz po rozpocz ęciu nagrywania, nagraj klaps, na którym zapisany je st numer sceny. Dodatkowo, osoba obsługuj ąca klaps gło śno wymawia zapisane numery i uderza listewk ą, która jest jego cz ęścią. Dzięki temu, edytor łatwo dopasuje obraz uderzaj ącego klapsa do d źwięku, który on wydaje.

Dźwięk na planie i poza planem

Dźwięk w filmach może pochodzić z różnych źródeł. Po pierwsze, rozróżniamy dźwięk na planie i poza planem. Źródło dźwięku na planie znajduje się aktualnie w kadrze, np. rozmawiający główny bohater, muzyk, czy przejeżdżający samochód. W przypadku dźwięku poza planem, jego źródło nie jest widziane w kadrze – przykładem może tu być głos komentatora. Stąd możemy stwierdzić, że dźwięki poza planem nie są wytwarzane przez sytuację w kadrze. Do typowych źródeł dźwięków tego typu należą: osoby komentujące, efekty dźwiękowe czy muzyka.

28

Istnieje specjalna forma dźwięku poza planem. Jego źródłem jest bohater, który aktualnie znajduje się poza kadrem. Nie widzimy go, ale słyszymy. To samo odnosi się do dźwięków i muzyki, które słyszymy, źródła, których znajdują się poza kadrem, ale są one częścią przedstawianej sceny.

Muzyka

Wpływ muzyki na emocje widza jest bardzo ważnym elementem filmu. Często zdarza się, że muzyka bardziej wpływa na emocje widza, aniżeli to, co znajduje się na ekranie. Muzyka podkreśla dramatyczne wydarzenia dziejące się w kadrze i tworzy dynamikę akcji.

Należy pamiętać o następujących aspektach muzyki filmowej:

Tempo. Jeśli nagrywana scena ma być dynamiczna, potrzebujemy muzyki charakteryzującej się szybkim rytmem. Typowym przykładem wykorzystania takiej muzyki jest scena akcji. Dokładnie opracowywane produkcje filmowe dostosowują wydarzenia do rytmu muzyki. Jeśli chcemy zilustrować muzycznie romantyczną scenę, wykorzystamy z kolei wolniejszy utwór. W jej przypadku muzyka ma za zadanie stworzyć spokojną i relaksującą atmosferę. W przypadku, gdy chcemy przekazać jakąś informację, muzyka winna być dyskretna i nie powinna odciągać uwagi widza od wydarzeń na ekranie.

Instrumenty i nastroje. Każdy instrument muzyczny posiada własny ton. Poza tym, pewne instrumenty kojarzą się z konkretnymi miejscami, sytuacjami, motywami, czy gatunkami filmowymi.

Przykłady: harmonijka = western/kowboj; dudy = Szkocja; saksofo n = bar; gitara flamenco= Hiszpania; akordeon = nocne życie w Pary żu. W zależności od kontekstu, te utarte skojarzenia mog ą pełni ć rol ę informacyjn ą lub humorystyczn ą, mog ą ilustrowa ć sceny o zabarwieniu dramatycznym lub te ż ironicznym.

Ilustrowanie muzyk ą. Znaczenie obrazu może być podkreślone przez muzykę na wiele różnych sposobów. Technika tworzenia nastroju podkreśla nastrój panujący w danej scenie poprzez wykorzystanie muzyki.

Przykład: szczęśliwi ludzie – radosna muzyka, smutni ludzie – smutn a muzyka.

Kreskówki dały początek technice zwanej „mickeymousing” (od Myszki Miki) – każdy ruch wywołuje dźwięk. Muzyka gonitwowa, jak sama nazwa wskazuje, wykorzystywana jest do obrazowania gonitwy. Jest to pewien rodzaj jazzu – kilku solistów improwizuje muzyczną „bitwę”, podobną do tej na ekranie.

Akcentująca funkcja muzyki, w odróżnieniu od mickeymousingu, polega na podkreślaniu nią szczególnych momentów nagrania, tych, które są ważne dla fabuły filmu.

Kontrastowanie muzyk ą. W celu zmylenia widza, sprowokowania go, lub przyciągnięcia jego uwagi, stosuje się muzykę kontrastywną. Źródło dźwięku jest rażąco różne od sceny toczącej się na ekranie.

Przykład: scena wojenna opisana jest wesoł ą muzyk ą.

Polaryzowanie muzyk ą. Neutralny obraz lub mało interesująca scena zobrazowana jest przesadzoną muzyką. Tego typu zabieg może mieć cel manipulacyjny lub ironizujący, w zależności od kontekstu.

Przykład: polityk pojawia si ę w kadrze, a muzyka zmienia si ę na bardziej ponur ą – polityk wydaje si ę dziwny lub złowrogi.

Dodatkowe d źwięki

Efekty specjalne. Bazy dźwięków w Internecie pełne są odgłosów, strzałów, uderzeń, eksplozji, itp. Możemy również wykorzystać dźwięk skrzypiących drzwi, czy różnego rodzaju kroków (kroki na piachu, betonie, drewnianej podłodze). Wzbogacają one nasz materiał o dodatkowe dźwięki, które pojawiają się w naturze, ale trudno je uchwycić. Ważne jest jednak, aby efekty specjalne były jedynie dodatkiem i żeby nie tworzyły dominującego efektu same w sobie.

Tło. Aby ścieżka dźwiękowa była kompletna, powinieneś dodać dźwięki z otaczającego nas świata. Potrzeba taka pojawia się głównie w sytuacji, gdy przeprowadzamy nagranie w studio – wtedy zdecydowanie odczuwamy brak tła muzycznego.

Cisza. Czy cisza może być rodzajem dźwięku? Możesz nie zdawać sobie z tego sprawy, ale nawet jeśli na ekranie nie jest prowadzona żadna rozmowa ani też nie słyszymy muzyki, inżynierowie dźwięku dodają pewne hałasy w tle, ponieważ cisza jest czymś nienaturalnym. Jednakże, w pewnych przypadkach, cisza może okazać się odpowiednim typem dźwięku, który pomoże nam zbudować właściwą atmosferę.

29

Podstawy kompozycji obrazu Cele: Poznanie zasad kompozycji obrazu

Czas trwania: 02:30 h

Grupa docelowa: Specjaliści ds. reklamy i wizerunku, specjaliści ds. PR, specjaliści ds. sprzedaży i marketingu, konsultanci, doradcy, specjaliści ds. zarządzania treścią.

Kamera nie jest tylko urządzeniem służącym do nagrywania wszystkiego w takiej formie, w jakiej się pojawia. Jest też świetnym narzędziem do wyrażenia siebie, pokazania kreatywności i spontanicznych pomysłów. Przed wypróbowaniem różnych możliwości kamery, operator powinien jednak poznać kilka podstawowych zasad projektowania graficznego.

Zasada „złotego środka”

Jak wspomniano w poprzednim rozdziale, obrazy asymetryczne wywołują większe napięcie i zainteresowanie. Stąd też fotografowie lubią pracować według tzw. „zasady trzech części” stanowiącej uproszczenie zasady „złotego środka”, znanej również jako „złoty podział” lub „boska proporcja”.

Zasada ta oznacza, że obraz podzielony jest przez dwie poziome i dwie pionowe linie. Według zasady „złotego środka” przedstawiony obiekt powinien być umieszczony albo wzdłuż jednej z linii, albo bezpośrednio na ich przecięciu.

Zgodnie z tą zasadą, kwiat (lub jego kwiatostan) nie powinien znajdować się dokładnie na środku obrazu, ale wzdłuż prawej linii.

Kompozycja obrazu

Celem kompozycji obrazu jest zorganizowanie przedmiotów lub osób na zdjęciu w najbardziej efektywny i wyraźny sposób. Kompozycja obrazu oparta jest na zasadzie „złotego środka”.

Jeśli chcesz nagrać wywiad, powinieneś:

30

1. Wybra ć odpowiedni ą odległo ść kamery (rodzaj uj ęcia). W większości przypadków będzie to zbliżenie, pokazujące osobę, z którą przeprowadzany jest wywiad, od klatki piersiowej w górę.

2. Określić poło żenie osoby na obrazie. Umieść osobę w prawej lub lewej trzeciej części obrazu. Osoba powinna siedzieć/stać trochę z boku (aby uniknąć perspektywy czołowej, która spłaszcza obraz osoby). Upewnij się, że nad głową zachowana jest równowaga przestrzeni (nie za duża i nie za mała).

Linie i kontrasty

Linie i kontrasty są elementami, które w dużym stopniu wpływają na percepcję obrazu przez odbiorcę. Linie pomagają skupić wzrok na różnych częściach obrazu lub prowadzić go po obrazie. Dodatkowo, linie wpływają na emocje odbiorcy. Linie pionowe na przykład pomagają wywołać uczucie rangi, wysokości i siły. Kontrast w kompozycji fotograficznej jest skutecznym sposobem skierowania uwagi odbiorcy na centrum zainteresowania. Pozycjonowanie elementów tworzących kontrast zwiększa nacisk i skupia uwagę odbiorcy.

Kontrasty jasny-ciemny

Najbardziej popularnym rodzajem kontrastu jest prawdopodobnie kontrast jasny-ciemny. Kiedy białe koło leży na czarnym kwadracie, odbiorca automatycznie skupia uwagę na białej powierzchni. W przypadku kontrastu jasny-ciemny uwaga widza jest zawsze skierowana na jasną część.

31

Kontrasty kolorów

Kontrasty kolorów często wykorzystywane są jako narzędzie stylistyczne w reklamie. Na przykład: jeżeli obraz składa się z kilku kwadratów, z których wszystkie są niebieskie z wyjątkiem jednego czerwonego kwadratu, uwaga odbiorcy skupi się na czerwonym kwadracie. Kontrast kolorów można dodać w trakcie postprodukcji.

Kontrast proporcji

Ten sam przykład może być wykorzystany przy kontraście proporcji: wśród różnych niebieskich kwadratów jest tylko jeden czerwony kwadrat. Różnica w proporcji przyciąga uwagę odbiorcy i skupia ją na pojedynczym czerwonym kwadracie.

32

Kontrast formy i powierzchni

Jeżeli jest tylko jedno koło pomiędzy kwadratami, uwaga odbiorcy skupi się na kole.

Linie poziome, pionowe i uko śne

Podczas gdy linie poziome tworzą wrażenie harmonii, spokoju i statyczności, linie pionowe wyrażają dominację, moc i siłę. Linie ukośne natomiast tworzą atmosferę niepokoju, dysharmonii, dynamiki i napięcia.

Linie poziome. Plan ogólny morza tworzy relaksujące i harmoniczne wrażenie dzięki wyraźnym liniom pomiędzy morzem, plażą i niebem.

Linie pionowe. Plan ogólny Białego Domu wywołuje wrażenie wielkości i mocy tworzone przez pionowe linie kolumn.

33

Linie uko śne. Ujęcie lasu z pochylonymi drzewami zawiera ukośne linie, dlatego też obraz wydaje się niepokojący i nieharmonijny. Odbiorca będzie miał wrażenie, że drzewa za chwilę upadną.

Linie graficzne lub niewidoczne. Istnieją dwa rodzaje linii na obrazie. Linie graficzne tworzone przez obiekty i ich pozycje, na przykład: kaniony miejskie, krajobrazy, pozycjonowanie osoby w pokoju.

Linie wirtualne i linie niewidoczne są tworzone poprzez ruch na obrazie – tzw. wektory ruchu. Linie wirtualne mogą być tworzone przez ruch. Kierunek spojrzenia, tzw. wektor wzroku, oraz gesty także tworzą linie wirtualne.

Symetria

Symetria i asymetria tworzą dynamikę i napięcie obrazu. W symetrycznie uporządkowanym obrazie elementy mają swoje odbicie na osi, w przypadku asymetrii elementy są rozmieszczone przypadkowo.

Symetria. Obrazy symetryczne wywołują, tak jak linie poziome, wrażenie harmonii. Takie rozwiązanie może być nieciekawe, jeśli jest zbyt często wykorzystywane.

34

Asymetria. Aby wywołać zainteresowanie i skupić uwagę odbiorcy, wiele obrazów zorganizowanych jest asymetrycznie. Asymetria obrazów wydaje się bardziej dynamiczna i fascynująca.

35

Reżyseria i praca na scenie Cele: Poznanie podstawowych metod pracy z ekipą na planie oraz struktury dramatycznej podczas kręcenia zdjęć.


Grupa docelowa: Specjaliści ds. reklamy i wizerunku, specjaliści ds. PR, specjaliści ds. sprzedaży i marketingu, konsultanci, doradcy, specjaliści ds. zarządzania treścią.

Struktura dramatyczna

Dramaturgia jest sztuką kompozycji dramatycznej i przedstawieniem głównych elementów dramatu na scenie. W szerszym ujęciu może być też definiowana jako kształtowanie historii w taki sposób, aby mogła być zagrana na scenie. Dramaturgia nadaje dziełu lub przedstawieniu strukturę.

Każda narracja, bez względu na to, czy jest to powieść, nagranie radiowe, film lub reportaż telewizyjny, wymaga dramaturgii. Zadaniem narracji dramaturgicznej jest rozrywka i skupienie uwagi odbiorcy. Jeśli odbiorca jest znudzony filmem, oznacza to, że jest coś nie tak z dramaturgią.

Istnieje kilka modeli dramaturgicznych, które powinien znać każdy montażysta. Wykorzystanie tych modeli może pomóc stworzyć ciekawy film.

Piramida Freytaga

Poniższy schemat przedstawia (idealną) strukturę dramaturgiczną narracji. Podstawowe elementy struktury można odnaleźć prawie we wszystkich rodzajach narracji (fikcyjnej i rzeczywistej). Taki złożony model może być dostosowany do krótkich form (takich jak reportaże telewizyjne), ale z pewnymi ograniczeniami.

HPP: obsługa – w ątek – pozycjonowanie (ang. Handling – Plot – Point))

Ekspozycja. W ekspozycji odbiorcy poznają sytuację początkową i podstawowe informacje drugoplanowe: Kto? Kiedy? Gdzie? Konflikt zbliża się powoli, ale systematycznie.

Zawiązanie konfliktu. W większości konflikt inicjowany jest przez impuls, np. zdarzenie lub rozmowę.

Konflikt. Kiedy konflikt dochodzi do punktu kulminacyjnego, pokazane są możliwości, w jaki sposób główni bohaterowie mogą pokonać przeciwników i przeszkody. Konflikt ma pochodzenie zewnętrzne (na przykład statek zaczyna tonąć) lub istnieją wewnętrzne przyczyny, takie jak zwątpienie, strach lub niespełniona miłość.

Punkt zwrotny. Od czasów Arystotelesa nagła zmiana narracji nazywana jest perypetiami i prowadzi do pozytywnego lub negatywnego rozwiązania problemu.

Rozwiązanie konfliktu. Konflikt zostaje rozwiązany i staje się jasne, czy „dobry bohater” wygrywa, czy przegrywa. Dla odbiorcy oznacza to spadek napięcia.

Zakończenie. Finał narracji może być zamknięty lub otwarty. Otwarte zakończenie musi wskazywać, w jaki sposób będzie wyglądała przyszłość bohaterów.

Schemat HPP wyznacza główne momenty, w których ma się pojawić nowe rozwinięcie akcji. Nazywa się je też punktami zwrotnymi, ponieważ prowadzą historię w innym kierunku. Bardzo często schemat ten jest zaskakujący i wywołuje największy efekt, kiedy odbiorca się tego nie spodziewa.

Ekspozycja i zakończenie często obejmują narrację. Dokonuje się tego, pozwalając bohaterom na wystąpienie na początku i na końcu historii w takiej samej lub bardzo podobnej sytuacji.

Przykład: Na pocz ątku narracji bohater Z prowadzi szcz ęśliwe życie ze swoj ą rodzin ą. W trakcie opowie ści bierze udział w niebezpiecznej operacji wojskowe j. W końcu wraca z lekkimi obra żeniami do swojej rodziny.

36

Elementy buduj ące napi ęcie

Kontrasty. Odwołanie do emocji, na przykład: szczęścia, empatii, smutku. Humor, jeśli pasuje do historii, jest zawsze doceniany przez odbiorców.

Przykład: biedny i bogaty, młody i stary, dobry i zły.

Retardacja. Rozwiązanie konfliktu lub punkt kulminacyjny są przełożone w czasie.

Przykład: Mężczyzna ma wła śnie skoczy ć z mostu, dzwoni jego komórka; m ężczyzna odbiera j ą, a potem skacze.

Suspens. Informacja z wyprzedzeniem, odbiorca wie więcej niż bohater.

Zaskoczenie. Odbiorcy wiedzą mniej niż bohater i są zaskoczeni zdarzeniami, których nie można było przewidzieć.

Skok w czasie. Narracja nie jest prowadzona w porządku chronologicznym, porządek scen tworzy pewnego rodzaju dramaturgiczny efekt. Typowymi przykładami są retrospekcja i widzenie przyszłych zdarzeń.

Praca na scenie

Jednym z największych wyzwań w multimediach jest zorganizowanie dużej ilości różnych czynności. Jest to szczególnie trudne, kiedy pracuje się w obcym miejscu i z ludźmi, których się zbyt dobrze nie zna. Przy produkcji filmów wideo często występuje taka sytuacja.

Organizacja miejsca. Ważne jest rozwijanie pewnych nawyków i, w konsekwencji, umiejętności kontrolowania pracy na planie. Podczas nagrywania najważniejszą rzeczą jest czas przed jego rozpoczęciem. Sam film wideo jest jedynie efektem tego, czy czas ten został właściwie wykorzystany.

Podczas kręcenia można kilkakrotnie zmienić scenariusz i inne dokumenty produkcji. Należy zadbać o to, aby każdy członek ekipy miał tę samą wersję.

Zasady pracy i samodyscyplina są bardzo istotne. Łatwo jest stracić kontrolę nad sytuacją, co może prowadzić do dodatkowych opóźnień. Sprawny reżyser i producent filmów wideo jest przede wszystkim dobrym organizatorem. Jeżeli nad filmem pracuje ponad dziesięć osób, potrzebna jest osoba, która zajmie się kwestiami organizacyjnymi.

Ciągło ść. Dla widzów ważne jest zachowanie ciągłości między ujęciami i scenami. Wyraża się to głównie w trosce o szczegóły, o których łatwo zapomnieć podczas pracy na planie.

Często kolejne ujęcia i sceny nie są nagrywane tego samego dnia. Należy zadbać o to, aby postaci były odpowiednio ubrane i uczesane. Ważne są również elementy dekoracji.

Chociaż szczegółowe planowanie scen pomaga uniknąć problemów, dobrze, jeśli reżyser potrafi przewidzieć konsekwencje swoich nagłych decyzji, które mogą w niespodziewany sposób wpłynąć na wynik końcowy.

Ek

spo

zycj

a

Za

wią

zan

ie k

on

flik

tu

Pu

nk

t zw

rotn

y

Ro

zwią

zan

ie

Za

ko

ńcz

en

ie

37

Monta ż filmów Cele: Nabycie praktycznych umiejętności z zakresu montażu filmów wideo (warsztat).


Grupa docelowa: Specjaliści ds. reklamy i wizerunku, specjaliści PR, specjaliści ds. sprzedaży i marketingu, doradcy, konsultanci, specjaliści ds. zarządzania treścią.

Co to jest monta ż filmów?

Niniejszy rozdział przedstawia podstawy montażu filmów i wprowadzenie do oprogramowania do montażu (systemy profesjonalne i amatorskie).

Montaż filmu jest częścią procesu postprodukcji filmowej. Obejmuje wybór i łączenie ujęć, składanie sekwencji i ostatecznie stworzenie ukończonego filmu.

Zasadniczo montaż filmów jest sztuką, techniką i procedurą łączenia ujęć w spójną całość. Montażysta filmowy jest osobą, która wykonuje montaż poprzez złożenie materiału filmowego.

Budowanie sekwencji

Zasadniczo w procesie postprodukcji wyróżniamy następujące jednostki filmowe:

• Ujęcie. Najmniejsza jednostka filmu; pojedynczy nieprzerwany odcinek nagranego występu, trwający od momentu włączenia nagrywania w kamerze do jego wyłączenia.

• Scena. Nieprzerwany fragment opowieści charakteryzujący się jednością miejsca lub skupiony na konkretnym bohaterze. Sceny składają się z ujęć.

• Sekwencja. Ciąg scen. • Akt. Zwykle jednostka techniczna: jedna rolka 35mm filmu o długości 300 metrów. Praktycznie

niestosowana w produkcji filmów wideo.

Aspekty monta żu

Głównym zadaniem montażysty jest ułożenie poszczególnych ujęć w scenę. Sceny powinny być uporządkowane w logicznej sekwencji. W rezultacie zmontowany materiał powinien odpowiadać scenariuszowi. Dodatkowo ujęcia i sceny mogą być uzupełnione muzyką, animacją lub innymi efektami. Istnieje wiele sposobów wzbogacenia treści filmu. Niektóre z nich zostaną omówione później (patrz poniżej: Dobre praktyki i triki).

Przebieg monta żu

Większość programów do montażu działa na bardzo podobnej zasadzie i obejmuje następujące elementy:

• Skrzynka projektu (Project Bin) • Oś czasu (Timeline) • Podgląd (Preview) • Efekty (Effects)

Czasami elementy te mają różne nazwy. Prawie każde oprogramowanie nieznacznie się różni, ale istota pozostaje ta sama. Działanie jest proste: należy odpowiednio uporządkować materiał filmowy według osi czasu, w odpowiedniej kolejności, a następnie wzmocnić go efektami.

Poniżej przedstawiono najbardziej popularny przebieg montażu z podstawowymi elementami.

38

Przegl ąd popularnych mo żliwo ści przebiegu monta żu w trybie offline

Adobe Premiere. Adobe oferuje wiele oprogramowań służących do tworzenia multimediów. Najbardziej znanymi są: Photoshop (korekta obrazu), Illustrator (tworzenie grafiki wektorowej), InDesign (DTP) i Premiere, który jest używany do montażu filmów wideo.

Widok ogólny Adobe Premiere

Skrzynka projektu: tutaj można umieścić wszystkie pliki źródłowe (ujęcia, grafikę, utwory muzyczne, tytuły itd.). Można tu również przechowywać pełne sekwencje montowanego materiału przed ich eksportem.

39

Oś czasu: tutaj można uporządkować wszystkie pliki źródłowe. Można wykorzystać wiele filmów wideo i ścieżek dźwiękowych (V1, V2, V3…, A1, A2, A3). Kolorowe słupki przedstawione na osi czasu są poszczególnymi ujęciami.

Przegląd projektu: Tutaj można zobaczyć efekty swojej pracy. Na dole widoczne są również przyciski do montażu różnych ujęć. Można zobaczyć całą oś czasu lub poszczególne odcinki.

Mikser, przeglądarka mediów, efekty – tutaj można udoskonalić swój film wideo. W lewym oknie na przykład można połączyć różne źródła audio, w tym: głośność, kanały, ujęcia panoramiczne, efekty itd.

40

Final Cut.

Avid.

Co jeśli nie posiadamy tak zaawansowanego oprogramowania?

Jeśli nie posiadamy dostępu do drogich systemów do montażu, można również wykorzystać oprogramowania dostępne prawie na każdym komputerze. Takie programy nie mają zbyt wielu funkcji, ale w wielu przypadkach są wystarczające. Można ich używać do nauki podstaw montażu filmów wideo, zanim zdecydujemy się na profesjonalny program.

Movie Maker. Windows Live Movie Maker stanowi część systemu operacyjnego Windows – można go pobrać ze strony internetowej Microsoft i bezpłatnie zainstalować na swoim komputerze. Należy jednak pamiętać, że Movie Maker jest prostym oprogramowaniem i nie umożliwia pracy nad skomplikowanymi projektami.

iMovie. iMovie jest programem w pakiecie systemu operacyjnego Mac. Nie trzeba niczego instalować, jeśli jest się już użytkownikiem Macbooka, Maca lub iMaca. Należy go tylko odszukać w programach. iMovie jest nieco bardziej rozbudowany, ale nadal jest to oprogramowanie amatorskie.

41

Edytory online jako popularne rozwi ązanie. Obecnie na rynku dostępne są także programy, które działają bezpośrednio w Internecie. Aplikacje te są dostępne przez przeglądarkę i nie wymagają instalacji niczego dodatkowego. Należy tylko załadować treść do serwera aplikacji i dokonać edycji online. Potrzebne jest jednak szybkie i stabilne połączenie z Internetem.

Co jest potrzebne, aby rozpocz ąć?

Montaż filmów wideo wymaga przede wszystkim bardzo dobrego komputera. Prosty montaż może zostać wykonany na jakimkolwiek nowoczesnym komputerze, ale istotny jest czas oczekiwania na przetwarzanie scen i ujęć (tzw. rendering). Rendering wymaga sprawnego komputera, ponieważ zajmuje dużo zasobów.

Czasami (obecnie coraz częściej) montażyści pracują na laptopach. Montaż bardzo dużego projektu może być trudny na przenośnym komputerze, ale można na nim wykonać mniejsze prace.

Dobre praktyki i triki

W tej części pokażemy bardziej szczegółowo poszczególne działania wykonywane przez montażystę. Zrozumienie profesjonalnych programów w taki sposób, aby korzystać z nich bez problemu wymaga dużo czasu. Wykorzystamy Adobe Premiere Elements, który jest nieco uproszczoną wersją Adobe Premiere Pro. Program jest łatwy do opanowania i zawiera wszystkie kluczowe elementy.

Jak zacz ąć? Po uruchomieniu programu pojawi się ekran powitalny. Można wybrać jedną z dwóch opcji:

• Organizer – do organizacji, wyszukiwania i oglądania wszystkich plików źródłowych takich jak filmy wideo, zdjęcia, muzyka.

• Video Editor – do tworzenia filmów z efektami specjalnymi i ich udostępniania.

Należy wybrać Video Editor i poczekać, aż się włączy. Można wybrać istniejący projekt lub utworzyć zupełnie nowy. Należy wybrać New Project i poczekać kilka sekund.

42

Widok ogólny.

Główny pasek narzędzi

Okno podglądu z klawiszami modyfikatora

Timeline z narzędziami, filtrami i efektem wstążki. Timeline ma różne ścieżki do filmów wideo i audio. Ścieżki audio dodatkowo dzielą się na zwykłe audio, narrację i ścieżkę dźwiękową. Można zmieniać ilość i kolejność ścieżek. Niektóre ścieżki mogą być ukryte lub usunięte.

43

Importowanie plików źródłowych. Aby importować pliki źródłowe na Timeline lub do Project Assets należy wybrać Add Media. Następnie należy wybrać źródło. Można zrzucić multimedia bezpośrednio z kamery (przez USB lub FireWire) albo po prostu wybrać pliki z dysku twardego lub karty pamięci. Od tego momentu wszystkie pliki będą w oknie Project Assets i będą gotowe do użycia.

Panel Add Media: Jak widać, można dodawać pliki multimedialne z wielu różnych źródeł, w tym dysków, kamer wideo, kamer internetowych oraz cyfrowych aparatów fotograficznych.

Od tego momentu wszystkie importowane multimedia będą znajdować się w Project Assets. Dobrze jest zebrać wszystkie ważne pliki multimedialne przed rozpoczęciem montażu. Pomoże to zachować porządek w projekcie.

44

Cięcie.

Należy dwukrotnie kliknąć na ujęcie (plik) w Project Assets. Pojawi się okno cięcia. Następnie można wykorzystać znacznik Set In/Set Out, aby zaznaczyć, kiedy ujęcie powinno się rozpocząć i zakończyć. Program automatycznie dostosuje to ujęcie.

Istnieje jeszcze drugi sposób, aby wykonać cięcie ujęcia. Można wstawić ujęcie na Timeline (wystarczy przenieść je za pomocą myszki). Należy znaleźć krawędzie pliku i przeciągnąć je. Następnie można zmniejszyć plik do pożądanej długości.

Można korzystać z obu sposobów. Ważne jest, aby sprawdzić cięcie w praktyce. Jeśli nie jesteśmy pewni, jak połączyć dwa ujęcia, trzeba po prostu popróbować. Należy pamiętać o przestrzeganiu zasad opisanych w poprzednim rozdziale.

Przejście.

Dowolne dwa ujęcia można w prosty sposób ze sobą połączyć (umieszczając jeden za drugim) lub użyć tzw. efektu przejścia. Efekt ten można wybrać z menu pod Timeline (Transitions). Można wybierać spośród kilkudziesięciu różnych przejść, od podstawowych do bardzo skomplikowanych.

Należy po prostu przeciągnąć i upuścić dany efekt na Timeline pomiędzy dwoma wideoklipami.

45

W oknie ustawień dodatkowych można wybrać czas trwania i można wyrównać przejście między wideoklipami.

Należy uważać, aby nie nadużywać efektów przejścia, bo mogą one zakłócić odbiór filmu. Do podstawowych przejść, które są najczęściej wykorzystywane przez filmowców należą: przenikanie („cross fade”) i zanikanie do czerni („fade to black”).

W filmach pełnometrażowych efekty są najczęściej używane do łączenia scen (np. poprzez efekt zanikania do czerni odbiorcy łatwo mogą się zorientować, że miejsce akcji zmieniło się). Jednak w przypadku nowych form (takich jak np. teledyski) efekty są stosowane częściej i w różnych kombinacjach.

Tytuły.

W ten sam sposób można dodać napisy do filmu. W dolnym menu znajdują się funkcje Titles & Texts, w których można znaleźć dziesiątki gotowych wzorów.

Należy umieścić wybrany format napisów na Timeline, nad którym znajdują się wideoklipy.

Automatycznie pojawi się okno Adjustments, w którym można dopasować napisy do swoich potrzeb.

Przykładowe modele napisów są dosyć dobrze opracowane, należy tylko dopracować szczegóły tak, aby miały pożądany wygląd i pasowały do projektu.

46

Muzyka. Można wzbogacić film ścieżką dźwiękową. Można do tego celu wykorzystać gotowy kawałek w zakładce Music lub dodać własną muzykę w górnym menu zakładki Add Media. Wystarczy tylko przeciągnąć plik do punktu Soundtrack i dopasować go do pozostałych elementów filmu.

Korekta d źwięku. Korekta dźwięku to właściwa regulacja każdej ścieżki dźwiękowej. Dla każdego wideoklipu, jak i dla każdego utworu muzycznego czy efektu dźwiękowego jest osobna ścieżka dźwiękowa. Ich parametry muszą być prawidłowo ustawione, aby muzyka nie zakłócała odbioru filmu i tak, aby dialogi były słyszalne.

Na dolnym ekranie należy wybrać Tools, a następnie Audio Mixer.

Poniżej znajduje się okno Audio Mixer. Każdy kanał ma osobny słupek regulacji, który można ustawić na dwa sposoby:

• Balance – poziom głośności kanału (prawo-lewo),

• Level – ogólny poziom wzmocnienia dźwięku.

Można również całkowicie wyciszyć dany kanał.

Istnieją również dodatkowe filtry dźwiękowe dostępne dla niektórych typów oprogramowania, które pozwalają na bardziej skomplikowaną korektę dźwięku, np. redukcję hałasu lub pogłosu.

47

Korekta koloru. Filmy bardzo często nagrywane są o różnych porach dnia, w pomieszczeniu lub na zewnątrz. W rezultacie aktorzy pojawiają się w różnym świetle i kolory różnych ujęć nie pasują do siebie. Można to naprawić na etapie montażu.

W prawym menu w zakładce Adjust znajdują się narzędzia, które w tym pomogą.

Najpierw należy użyć opcji Temperature and Tint. Jeśli to nie wystarczy, należy wybrać Color. Tutaj można bardziej szczegółowo dopasować ustawienia.

Należy powtórzyć dane ustawienia dla każdego ujęcia. Istotne jest, aby zwrócić uwagę jak ujęcia wyglądają razem i czy kolory są bardziej do siebie dopasowane po korekcie.

Grafika. Wykorzystanie tekstu jest standardowym wspólnym elementem każdej produkcji telewizyjnej. Zwykle pojawia się w formie podpisów pod występującymi osobami (imię, nazwisko, funkcja), napisów do filmu, czołówki lub napisów końcowych.

Można łatwo dodać napisy do filmu używając zakładki Titles & Texts w dolnym menu. Wystarczy wybrać projekt tekstu i dopasować go do swoich potrzeb.

Eksport. Aby zmontowany film można było udostępnić do oglądania, musi być eksportowany w wybranym formacie. W ten sposób otrzymamy pojedynczy plik, który będzie można opublikować w Internecie, nagrać na dysku lub na nośniku pendrive.

Należy wybrać opcję Publish+Share w górnym menu. Następnie należy wybrać jedną z dostępnych opcji, w zależności od tego, co chcemy osiągnąć. Dostępne są następujące opcje:

• Web DVD – jeśli przygotowujemy DVD do oglądania na komputerze.

48

• Disc – jeśli przygotowujemy DVD lub dysk Blu-ray do oglądania na niezależnym oddzielnym odtwarzaczu wideo.

• Online – jeśli chcemy opublikować swój film bezpośrednio w Internecie na stronie YouTube, Facebook lub Vimeo.

• Computer – jeśli chcemy zapisać plik na swoim komputerze. • Mobile Phones and Players – jeśli chcemy przygotować plik, który będzie można odtworzyć na

smartfonie lub innym urządzeniu.

Pytania testowe:

1. Wymień najwa żniejsze cz ęści kamery i ich funkcje.

2. Wymień 4 różne formaty no śników danych, na których rejestrowane s ą dane.

3. Wyjaśnij poj ęcie „plan ameryka ński”.

4. Co to jest: „Specjalne urz ądzenie słu żące do podnoszenia kamery wysoko w powietrze i filmowanie z góry”?

5. Wymień przynajmniej 3 popularne programy do edycji w tryb ie offline.

6. Kamera porusza si ę pionowo z góry na dół lub odwrotnie – jak nazywa s ię taki ruch?

49

Moduł B – Dziennikarstwo crossmediowe Wprowadzenie do modułu Główne wyzwania, którym współczesna produkcja medialna musi stawić czoła to umiejętność wykorzystania zasobów dostępnych w Internecie, serwisach społecznościowych oraz sprawne łączenie różnorodnych środowisk w procesie tworzenia nowych materiałów, produkcji wideo czy strumieniowaniu treści. Chcielibyśmy przedstawić ciekawe informacje na temat niektórych zasobów, które mogą ułatwić tworzenie treści multimedialnych w sieci.

“Metodyka Nowych Mediów” to swego rodzaju ramy metodyczne, które stworzono z myślą o rozwijaniu umiejętności z zakresu produkcji multimediów. Podczas gdy Moduł A skupiał się na produkcji multimedialnej, Moduł B koncentruje się na nowych formach dziennikarskich: dziennikarstwie crossmediowym oraz transmediowym. W dalszej części znajdą Państwo teoretyczne i praktyczne informacje na temat różnych koncepcji dziennikarstwa w XXI wieku oraz wykaz niektórych zasobów, które mogą być przydatne w produkcji multimediów.

Grupa docelowa

Moduł B, jako część publikacji „Metodyka Nowych Mediów”, stworzono przede wszystkim z myślą o freelancerach oraz specjalistach ds. PR, marketingu, coachingu, konsultingu, itp., jednak polecamy go również wszystkim tym, którzy:

• interesują się nowymi formami pojawiającymi się w dziennikarstwie, • lubią być na bieżąco z nowościami z zakresu produkcji multimediów, oraz • wykorzystują Internet jako główny kanał komunikacyjny.

Informacje ogólne

Moduł B podzielono na 5 rozdziałów. Struktura kursu jest zgodna z współczesnymi trendami: dostarcza uczestnikom teoretycznych podstaw, które następnie poparto praktycznymi przykładami i ćwiczeniami.

Dziennikarstwo w XXI wieku. Czas trwania: 01:00 h

Ten rozdział to próba przedstawienia współczesnej koncepcji dziennikarstwa XXI wieku. Zawiera krótką charakterystykę form i trendów obecnych w dziennikarstwie oraz prezentuje, jak mogą zmieniać punkt widzenia odbiorcy.

Przenikanie si ę mediów. Czas trwania: 01:00 h

Rozdział ma na celu propagowanie współpracy w procesie produkcji i zarządzania wiadomościami, zwłaszcza z wykorzystaniem specjalnych narzędzi dostępnych w Internecie. Biorąc pod uwagę fakt, że nowa koncepcja dziennikarstwa polega na otwarciu go dla społeczeństwa i promowaniu współpracy, musimy omówić też różne środowiska umożliwiające taką współpracę, jak również kwestie dotyczące tego, jak tworzyć i kreować wiadomości w ramach współpracy.

Rozpowszechnianie si ę multimediów. Czas trwania: 01:00 h

Ta część Modułu B zawiera prezentację najpopularniejszych platform multimedialnych oraz przydatne informacje na temat wykorzystania ich możliwości. Dodatkowo, zamieściliśmy tu oddzielny wątek dotyczący platform typu open source.

Serwisy społeczno ściowe. Czas trwania: 01:00 h

Ten rozdział poświęcony jest tematowi serwisów społecznościowych oraz temu, jaki jest ich potencjał dla przekazu crossmediowego. Głównym jego celem jest przedstawienie uczestnikom wiodących serwisów społecznościowych z punktu widzenia mediów krzyżowych (koncepcja multikryterialna) oraz potencjału serwisów społecznościowych (oraz sieci kontaktów nawiązywanych w Internecie) dla nowych mediów.

Aspekty prawne. Czas trwania: 01:00 h

Rozdział, który wprowadza uczestników w temat mechanizmów prawnych regulujących kwestie związane z tworzeniem multimediów online. Jest to temat istotny, ponieważ rzuca nowe światło na pewne aspekty prawne oraz prezentuje najnowsze procedury z zakresu ochrony praw intelektualnych w kontekście treści multimedialnych online.

50

Dziennikarstwo w XXI wieku Cele: Przedstawienie nowych pojęć i trendów w dziennikarstwie.

Czas trwania: 01:00 godz.


Żyjemy w erze cyfrowej. Każdy obserwuje innych i sam jest obserwowany – przez cały czas i wszędzie. Ludzie mają praktycznie nieograniczony dostęp do informacji, co daje ogromną masę danych, na podstawie których mogą tworzyć i rozpowszechniać własne. W dzisiejszych czasach każdy może być swoim lub czyimś dziennikarzem i redaktorem.

Multimedia i dziennikarstwo crossmediowe

Współczesne media wykorzystują różne aplikacje, platformy i zasoby, bazujące na zaawansowanych strukturach nawigacyjnych, które wspierane są w różnych działaniach i do których zalicza się gry, środowiska wspierające współpracę, blog i wiele innych.

To właśnie rozumiemy pod pojęciem „crossmedia”. Jest to wykorzystanie różnych zasobów w celu poprawienia jakości wiadomości oraz dotarcia do szerszego grona odbiorców.

Kanały przekazu crossmediowego najlepiej sprawdzają się w Internecie oraz są dostosowane do potrzeb określonej grupy docelowej. Obejmują aplikacje umożliwiające interakcję i współpracę z innymi użytkownikami oraz narzędzia służące do zarządzania zasobami. To wirtualne środowisko obejmuje też integrację różnych platform takich jak telewizja, radio, chaty, SMS, MMS oraz aplikacje mobilne, promując tworzenie powiązań między usługami za pośrednictwem różnych środków przekazu. Możemy stworzyć silniejszy przekaz, bazując głównie na wiadomości, a nie na metodzie wykorzystanej do jej przekazu.

Nie możemy jednak zapomnieć, że interaktywna idea przekazu crossmediowego wykracza poza Internet. Gry, smartfony, tablety, przenośne odtwarzacze multimedialne oraz inne urządzenia przenośne odgrywają obecnie kluczową rolę w procesie komunikacji oraz wymiany informacji i wiedzy pomiędzy ludźmi na całym świecie.

Właśnie dlatego zjawisko crossmedia stanowi wyzwanie dla dziennikarstwa w XXI w., co wiąże się z tworzeniem nowego środowiska promującego nowe koncepcje tworzenia informacji i przekazywania wiadomości. Chodzi o dwukierunkowy kanał do tworzenia informacji i zasobów, gdzie promowałoby się współpracę między „reporterem” a jego grupą docelową oraz prezentowałoby się użycie różnych środków przekazu, takich jak wideo, audio, tekst, mikroblogi, itp.

Oczywiście istnieją różnice pomiędzy nowym dziennikarstwem i starą produkcją multimedialną. W głównej mierze polegają one na różnicach w znaczeniu tych samych pojęć takich jak wiadomość, środek przekazu, odbiorca, tymczasowość.

Crossmedia to …

… nowa strategia komunikacyjna, która dzi ęki zastosowaniu ró żnorodnych środków przekazu (multimediów), wykorzystuje informacje, nowe artykuły czy inne zasoby, by dotrze ć do szerszego grona odbiorców, gwarantuj ąc w ten sposób osi ągnięcie mo żliwie najbardziej skutecznego przekazu.

51

W poniższej tabeli przedstawiono podstawowe różnice między tymi dwoma koncepcjami:

Dziennikarstwo tradycyjne Dziennikarstwo crossmedialne

Wiadomo ść jednokierunkowa dwu/wielokierunkowa

Odbiorcy określona grupa różne grupy

Zaangażowanie nie współpraca z odbiorcą

Środek przekazu jeden wiele – wykorzystanie różnych środków przekazu

Kanał kanał bezpośredni wielokanałowość

Ramy czasowe określony czas brak ram czasowych

Zakres geograficzny

ograniczony nieograniczony

Jakiś czas temu pojawił się też nowy termin, który przyczynia się do dalszego rozwoju pojęcia crossmedia i udoskonala świat massmediów i komunikacji – Transmedia .

Przekaz transmediowy polega na tym, że każda z wykorzystanych platform, okien czy elementów stanowi część danej wiadomości i są one ze sobą powiązane. W ten sposób każda część przekazu jest wyjątkowa, w zależności od platformy, którą wykorzystano do jej przekazania (Internet, komiks, portal społecznościowy, gra wideo). W dziennikarstwie transmediowym użytkownicy uczestniczą w procesie tworzenia historii, co znaczy, że mogą stworzyć i upublicznić własny, lepszy przekaz.

CrossmediaTransmedia

Przedstawia historię za pomocą wielu środkówi przekazu. Historia ta nie ma sensu, jeśli nie eksperymentujemy ze wszystkimi z tych środków. Crossmedia poszerza zakres wykorzystanych platform przekazu bez rozbudowywania opowiadanej historii.

Inicjatywy, produkty i narracja są częścią relacji. Rozbudowują dramatyzm

głównych wydarzeń wykorzystując większą liczbę

platform przekazu i pozwalają użytkownikom na

wzięcie udziału w wydarzeniach i na tworzenie

przekazu.

52

Osoby zainteresowane tym tematem znajdą wiele stron internetowych poświęconych dziennikarstwu multimedialnemu.

Multimedia Muse: Multimedia Muse to środowisko on-line stworzone z myślą o wspieraniu producentów multimediów. Strona koncentruje się na temacie fotodziennikarstwa, jednak znajdziemy tam też przydatne informacje na temat innych form produkcji multimedialnych takie jak: tutoriale, narzędzia, podręczniki. Warto też zapoznać się z częścią poświęconą karierze, można tam znaleźć ciekawe oferty pracy.

Innovative Interactivity: to otwarte środowisko umożliwiające współpracę z zakresu tradycyjnego i nowego dziennikarstwa. Znajdziemy tam wiele interesujących publikacji, wskazówek oraz zasoby multimedialne, które z powodzeniem można wykorzystać w pracy.

duckrabbit: to prywatna firma działająca w branży produkcji multimedialnej. Zajmuje się głownie zdjęciami, nagraniami wideo oraz produkcją multimedialną na potrzeby organizacji pozarządowych i im podobnych. Znajdziemy tam oferty szkoleń, rekomendacje, podręczniki, nowinki, itp. Każdy, kto interesuje się nowymi możliwościami oferowanymi przez produkcję multimedialną powinien znać tę stronę.

Multimedia Shooter: jedna z najbardziej wyczerpujących stron na temat produkcji multimedialnej. Jest przyjazna użytkownikowi, łatwa w nawigacji, a jej zawartość jest naprawdę praktyczna. Znajdziemy tam wskazówki, nowinki, komentarze oraz przykłady najlepszych dokonań dziennikarstwa nowych mediów.

Praktyka: Zapoznaj si ę z jedn ą tych platform. Przejrzyj „kategorie” po prawej stro nie, znajdziesz tam opcje umo żliwiaj ące filtrowanie i przegl ądanie tre ści, które Ci ę interesuj ą (na przykład: szkolenia, porady czy interaktywne tutoriale, itp.)

Przegl ąd gatunków dziennikarskich

Dziennikarstwo to zbieranie i obróbka różnego rodzaju informacji (pisemnych, ustnych, wizualnych lub graficznych). Jego celem jest zbieranie, analizowanie, synteza, porządkowanie i publikowanie dostępnych w danym momencie i pojawiających się informacji. Istnieje wiele gatunków i form dziennikarstwa. Każda z nich ma na celu zaprezentowanie informacji z innej perspektywy.

Biorąc pod uwagę prezentowanie informacji, możemy rozróżnić następujące gatunki dziennikarstwa:

Dziennikarstwo informacyjne ma na celu zaprezentowanie wiadomości, bez żadnych ozdobników i upiększeń, w sposób bezpośredni i obiektywny. Przedstawia historię taką, jaka jest, dokłada starań, by przedstawić informacje w sposób obiektywny.

Felieton prezentuje punkt widzenia autora i jego osobisty stosunek do tematu, jakiegoś zdarzenia lub osoby. Dziennikarz lub autor odzwierciedla też stanowisko prezentowane przez wybrany środek przekazu. Dzięki niemu widz, słuchacz czy czytelnik poznaje stanowisko autora.

Recenzja to forma pośrednia między dziennikarstwem informacyjnym a opiniotwórczym (felietonem). Dziennikarz analizuje historię i opisuje ją szczegółowo dołączając elementy subiektywne – wyrażając swoją opinię na opisywany temat.

Dziennikarstwo śledcze ma na celu ujawnienie jakiegoś tematu, osoby, zdarzenia czy sprawy. Dziennikarz bada sprawę, weryfikuje dane i fakty z nią związane, następnie może ją przedstawić w różnoraki sposób: jako oddzielny artykuł w gazecie czy magazynie, dokument emitowany w telewizji, itp.

Transmedialna inicjatywa. „Twittersodios de El Barco”

To serial, którego scenariusz oparty jest na wpisach publikowanych na twitterze. Fani mog ą komunikowa ć się z bohaterami, publikuj ąc wpisy. Maj ą też dost ęp do konkretnych tre ści dost ępnych tylko dla nich, muszą współpracowa ć ze sob ą żeby rozwi ązywać zagadki. Program to inicjatywa ł ącząca ide ę przekazu transmediowego i najbardziej innowacyjny rodzaj przekazu telewizyjnego – telewizji społeczno ściowej.

53

Dziennikarstwo możemy też sklasyfikować w zależności od tematów czy treści, którymi się zajmuje. Wtedy możemy mówić o:

• dziennikarstwie politycznym • dziennikarstwie biznesowym • dziennikarstwie satyrycznym • dziennikarstwie sportowym • dziennikarstwie wojennym • dziennikarstwie kulturalnym • dziennikarstwie środowiskowym • dziennikarstwie naukowym • dziennikarstwie kulinarnym • innych.

Styl tworzenia informacji, artykułów, nagrań audio i wideo (oraz innych) bardzo różni się w zależności od wybranego tematu.

W końcu, gatunki dziennikarskie możemy też podzielić, biorąc pod uwagę stosowane środki przekazu. Rozróżniamy wtedy:

Dziennikarstwo pisane. Kiedy mówimy o dziennikarstwie pisanym, zazwyczaj mamy na myśli gazety, magazyny, biuletyny, itp., czyli środki przekazu, które bazują na treściach pisanych, czasem wzbogacone zdjęciami lub elementami graficznymi.

Dziennikarstwo audio lub słuchane środki przekazu, gdzie głównym środkiem przekazu jest ludzki głos. W dziennikarstwie tego typu najczęściej wykorzystywanym medium jest radio.

Dziennikarstwo wideo to dziennikarstwo, które na potrzeby transmisji jakiegoś wydarzenia czy informacji wykorzystuje techniki wideo.

Fotodziennikarstwo w celu opowiedzenia historii lub przekazania informacji wykorzystuje głównie zdjęcia lub obrazy.

Dziennikarstwo cyfrowe lub cyberdziennikarstwo to rodzaj dziennikarstwa, które wywodzi się z Internetu i polega na wykorzystaniu nowych technologii komunikacyjnych do przekazywania wiadomości. Dziennikarstwo cyfrowe obejmuje różne rodzaje środków przekazu, czasem kombinacje kilku z nich, w tym m.in.:

• blogi i mikroblogi – dziennikarstwo pisane online, • transmisje na żywo – bezpośrednia transmisja jakiegoś zdarzenia w Internecie z wykorzystaniem

technologii audio i wideo, • multimedialne opowieści – nowa koncepcja opowiadania historii, która wykorzystuje techniki audio i

wideo.

Zdolno ści percepcyjne odbiorców

W nowym podejściu do dziennikarstwa, zmienił się też sposób jego odbioru przez widzów – stali się raczej użytkownikami, nie tylko odbiorcami.

Jak widać na rysunku na kolejnej stronie, istnieje swoisty horyzontalny związek między nadawcą a widzem (odbiorcą).

Odbiorca vs u żytkownik

Możliwe zastosowania technologii. Istniej ą rozwi ązania technologiczne (w tym najnowszy rodzaj telewizji), które automatycznie wykrywaj ą upodobania widza i według tych upodoba ń dostarczaj ą muzyczny program telewizyjny lub radiowy, który dostosowuje muzyk ę do potrzeb u żytkowników. Potencjalny rynek jest bardzo du ży. Według prognoz ameryka ńskiej gazety The Guardian, obroty w bran ży produkcji medialnej w 2015 r. si ęgną 1,4 biliona dolarów, czyli dwa razy wi ęcej ni ż przewidywane 200 miliardów dolarów.

54

Kahn y Lenk, 2001

Redaktor (dziennikarz) określa pewne cele komunikacyjne, które odpowiadają na oczekiwania odbiorców. Wybiera też strategię komunikacyjną, która zgodna jest z realiami kulturowymi odbiorcy. Redaktor projektuje i edytuje nową treść tak, by odpowiadała możliwościom percepcyjnym i poznawczym odbiorcy. W końcu wybiera rozwiązanie technologiczne dostosowane do możliwości informacyjno-komunikacyjnych wybranego odbiorcy.

Jest to pozioma relacja, zachodząca między redaktorem i odbiorcą, publicznością, grupą docelową, w której redaktor wybiera środek przekazu dostosowany do potrzeb i oczekiwań odbiorców, a obie grupy są połączone przez Internet.

Wszystkie produkty multimedialne odzwierciedlają jakieś cele (co chcemy osiągnąć), kontekst (gdzie się one pojawiają), środki (dostępne narzędzia umożliwiające osiągnięcie tych celów) oraz mentalne paradygmaty (scenariusze, w których określono zadania, środowisko i zasady określające relacje między nimi).

55

Przenikanie si ę mediów Cele: Poznanie różnych zasobów, które pozwalają na wspólne tworzenie i zarządzanie informacjami.



Rosnące wykorzystanie technologii cyfrowych przyczyniło się do zmian w sposobie dostarczania treści cyfrowych do odbiorcy. Przed twórcami otworzyło się wiele nowych możliwości, ale pojawiły się też nowe wyzwania:

• dostępność – dostęp do zasobów w dowolnym czasie i miejscu, • gotowość do łączenia i dzielenia się – konstruktywne wykorzystanie dostępnych zasobów, • aktualna treść - dostęp do informacji w czasie rzeczywistym, • ułatwiona współpraca – zespołowe budowanie wiedzy.

W następnej części poruszymy kwestie, które ułatwią pracę z wykorzystaniem tych nowych środowisk.

Zasoby tre ści

Zanim przystąpisz do tworzenia jakiegoś zasobu, zastanów się jaki rodzaj zasobu treści chcesz stworzyć dla danego środka przekazu. Jest to istotne, ponieważ wpływa na:

• wiadomość, • projekt, • układ graficzny projektu, dystrybucję i rozpowszechnianie.

Różne treści multimedialne wymagają różnych form, w tym zastosowanie innego układu graficznego czy stylu.

Najpopularniejsze zasoby treści to:

1. Tekst – Tekst jest podstawowym formatem treści, który wciąż posiada bardzo dużą moc oddziaływania. Treści pisane to podstawa blogów oraz podstawowy format dla zawartości w Internecie. Możemy tworzyć różne rodzaje treści, jednak warto pamiętać, że tekst można udoskonalić m.in. dodając do niego wideo czy obrazy bez uszczerbku dla jego pierwotnego charakteru. a. artykuł – to forma tradycyjna, która sprawdza się też w przypadku nowych trendów, gdzie

każdy chce pierwszy opisać najnowsze wydarzenia. b. quiz – forma szczególnie przydatna, kiedy potrzebujemy kreatywnego sposobu na

zachęcenie odbiorców do czynnego uczestnictwa. c. białe księgi – pomyśl o swoich odbiorcach, w jaki sposób możesz ich pozyskać? Jakie są

ich potrzeby? Jakie mają pytania i obawy? Biała księga pomoże rozpoznać potrzeby odbiorców i zareagować na nie.

d. studium przypadku – wykorzystaj kilka studiów przypadku, poprawnych i błędnych, zakończonych sukcesem i nie zakończonych sukcesem, mających duże znaczenie lub żadne. Wyniki takich analiz przypadków możesz zaprezentować, wykorzystując różne techniki: prezentacja multimedialna, nagranie wideo, narracja, itp.

e. blog – blogi to bardzo dobry sposób wymiany wiadomości i pomysłów, zwłaszcza jeśli chodzi o media umożliwiające współpracę przy tworzeniu treści, ponieważ można je łatwo aktualizować, przy współudziale czytelników / widzów.

2. Wideo – format wideo w dzisiejszych czasach może być odtwarzany na większości urządzeń. Ważne by stworzyć takie rozwiązanie, które będzie można odtwarzać na różnych urządzeniach i które pozwoli na połączenie różnego rodzaju treści. Oto kilka z nich: a. typografia kinetyczna - to nazwa techniki animacji, która łączy słowa i obrazy, nagrania

wideo i dźwięk w celu wzmocnienia siły przekazu. Technika ta może okazać się przydatna przy pracy nad prostą wiadomością, ponieważ umożliwia wzmocnienie celu komunikacyjnego.

56

b. transmisja na żywo (ang. live stream) – to potężne narzędzie wykorzystywane w produkcji nagrań wideo online. Pozwala wszystkim użytkownikom oglądać wydarzenia na żywo. Obecnie każdy może tworzyć nagrania wideo. Wystarczy kilka minut, i już można zacząć nagrywać i transmitować wybrane zdarzenie na żywo w Internecie. Twoje nagranie może dotrzeć do tysięcy osób, tych, które nie mogą osobiście uczestniczyć w wydarzeniu oraz tych, które znajdują się tysiące kilometrów od Ciebie.

3. Grafika interaktywna – to grafika zawierająca pewne dynamiczne cechy, które użytkownik może dostosować do swoich potrzeb. Istnieją różne rodzaje grafiki interaktywnej, w tym: a. prezentacja multimedialna – jest to przydatne narzędzie, które sprawdza się w

szczególności, kiedy treści techniczne lub specjalistyczne trzeba zaprezentować w sposób przystępny i schematyczny. Użytkownik swobodnie porusza się między slajdami. Dostęp do poszczególnych treści zaprezentowanych na slajdach jest łatwy, można też wybrać slajdy, które są szczególnie interesujące. Slide share to kanał specjalizujący się w tego typu przekazie: możesz stworzyć swój własny kanał, wgrać swoją prezentację i udostępnić ją innym użytkownikom.

b. wykres interaktywny – narzędzie szczególnie przydatne, kiedy posiadamy dużo informacji, które chcemy zaprezentować z uwzględnieniem potrzeb użytkowników.

4. Grafika – treści graficzne to bardzo skuteczne narzędzie medialne. Mogą służyć do wyjaśnienia określonej sytuacji lub być wykorzystane do zwrócenia uwagi społeczeństwa na dany temat. a. zdjęcia – jeden obraz mówi więcej niż tysiące słów. Jeden obraz może opowiedzieć całą

historię, przekazać przesłanie lub wyjaśnić sytuację, którą trudno byłoby opisać słowami. b. wykresy – możesz ich użyć, kiedy masz do przedstawienia dużo informacji, a chcesz

zwrócić uwagę odbiorców. 5. Infografika – to przydatna treść, która ułatwi wyjaśnienie specyficznych zagadnień, często o

zabarwieniu technicznym: Jak wybierany jest prezydent w USA? Jak doszło do katastrofy w Fukushimie? Dlaczego samoloty latają? Przykład infografiki: http://www.eitb.com/infografias/detalle/604777/por-que-vuelan-aviones/

6. Audio – powszechne wykorzystanie urządzeń przenośnych przyczyniło się do spopularyzowania treści audio w Internecie. Spośród nich warto wspomnieć o podcastach. Podcast składa się przede wszystkim z plików audio, które możemy tworzyć, wgrywać, słuchać online, jak również pobierać i słuchać offline. Z ich wykorzystaniem możemy tworzyć wywiady, lekcje, wiadomości, konferencje, warsztaty, itp. Warto odwiedzić stronę BBC i posłuchać (lub pobrać) kilka z ich podcastów.

Strumieniowanie i rozpowszechnianie

W związku z dużym zapotrzebowaniem na treści i usługi w ostatnich latach na rynku pojawiło się sporo aplikacji sieciowych służących do rozpowszechniania treści. Te sieci i aplikacje umożliwiają transmisję wydarzeń, wymienianie się muzyką oraz rozwiązaniami graficznymi lub po prostu dzielenie się plikami.

Użytkownicy wymagają wysokiej jakości usług strumieniowania treści: społeczeństwo chce dostępu do plików wideo, chce oglądać wykłady online, najlepiej na żywo i bezpośrednio. Wymaga to transferu ogromnej ilości danych w sieci, dlatego potrzeba bardzo dobrej jakości usług strumieniowania i rozpowszechniania treści.

Istnieje wiele różnych narzędzi, które ułatwiają strumieniowanie i rozpowszechnianie treści, poniżej przedstawiamy kilka najpopularniejszych.

57

Źródło: wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_streaming_media_systems

NAZWA PRODUCENT KOSZT LICENCJA TREŚCI ODTWARZACZ MULTIMEDIALNY

Darwin streamin g server

Apple Darmowe APSL Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół.

Firefly Ron Pedde Darmowe GPL Audio Dowolny obsługujący dany protokół. . Flash Media server Macromedia/Adobe Płatne Zamknięta Wideo Flash Player

Free Cast Alban Peignier Darmowe GPL Audio/Wideo Klient FreeCast. Helix DNA Server Realnetworks Darmowe RCSL/RPSL Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół. Helix Universal Server

Realnetworks Darmowe przez pierwsze 12 miesięcy (wersja Basic)

Zamknięta Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół dla następujących urządzeń PC (MPEG-DASH, Flash player, QuickTime, MS-Silverlight, Windows Media Player, RealPlayer, VLC, Mplayer, HTML5), Tablet & Mobile (Android (MPEG-DASH / HLS / RTSP), Blackberry, iOS, Symbian, HTML5) oraz OTT (HLS lub MPEG-DASH) IPTV STBs.

Icecast Xiph.Org Foundation Darmowe GPL Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół.

IIS Media Service Microsoft Darmowe Zamknięta Audio/Wideo/Dane Dowolny obsługujący dany protokół strumieniowania lub pobieranie progresywne HTTP, w tym Windows Media Player, Microsoft Silverlight (z przeglądarką, bez przeglądarki, Windows Phone), Adobe Flash, VLC, Apple QuickTime, Apple Safari, iPhone/iPad/iPod Touch, Android, IPTV set-top boxes, Xbox 360, inne.

Logitech Media Server

Logitech Darmowe GPL v2 Audio Dostępne wersje dla różnych wersji oprogramowania i sprzętu.

Unreal Media Server Unreal Streaming Technologies

Płatne Zamknięta Audio/Wideo Flash, Silverlight, iOS, Set-Top boxes, Unreal Player

VCL Media Player VideoLAN Darmowe GPL v2 Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół. Windows Media Microsoft Darmowe Zamknięta Audio/Wideo Dowolny obsługujący dany protokół, w tym Windows

Media Player i Microsoft Silverlight.

58

Środowisko bazuj ące na chmurze obliczeniowej

Chmura obliczeniowa to system, który daje możliwość przetwarzania danych bezpośrednio z poziomu Internetu.

Serwery chmury obliczeniowej działają online i odpowiadają na zapotrzebowanie użytkownika w dowolnym czasie i miejscu, bez konieczności posiadania przez niego specjalistycznej wiedzy z zakresu programowania czy wykorzystywanych rozwiązań. Użytkownik potrzebuje tylko połączenia z Internetem, aby uzyskać dostęp do wszystkich informacji zapisanych w chmurze. Treści i aplikacje pochodzą od różnych dostawców, często zlokalizowanych w różnych częściach świata. Obniża to koszty, zapewnia lepszy uptime, a strony internetowe nie są narażone na ataki hakerów i są niezależne od lokalnych przepisów prawa.

Chmura obliczeniowa to nowy model usług oraz technologia, która zapewnia użytkownikom dostęp do pakietu standaryzowanych usług i dostosowana jest do ich potrzeb.

Zmiany, które przyniosła ze sobą technologia chmury obliczeniowej pozwalają na zwiększenie liczby usług internetowych. Jest to korzystne dla dostawców usług, którzy mogą teraz oferować szybsze i bardziej skuteczne oraz bardziej zróżnicowane usługi. Użytkownicy maja ułatwiony dostęp do tych usług i odczuwają korzyści związane z większą „przejrzystością” oraz szybkością systemu, a płacą za te, z których rzeczywiście korzystają. Warto wspomnieć też o obniżeniu kosztów robocizny i nakładów inwestycyjnych (lokal, specjalistyczny sprzęt, itp.).

Technologia chmury obliczeniowej charakteryzuje się wysokim stopniem automatyzacji, szybką mobilizacją zasobów, wysokim stopniem przystosowania do zmieniającego się popytu, jak również bardziej zaostrzonymi środkami ochrony przed niezgodnym z prawem wykorzystaniem oprogramowania.

Zalety Wady

• Środowisko chmury łatwo i szybko zintegrować z innymi aplikacjami.

• Środowisko chmury oferuje większą łatwość adaptacji, możliwość odzyskania utraconych danych oraz minimalizuje czas przestoju.

• Technologia chmury umożliwia dostęp do treści bez konieczności instalowania dodatkowego sprzętu.

• Aplikacje chmury są zazwyczaj dostępne w ciągu kilku dni lub godzin i oferują znaczne możliwości personalizacji lub integracji.

• Automatyczna aktualizacja nie ma niekorzystnego wpływu na zasoby IT.

• Centralizacja aplikacji i systemu przechowywania danych prowadzi do powstania zależności między dostawcami usług.

• Dostępność aplikacji uzależniona jest od dostępu do Internetu.

• Niezawodność usług uzależniona jest od dobrej kondycji technologicznej i finansowej dostawców usług w chmurze.

• Miną miesiące lub nawet lata zanim realne będzie zaoferowanie wysoko wyspecjalizowanych usług w sieci.

• Bezpieczeństwo: zanim informacja dotrze do celu, przechodzi przez wiele węzłów, które mogą być źródłem zagrożenia.

Popularne serwisy oferujące środowiska bazujące na technologii chmury obliczeniowej to:

• Dropbox, • Google Drive, • Wuala, • iCloud, • SkyDrive, • Ubuntu One.

59

Rozpowszechnianie multimediów

Obecnie mamy dostęp do kilku platform, które pomogą nam tworzyć rozwiązania multimedialne. Są to platformy, środowiska typu open source, środowiska sprzyjające współpracy, itp. które nie tylko ułatwiają nam tworzenie treści, ale też promują współpracę przy tworzeniu treści multimedialnych.

Popularne platformy multimedialne

Platforma multimedialna to środowisko internetowe, które oferuje oprogramowanie (czasem też rozwiązania sprzętowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, przechowywaniu, dystrybuowaniu i publikowaniu treści multimedialnych. Istnieje wiele różnych platform; każda oferuje inne zasoby, narzędzia i materiały, które można wykorzystać przygotowując treści multimedialne.

Pierwszym krokiem jest określenie kierunku działalności. Jest kilka pytań, na które powinniśmy sobie odpowiedzieć przed wyborem platformy (która będzie najbardziej odpowiednia dla realizacji naszego celu?)

Kiedy już odpowiemy sobie na powyższe pytania, kolejnym krokiem jest analiza cech charakterystycznych platform, które znajdziemy w Internecie. Warto sprawdzić czy wybrana platforma internetowa:

• posiada strefę wsparcia lub przewodnik dla użytkownika, które ułatwią przygotowanie, publikację i zarządzanie stworzonymi zasobami,

• posiada odpowiednią liczbę użytkowników (to znaczy ile osób tworzy i pracuje wykorzystując te same zasoby),

• jest kompatybilna z innymi urządzeniami np. urządzeniami przenośnymi, • jest kompatybilna z innymi systemami operacyjnymi.

Warto w tym miejscu wrócić do części „Jak tworzyć ujęcia” – być może pomoże to wybrać najciekawszą platformę.

Poniżej przedstawiamy kilka dostępnych w Internecie rozwiązań, które ułatwią tworzenie crossmediowych zasobów:

• Blogowanie: W kwietniu 2013 roku opublikowano wpis na blogu (http://snitchim.com/how-many-blogs-are-there/), według którego najpopularniejsze platformy hostingują w sumie około 240,000,000 blogów. Rzeczywistą liczbę blogów trudno jednak oszacować, ponieważ brak rzetelnych danych na

Cele: Prezentacja najbardziej popularnych platform multimedialnych i pokazanie jak uczestnicy mogą wykorzystywać te platformy.



Dlatego zastanów si ę:

Jakiego typu platformy potrzebujesz (do blogowania, treści multimedialnych, wideo, realacji na żywo…)?

Jakim poziomem kompetencji IT dysponujesz (niski – średni – wysoki)?

Jakim bud żetem dysponujesz?

Jakim tematem lub tematami zamierzasz si ę zajmowa ć?

Kim s ą Twoi odbiorcy?

Do jakiej liczby osób mo żesz dotrze ć?

60

ten temat. Stworzenie bloga nie jest trudne, w Internecie istnieje wiele platform oferujących gotowe szablony, które pokazują proces tworzenia, publikowania i zarządzania blogiem. Te najpopularniejsze są darmowe i bardzo przyjazne użytkownikom, tak więc stworzenie i opublikowanie własnego bloga nie zajmie więcej niż kilka godzin. Oto te najbardziej popularne:

o tumblr (http://www.tumblr.com): Założony w 2007 roku jest największą społecznością blogerską na świecie (142 miliony blogów). Bliżej mu do serwisu społecznościowego niż społeczności blogerskiej, a przewagę nad innymi serwisami blogowymi uzyskał dzięki możliwości ponownego publikowania notatek umieszczonych przez innych użytkowników. Jest to opcja warta rozważenia, jeśli potrzebujesz czegoś prostego. Właściciel platformy: Yahoo.

o WordPress (http://wordpress.org): jest najstarszą platformą blogową. Łatwo dostosować ją do swoich potrzeb, jest intuicyjna w obsłudze. WordPress zawiera wystarczająco wiele motywów i narzędzi by stworzyć bloga lub stronę internetową. Jest kompatybilny z urządzeniami mobilnymi. To dobry wybór dla początkujących. Z użyciem WordPress stworzono ok. 65 milionów blogów.

o Blogger (http://blogger.com): Narzędzie do blogowania stworzone przez Google. Wszystko, czego potrzebujesz by stworzyć swojego bloga to konto Google. Nie posiada wprawdzie takich możliwości personalizacji, jak WordPress czy tumblr, jednak jest to dobre i łatwe w obsłudze rozwiązanie, jeśli dopiero zaczynasz pisać.

o Squarespace (http://SquareSpace.com/): podobna do tradycyjnych platform jak WordPress, jednak wykorzystywana głównie do tworzenia rozwiązań dla biznesu, marketingu i e-handlu. Nie jest darmowa, opłata za wersję podstawową to 8 dolarów. Szczególnie polecana do użytku biznesowego.

o Typepad (http://www.typepad.com): Razem z WordPress pretendują do miana ojców blogosfery. Platforma oferuje bardzo ciekawe motywy, nieograniczoną pojemność oraz wsparcie użytkownika, jednak nie jest darmowa, abonament podstawowy wynosi 8,95 dolarów za miesiąc.

• Platformy multimedialne: Tak jak w przypadku blogowania, istnieją też specjalistyczne platformy umożliwiające tworzenie, produkowanie, hosting i dystrybucję zasobów i treści multimedialnych. Innymi słowy są to platformy internetowe stworzone z myślą o tworzeniu i produkowaniu plików wideo i audio. Inaczej niż w przypadku platform blogowych, korzystanie z platform multimedialnych jest zazwyczaj płatne. Oto najpopularniejsze z nich:

o Brightcove:(http://www.brightcove.com/): Jest to platforma wideo oferująca usługi icloud wideo oraz umożliwiająca hosting i dystrybucję treści wideo. Platforma oferuje możliwości uczenia się. Jest płatna.

o Kaltura (http://corp.kaltura.com) To otwarta platforma wideo oferująca różnorodne rozwiązania służące do zarządzania i dystrybucji treści wideo i multimediów. Posiada oddzielne oferty na potrzeby rozrywki, biznesu i edukacji. Platforma obejmuje oferty szkoleniowe i wsparcie dla użytkowników. Dostępna wersja darmowa.

o Ooyala (Http://www.ooyala.com): Stworzona w 2007 roku Ooyala jest platformą umożliwiająca dystrybucję treści wideo. Poza możliwością produkcji i rozpowszechniania treści wideo, platforma oferuje też opcje multimedialne jak strumieniowanie czy webinaria. Jest płatna.

o The Platform (http://theplatform.com): Jest to platforma oferująca specjalistyczne rozwiązania służące zrządzaniu i dystrybucji treści wideo. Oferuje również wsparcie w procesie tworzenia określonych rozwiązań dla biznesu, mediów, rozrywki. Jest płatna.

Praktyka: Zapoznaj si ę z czterema czy pi ęcioma z wymienionych platform. Odwied ź ich strony, przeanalizuj ich zawarto ść pod k ątem zaproponowanych kryteriów. Mo żesz też uwzgl ędnić swoje własne kryteria oceny. Wybierz te, które Ci najbard ziej odpowiadaj ą i uzasadnij, czemu je wybrałe ś.

Własna platforma multimedialna – platformy typu ope n source

Poza opisanymi wyżej platformami z w Internecie znaleźć można również inne ciekawe rozwiązania, przydatne przy przygotowywaniu i produkowaniu treści multimedialnych – programy typu open source.

Otwarte oprogramowanie (ang. open source) to oprogramowanie, którego kod jest powszechnie dostępny oraz który może być wykorzystywany i modyfikowany. Alolita Sharma (2008 - Open Source Initiative) proponuje następującą definicję tego terminu:

61

Otwarte oprogramowanie to:

• oprogramowanie na licencji zgodnej z Definicją Źródła Otwartego (ang. Open Source definition (OSD),

• oprogramowanie rozpowszechniane wraz z kodem źródłowym w formacie możliwym do odczytania przez człowieka,

• oprogramowanie, które powstaje w ramach otwartej współpracy między grupami twórców.

Oznacza to, że program posiada darmową licencję, która pozwala na korzystanie z niego i jego dystrybucję.

Oprogramowanie i platformy typu open source stanowią alternatywę dla płatnego oprogramowania. Umożliwiają tworzenie treści multimedialnych na platformach otwartych i dają użytkownikom możliwość ulepszania i przyczyniania się do rozwoju otwartego oprogramowania.

Należy jednak pamiętać, że nawet otwarte oprogramowanie, które można wykorzystywać i rozpowszechniać, wymaga licencji i podlega pewnym ograniczeniom z zakresu ochrony praw autorskich.

Platformy i oprogramowanie typu open source niosą za sobą wiele korzyści, których nie posiadają produkty na licencji komercyjnej czy zamkniętej. Na przykład:

• są to najtańsze rozwiązania umożliwiające przygotowanie treści cyfrowych w domu, • można je personalizować: możesz dostosować oprogramowanie do swoich potrzeb i opracować

nowe jego elementy czy aktualizacje (w zakresie określonym w licencji), • są bezpieczniejsze niż programy komercyjne ponieważ użytkownicy nieustannie je ulepszają i

aktualizują, • są elastyczne – można z nich korzystać, używając różnych systemów operacyjnych, nawet tych,

które są za stare by obsługiwać nowe pogramy komercyjne, • oferują globalne wsparcie, w przypadku problemu możesz zwrócić się o pomoc do innego

użytkownika.

Istnieje wiele platform i oprogramowania typu open source, które mogą być przydatne przy tworzeniu cyfrowych treści multimedialnych.

• Wiki o Fosil (http://www.fossil-scm.org) – rozwiązanie wieloplatformowe współpracujące z

systemami Linux, Mac i Windows. Z jego pomocą można tworzyć serwisy wiki i blogi. Jest proste w obsłudze, posiada wbudowany interfejs www.

o DocuWiki (https://www.dokuwiki.org/dokuwiki) to aplikacja wiki, która została stworzona z myślą o zaspokojeniu potrzeb małych organizacji z zakresu zarządzania dokumentami. Jest bardzo prosta i wszechstronna, łatwa w obsłudze, można ją zintegrować z innymi środowiskami. Jest dostępna w 27 językach.

o Mediawiki (http://www.mediawiki.org) – to otwarte oprogramowanie służące do tworzenia stron wiki. Oferuje ponad 700 opcji ustawień. Wykorzystywane przez firmy, organizacje non-profit w celach edukacyjnych i zawodowych, itp. Dostępna w ponad 50 językach.

• Serwisy społeczno ściowe o Buddy Press (http://buddypress.org/) – Buddy Press to serwis społecznościowy typu open

source należący do WordPress. Jest całkowicie darmowy i można go personalizować. Można go łatwo zintegrować ze swoim blogiem w serwisie WordPress.

o Elgg (http://elgg.org) – to platforma społecznościowa wspierana przez dużą społeczność twórców i użytkowników. Jest łatwa w użyciu, można ją dostosować do swoich potrzeb, dostępne wtyczki oferują dodatkowe opcje, języki i motywy.

• Edytory wideo Możemy też korzystać z oprogramowania typu open source służącego do edytowania i kodowania nagrań wideo.

o Open shot (http://openshot.org) – jak wskazuje nazwa (ang. open – otwarty, shot – ujęcie) jest to prosty program, ale z dużym potencjałem. Oprogramowanie umożliwia obróbkę plików audio, wideo i obrazów, oraz tworzenie i dystrybucję plików wideo. Posiada opcję dodawania napisów, przejść i efektów specjalnych, jak również eksportowania plików do innych internetowych platform wideo.

o VirtualDub (http://virtualdub.org) – to urządzenie do edycji plików wideo kompatybilne z systemami operacyjnymi Windows. To narzędzie o dużym potencjale, które umożliwia kompresję oraz kodowanie plików wideo.

62

o Inne otwarte platformy i oprogramowania umożliwiające tworzenie i dystrybucję medialnych treści cyfrowych dostępne w internecie. Znajdziemy tam oprogramowania i platformy służące do tworzenia i obróbki plików audio, obrazów, itp. …

Praktyka: Proponujemy ćwiczenie. Wspólnie z innymi uczestnikami kursu (z p omoc ą trenera) zastanówcie si ę, które z wymienionych platform s ą bardziej przydatne, je śli chodzi o media. Określcie ich zalety i wady; zastanówcie si ę nad ich słabymi punktami i zagro żeniami z nimi związanymi.

Portale społeczno ściowe

W tej części dowiesz się, co to są portale społecznościowe oraz jaka jest ich rola w produkcji multimedialnej, poznasz też kilka sposobów na ich wykorzystanie.

Zanim przejdziemy do wskazówek i rekomendacji dotyczących wykorzystania różnych portali społecznościowych i maksymalizowania korzyści z tym związanych, przyjrzymy się najpopularniejszym istniejącym portalom społecznościowym.

Trzy prezentowane niżej portale są najskuteczniejszymi kanałami, które można wykorzystać na potrzeby nawiązywania kontaktów prywatnych i zawodowych. Każdy został stworzony z myślą o innym użytkowniku i każdy posiada swoje cechy charakterystyczne:

Facebook: posiadając ponad 1 miliard użytkowników Facebook jest najpopularniejszym portalem społecznościowym na świecie. Głównym jego celem jest kontaktowanie się z innymi, zbieranie i dzielenie się takimi treściami jak: pliki multimedialne, linki, publikacje, obrazy, itp. Portal ten oferuje różne aplikacje, które ułatwiają nawiązywanie kontaktów takie jak możliwość wysyłania prywatnych wiadomości, tworzenia grup roboczych, strumienie wiadomości (ang. news feed), czat, itp. Pozwala to na personalizowanie treści i maksymalizowanie korzyści płynących z wykorzystania wybranej aplikacji w zależności

od grupy docelowej. Jest to sieć ogólnodostępna – określając zakres zasiągu wiadomości, przez tą samą „tablicę”, użytkownik może dotrzeć do różnych odbiorców, począwszy od zawężonej grupy odbiorców do bardzo ogólnego ich grona.

LinkedIn: uznawany jest za „profesjonalny” serwis społecznościowy. Posiada 238.000.000 użytkowników i skupia się na kwestiach związanych z profesjonalnym rozwojem: możliwości rozwoju zawodowego, rozwój umiejętności i kompetencji, badania w zakresie określonych tematów, zarządzanie wiedzą, dzielenie się doświadczeniem, itp. Można go uznać za szczegółowe środowisko do nawiązywania kontaktów ponieważ:

• członkowstwo jest bardziej ograniczone, • jego zasoby skupiają się na rozwoju zawodowym, • LinkedIn to miejsce, gdzie użytkownik może dostosować profil do swoich zainteresowań, potrzeb czy

pod kątem planowanego rozwoju i w ten sposób usprawnić proces zarządzania wiedzą i nawiązywania kontaktów.

Podsumowując, LinkedIn jest narzędziem pozwalającym dotrzeć do wybranej części grupy docelowej projektu.

Twitter : Serwer mikroblogingowy posiadający 218,000,000 aktywnych użytkowników, którzy dzielą się tam informacjami (publikują około 500.000.000 tweetów dziennie). Umożliwia dzielenie się z innymi użytkownikami wiadomościami, których długość nie może przekroczyć 140 znaków. Możesz obserwować wybranych użytkowników, inni użytkownicy mogą obserwować twoją aktywność, możesz zapewnić sobie dostęp do interesujących cię tematów. Możesz włączyć się w dyskusję na jakiś temat, pisać i komentować lub po prostu czytać to, co piszą inni.

63

Oto kilka zasad, o których warto pami ętać wykorzystuj ąc w pracy serwisy społeczno ściowe:

1) Wybierz serwis społeczno ściowy, który jest najbardziej odpowiedni dla twojego środka przekazu. Przeanalizuj wszystkie dostępne opinie i zdecyduj, gdzie chcesz być obecny. Pamiętaj, że serwisy społecznościowe różnią się między sobą. Musisz wiedzieć co publikować i kiedy jest najbardziej korzystny moment na publikację danej treści.

2) Nie łącz ró żnych serwisów. Każdy serwis społecznościowy ma określony cel i cechy charakterystyczne, więc nawet jeśli masz możliwość połączenia dwóch serwisów pamiętaj, że na każdym powinieneś publikować treści zgodne z charakterem danego serwisu.

3) Bądź aktywnym członkiem społeczno ści. Nie ograniczaj się do mówienia wyłącznie o tym, co sam publikujesz, wymieniaj się informacjami i komentarzami z innymi członkami społeczności, komentuj działania innych osób. Żaden inny kanał poza serwisami społecznościowymi nie daje możliwości tworzenia takich powiązań.

4) Nie publikuj tego samego postu częściej niż 5 razy w tygodniu. Treści dostarczają wartości dodanej użytkownikowi. Pamiętaj więc, żeby publikowane przez ciebie treści były nowatorskie i atrakcyjne. W ten sposób pozyskasz i utrzymasz użytkowników, którzy będą śledzili twoje działania.

5) Nie bądź pesymist ą ani osob ą nastawion ą negatywnie. Ogólnie Internet jest miejscem raczej pozytywnym gdzie rozmowy, uczestnictwo, elementy edukacyjne i uprzejmość są w cenie.

6) Obecno ść w serwisach społeczno ściowych oznacza, że jeste ś na czasie, bez względu na sektor naszej działalności. Obecność w różnych serwisach społecznościowych oznacza, że interesujemy się nowymi trendami i nadążamy za zmieniającym się światem.

7) Mów, słuchaj, uczestnicz. W przypadku serwisów społecznościowych ważne jest wypowiadanie się, jednak tak samo ważne jest słuchanie innych użytkowników: czego chcą i potrzebują, co chcą wiedzieć. Doda to twojej stronie wartości.

8) Nie kopiuj . W swoich publikacjach staraj się być oryginalny. Istnieje wiele stron, z których możesz czerpać informacje, jednak musisz być oryginalny i angażować innych użytkowników.

9) Co publikowa ć? By najłatwiej ocenić czy dana treść nadaje się do publikacji, postaw się na miejscu klienta. Przed opublikowaniem czegoś zastanów się, czy potencjalny klient będzie się z tą marką identyfikował. Staraj się zbliżyć do swoich użytkowników i traktuj ich w sposób indywidualny, bliższy, mniej oficjalnie, jednak nie zapominaj o prawdziwej relacji, jaka istnieje między wami.

10) Czas i wytrwało ść. Stworzenie swojego miejsca w serwisie społecznościowym jest proste, jednak czasochłonne. Każdy może założyć stronę czy konto korzystając z różnych usług, jednak nawiązywanie kontaktów ze swoimi klientami wymaga czasu. Pamiętaj, bądź cierpliwy!

64

Kwestie prawne

Cele: Przedstawienie narzędzi najbardziej odpowiednich do ochrony prawnej nowych mediów.



Prawa cyfrowe Termin „prawa cyfrowe” odnosi się do relacji pomiędzy produktami cyfrowymi objętymi prawami autorskimi (takimi jak film, muzyka, sztuka) a zezwoleniami i prawami użytkowania odnoszącymi się do komputerów, sieci i urządzeń elektronicznych. Prawa cyfrowe związane są także z dostępem i kontrolą danych cyfrowych1. Można zatem stwierdzić, iż pojęcie to określa zasady i prawa regulujące dostęp, użytkowanie, tworzenie i publikację treści multimedialnych za pośrednictwem urządzeń ITC (PC lub inne podobne urządzenia, urządzenia przenośne i / lub inne narzędzia komunikacyjne i sieci).

Koncepcja ta koncentruje się na ochronie treści cyfrowej stworzonej przez autora oraz na uregulowaniu zasad jej użytkowania. Oprócz tego stanowi precyzyjną odpowiedź na „tradycyjne” pytania związane z mediami, takie jak prywatność oraz wolność wypowiedzi. Rozkwit nowych mediów oraz internetowej treści cyfrowej spowodował znaczne trudności w kontrolowaniu rozpowszechnianych materiałów i zasobów. Niektóre kwestie, jak np. prawa autorskie, dystrybucja i użytkowanie zezwoleń, itd., wypływają ponownie w kontekście treści medialnych.

Obecnie istnieją liczne instytucje zajmujące się dziedziną ochrony treści cyfrowych, jak np.:

− Entertainment Consumers Association (ECA): amerykańska organizacja występująca w interesie graczy gier komputerowych i wideo w USA i Kanadzie.

− Free Software Foundation (FSF): wspiera rozwój darmowego oprogramowania. − Electronic Software Foundation (EFF): międzynarodowa organizacja działająca w obszarze

rzecznictwa praw cyfrowych i kwestii prawnych. − Digital Rights Ireland (DRI): organizacja pracująca nad zagadnieniami związanymi z prawami

cyfrowymi w obszarze swobód obywatelskich. − European Digital Rights (EDRi): międzynarodowa grupa rzeczników działających w obszarze praw

autorskich, bezpieczeństwa, prywatności oraz wolności wypowiedzi. − Open Rights Group (ORG): brytyjska organizacja działająca w obszarze ochrony praw cyfrowych,

cenzury, dostępu do wiedzy, prywatności, wolności informacji oraz głosowania elektronicznego.

Jedno z głównych zadań tych organizacji to wspieranie dobrego zarządzania prawami własności i ochrony prywatności w obszarze nowych mediów. Wskutek tego ukuto nowe pojęcie: zarządzanie prawami cyfrowymi.

Zarządzanie prawami cyfrowymi (ang. DRM) to zarządzanie praktykami mającymi na celu zahamowanie lub utrudnienie piractwa. W związku z tym różne instytucje opracowały i spopularyzowały wybór stosownych narzędzi.

1 Cory Janssen, Techopedia

65

Krótki glosariusz:

Media cyfrowe to połączenie oraz interakcje pomiędzy wszelkimi mediami tradycyjnymi, takimi jak audio, obrazy, wideo, tekst, ruch, dotyk i dane cyfrowe. Prawo do prywatno ści to jedno z praw człowieka regulowane następująco:

• Każdy człowiek, zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności. • Nie wolno nikogo samowolnie pozbawiać jego własności.

Art. 17 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ

- Nikt nie może być narażony na samowolną lub bezprawną ingerencję w jego życie prywatne, rodzinne, dom czy korespondencję ani też na bezprawne zamachy na jego cześć i dobre imię. - Każdy ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencjami i zamachami.

Art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych Wolno ść wyra żania opinii to opracowane przez ONZ prawo człowieka o następującej treści:

• Każdy człowiek ma prawo wolności opinii i wyrażania jej; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice.

Art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ

• Każdy człowiek ma prawo do posiadania bez przeszkód własnych poglądów. • Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje swobodę poszukiwania,

otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru.

• Realizacja praw przewidzianych w ustępie 2 niniejszego artykułu pociąga za sobą specjalne obowiązki i specjalną odpowiedzialność. Może ona w konsekwencji podlegać pewnym ograniczeniom, które powinny być jednak wyraźnie przewidziane przez ustawę i które są niezbędne w celu: a) poszanowania praw i dobrego imienia innych; b) ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo zdrowia lub moralności publicznej.

Art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych Otwarte oprogramowanie (OSS) to oprogramowanie komputerowe, którego kod źródłowy jest udostępniony i opatrzony licencją, w myśl której właściciel prawa autorskiego udziela prawo do badania, zmiany i dowolnej dystrybucji danego oprogramowania. St. Laurent, Andrew M., „Understanding Open Source and Free Software Licensing”, O'Reilly Media 2008., str. 4

Zawarto ść twórcza a licencja Jak stwierdzono w powyższym dziale, nowe rodzaje komunikacji i twórczości przyczyniają się do powstania nowych sposobów zarządzania powiązanymi prawami do ochrony prywatności, własności itd.

Powyższy dział wprowadził także pojęcie zarządzania prawami cyfrowymi, które definiowane jest na wiele różnych sposobów, np.:

Zarządzanie prawami cyfrowymi (DRM) to użytkowanie oprogramowania lub innej technologii komputerowej do zarządzania warunkami, w których opatrzony prawem autorskich materiał cyfrowy może zostać wykorzystany. („Free dictionary”)

Zarządzanie prawami cyfrowymi (DRM) to systematyczne ujęcie ochrony praw autorskich w obszarze mediów cyfrowych. Celem DRM jest zapobieżenie nieuprawnionej redystrybucji mediów cyfrowych oraz ograniczenie sposobów powielania zakupionych treści przez konsumentów. (Margaret Rouse w SearchCIO)

Technologie zarządzania prawami cyfrowymi (DRW) mają służyć kontroli tego, co można i czego nie można zrobić z zakupionymi mediami i sprzętem komputerowym. (Elecrtonic Frontier Foundation)

Zarządzanie prawami cyfrowymi to szerokie pojęcie odnoszące się do wszelkich programów kontroli dostępu za pośrednictwem technologii do materiału objętego prawem autorskim. (Julia Layton „How Digital Rights Management works”.

66

Jak wynika z powyższych paragrafów, istnieje wiele definicji pojęcia, co wzbudza wiele kontrowersji wokół niego. Dlatego też niektóre organizacje dostrzegają konieczność chronienia praw własności nowych twórców. Z drugiej strony, inne organizacje rozumieją to pojęcie jako ograniczanie użytkowania wytworzonej treści cyfrowej. (Free Software Foundation twierdzi, że lepszym terminem od „zarządzanie prawami cyfrowymi” jest „zarządzanie ograniczeniami treści cyfrowej” (Digital Restrictions Management)).

Dyskusja na temat pozytywnych i negatywnych metod ochrony nowych mediów pozwala dostrzec istnienie różnych narzędzi wspierających tworzenie i dostęp do tworzenia nowych mediów oraz to, że mogą one służyć ochronie praw użytkowników (jak uzyskać dostęp do zawartości) lub prawa twórców (jak chronić dostęp do zawartości cyfrowej).

Dokumenty. Zarządzanie prawami cyfrowymi w przedsiębiorstwie (E-DRM lub ERM) to przykład praktycznego zastosowania koncepcji DRM do celów kontroli dostępu do dokumentów (wytworzonych za pośrednictwem Microsoft Office, pdf), e-maili oraz intranetu. Jest to najczęściej używane narzędzie z obszaru Zarządzania Prawem do Informacji służące docelowo zapobieganiu nieuprawnionemu wykorzystaniu dokumentów własnych.

Film i wideo to jedne z pierwszych obszarów, gdzie zastosowano konkretny system DRM. Od 1996 roku niektórzy producenci filmowi stosują zabezpieczenie CSS (Content Scrambling System). System ten oparto na kodowaniu treści DVD, zaś licencja uwzględniała ograniczenia użytkowania danego wideo. Obecnie istniejące narzędzia DRW dla wideo są bardzo podobne, a większość z nich wsparto licencją regulującą użytkowanie oraz ograniczenia użytkowania danego materiału wideo.

Znak wodny to system DRM polegający na umieszczeniu ukrytego znaku w obrazie lub pliku danych w celu identyfikacji autora produktu medialnego. Dodawany jest do dokumentu gwarantującego produkcję lub dystrybucję i może zawierać informacje o: właścicielu praw autorskich, dystrybutorze, łańcuchu dystrybucji, nabywcy danego elementu opisanego w dokumencie itd.

Jak nadmieniono w komentarzu na początku niniejszego działu, istnieją ugrupowania, które nie zgadzają się z koncepcją DRM, w związku z czym niektórzy producenci promują wolny dostęp do treści medialnych.

− Apple – od stycznia 2009 roku wszystkie pliki muzyczne opatrzone są etykietą „muzyka bez DRM” − Tor books – od 2012 roku wydawca ten sprzedaje książki nieujęte przez system DRM − Go.com – dystrybutor cyfrowy stosujący ścisłą politykę anty-DRM wobec wszystkich produktów.

Tak czy owak, niektóre ze strategii anty-DRM to tylko marketingowa sztuczka, gdyż zawartość cyfrowa chroniona jest przez dodatkowe systemy DRM, jak np. znak wodny.

Prawo autorskie w crossmedia Oprócz systemów zarządzania prawami cyfrowymi, regulującymi zarówno prawa jak i ograniczenia po stronie właściciela i użytkownika, istnieją specjalne narzędzia służące interesom prawa autorskiego w obszarze tworzenia treści cyfrowej.

Obecnie wyróżnić można różne rodzaje norm prawa autorskiego, opracowane dla potrzeb chronienia treści cyfrowej.

Copyleft to ogólna licencja pozwalająca na tworzenie ogólnodostępnej treści cyfrowej, co często wiąże się z wymogiem ogólnodostępności wobec wersji zmodyfikowanych i rozszerzonych.

Najprostszym sposobem na powszechne udostępnienie treści cyfrowej jest zamieszczenie jej na publicznej domenie, bez zastrzeżenia praw autorskich. Dzięki temu inni mogą rozpowszechniać dane zasoby oraz ich ulepszenia i przyszłe modyfikacje. Dozwolone jest wprowadzenie dowolnej ilości zmian oraz rozpowszechnienie wyniku jako własnego produktu.

Jak widać copyleft może stanowić przeciwieństwo prawa autorskiego (copyright), lecz w tym przypadku „udostępnienie” niekoniecznie oznacza „darmowe udostępnienie”, lecz raczej możliwość dalszej modyfikacji i to nie całości treści, lecz niektórych jej elementów.

Niemniej, w zależności od konfiguracji, copyleft może być:

− silne lub słabe, − pełne lub częściowe.

67

Silne/słabe copyleft. Określenie silne/ słabe zależy od tego, jak duża część treści chroniona jest przez copyleft. Jeżeli cała treść poza pewnymi elementami może być rozpowszechniana na podstawie innych licencji, treść taka objęta jest słabym copyleft. Z drugiej strony, jeżeli większość treści objęta jest copyleft i tylko niewielka jej część może być rozpowszechniana na podstawie innych licencji, mamy do czynienia z silnym copyleft.

Silne/cz ęściowe copyleft. Definiowanie treści poprzez pełne lub częściowe copyleft zależy od tego ile części licencji objętych jest copyleft, a ile podlega innym licencjom. Jeżeli wszystkie części można wykorzystywać i rozpowszechniać, wówczas mówimy o pełnym copyleft. Z drugiej strony, jeżeli niektóre części podlegają innym licencjom, wtedy chodzi o częściowe copyleft.

Creative Commons Zarządzana przez organizację pozarządową Creative Commons, licencja ta może być uważana za najsłynniejszą licencję dotyczącą zawartości cyfrowej na świecie. Ale czy jest ona na pewno dobrze rozumiana?

Licencja Creative Commons (CC) to najpopularniejsza publiczna licencja na rozpowszechnianie dzieł objętych prawem autorskim. Licencją CC można posłużyć się udzielając szerokiej publice zezwolenia na udostępnianie, użytkowanie a nawet tworzenie w oparciu o stworzony produkt. Główną cechą tej licencji jest elastyczność. Autor treści cyfrowej może zadecydować czy chce chronić całość pracy czy tylko jej część, lub czy pozwala na użytkowanie wyłącznie niekomercyjnej części swojego produktu.

Z drugiej strony licencja ta stanowi użyteczną normę dla użytkowników, gdyż ułatwia korzystanie oraz redystrybucję treści w związku z tym, iż jedynym obostrzeniem, jakie musi uwzględnić osoba chcąca wykorzystać treść stworzoną przez innego autora, jest licencja CC.

Istnieją różne rodzaje licencji CC. Autor może wybierać spośród różnych kombinacji w zależności od warunków dystrybucji. Łącząc i zestawiając różne opcje oferowane przez licencję CC, można otrzymać sześć różnych prawomocnych licencji CC.

Istnieją cztery podstawowe zakresy, regulujące licencję CC:

Symbol / piktogram

Opis

Uznanie autorstwa : Użytkownik jest zobowiązany do umieszczenia informacji o twórcy w sposób określony przez niego samego lub licencjodawcę.

Użytek niekomercyjny : Treść cyfrowa może być dystrybuowana dla celów niekomercyjnych.

Bez utworów zale żnych : Użytkownikowi nie zezwala się na zaprowadzanie zmian, przekształcanie lub tworzenie w oparciu o daną treść.

Udost ępnianie n a tych samych w arunkach: Jeżeli użytkownik zmieni, przekształci, stworzy treść w oparciu o daną treść, zobowiązany jest do upowszeniania utworzonej treści na podstawie takiej samej lub podobnej licencji co treść oryginalna.

Tabela: Różne zakresy licencji CC. Źródło: strona internetowa Creative Commons.

68

Łącząc ww. zakresy można uzyskać sześć różnych rodzajów licencji CC:

Symbol/piktogram Rodzaj licencji

tylko uznanie autorstwa

uznanie autorstwa – bez utworów zależnych

uznanie autorstwa – użytek niekomercyjny

uznanie autorstwa – na tych samych warunkach

uznanie autorstwa - użytek niekomercyjny– bez utworów zależnych

uznanie autorstwa - użytek niekomercyjny– na tych samych warunkach

Tabela: Różne licencje CC. Źródło: strona internetowa Creative Commons

Sieć CC współpracuje z ponad 100 afiliowanymi sieciami działającymi w ponad 70 jurysdykcjach.

Więcej informacji (w tym kwestie praktyczne i studia przypadku) na stronie Creative Commons: http://creativecommons.org/

Powszechna licencja publiczna lub GPL. GNU GPL (Powszechna Licencja Publiczna lub GPL) to licencja opracowana w połowie lat 80-tych przez Free Software Foundation (FSF), przeznaczona głównie do ochrony wolnej dystrybucji, modyfikacji oraz użytkowania oprogramowania. Oprogramowanie objęte tą licencją jest ogólnodostępne i chronione przed ograniczeniem wolnego użytkowania.

Na stronie internetowej Free Software Foundation zamieszono informacje o ww. licencji oraz o procedurze jej pozyskania: http://www.fsf.org/licensing

Ćwiczenie praktyczne: Proponujemy wykonanie teraz ćwiczenia praktycznego. Wła śnie nagrałe ś wideo i zastanawiasz si ę and opublikowaniem go w Internecie. Jaka licencja będzie w tym przypadku najlepsza? Copyleft, silna lub słaba, peł na lub cz ęściowa? Creative Commons?

Zajrzyj do powy ższych informacji i odwied ź wskazane strony internetowe. Po przeanalizowaniu danych wska ż wybran ą licencj ę i wyja śnij, dlaczego zdecydowałe ś się właśnie na t ą.

Ochrona danych osobowych. Dane osobowe to dane - prawdziwe lub nie – osoby fizycznej, która może zostać za ich pośrednictwem zidentyfikowana, lub za pośrednictwem tych danych oraz innych informacji, do których dana organizacja ma lub może mieć dostęp2.

W 1995 roku instytucje europejskie zatwierdziły wydaną dnia 24 października Dyrektywę 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych oraz swobodnego przepływu tych danych.

Celem dyrektywy była harmonizacja prawa o ochronie danych osobowych w krajach Unii Europejskiej. Większość postanowień ustawy z 1998 roku weszła w życie dnia 1 marca 2000 roku, choć do października 2007 roku istniały wyjątki. Dyrektywa zawiera także pewne odniesienia do ochrony danych w kontekście informacji cyfrowych.

Dyrektywa stanowi podstawę oraz określa główne zasady ochrony danych w krajach UE. Zgodnie z jej tekstem ''Państwa Członkowskie zobowiązują się chronić podstawowe prawa i wolności osób fizycznych, w szczególności ich prawo do prywatności w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych.”

2 Personal data protection act – http://www.pdpc.gov.sg/personal-data-protection-act#sthash.nngn1B5A.dpuf

69

Ponadto, Dyrektywa zawiera pełne prawodawstwo odnośnie niżej wymienionych kwestii, związanych z ochroną danych:

− zasady odnośnie jakości danych − kryteria legalnego przetwarzania danych − różne kategorie przetwarzania danych − informacje, jakich należy udzielić podmiotowi danych − prawa dostępu podmiotu danych do danych − poufność i bezpieczeństwo przetwarzania danych − powiadamianie − transfer danych do innych krajów − ograniczenia i powinności − zakres funkcjonowania dyrektywy w Europie (uwzględnienie dyrektywy w narodowym prawodawstwie

w związku z poszerzeniem UE). Dyrektywa ta była zatem pierwszym krokiem do ustanowienia wspólnej europejskiej legislatury w obszarze ochrony danych. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31995L0046:en:NOT – tekst dyrektywy we wszystkich oficjalnych językach dostępny jest pod wskazanym linkiem.

W praktyce, w przypadku podejmowania czynności związanych z ochroną danych osobowych, należy uwzględniać zasady opisane niżej. A zatem, dane osobowe należy:

1. Przetwarzać uczciwie i zgodnie z prawem: należy uważnie obchodzić się z wnioskowanymi danymi, zapoznać się ze stosownym prawodawstwem oraz unikać wnioskowania o dane, które mogą ograniczać swobody ich podmiotów (religia, pochodzenie etniczne, poglądy polityczne).

2. Jeżeli to możliwe, należy uzyskać pisemne pozwolenie. Podmioty zobowiązane są udzielić zgody na zarządzanie ich danymi. Choć zgoda pisemna nie zawsze jest wymagana prawnie (nawet w odniesieniu do wrażliwych danych personalnych), warto o nią poprosić.

3. Przetwarzać dane w związku z konkretnymi celami: nie należy zapomnieć o zgłoszeniu celu, w związku z którym dane będą przetwarzane. Należy pamiętać, iż nie zezwala się na uwzględnianie kwestii retroaktywnych.

4. Dane winny być adekwatne, odpowiednie i nie nadmierne. Należy wnioskować wyłącznie o dane związane z zamierzonym celem; przechowywanie dodatkowych danych “na wszelki wypadek” jest niedopuszczalne.

5. Dane nie powinny być przechowywane dłużej, niż jest to konieczne. 6. Bezpieczeństwo: należy stosować odpowiednie systemy zarządzania w celu zapobiegania

bezprawnemu wykorzystaniu lub przypadkowej utracie lub uszkodzeniu danych (np. dostęp za podaniem hasła, kopie zapasowe).

7. Danych nie wolno przekazywać stronom trzecim bez stosownych zabezpieczeń: poza niektórymi przypadkami, nie zezwala się na przekazywanie danych personalnych stronom trzecim.

Pytania testowe:

1. Istnieje pi ęć podstawowych rodzajów dziennikarstwa:

a. śledcze, informacyjne, recenzyjne, kolumnowe i satyr yczne

b. śledcze, informacyjne, recenzyjne i kolumnowe

c. Google Drive, Ubuntu Drive, dropbox, iCloud

d. śledcze, informacyjne, sportowe i kolumnowe

2. Które z poni ższych mo że być uważane za zasoby tre ściowe?

a. Tekst i grafika

b. Infografika i audio

c. Wideo (live streaming)

d. Wszystkie s ą poprawne

70

3. Platforma medialna to:

a. środowisko internetowe oferuj ące oprogramowanie online (czasami tak że hardware) dla potrzeb tworzenia, produkcji, udost ępniania, dystrybucji oraz publikacji tre ści multimedialnych

b. środowisko internetowe oferuj ące oprogramowanie online (czasami tak że hardware) dla potrzeb publikacji tre ści multimedialnych

c. środowisko internetowe oferuj ące oprogramowanie online (czasami tak że hardware) dla potrzeb tworzenia tre ści multimedialnych

d. środowisko internetowe oferuj ące oprogramowanie online (czasami tak że hardware) dla potrzeb produkcji tre ści multimedialnych

4. Prawa cyfrowe to poj ęcie odnosz ące si ę do:

a. związku pomi ędzy obj ętymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a prawami odnosz ącymi si ę do komputerów, sieci i sprz ętu elektronicznego

b. związku pomi ędzy obj ętymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a zezwoleniem na u żytkowanie

c. związku pomi ędzy obj ętymi prawem autorskim pracami cyfrowymi (takimi jak film, muzyka i sztuka) a zezwoleniem na u żytkowanie odnosz ącym si ę do komputerów, sieci i sprz ętu elektronicznego

d. związku pomi ędzy zezwoleniem na u żytkowanie a prawami odnosz ącymi si ę do komputerów, sieci i sprz ętu elektronicznego

5. Zakresy licencji Creative Commons to:

a. uznanie autorstwa, bez utworów zale żnych, na tych samych warunkach

b. uznanie autorstwa, u żytek niekomercyjny, na tych samych warunkach

c. uznanie autorstwa, u żytek niekomercyjny, bez utworów zale żnych, na tych samych warunkach

d. uznanie autorstwa i na tych samych warunkach

71

Moduł C – Szkolenie trenera

Wprowadzenie do modułu

„Metodyka Nowych Mediów” ma służyć uczestnikom w zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności w obszarze mediów. Podczas gdy moduły A i B koncentrują się na innych sferach produkcji multimedialnej, takich jak produkcja audio/wideo lub standardach nowoczesnego dziennikarstwa, Moduł C przygotowuje uczestników do jednego z najważniejszych zadań stojących przed freelancerami i osobami na stanowiskach kierowniczych. Jak przekazać innym nowo zdobytą wiedzę? Jak zaprezentować siebie i to co mamy do przekazania? Lub, krótko mówiąc: jak przeprowadzić prezentację lub szkolenie / seminarium z wykorzystaniem nowoczesnych środków i metod w oparciu o aktualne koncepcje dydaktyczne.

Grupa docelowa Adresatami Modułu C są eksperci różnych dziedzin, chętni podzielić się posiadaną wiedzą z innymi.

Metodyka skierowana jest do profesjonalistów-freelancerów oraz specjalistów PR, marketingu, coachingu, doradztwa, itd. Osoby znajdujące się w grupie docelowej winny spełniać następujące wymogi, by jak najlepiej skorzystać z treści Modułu:

• otwarty, ciekawy świata umysł, • wysoki poziom kompetencji komunikacyjnych, • zdolność rozumienia i współodczuwania z innymi, • zdolność do pracy w sposób ustrukturyzowany.

Bieżący Moduł porusza wszystkie istotne kwestie związane z przygotowaniem osób do pracy w charakterze trenera, prowadzącego szkolenia i prezentacje.

Zarys Niniejszy Moduł składa się z 6 rozdziałów, koncentrujących się na różnych kwestiach kluczowych. Kurs zaprojektowany został w nowoczesny, praktyczny sposób. Rozpoczyna się wprowadzeniem uczestników w podstawowe zagadnienia teoretyczne, a kończy realizacją projektu praktycznego, co pozwala na zdobycie umiejętności koniecznych do skutecznego zarządzania szkoleniami / seminariami.

Rola i kompetencje trenera. Czas trwania: 3 godz. 30 min.

W poniższym rozdziale omówiono kompetencje, jakie należy posiadać, by stać się skutecznym trenerem. Przedstawiono także różne metody autoprezentacji oraz ujęto wskazówki odnośnie radzenia sobie w pewnych sytuacjach, jakie mogą mieć miejsce podczas szkolenia.

Zarządzanie cyklem szkolenia. Czas trwania: 4 godz.

W poniższym rozdziale omówiono kompletny proces planowania prawidłowego szkolenia: od samego początku do etapu ewaluacji.

Komunikacja z uczestnikami szkolenia. Okres trwania: 2 godz. 30 min.

W poniższym rozdziale omówiono sposoby nawiązywana kontaktu z uczestnikami, tak w sensie technicznym (w Internecie i poza nim) jak i osobistym.

Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne. Okres trwania: 4 godz.

W poniższym rozdziale wyjaśniono różnicę pomiędzy dydaktyką a metodologią oraz pokazano jak wykorzystać tę wiedzę do tworznia i prowadzenia skutecznych szkoleń / seminariów.

Jak przeprowadzi ć interaktywne warsztaty online. Okres trwania: 3 godz.

W poniższym rozdziale omówiono współczesną technologię koncentrując się na jednym z najważniejszych trendów w obszarze szkoleń: webinariach.

Projekt praktyczny: jak by ć trenerem. Okres trwania: 6 godz.

W poniższym rozdziale teoria zostaje zamieniona w praktykę: uczestnicy korzystają z wiedzy zdobytej w poprzednich rozdziałach.

72

Wymogi odno śnie nauczania tre ści Modułu C By jak najlepiej przekazać treść Modułu C, organizacja lub osoba szkoląca powinna postarać się spełnić następujące wymogi infrastrukturalne i osobowe:

Trener (lub trenerzy), odpowiedzialni za prowadzenie warsztatu, winni posiadać następujące kompetencje:

• bogate doświadczenie w prowadzeniu szkoleń, • zdolność działania na metapoziomie, • doświadczenie w analizowaniu potrzeb szkoleniowych oraz elastyczność w dostosowywaniu się do

spontanicznie zaistniałych potrzeb, • szeroka wiedza z zakresu mediów pozwalająca na przeprowadzenie nowoczesnego szkolenia oraz

opracowanie nowoczesnych materiałów szkoleniowych.

Jeżeli szkolenie odbywa się offline, lokalizacja winna spełniać następujące kryteria:

• duży, jasny pokój, • dostęp do wszystkich niezbędnych mediów (Internet, projektor, flipchart, itd.), • możliwość skorzystania z niezbędnego sprzętu (np. kamery, światła), • możliwość dostarczenia odpowiedniego wyżywienia, • dostęp dla uczestników niepełnosprawnych.

Jeżeli szkolenie odbywa się za pośrednictwem Internetu, należy poinformować uczestników o wymaganiach systemowych (patrz: Rozdział 6), zaś trener winien przygotować wirtualny pokój szkoleniowy.

73

Rola i kompetencje trenera

Cele nauki: Zapoznanie się z rolą trenera, jego kompetencjami i sposobami zarządzania szkoleniami oraz wyjaśnienie, dlaczego jest to istotne.

Czas trwania: 05:00 godzin

Grupa docelowa: Specjaliści ds. reklamy i wizerunku, specjaliści PR, specjaliści ds. marketingu i sprzedaży, doradcy, konsultanci, specjaliści ds. zarządzania treścią

Każda osoba pracująca jako trener winna posiadać zróżnicowane umiejętności oraz zdolność do autorefleksji odnośnie własnych zadań i pełnionej roli. Poniżej omówiono kluczowe kompetencje trenerów.

Kompetencje osobiste Kompetencje osobiste stanowią o integralności danej osoby, jego/jej obrazie samego/samej siebie, zdolności do refleksji na temat własnych umiejętności i pełnionej roli. Człowiek kompetentny zastanawia się nad swoim postępowaniem, pozycją oraz stosunkiem do różnych kontekstów sytuacyjnych.

W przypadku trenera oznacza to realizowanie swojej roli, refleksję na temat wymagań oraz tego, w jakim stopniu mogą być one spełnione (jakich umiejętności brak, co należy uczynić, by je uzyskać).

By opisać powyższe kompetencje opracowano termin „solidny”. „Solidny” trener to taki, który właściwie, skutecznie i profesjonalnie wypełnia swoją rolę i umie postępować z ludźmi.

Kompetencje społeczne Kompetencje społeczne przyczyniają się do przesunięcia uwagi z obszaru indywidualnego na grupę. To suma postaw i zdolności osobistych niezbędnych do skutecznej interakcji pomiędzy jednostką a grupą. Podczas szkolenia trener często pracuję z grupą, kompetencje te są zatem bardzo ważne, jako że mają wpływ na atmosferę zajęć. Uczestnik nie ma możliwości nauczenia się niczego, jeżeli trener nie posiada kompetencji społecznych.

Kompetencje zawodowe Kompetencje zawodowe łączą się z jednej strony z posiadaniem przez trenera niezbędnej wiedzy i umiejętności jej przekazania, z drugiej zaś – ze znajomością tematu. Oznacza to zdolność do uporządkowania odnośnej wiedzy oraz wyjaśnienia jej w szerszym kontekście. Oprócz kontekstu profesjonalnego i funkcjonalnego, trener powinien posiadać umiejętność odnalezienia się w szerszym kontekście, a także umieć przemieszczać się między nimi. Powinien także posiadać zdolność myślenia niestandardowego i mieć świadomość gdzie i które ze swych umiejętności może najlepiej wykorzystać.

Kompetencje metodologiczne Trener winien posiadać głębokie rozeznanie odnośnie metod przekazywania wiedzy. Oznacza to, iż, oprócz wiedzy o rodzajach metod, winien także umieć dokonać wyboru metody najwłaściwszej dla danego kontekstu. Nie każda metoda sprawdza się w każdym kontekście, pasuje do każdego tematu lub uczestnika. Kompetencje te to zatem umiejętność dokonania właściwego wyboru odpowiedniej metody.

Kompetencje metodologiczne odgrywają istotną rolę zanim jeszcze rozpocznie się szkolenie / warsztat, kiedy to trener musi zaplanować jego elementy i dokonać wyboru metod, jakimi posłuży się w celu zapewnienia odpowiednich warunków do nauki. Na samym początku należy jasno zakomunikować cel szkolenia oraz rozpoznać procesy uczenia się uczestników, jak też strukturę kontekstu nauczania (duże / małe grupy, jednolitość / różnorodność grupy, dużo / mało przestrzeni, jakie materiały zostaną użyte, co należy zakupić, itd.) w celu wybrania właściwych metod. Wykonując te czynności trener demonstruje kompetencje metodologiczne.

Kompetencje pedagogiczne Poniżej przedstawiono pożądane u trenera cechy związane z umiejętnościami pedagogicznymi. Powiązane są one z każdym typem szkoleń przeznaczonych dla osób dorosłych.

Otwarto ść na informacj ę zwrotn ą. Kompetencje te to umiejętność udzielenia uczestnikowi właściwej informacji zwrotnej odnośnie jego procesu uczenia się oraz rezultatów tego procesu. Umiejętność udzielania informacji zwrotnej obejmuje sposób jej udzielania, tzn. w jaki sposób trener wyjaśnia uczestnikowi jego mocne i słabe strony. Trener może także otrzymywać informację zwrotną od uczestników, innych trenerów, opiekuna merytorycznego, instruktora lub innych osób, które zgłoszą taką potrzebę.

74

Ucz si ę z własnych do świadcze ń. Wiedza, umiejętności oraz postawa to trzy równoważne wytyczne dla trenera, który chce być postrzegany jako osoba kompetentna. Kompetentny trener to taki, który dzięki właściwej postawie oraz celom osobistym chce i potrafi odpowiednio spożytkować posiadaną wiedzę oraz umiejętności w celu realizacji przydzielonych zadań.

Trener winien regularnie dbać o:

• zdobywanie nowej wiedzy, • ćwiczenie nabytych umiejętności, • kształtowanie postaw.

Powyższe powinno obejmować:

• nieustanne zdobywanie informacji / śledzenie trendów w obszarze metod trenerskich, jak również w dziedzinie specjalizacji trenera,

• źródła wiarygodnej informacji powinny obejmować: książki źródłowe, specjalistyczne portale tematyczne, interesujące raporty z badań,

• spotkania z ekspertami z danej dziedziny (informacji o takich wydarzeniach najlepiej szukać na forach),

• wymiana doświadczeń, która pozwala zaoszczędzić czas poświęcany na studia własne, a także umożliwia poznanie osób z branży, co może zaowocować wspólnymi projektami szkoleniowymi w przyszłości.

Radzenie sobie z krytyk ą i z wyra żaniem krytyki. W trakcie szkoleń uczestnicy i trenerzy zazwyczaj wspólnie ustalają zasady obowiązujące w sali szkoleniowej ('kontrakt szkoleniowy'). Jedną z nich jest zasada „nie krytykuj, udziel konstruktywnej informacji zwrotnej”. Krytyka, czasami mająca swe źródło poza salą szkoleniową, może wywołać otwarty konflikt pomiędzy uczestnikami lub pomiędzy uczestnikami a trenerem. W każdym takim przypadku cel szkolenia może zagubić się i pozostać niezrealizowany.

By uniknąć takich sytuacji na etapie diagnozowania trener powinien zrealizować dwie rzeczy:

• powiązać cele szkolenia zaplanowane przez trenera z celami każdego z uczestników – na etapie przygotowawczym, podczas rozmów ze sponsorami projektu, ekspertami ds. zarządzania zasobami ludzkimi, kierownictwem oraz przy okazji wywiadów telefonicznych (najlepiej w trakcie spotkań twarzą w twarz) z uczestnikami. Jeżeli nie jest to możliwe, wywiady z pracownikami wyznaczonymi przez klienta. Jest to niezwykle istotne w związku z realizacją osobistych celów uczestników,

• poznać osoby szkolone - kim są, co robią, czy i kto może przyczynić się do powstania problemów w trakcie warsztatu.

Wzbogacony o taką wiedzę, trener może pracować znacznie wydajniej, gdyż znacznie łatwiejsze staje się kierowanie procesem uczenia oraz kontrolowanie opinii wygłaszanych przez uczestników, a także własnych opinii.

Kreatywno ść i elastyczno ść w myśleniu i działaniu. Dobry trener winien być twórczy i starać się robić rzeczy, jakich nikt przed nim nie robił. Kreatywność jest siłą napędową wszystkich wielkich osiągnięć, gdyż czerpie z zasobów niewykorzystanych możliwości, ukrytych w każdym człowieku.

Kreatywność rozwija się w środowisku charakteryzującym się:

• duchem eksperymentatorskim: wymiana idei i koncepcji powiązana z wdrażaniem treningu umysłowego,

• chęcią zabawy: kultywacja dziecięcej ciekawości świata, • spontanicznością: danie sobie pozwolenia na kierowanie się impulsem oraz podszeptom intuicji. To

najlepsze remedium na brak pomysłów i asertywność.

Dobry trener powinien także charakteryzować się elastycznością metod pracy i myśli, ponieważ bardzo często będzie zmuszony do zmiany sposobu prowadzenia szkolenia – w związku ze specyfiką grupy lub problemami technicznymi w trakcie prezentacji.

Zdolno ść do analizy i syntezy. Zadaniem trenera nie jest jedynie przemawianie i prowadzenie z wykorzystaniem slajdów (przeskakiwanie z jednego slajdu na drugi). Skuteczne szkolenie to praktyczny warsztat, prowadzony zgodnie z zasadą 20-30% teorii i 70-80% praktyki. Sprowadzenie teorii do minimum podniesie skuteczność szkolenia. Ćwiczenia, dyskusje oraz studia przypadków pozwalają trenerowi na obserwację grupy oraz reagowanie na to, co się dzieje w sali.

75

Jednym z zadań trenera jest zebranie informacji od uczestników, podsumowanie ich opinii oraz odniesienie ich do postawionych celów, popychając ich w kierunku samodzielnego rozwiązywania problemów przy wsparciu poradami i wskazówkami. Trener podsumowuje każdy blok szkoleniowy i sporządza raport po zakończeniu szkolenia, będący syntezą poglądów i najlepszych praktyk. Dobrze przygotowany raport stanowi dodatkowe źródło wiedzy o pracownikach, z którego skorzystać może dział HR i kierownictwo, a także materiał do bezpośredniego zastosowania przez pracowników.

Akceptacja opinii innych. Każdy ma prawo wyrażać swoje opinie i jest to fakt, o którym trener powinien pamiętać. Szacunek to także próba spojrzenia na problem z innej perspektywy – najważniejsze są skuteczne rozwiązania i osiągnięcie postawionych celów. Akceptacja różnorodności korzystnie wpływa na proces komunikacji i współpracy różnych grup, a także na wzmożoną kreatywność oraz wydajność w dalszej pracy.

Skoncentrowanie na celach i ludziach. Trener winien obserwować uczestników z perspektywy grupy oraz jednostki – trenerzy skupiający się na programie szkolenia nie powinni zapominać o uczestnikach. Czasami trenerzy współpracują ze sobą, co przynosi rezultaty wyłącznie, gdy dobrze znają siebie nawzajem i wiedzą, jak współpracować.

Uczestnicy szkolenia są różni i przyjmują różne role. Trener powinien „zdiagnozować” uczestników oraz ich potrzeby psychologiczne, postawy i role w grupie. Jeżeli celem trenera jest zmobilizowanie wszystkich uczestników, powinien on dać każdemu możliwość wykorzystania swoich umiejętności i odegrania roli, w której czuje się dobrze i która budzi szacunek i uznanie innych. Trener winien mieć świadomość różnych potrzeb członków grupy, jak też zaakceptować fakt, iż różne osoby są w różnym stopniu zaangażowane i różny jest ich wkład w pracę grupy, co przekłada się na konieczność dostosowania podejścia do każdej z nich.

Zdolno ść skoncentrowania si ę na problemie. Najważniejszym elementem szkolenia jest jego cel. Prowadząc szkolenie, trener słucha i obserwuje, zadaje prowokujące do myślenia pytania, kieruje jego przebiegiem w taki sposób, że nikt nie jest pozostawiony z poczuciem nierozwiązanych problemów. Trener winien zapobiegać sytuacjom, w których uczestnicy gubią z oczu cel szkolenia. W każdym momencie powinien szukać wszelkich możliwych rozwiązań, które mogą być dostosowane przez każdego uczestnika zgodnie z jego własną preferencją.

Kontrola procesu komunikacji. By poprowadzić szkolenie w sposób skuteczny i interesujący, trener powinien przystąpić do niego w doskonałej formie umysłowej i fizycznej, zachować otwarty umysł i być gotowym słuchać i kontrolować grupę.

Zasady komunikacji:

• w danym momencie przemawia tylko jedna osoba, • wysławiamy się z szacunkiem, • mówimy tylko we własnym imieniu, • opinie wygłaszane w trakcie szkolenia nie są wynoszone na zewnątrz, • dyskrecja i kultura są niezwykle istotne.

Trener jest koordynatorem szkolenia i sprawuje kontrolę nad uczestnikami oraz ich emocjami, a także nad kolejnością i długością wypowiedzi. Zawsze należy podsumować wypowiedzi innych i udzielić informacji zwrotnej.

Radzenie sobie w trudnej sytuacji. Nie istnieje jeden sposób na poradzenie sobie z tzw. trudnymi sytuacjami w grupie szkoleniowej, gdyż w związku z sytuacją, czasem, miejscem i, przede wszystkim uczestnikami, każdy kurs jest inny. Jeżeli podczas szkolenia nastąpi poważny kryzys lub konflikt, trener powinien wiedzieć, iż może być on rozwiązany jedynie przez osoby zaangażowane. Trener nie jest mediatorem! Nie powinien angażować się w dyskusję, jeżeli nie ma pewności, że uczestnicy starają się rozwiązać problem. Trener winien porozmawiać z każdą ze stron. Może także wykorzystać grupę celem pacyfikacji osób agresywnych. Najprostszą metodą jest tu odniesienie się do zasad szkolenia.

Z drugiej strony, wrogość całej grupy może skutkować kłopotami – uczestnicy powinni być na szkoleniu, ale nie chcą. W takiej sytuacji trener nie powinien przeciwstawiać się całej grupie, lecz starać się rozwiązać problem odwołując się do humoru i wykazując elastyczność. Powinien nakłonić uczestników do porozmawiania na temat danej sytuacji.

76

Kompetencje techniczne Trener poczuje się swobodnie w swojej roli jest dobrze pozna temat szkolenia. Ale czy to wystarczy? Niezależnie od obszaru szkolenia, trener powinien także doskonale panować nad aspektami technicznymi. W wielu przypadkach będzie on zmuszony radzić sobie samodzielnie, bez pomocy z zewnątrz.

Narzędzia do tworzenia materiałów szkoleniowych. Faktem jest, iż dobra prezentacja to prezentacja dostosowana do modelu klienta i opracowana pod jego kątem, a zatem stanowi też doskonałe źródło informacji na wybrany temat.

Do stworzenia ciekawej prezentacji służą różne programy:

• Microsoft PowerPoint, • Adobe Captivate, • Apple Keynote, • Prezi.

Najpopularniejszym narzędziem jest prawdopodobnie PowerPoint, lecz wybór należy do osoby przygotowującej prezentację. Należy wziąć pod uwagę, iż to nie narzędzie stanowi o jakości prezentacji, lecz umiejętność wykorzystania go w celu stworzenia wysokiej jakości treści.

Niezależnie od wykorzystanego narzędzia, istotne jest uwzględnienie następujących zasad:

• Teksty – powinny mieć formę sloganów, rozwijanych w trakcie szkolenia. W przypadku dłuższego tekstu uczestnicy skupią się na czytaniu zamiast słuchaniu prowadzącego.

• Zdjęcia – należy unikać obrazów typu clipart. Zamiast tego lepiej wykorzystać gotowe, adekwatnie dobrane zdjęcia dobrej jakości.

• Wykresy – wykresy powinny być jasne i przejrzyste – nieprzeładowane. • Grafiki – projekt prezentacji powinien być przejrzysty. Warto dopilnować, by elementy współgrały z

logo firmy, miały określone kolory, kształty itd. • Czcionki – należy posługiwać się jednym, co najwyżej dwoma rodzajami prostych czcionek i unikać

kursywy, gdyż jest ona niezbyt czytelna. Tytuły najlepiej pisać dużą czcionką, teksty paragrafów – mniejszą.

• Animacja – jeżeli nie jest to koniecznie, należy unikać animacji. Są one raczej irytujące, jeżeli nie odgrywają istotnej roli (np. stopniowe tworzenie wykresu).

Stworzenie wartościowej i interesującej prezentacji jest wyzwaniem, dlatego wiedza na temat tego jak ją tworzyć jest bardzo ważna. Opracowanie prezentacji nie sprowadza się do przygotowania 100 slajdów i odczytania słuchaczom treści monotonnym głosem. Metoda taka może wywołać irytację lub senność odbiorcy. Choć nie ma złotego środka na przygotowanie doskonałej prezentacji, a każdy temat może być przedstawiony na sto różnych sposobów, istnieją pewne uniwersalne zasady, których warto przestrzegać:

• bądź ekspertem w swojej dziedzinie: zacznij od zgromadzenia potrzebnych materiałów, postaraj się skorzystać z wszelkich dostępnych źródeł (książki, artykuły, filmy, Internet),

• dopasuj prezentację do odbiorcy: znajomość profilu klienta pomoże podjąć decyzję odnośnie tego co i jak mówić,

• określ cel prezentacji: co chcę osiągnąć? dlaczego to robię? • dostosuj pomoce naukowe: postaraj się zadbać o różne rodzaje mediów, mając jednak na uwadze,

że materiały dodatkowe absorbują uwagę słuchaczy – należy zatem dokładnie zaplanować moment ich wykorzystania,

• opracuj plan prezentacji: by uniknąć pomyłek należy opracować ramy przebiegu prezentacji.

Sprzęt. Jako trener będziesz mieć do czynienia z różnymi rodzajami sprzętu. Niektóre pełnią te same funkcje, ale różnią się w kwestii obsługi.

• Laptop o używany do przechowywania materiałów prezentowanych w trakcie szkolenia, o może być także używany do udostępnienia uczestnikom szkolenia innych materiałów

dydaktycznych (publikacji, linków do ważnych stron, przykładów wideo itd.), o nie należy korzystać z laptopa przez całe szkolenie – niektórzy uczestnicy mogą być tym

znudzeni. Należy pamiętać o korzystaniu z różnych metod, nie odwołując się koniecznie do prezentacji z laptopa,

o podczas szkolenia nie należy wykorzystywać laptopa do prywatnych celów.

77

• Projektor o używany jest do wyświetlania prezentacji i innych materiałów przechowywanych na komputerze, o warto zapoznać się ze sprzętem przed szkoleniem, o należy wyświetlać każdy slajd odpowiednią ilość czasu (tak by wszyscy uczestnicy zdążyli

odczytać jego treść), o nie należy patrzeć na wyświetlane obrazy; dopuszczalne jest patrzenie na ekran komputera, o w trakcie prezentacji nie należy przechodzić w poprzek strumienia światła, o jeżeli zależy nam na podkreśleniu treści slajdu należy skorzystać z wskaźnika laserowego lub

kursora na ekranie komputera – nie powinno się wskazywać ręką, o jeżeli między slajdami planowana jest dłuższa przerwa należy wyłączyć projektor (nawet 'pusty'

promień światła padający na ścianę odciąga uwagę słuchaczy), o projektor należy umieścić w rogu sali, a nie na środku przeciwległej ściany (ekran umieszcza się

w środku wyłącznie, gdy slajdy stanowią główny element prezentacji). • Biała tablica / flipchart

o może być używana podczas całego szkolenia lub w pewnych momentach, o można zawczasu przygotować niektóre plansze, lecz pownno się na nich pracować także w

trakcie prezentacji – podkreślać, rysować strzałki, dodawać słowa i zdania tak, by odbiorca nie miał wrażenia, iż prezentacja jest bez życia,

o należy zasłonić tekst, który jest zbędny w danym momencie, o należy dbać, by pokazywana strona była albo pusta albo zawierała bieżące informacje, o należy pisać ładnie i czytelnie, każdą literę osobno – pismo ciągłe jest trudne do czytania, o powinno się posługiwać zarówno małymi, jak i dużymi literami, a także stosować różne kolory

flamastrów, o wykorzystane plansze należy powiesić w sali szkoleniowej (będzie można odwołać się do ich

treści w trakcie warsztatu wskazując na konkretną planszę), o nie powinno się mówić do tablicy, lecz do audytorium, o obiekty na planszać wskazywać można ręką lub flamastrem.

• Wskaźnik laserowy o wykorzystywany najczęściej gdy chcemy podkreślić jakieś zdanie - można je wtedy podświetlić

wskaźnikiem, o prezentując wykresy lub inne złożone slajdy trzeba mieć na uwadze, że światło lasera jest

bardzo intensywne, co może rozpraszać słuchaczy, o nie powinno się bawić wskaźnikiem.

Innym urządzeniem, jakie często wykorzystywane jest dla potrzeb szkolenia jest pamięć USB lub karta pamięci. Jest to urządzenie służące jako interfejs pomiędzy jednym komputerem a innym lub innymi dostosowanymi urządzeniami, przenoszące dane za pośrednictwem portu USB. Najczęściej napęd ten wykorzystywany jest do transferu i przechowywania plików. Z uwagi na mały rozmiar jest najczęściej wykorzystywanym urządzeniem do przenoszenia materiałów szkoleniowych.

A co, je śli si ę nie uda? Z pracą trenera łączą się różnorakie wyzwania. Mogą to być problemy wszelkiego rodzaju – problemy techniczne, negatywna postawa uczestników, brak zaangażowania, wypadki lub konflikty w grupie. Doświadczony trener powinien posiadać umiejętność radzenia sobie w takich sytuacjach, jak również identyfikowania ich przyczyn. Skuteczność w tym obszarze jest wyznacznikiem profesjonalizmu, a profesjonalizm jest tym, czego od trenera oczekują osoby szkolone.

Problemy techniczne występują dość często, natomiast zapobieganie im jest stosunkowo łatwe:

• wypisane flamastry, • projektor jest niekompatybilny z laptopem, • brak pasującego okablowania (np. Mac vs PC), • brak dostępu do Internetu, • hałaśliwy klimatyzator, • brak odpowiedniego oprogramowania do prezentowacji materiałów szkoleniowych, • różne wersje oprogramowania, np. PowerPoint, • za krótkie kable, • rozkład sali nieodpowiedni dla potrzeb szkolenia (nieodpowiednia sala).

Zazwyczaj wystarczy, by trener przyniósł ze sobą własne pomoce (flamastry, kartki papieru, długopisy). Dotyczy to także materiałów, na których zamierza oprzeć szkolenie – warto zachować je na różnych mediach.

78

Dzięki temu trener będzie w stanie odtworzyć je z CD, jeżeli zawiedzie port USB komputera. Jeżeli trener korzysta z PowerPointa, warto zapisać przygotowany materiał jako pdf (będzie miał wtedy pewność, że sklajdy będą się wyświetlać jednakowo nawet na różnych komputerach). Zasady dobrej praktyki nakazują także, by przybyć na miejsce szkolenia przynajmniej pół godziny przed godziną rozpoczęcia. Jest to wystarczający czas, by rozeznać się w sytuacji i rozwiązać potencjalne problemy.

Poczucie estetyki oraz u żyteczno ści materiałów. W trakcie przygotowywania szkolenia trener spotyka się z uczestnikami oraz pracownikami firmy klienta: dowiaduje się jaka jest sytuacja w branży, jakie są zalety firmy pod kątem konkurencyjności, czy firma lub uczestnicy doświadczają jakichś trudności, czy są planowane zmiany, jak kultura organizacyjna obowiązuje w firmie? Bazując na powyższych ustaleniach, trener może przygotować dostosowany do klienta warsztat, wykorzystując użyteczne i praktyczne materiały. Prezentacje ilustrujące szkolenie powinny być przejrzyste i stanowić wsparcie dla procesu szkoleniowego. Opracowując je należy wykorzystać język, jaki stosuje się w firmie klienta, by uniknąć wrażenia niespójności z daną branżą i organizacją. Po szkoleniu materiały te mogą nadal być wykorzystywane jako użyteczne narzędzie wspierające działania uczestników oraz służyć jako wytyczne dla rozwiązań opracowanych podczas szkolenia.

Ja jako trener Kim jestem kiedy uczę? Jasne jest, że treść powinna zostać przekazana, a uczestnicy powinni czegoś się nauczyć. Ale jak chcę być postrzegany? W ekonomii zdefiniowano trzy różne style zarządzania w oparciu o badania Kurta Lewina, psychologa społecznego. Style te, które mogą być do pewnego stopnia zaadaptowane do roli trenera, przedstawiono poniżej.

Autorytarny lub hierarchiczny styl zarz ądzania. Styl ten charakteryzuje się wyraźną hierarchią: szef, opiekun lub trener wydaje instrukcje i przydziela zadania bez pytania o opinię odbiorcy (pracownika lub ucznia). System hierarchiczny jest oczywisty dla wszystkich zainteresowanych stron – osoby podległe winny wypełniać polecenia. Jeżeli ktoś popełni błąd, konsekwencją jest kara, a nie wsparcie. Nie akceptuje się porażek.

Ten rodzaj przewodzenia charakteryzował nauczanie niemal do końca XX wieku. Od uczniów wymagano całkowitej podległości i szacunku – osiągano je poprzez ostrą krytykę, karne zatrzymywanie po lekcjach oraz operowanie strachem przed porażką.

Demokratyczny lub kooperacyjny styl zarz ądzania. Ta metoda polega na włączaniu podwładnych w proces decyzyjny. Oznacza wymianę zdań oraz wspieranie zaangażowania współpracowników w tworzenie konstruktywnych idei i propozycji. Uwzględnianie opinii podwładnych skutkuje zwiększeniem ich motywacji oraz zaangażowania, a także możliwą głębszą identyfikacją z wykonywaną pracą lub z firmą.

Niemniej, nadal występuje tu ścisły podział kompetencji, co oznacza, że ten styl zarządzania także bazuje na strukturze hierarchicznej.

Co to wszystko oznacza dla trenera? Przekłada się to na nadzór nad uczestnikami w procesie uczenia, przyzwolenie na to, by to oni decydowali o tempie zajęć oraz akceptacja prawa uczestników do maksymalnego wsparcia metodologicznego. Jednocześnie trener związany jest ogólnymi warunkami (określonymi przez klienta) oraz ustalonymi założeniami (co jest przedmiotem nauki i kiedy należy go zrealizować?) i w związku z tym musi je także wziąć pod uwagę.

Liberalny styl zarz ądzania (laissez-faire). Jak sama nazwa wskazuje, styl ten stanowi całkowite przeciwieństwo stylu autorytarnego, a mianowicie, pozwala na maksymalną niezależność współpracowników poprzez zgodę na podejmowanie przez nich decyzji odnośnie pracy i firmy. Tylko kilka procesów jest sformalizowanych, wszystko jakoś funkcjonuje, szef odmawia odgrywania własnej roli i nie bierze na siebie odpowiedzialności. W ostatnim stuleciu styl ten znalazł swój ekwiwalent w niektórych systemach edukacyjnych: edukacja antyautorytarna, szkoły bez nauczycieli i władz były odpowiedzią na styl autorytarny. Istnieją również inne style zarządzania będące w mniejszym lub większym stopniu hybrydami wyżej opisanych form. Szczególnie jeden styl nabiera wagi w kontekście szkoleniowym.

Styl wspomagaj ący. W przypadku tego stylu w centrum uwagi znajduje się trenera, który w najwyższym stopniu skupia się na uczniach. W warunkach idealnych trener nadzoruje, wspiera i wymaga, ale też wie co należy uczynić w danym momencie. Jest osobą, która lubi pracować z uczniami i poświęca tyle samo uwagi procesowi uczenia jak i rezultatom. Trener tego rodzaju poważnie traktuje potrzeby uczniów, posługuje się różnymi metodami i odznacza się w pracy dużą niezależnością osobistą. W innym razie styl ten mógłby łatwo przekształcić się w nadmierną spolegliwość. Trener odpowiedzialny jest za stworzenie takiej atmosfery, która umożliwia skuteczne uczenie i nauczanie przy uwzględnieniu wyznaczonych zadań i celów.

79

Zarządzanie Cyklem Szkolenia

Cele: Zdobycie wiedzy o tym, czym jest Zarządzanie Cyklem Szkolenia, czemu jest ono pomocne i jak należy je prawidłowo stosować.



Zarządzanie Cyklem Szkolenia – Wprowadzenie Zarządzanie Cyklem Szkolenia (Training Cycle Management - TCM) to podejście mające na celu zaprojektowanie skutecznego szkolenia. Ważne jest zatem, aby upewnić się, że wszystkie zadania cyklu zostały dokładnie zrealizowane.

Istnieje wiele różnych modeli TCM i często są one modyfikowane pod kątem konkretnych wymagań (np. marketingu szkolenia lub zadań administracyjnych). Poniższy model koncentruje się na zasadniczych etapach, które zawierać powinien każdy model TCM:

1. Przygotowanie

2. Analiza potrzeb

szkoleniowych

3.

Zaprojektowanie

szkolenia

4. Przygotowanie

materiałów

5.

Przeprowadzenie

szkolenia

6. Ocena szkolenia

7. Wnioski

80

1) Przygotowanie . Przygotowanie szkolenia może mieć różne aspekty. Jednym z najważniejszych jest wybór uczestników, najlepiej na podstawie wypełnionych formularzy zgłoszeniowych (choć można dyskutować, czy ten etap nie powinien mieć miejsca po analizie potrzeb szkoleniowych – więcej na ten temat w dalszej części).

Przygotowanie oznacza także zdobycie odpowiedniej wiedzy o istniejących okolicznościach (Kto zapewnia środki finansowe? Kto wybiera lokalizację? Kto uczestniczy i dlaczego?). Jak wspomniano wyżej, od trenera mogą być także wymagane czynności marketingowe i PRowe.

2) Analiza potrzeb szkoleniowych . Właściwa analiza potrzeb uczestników stanowi zasadniczą część każdego skutecznego szkolenia. W innym razie szkolenie może nie przynieść rezultatów (np. w związku z bardzo zróżnicowanymi kompetencjami uczestników) lub może w ogóle być źle zadresowane. Niezwykle istotne zatem jest, by mieć świadomość, iż różni uczestnicy mają różne potrzeby szkoleniowe, a zatem konieczne jest zastosowanie różnych metod. Trener powinien dostosować szkolenie i materiały do potrzeb grupy – nie odwrotnie. W myśl skutecznego modelu TCM trener powinien zatem być osobą elastyczną i otwartą na zmiany.

3) Zaprojektowanie szkolenia / seminarium . Zasadniczo projekt szkolenia sprowadza się do harmonogramu zajęć, opracowanego według potrzeb szkoleniowych oraz powiązanych z nimi celów szkoleniowych. Oczywiście trener może wykorzystać ten sam projekt wielokrotnie dostosowując go do wykonanej uprzednio analizy potrzeb szkoleniowych.

4) Przygotowanie materiałów . Po zaprojektowaniu szkolenia / seminarium trener przygotowuje

materiały szkoleniowe (np. kserokopie, slajdy w PowerPoincie, ćwiczenia itd.) według ustalonych celów szkoleniowych. Materiały winny stanowić wsparcie dla wybranej metodologii szkolenia.

5) Prowadzenie szkolenia . Prowadzenie szkolenia to pierwszy widoczny element TCM, a jego sukces zależy w ogromnym stopniu od poprzednich etapów. Odpowiednie przygotowanie jest zasadnicze dla poprowadzenia dobrego szkolenia. Niemniej, sposób prowadzenia różni się w zależności od trenera oraz przepływu pracy w danej grupie. Niekiedy nawet najlepiej przygotowana koncepcja musi zostać zmieniona w trakcie szkolenia – dobry trener jest w stanie poradzić sobie w takiej sytuacji i dostosować się.

6) Ewaluacja . Szkolenie / seminarium można oceniać na wiele sposobów, przy czym najpopularniejszym pozostaje kwestionariusz ewaluacyjny, wypełniany przez uczestników i trenerów po zakończeniu szkolenia / seminarium.

7) Wnioski . Nawet najlepsza ewaluacja jest bezwartościowa, jeżeli wnioski z niej płynące nie zostaną uwzględnione przy przygotowywaniu przyszłych szkoleń / seminariów oraz nie wpłyną na korektę materiałów szkoleniowych (np. materiały szkoleniowe, zmiana czasu trwania poszczególnych elementów szkolenia, itd.). Dobry trener potrafi wyciągnąć właściwe wnioski z informacji zwrotnej uzyskanej od uczestników oraz własnych wrażeń i zastosować je do wszystkich etapów TCM.

Zarządzanie Cyklem Szkolenia – Informacje Szczegółowe W poniższym dziale omówiono poszczególne etapy TCM. Przed opracowaniem własnego TCM każdy trener powinien określić swoje cele: Dlaczego chcę prowadzić szkolenia / seminaria? Jakie spoczywają na mnie obowiązki? W jaki sposób szkolenie może wpłynąć na życie innych ludzi?

Szkolenie może być skutecznym sposobem uzyskania nowych kompetencji, jak również rozwoju już posiadanych umiejętności. Wiele firm postrzega je jako inwestycję w zasoby ludzkie. Coś co może wyglądać na banalne szkolenie w oczach trenera, może okazać się istotnym elementem przebiegu kariery któregoś z uczestników.

Konieczne jest zatem, by etap planowania traktować poważnie i z uwagą. TCM działa wyłącznie przy zachowaniu właściwej postawy umysłowej.

81

Etap 1. Przygotowanie. Pierwszy etap można podzielić na 2 części:

1) uczestnicy, 2) środowisko.

Przede wszystkim należy znaleźć uczestników. Od rodzaju szkolenia zależy, w jakim stopniu trener zaangażowany jest w te działania. Część jego obowiązków może obejmować:

• opracowanie formularza zgłoszenia, • nawiązanie kontaktu z potencjalnymi uczestnikami za pośrednictwem zasobów sieciowych, • opracowanie tekstów i ogłoszeń, wykonanie innych zadań z obszaru PR, • administrowanie zapytaniami, • wyselekcjonowanie uczestników (w oparciu o zgłoszenia).

Jak już nadmieniono wyżej, czynności marketingowe mogą wejść w zakres obowiązków trenera. Należy też pamiętać, że opracowanie lub przynajmniej analiza formularza zgłoszeniowego stanowi zasadniczy i niezbywalny element etapu przygotowywania TCM.

Jeżeli trener opracowuje własne formularze zgłoszeniowe, powinien uwzględnić w nich pytania o wszystkie informacje niezbędne do ustalenia, kto będzie uczestniczyć w szkoleniu. Należy pamiętać o następujących danych (dane niezbędne oznaczone są '*'):

• imię i nazwisko *, • płeć *, • data urodzenia *, • miejsce zamieszkania, • język *, • zawód, • poziom wykształcenia *, • pochodzenie (zaplecze kulturowe), • motywacja (dlaczego osoba ta bierze udział w szkoleniu?), • specjalne wymagania (np. wyżywienie), • możliwe upośledzenia (fizyczne i umysłowe), • umiejętności (w odniesieniu do tematu szkolenia) *, • oczekiwania i życzenia *.

Po drugie, istotnym elementem jest środowisko. Jeżeli szkolenie nie odbywa się w Internecie, trener musi ustalić następujące kwestie:

• lokalizacja szkolenia, • wyposażenie techniczne (np. tablica typu flipchart, projektor, itd.), • osoba odpowiedzialna w lokalizacji (do kogo należy zwracać się w przypadku zaistnienia

problemów), • wyżywienie (gdzie można coś zjeść i wypić?).

W przypadku szkoleń online należy sprawdzić czy oprogramowanie (np. Skype) lub skojarzone z przeglądarkami pokoje konferencyjne (np. ClickMeeting) są w pełni sprawne.

Gdy powyższe zadania zostały dokładnie wykonane, trener może przystąpić do drugiego etapu TCM.

Etap 2. Analiza potrzeb szkoleniowych. Analiza Potrzeb Szkoleniowych (Training Needs Analysis, TNA) jest pożytecznym narzędziem uzyskiwania informacji o:

• status quo (jaki jest stan rzeczy), • sytuacja pożądana (jaki powinien być stan rzeczy).

By zmienić stan rzeczy i doprowadzić do sytuacji pożądanej należy zidentyfikować cele szkolenia. Jeżeli cel szkolenia nie jest pomocny w osiągnięciu pożądanego stanu rzeczy, należy go odrzucić. By sprawdzić, czy cel szkolenia jest odpowiedni, warto posłużyć się metodą SMART (z and. Specific, measurable, achievable, relevant, time focused):

82

Niemniej, by zidentyfikować faktyczne potrzeby szkoleniowe uczestników, należy odwołać się do TNA. TNA podzielić można na cztery podstawowe elementy konstytutywne, określone jako łańcuch DECS (z ang. demands, emphasis, causes, solutions):

Zanim trener przystąpi do kolejnych faz DECS, powinien zdecydować w jaki sposób ustali potrzeby szkoleniowe uczestników. Oprócz opisanej wyżej metody formularza zgłoszeniowego, istnieją inne sposoby ustalenia potrzeb szkoleniowych:

• spotkania grup fokusowych, • testy (np. jako element e-learningu), • wywiady (online, telefoniczne, osobiste itd.), • kwestionariusze (jako dodatek do formularza zgłoszeniowego), • przyjrzenie się poprzednim podobnym ocenom.

Niezależnie od tego, jaką metodą posłuży się trener w ustalaniu potrzeb szkoleniowych, w dalszej kolejności należy przejść następujące etapy:

1. Zapotrzebowanie . Etap ten to, krótko mówiąc, analiza luk mająca na celu identyfikację bieżących problemów, braków w zasobach wiedzy lub umiejętnościach. Trener powinien ustalić jakie są umiejętności uczestników na daną chwilę, a jakie chcieliby posiadać po zako ńczeniu szkolenia . Zidentyfikowane luki pozwolą ostatecznie na określenie celów szkolenia.

2. Skupienie zainteresowani . Na tym etapie trener ustala jakie potrzeby są istotne dla przebiegu szkolenia – lub, czy pierwotna koncepcja szkolenia powinna zostać dostosowana, czy na pierwszy plan wysunęły się potrzeby, o których trener wcześniej nie pomyślał. Z drugiej strony, jeżeli dana potrzeba szkoleniowa sprawia wrażenie niezbyt istotnej w porównaniu z innymi, należy ją wyeliminować dla dobra skuteczności szkolenia.

•cel szkolenia powinien być precyzyjnie

określonySzczegółowy

•cel szkolenia powinien być mierzalnyMierzalny

•uczestnicy powinni być w stanie

zrealizować cel szkoleniaOsiągalny

•cel szkolenia powinien odpowiadać

potrzebom uczestnikówIstotny

•termin zrealizowania celu powinien być

jasno określonyTerminowy

ZapotrzebowanieSkupienie

zainteresowaniaPrzyczyny Rozwiązania

83

3. Przyczyny . Celem tego etapu jest ustalenie dlaczego uczestnicy w ogóle posiadają potrzeby szkoleniowe. Dzięki temu trener może opracować rozwiązania mające na celu poinstruowanie uczestników, jak być zawsze na bieżąco. Rozwiązania te może uczynić elementem szkolenia. By ustalić przyczyny trener może przeprowadzić dokładne badanie środowiska za pośrednictwem wywiadów i kwestionariuszy.

4. Rozwiązania . W oparciu o wcześniej zebrane informacje trener może teraz opracować lub zmodyfikować istniejący projekt szkolenia.

Czasami selekcjonowanie uczestników po przeprowadzeniu TNA daje lepsze efekty (np. w przypadku otwartej oferty szkoleniowej, dostępnej dla wszystkich).

Kluczowymi czynnikami, jakie należy uwzględnić w związku z selekcją uczestników, są:

• rozmiar grupy, • proporcja płeć /wiek, • poziom wykształcenia i posiadane umiejętności, • lokalizacja (ważna z punktu widzenia osób niepełnosprawnych).

Etap 3. Zaprojektowanie szkolenia / seminarium. Po zakończeniu tego etapu trener może przystąpić do projektowania szkolenia.

Jak stwierdzono wyżej, projekt szkolenia / seminarium zależny jest od różnych czynników kluczowych, takich jak temat, uczestnicy, trener, lokalizacja. Wiele z tych czynników można zaplanować z wyprzedzeniem, np. przy okazji przeprowadzania analizy uczestników (TNA).

W związku z konkretnym planowaniem szkolenia, zaleca się uwzględnienie następujących kategorii:

Czas Temat Cel Metoda Media Komentarze

Początek i koniec zajęć

Jaki jest temat zajęć?

Co jest celem zajęć?

Jaką metodę należy zastosować, by osiągnąć cel?

Jakie narzędzia należy wykorzystać?

Miejsce na uwagi

Kategorie te stanowią podstawę dobrego projektu szkolenia / seminarium. Każdy rząd reprezentuje jedną jednostkę lub element projektu szkolenia. Trener decyduje na ile jego projekt będzie szczegółowy.

Osobom początkującym zaleca się opracowanie i opisanie jak największej ilości elementów szkolenia: nie ma lepszej metody identyfikacji martwych punktów w projekcie (oprócz wykonania go, oczywiście).

Każde szkolenie powinno zawierać niżej wymienione elementy:

• powitanie (w tym przedstawienie harmonogramu dnia), • zapoznanie się, • oczekiwania, • przerwy, • kopie zapasowe rezultatów, • ćwiczenie aktywacyjne, • informacja zwrotna, • pożegnanie.

Oczywiście, każdy trener ma osobiste preferencje metodologiczne. Grupa może być jednolita lub bardzo zróżnicowana, zatem trener powinien wykazywać się elastycznością reakcji. Skuteczne szkolenie charakteryzuje się różnorodnością wykorzystanych metod, osiąganymi rezultatami uczenia, spójnością i przejrzystością.

Niejednokrotnie uczestnicy liczą na coś wykraczającego poza ramy zasadniczej treści szkolenia. Na przykład, chcą poznać nowe osoby, zabawić się, pokazać, podzielić zainteresowaniami itd. Dobry trener uwzględnia podobne oczekiwania przygotowując szkolenie i decydując o metodach, jakie zastosuje.

Truizmem współczesnej pedagogiki jest fakt, iż długie prezentacje, stawiające w centrum nauczyciela, nie gwarantują realizacji celów edukacyjnych, a wręcz przeciwnie – uczestnicy po prostu tracą zainteresowanie.

84

W psychologii nauczania funkcjonuje termin „pamięci podatnej”. Cele, różnorodność metod oraz wyczucie szczególnych potrzeb uczestników to narzędzia dobrego trenera.

Rozdział 7 Modułu C zawiera praktyczne ćwiczenia z obszaru projektowania szkoleń.

Etap 4. Przygotowanie materiałów. Jedno z podstawowych pytań odnośnie przygotowania materiałów szkoleniowych to: po co uczestnikom materiały szkoleniowe, jeżeli szkolenie jest dobre?

Istnieją dwa podstawowe powody, w większości poparte badaniami naukowymi:

1. Uczestnicy mogą wykorzystać materiały szkoleniowe w celu powtórzenia materiału po zakończeniu szkolenia (i odświeżenia pamięci).

2. W trakcie szkolenia uczestnicy mogą skoncentrować się na przebiegu zajęć zamiast robić notatki. Przy opracowywaniu drukowanych materiałów szkoleniowych, na przykład kserokopii, trener powinien uwzględnić następujące kwestie:

• stosowanie prostego, precyzyjnego języka (celem lepszego oglądu i zaoszczędzenia miejsca), • atrakcyjny układ graficzny (jeżeli materiał jest przyjemny dla oka istnieje większa szansa, ze znów się

do niego zajrzy), • ilustracje i obrazki (ile tylko się da – jeżeli są dobrze wykonane, znacznie ułatwią uczestnikowi

zrozumienie treści szkolenia).

Oczywiście pojęcie „materiał szkoleniowy” jest bardzo szerokie i może obejmować także materiały wideo, podręczniki, pokazy slajdów itd.

Najistotniejsze w przygotowywaniu wszystkich rodzajów materiałów szkoleniowych jest zachowanie celu szkoleniowego w centrum uwagi. Jeżeli materiał wspomaga rozumienie i podsumowuje treść szkolenia jest to materiał dobry.

Etap 5. Przeprowadzenie szkolenia. Każda osoba zainteresowana prowadzeniem szkoleń powinna rozumieć czym zasadniczo jest szkolenie/seminarium :

''Szkolenie/seminarium to sytuacja nauczania i uczen ia si ę w małych grupach z wykorzystaniem interakcji jako środka zaanga żowania uczestników. Pomimo, i ż szkolenie zwykle rozpoczyna si ę prezentacj ą lub mini wykładem dostarczaj ącym podstaw ę dla dalszej dyskusji, słowo 'seminarium' implikuje do ść formalne dyskusje grupowe prowadzone przez nauczyc iela i skupione zasadniczo na treści zaj ęć, nie na tematach proponowanych przez uczestników” . (David Jacques w „Learning in Groups” [„Uczenie się w grupach”], 1991 r.)

Powyższa definicja z 1991 roku ukazuje seminaria jako dość formalne sytuacje edukacyjne. Pomimo, iż bazują na dynamice grupy, są z definicji raczej beznamiętne. Dziś na określenie seminariów o podejściu praktycznym używa się terminu „warsztat”, choć w większości przypadków oba te pojęcia oznaczają to samo dla większości osób.

Jak wykazano, seminaria bazują na interakcjach wśród członków grupy. W związku z tym niezwykle istotne jest, by niedoświadczony trener zapoznał się z różnymi etapami, przez jakie przechodzi grupa seminaryjna, w celu podjęcia odpowiednich działań w stosownym momencie, a także, by był w stanie zrozumieć zachowanie uczestników:

85

Idealny dzień prowadzenia szkolenia powinien mieć następujący przebieg:

1. W domu • zjedz lekkie śniadanie (burczenie w brzuchu może być rozpraszające), • przynieś ze sobą żywność i napoje na miejsce szkolenia, • ubierz się odpowiednio (uwzględniając miejsce szkolenia i grupę docelową).

2. Przyb ądź wcześnie na miejsce szkolenia • sprawdź czy wszystkie urządzenia są na miejscu i działają? (projektor, odpowiednia ilość

krzeseł, laptop itd.) • upewnić się, że prezentacja i materiały szkoleniowe zostały przygotowane? (identyfikatory,

nalepki, lista uczestników itd.), • suprawdź czy osoba odpowiedzialna ze strony klienta jest obecna na wypadek zaistnienia

problemów? (technik, sekretarka, itd.) 3. Rozpocznij szkolenie

• powitaj uczestników i przedstaw się, • omów miejsce szkolenia (toalety, wyżywienie, miejsce dla palących, itd.), • omów harmonogram, • ustal oczekiwania uczestników, • daj uczestnikom szansę zapoznania się nawzajem (etap ten można połączyć z ćwiczeniem

aktywacyjnym), • rozpocznij pierwszą część zajęć wg projektu szkolenia / seminarium.

4. Od tego momentu trener powinien: • skupić się na celach edukacyjnych (nie rozpraszać się), • poznać uczestników (przeczytać wcześniej wypełnione przez nich formularze), • starać się przestrzegać harmonogramu (ale być elastycznym), • stworzyć komfortowe warunki pracy (atmosfera, sala, materiały), • posiadać dogłębną wiedzę na temat prezentowanej kwestii (być ekspertem w swojej dziedzinie), • unikać dekoncentrujących manieryzmów (bawienie się ołówkiem, wyłamywanie palców itd.),

FormowanieEtap 1

•Etap ten rozpoczyna każde szkolenie - uczestnicy nie znają się, nie są pewni jak powinni się zaprezentować i

zachować.

WzburzenieEtap 2

•Uczestnicy zaczynają rozpoznawać swoje pozycje w grupie i różnicować sie. Na tym etapie możliwe są

konflikty i kłótnie pomiędzy członkami grupy oraz atak w stosunku do trenera.

FormowanieEtap 3

•Na tym etapie grupa opracowuje swoje normy i zachowania. W porównaniu z wcześniejszym etapem

poczucie "JA" zamienia się w "MY". Na pierwsze miejsce wysuwa się grupa, a nie jednostka.

DziałanieEtap 4

•Cechą charakterystyczną tego etapu jest produktywność. Dzięki efektom procesów poprzedniego etaou

uczestnicy mogą w pełni skupić się na pracy.

UtrwalanieEtap 5

•Etap pożegnalny, który często bywa lekceważony. Dobry trener wie, iż doprowadzenie uczestników do

końca szkolenia i przygotowanie ich do odejścia jest niezwykle ważne. Koniec końców, uczestnicy są ludźmi i

nagłe zakończenie szkolenia trwającego pewną ilość dni może być frustrujące.

86

• mówić głośnio i wyraźnie (szczególne, gdy grupa jest liczna), lecz niezbyt szybko, • nawiązywać kontakt wzrokowy (poruszać się po sali upewniając, że nawiązany został kontakt z

uczestnikami z różnych punktów pomieszczenia), • motywować i zachęcać uczestników do brania udziału w dyskusjach, pracy grupowej itd.

5. Po zakończeniu szkolenia , trener winien pozostać kilka minut w sali, by uczestnicy mieli możliwość porozmawiania z nim indywidualnie (np. niektórzy mogą być zbyt nieśmiali, by zadawać pytania przed całą grupą),

Etap 6. Ewaluacja. W ostatnich latach, po etapie ostrej krytyki wyrażającej się postawą „ja najlepiej wiem, jak powinno wyglądać moje szkolenie” oraz „po co w ogóle oceniać?”, ewaluacja zyskała na popularności.

W rzeczy samej, proces oceny jest najistotniejszym elementem procesu ulepszania szkolenia i współgra z etapem 7 TCM. Zalety procesu ewaluacji to:

• uzyskanie informacji zwrotnej (która może być bezpośrednio przełożona na projekt szkolenia), • motywowanie uczestników (szkolenie postrzegane jest jako wydarzenie poważniejsze, jeżeli podlega

ewaluacji), • wnioski dotyczące trenera (jak odebrany został styl prowadzenia seminarium?), • kontrola realizacji celów edukacyjnych.

Formy ewaluacji

Ewaluacja może przyjąć formę werbalną lub pisemną – z wykorzystaniem kwestionariuszy. Ewaluacja werbalna różni się w zależności od tego, czy szkolenie było grupowe, czy indywidualne:

• w porównaniu z innymi metodami ewaluacja werbalna jest zazwyczaj bardziej powierzchowna i powtarzalna, gdyż wygodniej jest podzielać zdanie większości (szczególnie pod koniec dnia, kiedy wszyscy „chcą iść do domu”), a osobiste otwarcie się przed grupą bywa nieprzyjemnym doświadczeniem,

• osobista ewaluacja werbalna może być bardzo wnikliwa – zależy to od charakteru / osobowości uczestnika. Jeżeli osoba ta jest bardzo nieśmiała sytuacja taka może zestresować ją w znacznie większym stopniu niż podczas sesji grupowej,

• forma pisemna zwykle sprawdza się odnośnie wszystkich typów osobowościowych, lecz jest bardziej ograniczona z racji swej formy: określonych pytań na papierze.

Obie metody mają swoje wady i zalety. Z tego względu wielu trenerów decyduje się na zastosowanie dwóch – jednej po drugiej. W takim przypadku zaleca się rozpoczęcie ewaluacji od uzyskania pisemnej informacji zwrotnej: jeżeli grupa „zdradzi” wszystko w trakcie ewaluacji werbalnej, nie będzie widziała sensu w powtarzaniu tych samych informacji na papierze. Ewaluacja werbalna może natomiast stanowić okazję do uzupełnienia wypowiedzi pisemnych.

Ogólnie rzecz biorąc, trener zawsze powinien sporządzać notatki w trakcie ewaluacji werbalnej, by upewnić się, że wszystkie poruszone kwestie zostaną poddane rozwadze (nikt nie jest w stanie zapamiętać odpowiedzi więcej niż 10 osób).

Metody ewaluacji

Jeżeli chodzi o treść ewaluacji, może ona odnosić się do szkolenia jako takiego i / lub celów edukacyjnych. By uzyskać potrzebne informacje, trener może posłużyć się różnymi rodzajami kwestionariuszy:

1. Klasyfikacja. Zazwyczaj uczestnik zaznacza wybraną ilość punktów na skali od 1 do 10 (nie należy używać szkolnej skali – szersza skala, np. „1” oznacza „źle”, „10” oznacza „dobrze” jest bardziej wielostronna) odpowiadając na pytania w rodzaju: „Jak oceniasz umiejętności pedagogiczne trenera?” Klasyfikowanie posiada tę istotną zaletę, iż jest statystycznie wymierne i dostarcza bardzo dobrego obrazu sytuacji.

2. Kwestionariusz wielokrotnego wyboru. Można go wykorzystać tak w odniesieniu do kwestii związanych ze szkoleniem jako całości, jak i celami edukacyjnymi. Przygotowując tego rodzaju pytania, trener winien zaopatrzyć je w krótkie i przejrzyste odpowiedzi – pytanie powinno zawierać większość informacji.

3. Pytania typu prawda / fałsz. Pytania takie są przydatne w ocenie celów edukacyjnych – umożliwiają

87

trenerowi szybki ogląd sytuacji. Niestety ich przydatność jest ograniczona, że względu na możliwość popełnienia błędu w wyborze odpowiedzi.

4. Wypowiedzi pisemne. Trener może poprosić uczestników o napisanie tekstu w odpowiedzi na konkretne pytanie (np. „Czy szkolenie / seminarium spełniło twoje oczekiwania? Dlaczego?”) lub ogólnie odnoszącego się do atmosfery szkolenia.

Wytyczne odno śnie informacji zwrotnej

Informacja zwrotna stanowi istotny element procesu ewaluacji. Pozwala zarówno trenerowi, jak i uczestnikom na wartościowy wgląd w bieżącą pracę (np. produkty, itd.) oraz własną osobowość.

Udzielając informacji zwrotnej należy stosować zdania podkreślające fakt, iż wyrażana opinia ma charakter osobisty, a jej celem jest udzielenie wsparcia, nie zaś krytykowanie dla samego krytykowania, np.:

• należy mówić w osobie pierwszej (unikać mówienia ogólnego), • stosować frazeologię percepcyjną („Rozumiem, że jesteś...” lub „Na przyszłość zalecałabym...”), • być konkretnym i precyzyjnym, • być empatycznym, • opisywać, nie osądzać.

Konstruktywna informacja zwrotna udzielana przez trenera w trakcie szkolenia może stać się kluczowym elementem procesu uczenia się uczestników. Wykonując każde ćwiczenie, przekładające się na przyswajanie wiedzy przez uczestników, zarówno trener, jak i grupa udziela informacji tak pozytywnej, jak i negatywnej.

Informacja zwrotna nt. wykonanej pracy

Przed udzieleniem informacji zwrotnej nt. wykonanej pracy, np. o produkcie stworzonym przez uczestnika, należy uprzednio ustanowić konkretne kategorie. Kategorie te stanowić będą punkty orientacyjne w ewaluacji produktu. Jeżeli produktem jest nagranie wideo, kategoriami takimi mogą być:

• kwestie techniczne (jakość nagrania, montaż, kolory), • treść (jak dobra jest treść nagrania?), • komunikacja (czy przesłanie trafia do grupy docelowej?)

W związku z omawianiem pracy należy pamiętać o dwóch kwestiach:

• Przedstawienie elementów dobrych, takich, które nie potrzebują dalszych ulepszeń – należy zachować je na przyszłość (rezerwa jakościowa).

• Przedstawienie elementów, które mogą być ulepszone w przyszłości (rozwój jakościowy).

Te dwa proste kroki wystarczą, by informacja zwrotna była kompletna i pomocna.

Rezerwa

jakościowa

Rozwój

jakościowy

Informacja

zwrotna nt.

wykonanej

pracy

88

Osobista informacja zwrotna

W przypadku udzielania osobistej informacji zwrotnej, np. odnośnie kompetencji danej osoby (np. w trakcie prezentacji), także należy uprzednio ustanowić konkretne kategorie. W tym przypadku będą to:

• manieryzmy (czy osoba posiada jakieś?), • umiejętności (jak dobra jest osoba w danej dziedzinie?), • style komunikacyjne (jak ta osoba jest postrzegana?).

Omawiając konkretną osobę należy pamiętać o tych samych krokach, co w przypadku udzielania informacji zwrotnej o wykonanej pracy:

• Przedstawienie elementów dobrych, takich, które nie potrzebują dalszych ulepszeń - należy zachować je na przyszłość (rezerwa kompetencji).

• Przedstawienie elementów, które mogą być ulepszone w przyszłości (rozwój kompetencji).

Te dwa proste kroki wystarczą, by informacja zwrotna była kompletna i pomocna.

Etap 6. Wnioski i ulepszenia.

Ostatni etap TCM, pozwalający trenerowi na wyciągnięcie poprawnych wniosków z ewaluacji oraz doświadczeń, jakie zebrał na etapie planowania i prowadzenia szkolenia.

Bardzo pomocne jest tu proste narzędzie zwane cyklem PDCA:

PDCA to angielski akronim będący nazwą narzędzia kontroli, oznaczający:

• Zaplanuj [ang. plan] (koncepcja)

• Wykonaj [ang. do] (przeprowadzenie szkolenia)

• Sprawdź [ang. check] (kontrola: co poszło dobrze, co źle?)

• Działaj [ang. act] (rewizja i powrót do etapu P - planowania)

Rezerwa

kompetencji

Rozwój

kompetencji

Osobista

informacja

zwrotna

P

D

C

A

89

PDCA jest bardzo przydatnym narzędziem na etapie 7, pozwalającym na stałe ulepszyć i unormować wypracowaną koncepcję szkolenia. Przebieg tego etapu zależy w ogromnej mierze od samodyscypliny trenera. Nieustanne wymaganie od siebie i poszukiwanie słabych punktów w wypracowanych koncepcjach stanowi dla niektórych trenerów poważne wyzwanie. Niemniej, tylko trener będący swym największym krytykiem pozostanie najlepiej poinformowany i konkurencyjny na rynku.

Słowo ko ńcowe

Jak stwierdzono na początku niniejszego rozdziału, istnieje wiele systemów TCM. System przedstawiony w powyższym rozdziale składa się z elementów najbardziej zasadniczych: żadnego z nich nie należy pomijać, choć każdy można zmodyfikować.

Efekty TCM zależą w pełni od trenera – od jego preferencji, charakteru, stylu, doświadczenia. Trener powinien regularnie poddawać TCM rewizji, by jak najlepiej odzwierciedlał jego potrzeby.

Jak w przypadku każdego nowego narzędzia, TCM przynosi najlepsze skutki, gdy trener, wykazując się dyscypliną, używa go systematycznie, do momentu całkowitego przyswojenia .

90

Komunikacja z uczestnikami szkolenia Cele: Zapoznanie się z technicznymi oraz metodami komunikacji z uczestnikami szkolenia.



Aspekt techniczny komunikacji

Słowo "szkolenie" w XXI wieku ma wiele znaczeń. Niektóre z nich odnoszą się bezpośrednio do aspektów technicznych tego zagadnienia. Szkolenia organizowane są w salach wykładowych (nazwijmy je szkoleniami tradycyjnymi), w postaci warsztatów lub zgodnie z ostatnimi trendami w formie multimedialnej. Każde z nich wymaga jednak innego podejścia i przygotowania.

Szkolenie tradycyjne. Podstawą dla każdego trenera jest opanowanie sztuki komunikacji personalnej. Doskonała znajomość tematu szkolenia staje się bezużyteczna w momencie, kiedy trener nie potrafi nawiązać dialogu z grupą i tym samym nie przekazuje jej swojej wiedzy.

Zazwyczaj w kursie szkoleniowym bierze udział kilka osób. Tym samym trener ma okazję poznać każdego z uczestników i nawiązać z nim pewną relację. Musi jednak pamiętać, że nie jest jedynie mówcą, a jego rola nie zawęża się jedynie do przekazania treści szkolenia. Szkolenie przygotowywane jest w taki sposób, aby zapewnić jak najlepszą komunikację z uczestnikami. Przykładowo, rozpoczęcie od "porannej kawy" i "przywitania się" daje trenerowi okazję na rozmowę z uczestnikami na tematy niezwiązane ze szkoleniem, jeszcze przed rozpoczęciem zajęć. W ten sposób zdobywa autorytet wśród uczestników, a w dalszej perspektywie ich zaufanie. Z drugiej strony tyran, który prowadzi zajęcia "z zegarkiem w ręku" straci zainteresowanie uczestników. Trener pracuje również podczas przerw; uczestnicy szkolenia przyglądają mu się wtedy, poddają ocenie i wyciągają odpowiednie wnioski.

W szkoleniach tego typu kluczową rolę pełni komunikacja niewerbalna. Należy mieć na uwadze fakt, że uczestnicy przez kilkadziesiąt godzin będą obserwować swojego trenera. Sposób, w jaki się zachowuje, nawet robiąc to bezwiednie, może być sprzeczny z tym, co mówi.

Warsztaty. Prowadzenie warszatów wymaga praktycznego podejścia do tematu. Dzieje się tak ponieważ uczestnicy szkolenia są zaangażowani aktywnie i o wiele bardziej niż podczas tradycyjnego wykładu. Trener musi pamiętać, że w tym przypadku będzie mu trudniej skoncentrować się na kilkunastu osobach jednocześnie. Niektórzy uczestnicy mogą nie zrozumieć danego zadania lub mogą mieć problem z jego wykonaniem. W takim przypadku pomoc ze strony trenera powinna przyjść najszybciej jak to możliwe. Uczestnicy po kilku nieudanych próbach mogą łatwo się zniechęcić, a odzyskanie ich uwagi może okazać się bardzo trudne.

Trener powinien poprosić o dodatkowych trenerów lub ekspertów, jeżeli zmniejszenie grupy uczestników do rozsądnej liczby jest niemożliwe. Zwłaszcza na szkoleniach dotyczących tematów technicznych pomoc ekspertów w danym temacie jest wskazana. Nie spowoduje to utraty autorytetu trenera, a wręcz przeciwnie, zyska on szacunek uczestników. Należy również zadbać o to, aby osoby pomagające trenerowi miały opanowane podstawy komunikacji personalnej. Bez tych umiejętności może okazać się, że są dla uczestników niedostępne lub zarozumiałe.

Obecnie tematem wielu szkoleń są nowe technologie. Zakres tego zagadnienia jest bardzo obszerny, dlatego trener powinien zaplanować konkretne zadania dla uczestników. To bardzo ważne, aby osiągnięty efekt przeprowadzonego szkolenia można było ocenić. Przykładowo, jeżeli uczestnicy szkoleń używają edytora zdjęć, dobrym pomysłem jest umożliwienie im wydrukowania swoich prac "przed" i "po". W ten sposób zasadność szkoleń zostanie potwierdzona, a dalsze rozwijanie tematu uzasadnione.

Seminaria online (webinaria). Komunikacja online ogranicza czynniki niewerbalne do minimum. Uczestnicy słyszą swojego trenera i widzą jego obraz (chociaż nie zawsze). Zadaniem trenera nie jest wyłącznie utrzymanie pełnej kontroli nad grupą i procesem szkolenia. Po pierwsze, trener prawie nigdy nie jest w stanie zobaczyć, co dokładnie robią wszyscy uczestnicy szkolenia. Nie ma więc żadnej gwarancji, że słuchają i rozumieją przekazywane im treści.

91

Z uwagi na swoją specyficzną formę szkolenie online jest zazwyczaj dość krótkie. Standardowe webinarium trwa mniej więcej godzinę. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że praktycznie nigdy trener nie jest w stanie skupić uwagi uczestników na dłużej. Jest to sytuacja zupełnie inna od tej, gdzie uczestnicy szkolenia przyjeżdżają na całodniowe seminarium i nic nie zakłóca ich uwagi. Dlatego też trener powinien zadbać podczas swoich webinariów o to, aby komunikacja było precyzyjna i zwięzła. Nie ma wtedy czasu na to, aby budować relacje z uczestnikami lub zapoznawać się z nimi.

Trener powinien również prowadzić szkolenie z "zegarkiem w ręku", gdyż z uwagi na brak czasu łatwo o utratę kontroli na zaplanowanym działaniem.

E-learning (kursy asynchroniczne). E-learning w formie kursów charakteryzuje się tym, że tempo i czas trwania poszczególnego zadania wykonywanego przez uczestników nie zależy wyłącznie od trenera. Komunikacja nie jest żywa, a przyjmuje jedynie formę korespondencji (np. poprzez e-maile lub fora internetowe).

W takich warunkach ważne jest, aby stworzyć interaktywne materiały szkoleniowe tak, aby niosły ze sobą jasne i precyzyjne przesłanie. Co więcej, powinny być stworzone w taki sposób aby uczestnicy zawsze wiedzieli, co mają robić w danym momencie i co robić w dalszej kolejności. Zagubienie się w kolejności wykonywanych zadań oraz w rozumieniu ich są powszechnymi powodami niezadowolenia uczestników takiego szkolenia.

Personalne metody komunikacji

Komunikacja personalna to podstawa pracy każdego trenera. Niezależnie od tematu, w którym jest ekspertem, odpowiednia komunikacja z grupą oraz umiejętność przekazania danego materiału to sprawy kluczowe.

Komunikacja personalna to nie tylko umiejętność wypowiadania się lub odpowiednia kontrola mowy ciała. Poniżej przedstawiamy kluczowe kwestie oraz związane z nimi wskazówki. Oto jak trudna i wymagająca jest praca trenera.

Wiarygodno ść i autorytet. Wiarygodność to wrażenie, jakie trener wywiera na swoim interlokutorze lub audytorium. To właśnie na jej podstawie uczestnik szkolenia może zaufać trenerowi i zaangażować się w prezentację.

Podstawowe wyznaczniki wiarygodności:

• ubiór – ludzie ubrani elegancko wydają się być bardziej wiarygodni niż osoby ubrane nieformalnie. Łatwo można to zauważyć. Badania pokazują, że o wiele więcej ludzi przejdzie na czerwonym świetle podążając za osobą ubraną w garnitur niż za osobą ubraną nieformalnie,

• profesjonalizm – dobre i merytoryczne przygotowanie, doskonała znajomość tematu. Osoba, która chce być wiarygodna musi być przygotowana na każdą okoliczność, każde pytania i każdy sprzeciw,

• entuzjazm – trener musi być pewny tego, co prezentuje, bez względu na to, co to jest. Entuzjazmem można się zarazić, dlatego jeżeli trener jest entuzjastyczny, jego odbiorca przekonuje się do treści, które głosi.

Pierwsze wra żenie. Pierwsze wrażenie stanowi początek procesu komunikacji, dzięki któremu tworzy się obraz osoby, z którą się rozmawia. Obraz ten w znaczącym stopniu wpływa na dalszy kontakt z daną osobą ponieważ kształtuje nastawienie interlokutorów.

Trener powinien przywiązywać szczególną uwagę do sposobu w jaki siedzi, porusza się oraz do tego czy stoi wyprostowany z uniesioną głową. Prawidłowa postawa zwiększa wiarę w samego siebie. Przyjazna twarz i uśmiech są również bardzo istotne. Dobrze opowiedziany dowcip, który w pewnym stopniu odnosi się do tematu szkolenia, to świetny sposób na przełamanie pierwszych lodów.

Twarz to bardzo ważne źródło informacji związanych z emocjami, ponieważ odzwierciedla gwałtownie zmieniający się nastrój oraz reakcje na to, co mówi i jak zachowuje się rozmówca. Twarz wyraża również emocje pierwotne. Aby stworzyć dobry show należy mieć dobre nastawienie. Trzeba o tym zawsze pamiętać.

Pytania. Cała pewność siebie i akceptacja, które wypracował sobie trener mogą zniknąć w mgnieniu oka, jeżeli nie wie on, jak poradzić sobie z reakcjami uczestników. Zdefiniujemy teraz kilka kategorii pytań, które może zadać słuchacz oraz sugestii jak na nie odpowiadać:

92

• pytanie informacyjne – jest to pytanie neutralne. Słuchacz po prostu potrzebuje dodatkowego objaśnienia oraz więcej informacji,

• pytanie wyrażające dezaprobatę – uczestnik nie zgadza się ze szkoleniowcem i sprzeciwia się jego zdaniu,

• pytanie sugestywne – słuchacz nie chce się niczego nauczyć, a jedynie chce podzielić się pewną informacją (czasami złośliwą).

Aby poprawnie odpowiedzieć na takie pytanie należy spróbować je najpierw sparafrazować. W ten sposób można sprawdzić jak dobrze rozumie się intencje i zakres pytania. Jeżeli słuchacz potwierdzi interpretację trenera należy odpowiedzieć na pytanie najlepiej jak to możliwe. W tym przypadku słuchacz oczekuje otrzymania odpowiedzi.

Jeżeli słuchacz zaczyna prezentować swoją opinię, oznacza to, że było to pytanie wyrażające dezaprobatę. Trener powinien potraktować taką sytuację jako szansę na ponowne położenie nacisku na swoje najsilniejsze argumenty. W takim przypadku słuchacz (pomimo tego, że zadał pytanie) dąży do dialogu. Zdarza się, że uczestnik chce opowiedzieć historię. Trener powinien mu na to pozwolić, jeżeli starcza na to czasu i pod warunkiem, że nie zniechęci to innych uczestników. W innym przypadku trener powinien grzecznie przerwać opowiadanie historii (dziękując, na przykład, za interesujący punkt widzenia).

W momencie, kiedy trener dostanie pytanie sugestywne powinien posłuchać uczestników warsztatu: zadać im pytania, podsumować oraz pokazać swoje zrozumienie. Kiedy zobaczy, że emocje trochę opadły powinien udzielić odpowiedzi. W przypadku pytań sugestywnych trener powinien powstrzymać się od wyrażania swojego własnego zdania i prezentowania swoich opinii, jeżeli mają być one naładowane emocjami.

Zawieranie kontraktu. Początkiem dobrych zasad komunikacji i standardów panujących przez cały okres trwania szkolenia jest kontrakt dotyczący przestrzegania określonych zasad panujących podczas seminariów. Trener może zaproponować uczestnikom zasady lub może ich poprosić o zaproponowanie swoich, jednak rzeczą najważniejszą jest zaakceptowanie wybranych zasad przez wszystkich. Jest do doskonałe narzędzie, które towarzyszy grupie przez cały okres trwania kursu (zasady mogą być spisane na dużej kartce papieru, a następnie zawieszone w widocznym miejscu).

Techniki integracyjne. Krótkie zadania integracyjne wykorzystywane są do przełamania pierwszych lodów pomiędzy uczestnikami szkolenia. Stanowią one doskonałą okazję do zapoznania się między sobą. Trzeba jednak pamiętać, że aby ich użyć należy się odpowiednio przygotować. Trener powinien upewnić się, że zadania, których chce użyć, nie są zbytnio popularne. Nie powinien również ryzykować proponowania grupie gry integracyjnej, w którą mogli już wielokrotnie grać w przeszłości. Techniki integracyjne powinny być również dostosowane do danej grupy ludzi tak, aby uczestnicy szkolenia nie czuli się, na przykład, traktowani jak dzieci.

Nawiązywanie relacji z poszczególnymi uczestnikami szkol enia. Aby nawiązać relację z poszczególnymi uczestnikami trener powinien przywiązywać uwagę do każdego z nich. Powinien również pamiętać, aby dowiedzieć się o nich czegoś więcej niż tylko nazwa firmy, którą reprezentują.

Trener powinien rozpocząć od przedstawienia się oraz od poproszenia każdego z uczestników, aby opowiedział kilka słów o sobie. Może ich też poprosić o odpowiedź na następujące pytania: "Jak mam na imię?", "Jakie jest moje doświadczenie zawodowe?", "Czym się interesuję?" oraz "Dlaczego biorę udział w tym szkoleniu?". Trener może również użyć technik projekcyjnych, takich jak: "Gdybym był zegarem to wskazywałbym godzinę...", "Gdybym nie był, kim jestem, to byłbym...", "Gdybym był czekoladą, to...", "Gdybym był zwierzęciem, to byłbym...". W taki sposób przywitanie uczestników może być o wiele bardziej interesujące i zachęcające do współpracy.

Podczas słuchania poszczególnych uczestników należy:

• utrzymywać kontakt wzrokowy z osobą, z którą się rozmawia, • zadawać dodatkowe pytania w celu lepszego poznania uczestnika, • pamiętać imię uczestnika (jeżeli trener ma problem z zapamiętaniem imion dobrym sposobem jest

poproszenie o sporządzenie listy imion lub poproszenie o używanie identyfikatorów osobowych).

Udzielanie informacji zwrotnej. Informacja zwrotna pomaga zbudować dobre relacje w grupie uczestników szkolenia. Z jednej strony jest to reakcja na działanie innych ludzi, która pozwala na odczytanie emocji z nimi związanych oraz znaczenia tych działań. Udzielanie informacji zwrotnej powinno być oparte na konstruktywnym wyrażaniu zarówno pozytywnych jak i negatywnych działań i zachowań. Tym samym trener powinien udzielać informacji zwrotnej w taki sposób, aby nie wywoływać zachować obronnych. Im bardziej

93

ktoś nastawiony jest na obronę tym trudniej jest skoncentrować się na właściwym kontekście komunikacji. Należy pamiętać, że informacja zwrotna ma służyć przede wszystkim osobie, do której jest skierowana, a więc powinna być skonstruowana w taki sposób, aby jej odbiorca czuł, że coś dostaje a nie, że jest mu coś narzucone.

Efektywne przekazywanie nauczanej tre ści. Efektywna komunikacja w czasie kursu szkoleniowego zachodzi tylko wtedy, gdy:

• przekazywane informacje wiernie odzwierciedlają intencje i cele trenera, • wiadomości przekazywane uczestnikom szkolenia są spójne z intencjami i materiałem trenera.

Czasami uczestnicy rozumieją przekazywane im informacje inaczej niż to się wydaje. Jeżeli trener nie jest pewien czy został prawidłowo zrozumiały, możliwe, że zlecone przez niego zadanie zostanie wykonane niezgodnie z jego intencjami i pomysłem. W ten sposób powstaje komunikacja jednostronna - trener nie dostaje informacji zwrotnej dotyczącej tego jak zostało zrozumiane jego polecenie. Ten rodzaj komunikacji jest efektywny przy nieskomplikowanych zagadnieniach. Mówi się, że błędy w komunikacji zawsze leżą po stronie tego, który jest nadawcą informacji.

Aby uniknąć błędnego zrozumienia treści trener powinien:

• w tym samym czasie używać kilku metod komunikacji: słowa oraz tekst zapisany na tablicy, tekst i obraz wyświetlany za pomocą rzutnika lub tekst mówiony i wykonywane czynności,

• przekazać informację werbalnie, przynajmniej dwa razy, używając parafrazy, • poprosić jednego z uczestników o powtórzenie tego jak zrozumiał nauczaną treść, a następnie

poprosić grupę o zadanie pytań.

Warto poświęcić czas na interakcję z uczestnikami szkolenia poprzez zadawanie im pytań, a następnie poproszenie ich o sparafrazowanie tego, co zostało powiedziane. Gwarantuje to lepsze zrozumienie nauczanego materiału.

Dostosowywanie j ęzyka do uczestników szkolenia. Trener powinien dostosować język do zdolności poznawczych uczestników szkolenia. Im krótsze są przekazywane komunikaty tym lepsze trener stwarza warunki do zrozumienia nauczanego materiału i tym samym do prawidłowego odbioru wiadomości i przekazywanej wiedzy. Dobór słów, pomysłów i przykładów jest ważny nie tylko z perspektywy osiągnięcia celów szkolenia, ale również wpływa na atrakcyjność szkolenia. Trener powinien zwracać szczególną uwagę na wyrażenia zapożyczone z innego języka oraz mowę potoczną, powinien jasno wyrażać swoje myśli i wyjaśniać wszelkie wątpliwości, jeżeli zachodzi taka potrzeba. Należy również pamiętać, aby materiał wybrany dla danej grupy szkoleniowej nie przerastał ich możliwości. Cała sztuka polega na tym, żeby o trudnych rzeczach mówić w jak najprostszy sposób.

Aktywne słuchanie. Umiejętność słuchania jest kluczowym środkiem do ustanowienia dobrego kontaktu oraz komunikacji. Zbyt często zapominamy, że na komunikację (dialog) składa sie mówienie i słuchanie. Zazwyczaj skupiamy się na mówieniu i przekonywaniu naszego rozmówcy. Zwłaszcza niedoświadczeni mają skłonność do wygłaszania monologów, co narzuca ich punkt widzenia stronie drugiej i daje do zrozumienia, że nie bierze się pod uwagę ich potrzeb.

Aktywne słuchanie to wyrażenie zainteresowania, akceptacja, zaufanie, życzliwość i współczucie skierowane do naszego rozmówcy. Słuchanie może być trudne, kiedy podczas kontaktu z interlokutorem potęgują się emocje, zdenerwowanie i napięcie. Bardzo trudne staje się wtedy skupienie uwagi na swoim rozmówcy. Najczęściej skupiamy się na sobie i na swoich własnych emocjach. W takich sytuacjach pomaga użycie parafrazy.

Wykorzystywanie metod komunikacji, dzięki którym powstaje możliwość aktywnego słuchania jest bardzo pomocne. Należą do nich:

• parafraza - jest to informacja zwrotna od uczestnika szkolenia mówiąca nam o tym czy rozumiemy co do nas mówi. Trener swoimi słowami parafrazuje otrzymany komunikat i jego kluczowy sens, upewniając się tym samym, że uczestnik zrozumiał wszystko prawidłowo. Parafrazę można zacząć od następujących słów: "Z tego co mówisz, rozumiem, że...",

• podsumowanie - pozwala trenerowi pokazać, z którymi argumentami uczestnika szkolenia się zgadza. Jest to bardzo pomocne zwłaszcza w sytuacjach, kiedy konwersacja zaczyna działać na niekorzyść trenera. Przykładowo: "Pozwól, że podsumuję to, co do tej pory powiedziałeś...",

• wyja śnienie - skupia się na najważniejszych argumentach konwersacji. Pozwala również uporządkować te, które są niejasne. Za pomocą wyjaśnienia trener może uzyskać odpowiedź na

94

zadane pytanie, lub dobrze odczytać intencje swojego interlokutora, np: "Mając na uwadze to, co już zostało powiedziane...:, "podsumowując to, co zostało powiedziane, pamiętajcie, że...", itp.,

• dopasowanie werbalne - to dostosowanie swojego sposobu mowy do pewnych elementów języka swojego rozmówcy. Aby dopasować się werbalnie do rozmówcy, nie trzeba brać pod uwagę wszystkich werbalnych i niewerbalnych aspektów zachowania drugiej osoby. Wystarczy, że wybierze się jeden dominujący aspekt zachowania rozmówcy. W momencie, kiedy trener odpowiednio dopasuje się językowo do swojego interlokutora, może świadomie prowadzić konwersację w pożądanym przez siebie kierunku.

Poza tym, bardzo pomocne jest umiejętnie zadawanie pytań:

• pozwala uniknąć zamieszania, • pozwala prawidłowo odczytać potrzeby uczestnika szkolenia - pokazuje, który element szkolenia mu

się nie podoba lub czego nie rozumie, • pomaga w utrzymaniu kontroli nad przebiegiem szkolenia, • daje możliwość czerpania wniosków z doświadczenia oraz otrzymania informacji zwrotnej od

uczestników, • stymuluje grupę i zachęca jej członków do wchodzenia w interakcję między sobą, • zachęca uczestników do wzięcia udziału w dyskusji, • pozwala trenerowi na skupienie się na członkach szkolenia, a nie wyłącznie na jego treści.

Zrozumiałe formułowanie my śli. Trener powinien pamiętać, że samo przekazywanie wiedzy nie gwarantuje sukcesu w nauczaniu, zwłaszcza jeżeli przekazywane informacje nie są zwięzłe, zrozumiałe i, przede wszystkim, interesujące.

• trener powinien dostosować formułowanie swoich myśli do zdolności poznawczych swojej grupy - dotyczy to odpowiedniego dostosowania używanych wyrażeń i słownictwa,

• język trenera powinien być zrozumiały i prosty. Zaleca się używanie krótkich i nieskomplikowanych zdań,

• zapewnienie dobrych warunków do rozmowy – trener powinien zadbać o dobre warunki, w których przebiega konwersacja – słowo mówione musi być usłyszane. Daje to grupie czas na reakcję, zadanie pytań i wyrażenie swoich opinii.

Koncentrowanie uwagi uczestników szkolenia. Znaczenie wypowiadanych słów zależy głownie od tego w jaki sposób zostały wypowiedziane. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na to, w jaki sposób odbierane są nasze słowa są:

• fleksja (modulacja głosu) – chodzi tutaj głownie o częstotliwość używania wysokich i niskich tonów w naszym głosie. Zmiana wysokości głosu pomaga w koncentracji i zwiększa zainteresowanie grupy, ponieważ wskazuje, np. za pomocą wysokich tonów, na istotne informacje. Uśmiech w trakcie mówienia sprawia, że nasz głos brzmi przyjaźnie i otwarcie,

• gło śność mówienia – jeżeli trener mówi zbyt cicho, jego słuchacze mogą stracić wątek i zacząć się denerwować. Mówienie za głośno może z drugiej strony wywołać irytację. Jeżeli uczestnik szkolenia mówi zbyt głośno, trener powinien odpowiadać mu ciszej, uciszając go w ten sposób. Aby przejąć kontrolę nad konwersacją należy zacząć mówić głośniej niż uczestnik szkolenia,

• tempo mówienia – powinno być "szyte na miarę" odbiorcy oraz z uwzględnieniem tego, ile czasu potrzebuje na przyswojenie informacji. Trener, który mówi zbyt wolno w grupie pełnej energicznych ludzi szybko straci ich zainteresowanie. Istnieje zasada, która obowiązuje w mowie publicznej - im większy pomieszczenie tym wolniej należy mówić,

• skupienie zainteresowania – to ważne, aby trener kład nacisk (mówił wolniej, wyraźniej i trochę głośniej) na informacje, które uważa za najistotniejsze. Uczestnicy szkolenia dzięki temu zapamiętają je lepiej,

• tembr głosu – tembr głosu może zdradzać emocje mówcy. Odczuwanie napięcia może (nawet bezwiednie) powodować, że mówca podnosi głos, co może zostać negatywnie odebrane przez słuchaczy,

• rytm – trener może zrobić krótką pauzę przed podaniem ważnej informacji, koncentrując tym samym uwagę swoich słuchaczy,

• pseudo j ęzyk – to ważne aby w komunikacji nie nadużywać wtrąceń językowych, które źle wpływają na odbiór treści. Częste powtórzenia takich słów jak "tak", "prawda", "więc" zniechęcają uczestników, a wtrącenia takie jak "yyy...", "eee...", "mmm..." mogą być postrzegane jako oznaka braku wiedzy merytorycznej.

95

Dostosowywanie mowy ciała do mówienia. Mowa ciała to bardzo ważna część komunikacji, gdyż ludzki mózg odbiera informacje:

• w 87% za pomocą zmysłu wzroku, • w 9% za pomocą zmysłu słuchu, • w 4% za pomocą innych zmysłów.

Mowa ciała jest istotna – dzięki niej możemy odbierać informację za pomocą ekspresji twarzy, gestów, ruchów ciała czy oczu. Mowa ciała ma duży wpływ na uczestników szkolenia.

• kontakt wzrokowy – oczy mogą przekazać najbardziej znaczące i prawdziwe informacje, ponieważ stanowią punkt centralny ludzkiego ciała. Oczy skupiają najwięcej uwagi – podczas konwersacji rozmówcy skupiają się na oczach przez 43% jej trwania. Unikanie kontaktu wzrokowego może sugerować, że nie jest się pewnym tego, co się mówi. Kiedy cały czas patrzysz rozmówcy w oczy to zaczyna się on czuć nieswojo. Utrzymywanie kontaktu wzrokowego może pomóc w osiągnięciu porozumienia i w zbudowaniu pozytywnej relacji z uczestnikami szkolenia,

• wyraz twarzy – twarz stanowi bardzo ważne źródło informacji, ponieważ odzwierciedla gwałtownie zmieniający się nastrój, reakcje na komentarze i zachowanie innych ludzi. Przede wszystkim jednak wyraża nasze uczucia,

• postawa ciała – zgarbione ciało oznacza zdystansowanie, podczas gdy wyprostowana postawa i wysoko uniesiona głowa wskazują na pewność siebie,

• gesty r ąk – aby zwiększyć wiarygodność swoich słów należy otworzyć swoje ręce. Aby pokazać swoim słuchaczom, że jesteśmy otwarci na rozmowę należy skierować do nich dłonie i zapytać się, "Czy macie jakieś pytania? Chętnie na nie odpowiem". Te same słowa wypowiedziane ze skrzyżowanymi rękami sugerują, że nasze słowa są nieszczere. Zaciśnięta pięść może sugerować wrogość a skrzyżowane ręce i chowanie dłoni za plecami niechęć,

• dynamika – ruchome elementy prezentacji sprawiają, że jest ona bardziej wiarygodna, • zaangażowanie i entuzjazm – nie wahaj się pokazać swoim słuchaczom swojego osobistego

zaangażowania.

96

Przekazywanie wiedzy i metody dydaktyczne Cele: Zapoznanie się ze specyfiką edukacji osób dorosłych oraz sposobami nauczania i dotarcia do dorosłych uczestników kursu.



Edukacja osób dorosłych

Edukacja osób dorosłych odgrywa szczególną rolę w dziedzinie edukacji. Dlatego wymaga innego spojrzenia na tradycyjne podejście do nauczania, jakie zazwyczaj przychodzi na myśl w kontekście konwencjonalnego nauczania w szkole.

W jaki sposób możemy stwierdzić, że przekazywanie oraz przyswajanie wiedzy w kontekście edukacji osób dorosłych przebiega pomyślnie? W jaki sposób trener może ocenić rezultaty swojej pracy? Zazwyczaj, tak jak w znanych nam systemach edukacji, cele edukacyjne są opracowywane, a następnie wprowadzanie w życie. W celu sprawdzenia czy cele te zostały rzeczywiście osiągnięte stosowane są środki kontrolne, takie jak testy czy egzaminy. Taki sposób przekazywania wiedzy opiera się na trenerze oraz jego założeniach edukacyjnych. Trener zakłada, co uczestnik kursu powinien wiedzieć i po upływie jakiegoś czasu sprawdza wymaganą wiedzę oraz umiejętności. Jednak z takiego sposobu uczenia nie można wyciągnąć żadnych wniosków dotyczących jakości procesu uczenia się. Aby ocenić ten proces możemy użyć pytań pomocniczych takich jak: Czy uczestnikowi kursu podobał się sposób uczenia? Czy uczestnik był zmotywowany? Czy uczestnik nadążał za szkoleniowcem podczas zajęć? Czy trener zwracał uwagę na indywidualne potrzeby poszczególnych uczestników?

Wysoki bądź niski wskaźnik osób rezygnujących z kursu lub uczestnicy kursu, którzy stają się swego rodzaju pośrednikami poprzez mówienie innym o swoich doświadczeniach związanych z kursem — to kolejne wykładniki odzwierciedlające efektywność procesu nauczania. Takie spojrzenie na edukację znacząco różni się od tradycyjnych systemów nauczania ponieważ skupia się ono na poszczególnych uczestnikach kursu i zakłada, że mają oni prawo do otrzymania najlepszej możliwej edukacji. Zatem nie mamy już do czynienia z przestarzałym pogl ądem, że jedna metoda nauczania jest odpowiednia dla wszys tkich uczniów oraz, że jedynym obowiązkiem nauczyciela jest przekazywanie treści bez rozpatrywania potrzeb poszczególnych uczestników kursu. Dlatego też trener, poza jasno określonymi celami edukacyjnymi musi posiadać również umiejętność planowania oraz zdolności dydaktyczne. Dzięki temu powstanie szkolenie, które będzie solidne w teorii i efektywne w praktyce.

Edukacja osób dorosłych krok po kroku. Dorośli wymagają innego podejścia niż dzieci czy młodzież, ale dlaczego? Oto kilka powodów i ich następstw, które powinny być wzięte pod uwagę podczas prowadzenia kursu:

97

Przekazywanie wiedzy. W nowoczesnym ujęciu przekazywanie wiedzy oznacza wspieranie poszczególnych uczestników kursu w indywidualnym procesie uczenia się oraz dawanie im szansy na samodzielną naukę, a nie tylko przyswajanie tego, co mówi trener. W praktyce możemy to osiągnąć przez zastosowanie wielu różnorodnych metod, szczegółowe planowanie oraz organizowanie zajęć i szkoleń oraz przez dokładne określenie celów edukacyjnych i wybór odpowiednich metod. Określenie celów edukacyjnych to nic innego jak sformułowanie celu, jaki ma zostać osiągnięty przez uczestnika kursu. Powinniśmy również zachować równowagę pomiędzy założonymi celami, a potrzebami uczestników kursu. Oczywiście cele edukacyjne, które nie są związane z dotychczasowymi umiejętnościami i kwalifikacjami uczestników niosą za sobą ryzyko tego, że nigdy nie zostaną zrealizowane. Co więcej, mogą nawet spotkać się z odrzuceniem ze strony uczestników, ponieważ będą oni czuli się nadmiernie obciążeni. Dlatego też, określenie celów edukacyjnych powinno odbywać się na dwóch poziomach – należy rozpatrywać treść, któr ą mamy do przekazania oraz potrzeby uczestników kursu.

Cele edukacyjne można podzielić na trzy kategorie: kognitywne, afektywne oraz psychomotoryczne . Dla nauczyciela/trenera kwestia kluczowa to określenie, do której z wymienionych kategorii należy jego cel, ponieważ każda kategoria wiąże się z innym sposobem przekazywania treści.

• Kognitywne cele edukacyjne. Kognitywne cele edukacyjne opierają się na samej wiedzy i zdolnościach intelektualnych (słowo "kognitywny" wywodzi się z łacińskiego cognoscere i oznacza: wiedzieć, doświadczać, postrzegać), więc możemy je osiągnąć dzięki naszemu umysłowi lub inteligencji. Uczestnik kursu może odwoływać się do swojej dotychczasowej wiedzy, jak również zastosować ją w praktyce. Na przykład: uczestnicy Modułu 1 zajmują się kompozycją. Dzięki temu poznają oni pewne kryteria jakościowe, które pozwalają im ocenić czy dane zdjęcie ma dobrą lub złą

Powód

•Dorośli chcą wiedzieć, dlaczego się czegoś uczą — spędzają dużo czasu na rozmyślaniu o potencjalnych

korzyściach, jakie może im przynieść udział w konkretnym kursie. Dlatego też, musi zostać przeprowadzona

odpowiednia Analiza Potrzeb Szkoleniowych (patrz rozdział 3) w celu dostosowania kursu do rzeczywistych

potrzeb, co ułatwi określenie korzyści dla każdego uczestnika kursu.

Kontrola

•Dorośli, jak sama nazwa wskazuje, to osoby, które biorą na siebie odpowiedzialność i mają pełną kontrolę nad

swoim losem – to właśnie odróżnia ich w znacznym stopniu od dzieci i młodzieży. Dlatego też, dorośli nie lubią,

kiedy ktoś mówi im, co mają robić i jak mają się uczyć. Dobry trener powinien prowadzić kurs w taki sposób,

aby uczestnicy czuli, że mają coś do powiedzenia.

Doświadczenie

•Każdy dorosły uczestnik kursu przystępuję do niego z pewnym bagażem doświadczeń. Doświadczenia te

odzwierciedlają jego tożsamość i stanowią bazę dla nowych doświadczeń w przyszłości. Jeśli cele edukacyjne i

zastosowane metody odzwierciedlają faktyczną pracę uczestników kursu i są powiązane z ich dotychczasowym

doświadczeniem, proces nauki będzie bardziej spójny.

Dobrowolność

•Dobrowolny udział w zajęciach jest przede wszystkim postrzegany jako jedna z głównych zalet w porównaniu

do nauczenia dzieci. Jednak jeśli udział w kursie nie jest dobrowolny, rezultaty mogą okazać się druzgocące

(ponieważ dorośli są w stanie uprzykrzać życie trenera). Dlatego też, kurs musi pod każdym względem spełniać

wszystkie wymagania uczestników - nawet jeśli udział uczestników w kursie jest przymusowy (np. zostali

wysłani na kurs przez szefa) to po jakimś czasie się z tym pogodzą.

Zasadność

•Dzięki doświadczeniu w pracy, dorośli nauczyli się pracować tak, aby rozwiązywać konkretne problemy, co

oznacza, że zazwyczaj dostają konkretne zadanie, z którym muszą sobie poradzić. Ten system znacząco różni

się od edukacji w szkole, gdzie konkretne zagadnienia są prezentowane, a następnie uczniowie muszą się ich

nauczyć. Dlatego też, najlepiej byłoby gdyby każde zajęcia skupiały się na rozwiązywaniu konkretnych

problemów (związanych z rzeczywistymi problemami, jakie dorośli mogą napotkać w pracy), co sprawi, że

uczestnicy kursu będą zaangażowani i dzięki temu będą w stanie się czegoś nauczyć.

98

kompozycję (kadrowanie, złota reguła, perspektywa, itp.) W rezultacie uczestnicy zdobywają wiedzę, która pozwala im na to, aby mogli wyrazić kompetentną opinię oraz zastosować tę wiedzę w ich pracy.

• Afektywne cele edukacyjne. Afektywne cele edukacyjne odnoszą się do głębszych wartości, opinii, zainteresowań oraz podejścia uczestników. Będą one odzwierciedlane, manifestowane oraz/lub kwestionowane. Wynikiem tego może być zmiana w zachowaniu. Dobrym przykładem społecznym może być nowoczesne podejście do procesu uczenia się. Podczas gdy 50 lat temu chłostanie uczniów było uważane za standardową praktykę stosowaną w procesie nauczania, obecnie zdrowy rozsądek podpowiada, że efektywne przyswajanie wiedzy nie może opierać się na zastraszaniu i karaniu. Wręcz przeciwnie — na zajęciach niezbędna jest przyjazna atmosfera, dzięki której proces uczenia się może przebiegać pomyślnie. W oparciu o tę świadomość nastąpiła zmiana wartości oraz sposobu oceniania. Liczy się nie tylko wynik, ale również indywidualny postęp. Zakaz używania kar cielesnych w szkołach był bezpośrednio związany z rewitalizacją procesu nauczania.

Weźmy za przykład kogoś, kto boi się pająków i dlatego je zabija. Na poziomie kognitywnym nie ma żadnego powodu usprawiedliwiającego takie zachowanie. Pająki ani nie są groźne ani nie zagrażają naszemu życiu. Jednak na poziomie afektywnym pająk jest traktowany, jako coś obrzydliwego, strasznego, niebezpiecznego, groźnego, itp. W tym przypadku możemy mieć do czynienia ze strategią unikania (osoba wychodzi z pokoju i czeka dopóki ktoś inny nie zabierze pająka) lub ze strategią konfrontacji (osoba zabija pająka). Kierując się zdrowym rozsądkiem możemy stwierdzić, że żaden ze sposobów działania nie jest odpowiedni w tej sytuacji. Jednym z celów edukacyjnych może być przezwyciężenie strachu przed pająkami, czyli zmiana swojego własnego podejścia do tych zwierząt i tym samym zmiana w ocenie sytuacji. W ten sposób, dana osoba już się nie boi, a pająk przeżyje.

Jednym z celów w Module B jest, na przykład, zachęcenie uczestników do zastanowienia się nad ich wpływem medialnym (biorą oni pod uwagę możliwości mediów w XXI wieku). Uczestnicy mają za zadanie poradzić sobie z odpowiedzialnością, która łączy się z publiczną komunikacją oraz opracować indywidualne stanowisko w stosunku do swojej własnej pracy dziennikarskiej. Tematy związane z tym celem edukacyjnym to na przykład: zastanowienie się nad konfliktem pomiędzy formowaniem a kreowaniem opinii oraz radzenie sobie z możliwością manipulowania mediami tylko poprzez decydowanie, jakie informacje zawrzeć w reportażu, a jakie pominąć.

Kolejnym celem afektywnym jest to, aby pomyśleć o zaangażowaniu w jakość dziennikarską. Podczas gdy na poziomie kognitywnym uczestnicy kursu uczą się o kryteriach jakości w ich pracy medialnej, na poziomie afektywnym powinni zastanowić się, czy i jak te kryteria stają się standardami jakości dla ich własnych działań dziennikarskich.

• Psychomotoryczne cele edukacyjne. Trzecia kategoria, psychomotoryczne cele edukacyjne, łączy w sobie kompetencje intelektualne oraz umiejętności fizyczne. Za prosty przykład może posłużyć umiejętność pisania. Pisanie to połączenie znajomości liter oraz faktycznej umiejętności zapisania ich na papierze. Moduł A zawiera różnorodne cele psychomotoryczne, takie jak: używanie kamery, poprawnie trzymanie mikrofonu lub obsługiwanie programu do edycji.

Dydaktyka w edukacji osób dorosłych

Tak jak zostało już wykazane w poprzednim podrozdziale, edukacja dzieci znacząco różni się od edukacji dorosłych. Edukacja dorosłych nie jest prostym przekazywaniem wiedzy, łączy się ona z nauczaniem osób aktywnych zawodowo, które mają konkretne zainteresowania i oczekiwania. Dlatego też, dydaktyka w edukacji dorosłych polega na tworzeniu otoczenia, które pozwoli uczestnikom kursu rozwinąć ich możliwości do nauki. Dla trenera oznacza to, że jest nie tylko nauczycielem, ale również organizatorem oraz doradc ą.

Istnieje wiele różnych podejść do dydaktyki w edukacji dorosłych, które często ze sobą konkurują. W tym rozdziale zaprezentowane zostaną trzy przykładowe schematy tak, aby dać trenerowi pogląd na to, jak bardzo się od siebie różnią i aby uświadomić mu, że konkretne sytuacje mogą wymagać różnych podejść dydaktycznych:

99

Metodologia edukacji osób dorosłych

Świadomość różnych celów edukacyjnych jest ważna ze względu na istnienie różnych metod potrzebnych do ich przekazania. Zastosowanie konkretnej metody zależy nie tylko od konkretnego celu (kognitywnego, afektywnego lub psychomotorycznego), ale również od trenera oraz grupy docelowej, czyli uczestników kursu.

Dla przykładu: nie można nauczyć się prowadzić samochodu tylko przy pomocy teorii. Bez lekcji jazdy, czyli praktycznego doświadczenia, uczeń nigdy nie nauczy się jeździć (typowy cel psychomotoryczny), podczas gdy przepisy drogowe stanowią typowy cel kognitywny i tym samy mogą zostać przyswojone bez żadnej praktyki. Jakim typem kierowcy się staje - defensywnym czy agresywnym - zależy od jego osobistego podejścia, czyli potencjalny cel edukacyjny jest celem afektywnym.

Każdy cel edukacyjny wymaga zastosowania odpowiednich metod.

Dlatego też, trener musi zawsze wiedzieć, jaki cel chce osiągnąć tak, aby móc dobrać odpowiednią metodę uczenia. Ta kompetencja wymaga od trenera tego, aby był bardzo elastyczny, miał intuicję do przewidywania pewnych sytuacji i potrafił odpowiednio zareagować wybierając najlepszą w danym przypadku metodę. Zazwyczaj ta kompetencja jest określana jako dostosowanie si ę do sytuacji i uczestników kursu.

Żeby stać się biegłym w dziedzinie kompetencji metodycznej, trener musi stale używać różnych metod, aby sam mógł je dobrze poznać.

Metoda (z greki: droga) to zaplanowane i uzasadnione działania prowadz ące do osi ągni ęcia konkretnego celu edukacyjnego . Oznacza to, że zastosowanie metody musi być przemyślane pod względem jej realizacji i danego celu jeszcze zanim zdecydujemy się na użycie danej metody.

Abyśmy mogli działać metodycznie jako trener muszą zostać spełnione dwa warunki:

•Ten schemat edukacyjny stawia w centrum uwagi temat kursu, a nie

stosowane metody. Ten schemat skupia się ogólnie na danej osobie, a nie

tylko na nauczaniu pewnych przydatnych umiejętności.

dydaktyka

edukacyjna

•W socjologii jednym z najbardziej istotnych zjawisk jest umiejętność danej

osoby do stworzenia swojego własnego "scenariusza życia" (w przeciwieństwie

do "zwykłych biografii" poprzednich dekad). Każdy tworzy swoją własną

rzeczywistość. Ze względu na to, że zmiany w obecnych czasach zachodzą

szybciej, ważne jest, aby każdy zastanowił się nad sobą, swoim scenariuszem

życia oraz budowaniem rzeczywistości w porównaniu do innych ludzi. W tej

dydaktyce ważne jest to, jak bardzo edukacja dorosłych może pomóc w tym

procesie identyfikacji i czy może się stać częścią jednostek zajęciowych.

dydaktyka

biograficzna

•W tym schemacie ogólny zamysł edukacji jest zastąpiony przez treści wybrane ze

względu na ich wartość, globalne pojmowanie i konkretne sytuacje. Projekty

programów nauczania i kursów są bezpośrednio związane z pewnymi sytuacjami,

które są rozpoznawane przy użyciu analizy naukowej. Ten schemat jest najbliższy

Analizie Potrzeb Szkoleniowych w Zarządzaniu Cyklem Szkoleniowym,

przedstawionej w rozdziale 3.

dydaktyka

oparta o

program

nauczania

100

Metodyczna kompetencja do działania oznacza umiejętność zastosowania i przedstawienia metod w odpowiedni sposób.

Metodyczna kompetencja do wyci ągania wniosków oznacza umiejętność faktycznego uzasadnienia użycia konkretnych metod i zadania sobie pytania, jaką funkcję dydaktyczną spełnia dana metoda na konkretnym etapie uczenia się oraz jakie cele edukacyjne mają zostać dzięki niej osiągnięte.

Będąc w posiadaniu tych dwóch kompetencji trener będzie w stanie krytycznie spojrzeć na jego własny sposób stosowania danych metod i będzie świadomy efektów, jakie za sobą niosą.

Dydaktyka i Metodyka

Proces nauczania zawsze powinien być powiązany z procesem uczenia się. Dlatego też działania metodyczne muszą spełniać konkretne zadania dydaktyczne.

Różnice i współdziałania pomiędzy dydaktyką a metodyką można wyjaśnić w prosty sposób. Będąc aktywnym zawodowo trenerem, który pracuje z osobami dorosłymi, pierwsze pytania, jakie musimy sobie zadać mają podłoże dydaktyczne. Stanowią one podstawę metodyki.

Pytania te zaczynają się od "Dlaczego?" i "Co?" i mają na celu wyjaśnienie ogólnego powodu oraz celu nauczania oraz przekazywania treści. Po poznaniu celów edukacyjnych i treści kursu przychodzi czas na metodykę, z którą wiążą się pytania takie jak: "Jak? " i "W jaki sposób?". Wtedy zastanawiamy się, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków możemy osiągnąć nasze cele.

Zestawienie Metod

Zaczynając planowanie i prowadzenie kursu każdy trener powinien dodać swoje osobiste doświadczenia do poniższego zestawienia tak, aby mieć szeroki wachlarz metod do wyboru.

Poznanie uczestników kursu (z przygotowaniem indywid ualnym). Trener zadaje trzy lub cztery pytania każdemu uczestnikowi szkolenia. Uczestnicy odpowiadają pojedynczo, a na każdą odpowiedź mają ograniczony czas. Następnie, odpowiedzi uczestników prezentowane są w grupach. Zazwyczaj pytania te dotyczą oczekiwań czy też sposobu postrzegania kursu. Dodatkowo trener prosi kursantów, żeby w kilku zdaniach opowiedzieli o swoich zainteresowaniach.

Cel: zajęcie miejsc, prezentacja, wzajemne poznanie się, stworzenie grupy.

Wykład. Informacje teoretyczne powiązane z celami kognitywnymi; typowymi środkami przekazu są tablice służące do prezentacji (flipcharty), rzutnik, foliogramy i kserokopie. W miarę możliwości wykłady nie powinny odbywać się bezpośrednio po przerwie obiadowej.

Cel: wszyscy uczestnicy kursu powinni szybko przyswoić tę samą wiedzę; zazwyczaj po wykładzie padają dodatkowe pytania ze strony uczestników kursu.

Przedstawienie wyników. Jedna osoba z każdej grupy przedstawia wyniki pracy wszystkim uczestnikom kursu. Przed przedstawieniem wyników odbywa się zazwyczaj praca w grupach.

metodyczna

kompetencja do

działania

metodyczna

kompetencja do

wyciągania

wniosków

101

Praca w grupach. Praca w grupach może okazać się pomocna podczas opracowywania różnych tematów i zagadnień. Pracując w mniejszych grupach czerpiemy korzyści z różnych punktów widzenia poszczególnych osób w grupie. Typowymi pomocami używanymi podczas pracy w grupach są fiszki, foliogramy oraz tablice służące do prezentacji wyników. Praca w grupach wymaga wyraźnego określenia tematu pracy oraz czasu przeznaczonego na pracę w grupach. Jest ona przydatna przy afektywnych celach edukacyjnych.

Praca w grupach ze zmian ą perspektywy. W tym przypadku, pierwsza część zadania jest podzielona pomiędzy dwie grupy, natomiast nad drugą częścią zadania grupy pracują na odwrót. Taka zmiana perspektywy na nowo pobudza zainteresowanie uczestników kursu (ponieważ mają oni przed sobą nowe zadanie) i dopełnia końcowy wynik, ponieważ wszyscy uczestnicy muszą pracować zarówno nad jednym jak i drugim tematem. Co więcej ten rodzaj pracy w grupach umacnia poczucie więzi i polepsza nastawienie do siebie nawzajem.

Praca w parach. Ta metoda jest idealna do tego, aby stworzyć bardziej zażyłą i wzmożoną atmosferę pracy oraz pozwala na łatwą wymianę partnerów przy pracy. Praca w parach stanowi bardzo dobre uzupełnienie, np. dla "aktywnej wyobraźni".

Samodzielna praca. Samodzielna praca opiera się na temacie i zadaniu dokładnie wytłumaczonym przez trenera. Uczestnicy muszą pracować samodzielnie i nikt nie może im w tym przeszkadzać. Głównym celem samodzielnej pracy jest skoncentrowanie się na sobie lub na swoich doświadczeniach, jak również odniesienie się do naszych własnych zachowań.

Spacer perypatetycki. Dwóch uczestników kursu idzie na spacer, na który mają określony czas i rozmawia na przydzielony im temat. Zazwyczaj tematem rozmowy na spacerze jest omówienie satysfakcji z procesu nauczania i osiągniętych wyników. Celem tego spaceru jest między innymi refleksja, wymiana poglądów oraz porównanie doświadczeń.

Przerwy. Przerwy są praktycznie niezbędne — umożliwiają one komunikację nieformalną między uczestnikami kursu oraz tworzenie się grup nieformalnych. Poza tym przerwy mogą służyć jako celowy zabieg, np. kiedy trener chce już zakończyć jeden temat i przejść do następnego wracając do sali po przerwie. Może się to okazać bardzo skutecznym rozwiązaniem szczególnie w napiętych sytuacjach. Jednakże w takich przypadkach przerwy powinny służyć do oczyszczenia atmosfery poza salą wykładową tak, aby nie miała ona wpływu na kolejny etap kursu.

Flesz. Każdy z uczestników kursu ma szanse, żeby powiedzieć, co myśli na dany temat, ale może to zrobić przy użyciu tylko jednego słowa bądź zdania. Pozostali uczestnicy i trener nie komentują tego, co powiedziała ta osoba. Zadaniem trenera jest pokierowanie tą metodą poprzez wyznaczenie tematu oraz ustalenie zasad. Celem tego zadania jest uchwycenie ulotnych nastrojów w grupie (tj. złość, radość, znużenie itd.) tak, aby potencjalne problemy takie jak znużenie lub nadmierne wymagania stały się widoczne.

Poziom nastroju. Podobnie jak "flesz", "poziom nastroju" może zostać zastosowany jako uzupełnienie po zakończeniu danego modułu/ćwiczenia. Pokazuje on nastroje panujące w grupie i umożliwia trenerowi szybką reakcję. Za pomocą samoprzylepnych kółek uczestnicy mogę przedstawić swój poziom zadowolenia na przygotowanej skali. Wszyscy uczestnicy powinni przyczepiać kółka w tym samym czasie, aby zapewnić im anonimowość. Następnie, poziom nastroju powinien być po krótce omówiony.

Zmiana perspektywy. Na zmianę perspektywy (np. na meta-poziom) może wpłynąć trener. Jest to przydatne w celu doprecyzowania zagadnień, które właśnie zostały przyswojone przez kursantów na meta-poziomie. Ma to na celu poszerzenie kompetencji metodycznych uczestników kursu tak, aby mogli oni inaczej spojrzeć na siebie i na resztę grupy. Zmiana powinna zostać ogłoszona werbalnie ("Przechodzę na meta-poziom") lub poprzez jakieś działanie (np. założenie czapki).

Odgrywanie ról. Podczas odgrywania ról prawdziwe sytuacje są naśladowane w kontrolowany sposób. Odgrywanie ról wymaga wyraźnych instrukcji, wyraźnego przydziału konkretnych ról, lidera, który dopilnuje, że zasady są przestrzegane i w końcu samych zasad, które będą jasne dla każdego uczestnika. Dzięki odgrywaniu ról uczestnicy mogą sprawdzić się w różnych rolach i tym samym mogą nauczyć się urozmaicać swoje działania i kompetencje. Zazwyczaj odgrywanie ról odbywa się w celu np. uniknięcia konfliktów.

Podział na grupy. Istnieje wiele różnych sposobów podziału na grupy. Sposób podziału na grupy zależy od tego jaki cel chcemy osiągnąć, np. możemy stale mieszać uczestników, aby stworzyć poczucie grupy lub przeciwnie, możemy rozdzielać od siebie konkretnych uczestników, aby zerwać pewne więzi. Samodzielny podział na grupy wymaga od uczestników kursu kompetencji społecznych na wysokim poziomie i powinien być stosowany tylko wtedy, kiedy trener jest pewien, że nie wyniknie z niego nic niepożądanego.

102

Sposób 1 : odliczanie 1, 2, 1, 2, 1... lub 1, 2, 3, 1, 2, 3 itd.

Sposób 2 : podział uczestników kursu

Wariacja: trener dzieli uczestników za pomocą różnych smaków czekolady (uczestnicy są dobierani w grupy na podstawie tego, jaki jest ich ulubiony smak czekolady)

Wariacja – zapamiętywanie dźwięków: pojemniki są wypełnione różnymi rzeczami, z czego dwa lub trzy mają w środku to samo. Każdy uczestnik bierze pojemnik i musi "usłyszeć", które osoby są pozostałymi członkami jego grupy.

Sposób 3: podział na grupy przez “lidera”. Ta metoda jest zalecana tylko w grupach, które posiadają zdrową podstawę społeczną, w przeciwnym razie niektórzy członkowie grup mogą czuć się wykluczeni (np. ci, którzy zostaną wybrani jako ostatni).

103

Jak prowadzi ć interaktywne warsztaty online? Cele: Nauczyć się jak przygotowywać i prowadzić warsztaty online oraz jak oceniać uczestników tych warsztatów



Jak zacz ąć?

Technologia szkoleń online nie została jeszcze spopularyzowana, ale obecnie na rynku pojawia się coraz więcej rozwiązań, które umożliwiają samodzielną pracę. Przy użyciu specjalnych narzędzi trener jest w stanie poprowadzić zajęcia na odległość nawet dla dużej liczby uczestników.

Najbardziej typowe cechy szkoleń online w formie webinariów mogą być podsumowane w taki sposób:

• środowisko on-line: o użycie oprogramowania, o osoby prowadzące webinaria potrzebują konkretnego oprogramowania,

• uczestnicy muszą mieć dostęp do Internetu, • odbiór na żywo (zaplanowany na konkretną godzinę), • ograniczony czas trwania, ok 1-2 godzin na zaprezentowanie treści (użycie dźwięku, obrazu,

wspólnego ekranu, prezentacji PowerPoint, itp.), • interakcje z uczestnikami (dźwięk, czat, quizy, ankiety, tablica, guzik "podniesienie ręki", itp.), • częściowa anonimowość uczestników.

Narzędzia SaaS - co ma znaczenie? Popularność komunikacji online sprawia, że narzędzia, nawet te szkoleniowe, są dostępne dla wszystkich. Obecnie programy do prowadzenia szkoleń online, które nie wymagają instalacji są dostępne powszechne. Aby ich używać wystarczy tylko wejść na odpowiednią stronę internetową i zalogować się do aplikacji. Tym samym oprogramowanie jest sprzedawane jako usługa - stąd termin SaaS (software as a service). To rozwiązanie ma przewagę nad używaniem konwencjonalnego oprogramowania:

• wszyscy, zarówno trener jak i uczestnicy, mają łatwy dostęp do aplikacji przez przeglądarkę internetową,

• trener nie potrzebuje zaplecza w formie wyspecjalizowanych serwerów lub ponadprzeciętnego połączenia z Internetem,

• deweloperzy, którzy są właścicielami takiego oprogramowania stale dbają o jego rozwój i poprawę.

Istnieją również pewne niedogodności związane z zastosowaniem tego rozwiązania:

• nie ma możliwości zainstalowania aplikacji i tym samym nie mamy nad nią pełnej kontroli, • znikomy wpływ na strategię rozwoju aplikacji, • konieczność przechowywania wszystkich materiałów w chmurze.

Dla trenera jedną z największych zalet używania SaaS jest to, że może zamówić i uruchomić usługę dosłownie w kilka minut. Co więcej, trener może skorzystać z licznych rozwiązań, ponieważ zamiast płacić za drogie oprogramowanie, płaci tylko comiesięczną opłatę za subskrypcje. Jeśli aplikacja nie spełnia oczekiwań trenera możną po prostu zmienić usługodawcę.

Wiele firm dostarcza rozwiązania pozwalające na prowadzenie szkoleń online. Wśród nich możemy wymienić programy takie jak:

• ClickMeeting i ClickWebinar (www.clickmeeting.com, www.clickwebinar.com), • Adobe Connect (www.adobe.com/products/adobeconnect.html), • GoToMeeting i GoToWebinar (www.gotomeeting.com), • Cisco Webex (www.webex.com).

Większość aplikacji można testować za darmo przez kilka dni. To pozwala na wybranie najlepszego i dopasowanego do naszych potrzeb rozwiązania.

104

Kluczowe cechy szkolenia. Następujące funkcje są ogólnodostępne w większości, jeśli nie we wszystkich, oprogramowań do realizacji webinariów:

• transmisja video (pozwala trenerowi i uczestnikom widzieć się wzajemnie), • czat (pozwala uczestnikom komunikować się ze sobą w formie pisemnej, tym samym uczestnicy nie

przeszkadzają osobie, która mówi przez mikrofon), • tablica w czasie rzeczywistym (pozwala danej osobie pisać na widocznej dla wszystkich tablicy), • dzielenie się plikami, • dzielenie się notatkami, • wspólny ekran (możliwość podglądu ekranu osoby prezentującej/wykładowcy), • ankiety/quizy (kwestionariusze on-line).

Inne opcje, które mogą okazać się przydatne i są dostępne w niektórych bardziej zaawansowanych oprogramowaniach to:

• możliwość zmiany roli moderatora/trenera podczas sesji - ta funkcja może być przydatna na webinariach dla mniejszych grup, ponieważ pozwala ona na to, aby uczestnicy szkolenia i szkoleniowcy pracowali wspólnie zamieniając się rolami,

• możliwość podglądu ściągniętych plików - jest to przydatne podczas dyskusji, • możliwość nagrania webinarium – ta opcja może okazać się bardzo pomocna ponieważ dzięki niej

uczestnicy szkolenia, którzy nie brali udziału w danym webinarium mają do niego dostęp oraz jest to swego rodzaju forma cyfrowego robienia notatek. Gwarantuje to, że uczestnicy szkolenia mogą w pełni poświęcić uwagę treści webinarium podczas sesji na żywo. Nagrane webinaria muszą być udostępniane przez trenera,

• aplikacje do przeprowadzania ankiet – mogą służyć do przeprowadzania oceny szkolenia, • możliwość udostępniania kwestionariuszy – może być doskonałym sposobem udzielania informacji

zwrotnej uczestnikom szkolenia - w szybki i łatwy sposób dostają oni informacje o swojej ocenie.

Ograniczenia. Głównym ograniczeniem w szkoleniach jest konieczność dostępu do komputera połączonego z Internetem i całkowita dostępność podczas szkolenia. Niektóre aplikacje są obsługiwane przez urządzenia mobilne, jednak rozmiar ekranu w telefonie w znaczący sposób utrudnia aktywny udział w szkoleniach. Dostęp do Internetu jest koniecznością, ponieważ bez niego nie możemy połączyć się z aplikacją. Mogą pojawić się również problemy związane z siecią bezprzewodową lub z połączeniami GSM. Dotyczą one zarówno stabilności jak i szybkości połączenia. Podsumowując, aby wziąć udział w szkoleniach, poza czasem potrzebne nam jest również spokojne i odpowiednie miejsce oraz wyposażenie. Na szczęście komputer ze stałym łączem internetowym to w dzisiejszych czasach standard zarówno w pracy jak i w domu.

Jak zaprojektowa ć materiały szkoleniowe na webinaria?

Połączenia internetowe stają się coraz szybsze, a wiedza trenerów na temat dobrze zaprojektowanych grafik jest coraz większa. Wszystko to ma wpływ na efekt szkolenia. Kluczem do dobrej prezentacji jest nie tylko prezentacja sama w sobie, ale również odpowiednie połączenia różnych elementów multimedialnych.

Grafiki powinny mieć zawsze wartość komunikacyjną i edukacyjną; proste i jasne grafiki sprawdzają się najlepiej. Najbardziej popularnym narzędziem, którego możemy z łatwością użyć podczas webinariów jest PowerPoint. Forma prezentacji serii slajdów z tekstem, ilustracjami oraz prostymi animacjami jest świetnym sposobem przedstawienia informacji przekazywanych podczas wykładu. Pomimo tego, że PowerPoint jest dobrze znanym narzędziem do prezentacji, wielu użytkowników wciąż popełnia te same błędy. Trener, który puszcza slajdy powinien unikać problemów z czytelnością, takich jak: użycie zbyt małej czcionki lub brak spójności stylu.

W odróżnieniu od tradycyjnej sali wykładowej, podczas webinarium mamy szeroki wybór form przekazywania treści. Nie zawsze musimy używać slajdów, ale mogą one być bardzo przydatną pomocą wizualną, pomóc w przyciągnięciu uwagi uczestników szkolenia, wspomóc proces uczenia się oraz ułatwić zapamiętywanie. Jednak musimy pamiętać, że należy używać ich z głową. Należy pamiętać, że podczas webinarów komunikujemy się z uczestnikami przede wszystkim używając naszego głosu, więc nie należy przytłaczać kursantów dodatkowym tekstem na ekranie. Zamiast tego możemy użyć ilustracji, aby przyciągnąć ich uwagę i zobrazować najważniejsze zagadnienia. Pomoce wizualne powinny być bogate w informacje i dopasowane do celów edukacyjnych, należy unikać grafik, które służą jedynie za ozdobę. Dobrymi przykładami grafik szkoleniowych są: rysunki, wykresy i diagramy, symbole, zdjęcia czy zrzuty ekranu.

105

Musimy również pamiętać o tym, że materiały używane podczas webinariów zazwyczaj pochodzą z różnych źródeł i będą w różnych formatach. Ważne jest, aby trener posiadał przynajmniej podstawową wiedzę na temat różnych technologii, narzędzi, oprogramowania i sprzętu komputerowego.

Wskazówki dotycz ące prezentacji slajdów 3

1. używaj prostego szablonu PowerPoint w formacie poziomym, 2. używaj ciemnej czcionki na jasnym tle bądź jasnej czcionki na ciemnym tle, 3. zachowaj 2,5 cm odstępu od krawędzi, 4. ogranicz liczbę słów na pojedynczym slajdzie:

a. używaj nie więcej niż 5 znaków wypunktowania na slajd, b. używaj zwięzłych wyrażeń zamiast zdań,

5. staraj się, aby grafiki były proste: a. używaj prostych tabel, tj. diagram kołowy lub wykres słupkowy, b. unikaj skomplikowanych tabeli i rozciągniętych wykresów,

6. używaj odpowiedniej wielkości czcionki: a. w tekście czcionka przynajmniej w rozmiarze 30, a w nagłówkach 44, b. używaj prostej i wyraźnej czcionki, tj. Arial, Tahoma, Verdana, c. unikaj kursywy, d. używaj małych liter w tekście,

7. unikaj animacji i efektów specjalnych takich jak: dźwięki, pokaz slajdów, nakładanie się slajdów na siebie: a. używaj prostego przejścia od jednego slajdu do kolejnego, b. staraj się, aby wszystko było proste.

Jak zaanga żować uczestników szkolenia?

Trener nie może wymagać od swoich uczniów skupienia, jeżeli komunikacja między nimi odbywa się tylko jednostronnie. Wykład na żywo za pośrednictwem Internetu jest tym samym, co program w telewizji. Jest to jednostronna informacja odbierana przez pasywnego odbiorcę. Produkcje telewizyjne będą jednak polegały na redaktorze, który udoskonali ich przesłanie. Webinaria czy szkolenia online cechują się mniejszą produktywnością. Tak naprawdę webinarium jako rodzaj technologi jednostronnej może być postrzegane jako produkt telewizyjny o bardzo niskiej jakości. Prezentacja jednostronna może być więc jedną z przyczyn dla których uczestnicy szkolenia tracą zaangażowanie. Interakcja pomiędzy szkoleniowcem a uczestnikami szkolenia, a także komunikacja i zadane ćwiczenia zmienią ich zaangażowanie:

• dźwięk, • obraz, • czat, • tablica, • przycisk “ręka do gory”, • ankiety i quizy.

Trener może wejść w interakcję z uczestnikami szkolenia lub użyć bardziej zaawansowanych narzędzi, takich jak:

• dyskusja, • burza mózgów, • zadanie polegające na stworzeniu czegoś, • odgrywanie ról.

Ponadto, liczba uczestników jest bardzo ważna podczas organizacji szkolenia. Na webinariach panuje jedna podstawowa zasada - im więcej uczestników, tym mniejsza interakcja. Zasada kciuka musi być wzięta pod uwagę przy planowaniu struktury webinarium.

3 Webcasting Processes and Best Practices, Ontario Telemedicine Network 2007

106

Liczba uczestników

Poziom interakcji Struktura webinarium

6 lub mniej Wysoki poziom interakcji - sesje mogą być prowadzone w formie dialogu. Uczestnicy mogą spontanicznie przerywać prowadzącemu. Interakcja pomiędzy poszczególnymi uczestnikami jest dozwolona - np: za pomocą czatu. Dodatkowo, jeżeli pozwala na to technologia, można wykorzystać dźwięk i obraz przesyłane w obie strony.

Struktura i treść mogą być zmienione, jeżeli zachodzi taka potrzeba - w zależności od otrzymanej informacji zwrotnej i poziomu interakcji.

7-20 Ograniczona odpowiedź głosowa lub wideo (trener może wybierać, komu udzielić głosu). Można użyć odpowiednich narzędzi w formie ankiet, które wykażą progres uczestników (np.: przycisk “kciuk w górę” lub przycisk tak/nie). Ankiety, głosowania i inne narzędzia tego typu są ważne.

Modyfikacja struktury i treści jest umiarkowana. Wykład może być wydłużony/skrócony w zależności od otrzymanej informacji zwrotnej od uczestników. Każdy temat powinien być zakończony serią pytań i odpowiedzi.

Więcej niż 20 Poziom interakcji zależy od wielkości zespołu prowadzącego webinarium. W przypadku, gdy trener pracuje sam należy używać jedynie ankiet. Jeżeli pomaga mu przynajmniej jeden moderator (oraz dodatkowi szkoleniowcy/eksperci) można użyć czatu, który będzie dopasowany do odpowiedniego trenera/eksperta.

Struktura musi być solidnie zaplanowana. Uczestnicy będą mniej lub bardziej anonimowi i występuje duże prawdopodobieństwo, że pośród nich wystąpi duża rozbieżność wieku.

Obowiązek bycia obecnym na webinarium zależy w dużej mierze od materiału i tego jak ważny jest w kontekście następnych webinariów.

Jak u żywać nowych mediów przekazu w procesie szkolenia?

Warsztaty online nie muszą być oddzielnym szkoleniem i doskonale sprawdzają się jako uzupełnienie lub rozszerzenie tradycyjnych warsztatów. Dodatkowo, nowoczesne narzędzia pozwalają również na transmisję prezentacji multimedialnych. Trener może również wykorzystywać warsztaty online w celu dotarcia do większej grupy uczestników. Jeżeli trener wie, że tradycyjne szkolenie zajmie mu (i uczestnikom szkolenia) dużo czasu, może przekazać im część materiału za pomocą Internetu. Sprawdza się to doskonale w tematach niewymagających użycia żadnego sprzętu.

Jak ocenia ć warsztaty online?

Ocenianie szkolenia (a dokładniej poziomu przyswojenia nauczanych treści), bez względu na to, czy odbywa się podczas niego oraz/albo po nim (informacja zwrotna na temat przyswojonego materiału oraz inne aspekty doświadczenia szkoleniowego) może być przeprowadzone za pomocą metod jakościowych i/albo ilościowych. Ewaluacja może przybrać formę formatywną, sumatywną lub formę ewaluacji osiągnięć. Można je przeprowadzić w następujący sposób:

• ewaluacja formatywna: np. za pomocą dyskusji bądź wywiadu – przydaje się zwłaszcza na początku szkolenia w celu uzyskania opinii uczestników szkolenia o dotychczasowych wrażeniach ze szkolenia. Ewaluacja ta może być przeprowadzona w sposób formalny lub nie.

• ewaluacja sumatywna: kwestionariusze lub wywiady przeprowadzane pod koniec szkolenia. • ewaluacja osiągnięć: przeprowadzana po zakończeniu semestru – może być przeprowadzona w

formie wywiadu lub kwestionariusza.

107

Dzięki możliwościom nagrywania webinariów, ich ocena została w dużej mierze ułatwiona. Przede wszystkim, nagrane webinarium daje możliwość jego ponownej oceny. W ten sposób łatwiej ocenić sam proces, jak i pracę indywidualną, zwłaszcza po zakończeniu webinarium.

Aspekty techniczne szkole ń online

Tradycyjna edukacja w klasie jest dostępna dla wszystkich - tak samo powinno być z webinariami, a to oznacza, że oprogramowanie używane na webinariach powinno być kompatybilne z większością obecnie używanych komputerów. Same wymagania sprzętowe różnią się w zależności od tego co użytkownicy planują zrobić na webinarium. Jedynym wymogiem do wzięcia udziału w webinarium jest komputer ze stałym łączem internetowym. Pozwala to przede wszystkim na interakcję z innymi uczestnikami i szkoleniowcem. Im więcej interakcji tym więcej doświadczeń dla użytkownika. Przykładowo, dodatkowy zestaw głośników do komputera dostarczy użytkownikowi lepszych doznań. Komputer pozwoli użytkownikowi na interakcję z innymi użytkownikami webinarium, zobaczenie i usłyszenie transmitowanego materiału, robienie notatek, czy nawet pisanie na forach lub czat roomach dotyczących danego seminarium. Używanie kamery internetowej oraz mikrofonu dodatkowo zwiększa interakcję, ponieważ pozwala użytkownikowi na czynny udział w seminarium i tym samym na transmisję swojego głosu i obrazu. Możliwość zobaczenia i usłyszenia danego użytkownika sprawia, że interakcja jest płynniejsza oraz pozwala na dokładniejsze i bardziej zrozumiałe wyrażanie się użytkownika.

Aby prawidłowo przeprowadzić warsztaty online, trener potrzebuje oprogramowania, ale też wiedzy oraz doświadczenia. Dzięki nim będzie mógł umiejętnie wykorzystać oprogramowanie, co oznacza jednak, że będzie musiał poświęcić dodatkowy czas na jego opanowanie.

Uczestnicy b ędą musieli poradzi ć sobie z kilkoma problemami technicznymi, m.in. zai nstalowaniem oprogramowania oraz ró żnymi komunikatami pojawiaj ącymi si ę na ekranie. Wi ększo ść uczestników będzie miała dost ęp do komputerów, które spełniaj ą minimalne wymogi uczestnictwa w szkoleniach.

Trener Uczestnik

Dostęp do Internetu • Ściąganie danych: 2 Mbps • Wysyłanie danych: 2 Mbps • Połączenie

szerokopasmowe przez kabel, jeżeli to możliwe.

• Ściąganie danych: 2 Mbps • Wysyłanie danych: 0,5 Mbps • Połączenie przez kabel, wifi

lub sieć GSM.

Komputer • Komputer multimedialny • Komputer średniej klasy

Kamera internetowa • Wszyscy: trener i uczestnicy mogą używać kamery i mikrofonu, jeżeli formuła szkolenia przewiduje je w wyposażeniu. W większości przypadków używa ich tylko trener. Zalecane jest, aby również uczestnicy używali słuchawek.

Mikrofon

Słuchawki

Wtyczki systemowe • Adobe Flash • Java TM • Adobe Air

• Adobe Flash • Java TM • Adobe Air

Minimalne wymagania dla uczestnika i trenera, które należy spełnić, aby wziąć udział w szkoleniach online

Dostęp do Internetu. Stabilne połączenie z Internetem jest bardzo ważne, zarówno dla trenera jak i uczestnika szkolenia. Lepszym rozwiązaniem dla trenera będzie połączenie z Internetem za pomocą kabla, uczestnicy mogą skorzystać z sieci WiFi. Minimalna prędkość łącza to 2 Mbps.

Komputer. Najważniejsze, aby komputer mógł uruchomić przeglądarkę internetową oraz zaktualizowaną wersję programów Adobe Flash Player oraz Java (JRE). Często można spotkać się z mitami, które głoszą, że aby wziąć udział w szkoleniach online należy mieć bardzo dobry komputer.

Tak naprawdę wystarczy mieć przeciętny komputer, który sprawdza się w prostych pracach biurowych lub taki, na którym będzie działać pełne i zaktualizowane oprogramowanie. Tym samym liczba osób, które z powodów technicznych nie mogą wziąć udziału w webinarium, jest bardzo mała.

Kamera internetowa, mikrofon I słuchawki. Na większości szkoleń trenerzy używają kamery internetowej i mikrofonu, a uczestnicy szkolenia jedynie słuchają tego, co mówi trener. Jest to związane głównie z

108

ograniczeniami łącza internetowego oraz sieci. Nietrudno wyobrazić sobie zamieszanie, jakie powstaje, kiedy kilku uczestników na raz włącza swoją kamerę internetową i zaczyna mówić przez mikrofon. Niemniej jednak, w mniejszych grupach uczestnicy szkolenia często mają okazję coś skomentować lub użyć kamery internetowej. Dlatego też należy poinformować uczestników o tym czy kamera internetową lub mikrofon będą wymagane w czasie warsztatów.

Zaleca się, aby wszyscy uczestnicy używali słuchawek. Słuchawki pozwalają na lepszą koncentrację i nie rozpraszają innych uczestników.

Wtyczki systemowe. To bardzo ważne, aby wszystkie wtyczki systemowe były zaktualizowane. Przede wszystkim mowa tutaj o programach Adobe Flash Player oraz Java Runtime Environment. System operacyjny również musi być zaktualizowany. Jeżeli te warunki nie będą spełnione, mogą wystąpić problemy z wzięciem udziału w szkoleniach. Niektóre rzeczy mogą nie wyświetlać się poprawnie lub dostęp do szkoleń może być niemożliwy.

Zaleca się, aby trener nie tylko odpowiednio przygotował swój komputer, lecz również udzielił odpowiednich wskazówek uczestnikom szkolenia.

Miejsce – widoczno ść I akustyka. Jako że webinaria opierają się na dostępie do Internetu, prowadzić je można praktycznie wszędzie. Jednakże, zaleca się wybranie możliwie najlepszego miejsca.

Jakość webinarium w dużej mierze zależy od wysokiej jakości dźwięku. Użycie doskonałej jakości sprzętu nie zagwarantuje udanego webinarium jeżeli w tle słychać będzie różne szumy i zakłócenia. Zakłócenia takie jak odgłosy dochodzące z ulicy, odgłosy innych ludzi, pracujący system wentylacji czy brzęk jarzeniówek będą miały szkodliwy wpływ na jakość webinarium.

Poziom tych zakłóceń można ocenić przysłuchując się otoczeniu i biorąc pod uwagę ich potencjalne źródła. Należy jednak pamiętać, że puste pomieszczenie, pozbawione mebli i elementów instalacji, może spowodować, że rozchodzący się w nim dźwięk będzie niskiej jakości. Zaleca się, aby we wszystkich możliwych miejscach umieścić maty akustyczne w celu wyeliminowania nadmiernego hałasu.

Jeżeli trener planuje używać kamery internetowej, bardzo ważne jest aby zadbał o wygląd pomieszczenia, z którego przemawia. Aby zapewnić profesjonalny wygląd, za jego plecami powinna być czysta ściana lub tablica. W tle nie może być bałaganu, reklam, sloganów czy zdjęć z wszelkiego rodzaju napisami.

109

Projekt praktyczny: Jak by ć trenerem Cele:

• nauczyć się wykorzystywać media do przeprowadzania prezentacji • umożliwić uczestnikom przeprowadzenie seminariów szkoleniowych • wykorzystać w praktyce wiedzę zdobytą podczas wcześniejszych lekcji

Czas twania: 06:00 godz.


Wymagania techniczne i rekomendacje

W dzisiejszych czasach, każdy trener powinien umieć wykorzystywać nowoczesne media i narzędzia komunikacji – szczególnie podczas przeprowadzania szkolenia dla ww. specjalistów.

Niniejszy rozdział koncentruje się na różnych, wysoce użytecznych narzędziach – zarówno oprogramowaniu, jak i sprzęcie – które są niezbędne do przygotowania i przeprowadzenia efektywnego seminarium.

Sprzęt

• Teczka z materiałami, • Projektor / rzutnik / TV, • Flipchart / biała tablica / czarna tablica, • Laptop / PC / smartfon, • Kamera, • Aparat.

Teczka z materiałami. Teczka ta zawiera takie pomoce jak: karteczki, mazaki, naklejki, itd., które mogą być użyte podczas prezentacji i przy wykorzystaniu różnych metod w trakcie seminarium.

Trener odpowiedzialny jest za przygotowanie właściwie wyposażonej teczki (zgodnie z metodami, które będą wykorzystane) przed szkoleniem.

Trenerzy nie mogą wymagać od klienta czy partnera w projekcie, że przygotuje taką teczkę za nich.

Projektor / rzutnik / TV. Projektory i telewizory mogą być wykorzystane w celu wyświetlenia prezentacji (np. w PowerPoincie), filmów, tekstu pisanego, itd. Mogą również odgrywać ważną rolę podczas prezentacji prac wykonanych przez uczestników. Trener musi upewnić się, że wykorzystywany sprzęt jest kompatybilny z projektorem / telewizorem. Wszelkie kable, adaptery i inne potencjalne źródła błędów należy sprawdzić przed rozpoczęciem prezentacji.

W dzisiejszych czasach, projektory czy telewizory połączone są z notebookami lub komputerami za pomocą złącza VGA lub HDMI. Powinny one automatycznie wykryć sprzęt i połączyć się z nim. Jeśli tak się nie stanie, należy wcisnąć przycisk Windows oraz P w celu otworzenia menu odtwarzania, w którym odnajdziemy wiele sposobów na połączenie się z ekranem zewnętrznym. W przypadku laptopów, menu można otworzyć za pomocą kombinacji przycisku FN z innym przyciskiem.

Uwaga: Projektory oraz starsze rzutniki wymagają ekranu lub przynajmniej płaskiej, jasnej powierzchni i ciemnego pomieszczenia, podczas gdy telewizor będzie spełniał swoją funkcję wszędzie.

Flipchart/ biała tablica/ czarna tablica . Flipcharty, białe, czy nawet czarne tablice są nadal często wykorzystywane w celu prezentacji podstawowych informacji lub przedstawiania pewnych rzeczy na bieżąco podczas przekazywania instrukcji lub prowadzenia szkolenia przypominającego swoją formą lekcję. Są one również wykorzystywane do przedstawiania planu dnia na początku każdego seminarium. Flipcharty mogą być używane wielokrotnie – po seminarium trener może zabrać zapiski ze sobą.

110

Uwaga: Pisząc na białych tablicach, zawsze używaj właściwych markerów – nie używaj markerów wodoodpornych lub permanentnych.

Laptop / PC / smartfon / tablet. Są to prawdopodobnie najważniejsze narzędzia wykorzystywane podczas przeprowadzania nowoczesnych i profesjonalnych seminariów. Każdy trener powinien biegle posługiwać się tymi urządzeniami.

Notebook oraz komputer osobisty (PC) mogą być wykorzystywane do przedstawiania wszystkich przygotowanych informacji (przy użyciu odpowiedniego oprogramowania), do zapisywania wyników, a w pewnych sytuacjach są one niemal niezbędne w procesie szkolenia (np. podczas edycji warsztatów).

Przed rozpoczęciem szkolenia trener powinien upewnić się, że zainstalowane zostało wszelkie niezbędne oprogramowanie, że bateria laptopa jest w pełni naładowana, lub może być łatwo naładowana podczas seminarium, a także, co staje się coraz bardziej istotne, że laptop może połączyć się z Internetem w miejscu przeprowadzania szkolenia.

Smartfony czy tablety mogą być wykorzystywane do sporządzania dokumentacji lub w procesie planowania, jako że posiadają kalendarz.

Kamery wideo. Kamery wideo mogą okazać się bardzo przydatne podczas prezentacji (gdy podłączymy je do projektora czy telewizora) wspomagając wykorzystanie pewnych metod (np. nagrywanie wywiadów).

Do kamer amatorskich zazwyczaj dołączone są kable (przeważnie kable/adaptery RCA lub HDMI), za pomocą których możemy podłączyć kamerę do każdego urządzenia projekcyjnego. Profesjonalne kamery posiadają wiele złączy, które mogą posłużyć do podłączenia kamery do nowoczesnych urządzeń.

Aparaty fotograficzne. Aparaty fotograficzne są idealne dla celów dokumentacji. Trener może z łatwością fotografować flipcharty lub inne wizualne efekty szkoleń. Poza tym mogą one posłużyć do dokumentowania pracy w trakcie jej wykonywania, co dla niektórych klientów jest bardzo ważne. W dzisiejszych czasach, smartfony i tablety mogą być wykorzystane w tym samym celu i powoli zaczynają wypierać aparaty – szczególnie wśród młodszych użytkowników.

W zależności od wybranej metody, aparaty mogą być wykorzystane, jako część jednego z elementów seminarium.

Oprogramowanie

• Microsoft Powerpoint/OpenOffice Impress/Apple Keynote, • Microsoft Word/OpenOffice Writer/Apple Pages, • Mediaplayery, • Skype, Google Hangout, Clickmeeting, • Dropbox/Google Drive.

Pomimo, że programy stworzone przez Microsoft i Apple są najbardziej znane, nie są one darmowe i narzucają wykorzystanie konkretnych systemów operacyjnych (Microsoft Windows oraz Apple OS). Pakiet „Open Office” stworzony przez Apache jest darmowym programem o otwartym kodzie źródłowym, który może być wykorzystany przez każdego, niezależnie od aktualnie używanego systemu operacyjnego.

Microsoft Powerpoint / Apple Keynote / Apache OpenOf fice Impress . Narzędzia typu „Microsoft Powerpoint” są niezbędne podczas nowoczesnych seminariów. W przeciwieństwie do kiedyś wykorzystywanych urządzeń, programy te oferują swobodę w użytkowaniu (każdy element prezentacji może zostać zmieniony w każdym momencie), mobilność (można je przenieść za pomocą sticka USB, itp.) oraz wielozadaniowość – mogą prezentować dane w przeróżnych formach graficznych.

Przydatne linki:

• http://office.microsoft.com (oficjalna strona wsparcia dla oprogramowania “Microsoft Office” obsługiwana przez Microsoft, gdzie znajdziemy różne tutoriale i ogólne instrukcje),

111

• http://www.apple.com/support/ (oficjalna strona Apple, gdzie uzyskać można wsparcie oraz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, gdzie również znajdziemy tutoriale i ogólne instrukcje związane z oprogramowaniem Apple, takim jak np. Keynote),

• http://wiki.openoffice.org/wiki/Documentation/FAQ/Impress (strona “OpenOffice Impress”, gdzie uzyskamy wsparcie dla oprogramowania firmy Apache – łatwo dostępna i działa na takich samych zasadach, jak każda inna strona Wikipedii).

Microsoft Word / Apple Pages / Apache OpenOffice Wri ter / Google Docs. Wymienione narzędzia mogą zostać wykorzystane do zapisywania projektów seminariów, pomysłów, informacji zwrotnej, lub każdego innego tekstu pisanego. Nowsze wersje zawierają ulepszone funkcje oferujące łatwe do stworzenia, świetnie wyglądające wizualizacje (np. „Smart Art”) oraz wachlarz funkcji połączonych w proponowanym przez nich pakiecie biurowym.

Google Docs odgrywa tutaj role szczególną. Jest to pakiet biurowy dostępny z poziomu wyszukiwarki internetowej, co oznacza, że każdy może uzyskać do niego dostęp za pomocą przeglądarek Firefox, Chrome, czy Safari by korzystać z darmowego edytora online na stronie docs.google.com (należy najpierw się zarejestrować). Dobrą stroną tego rozwiązania jest brak konieczności instalowania oprogramowania oraz fakt, że dane automatycznie zapisują się na dysku Google przypisanym do danego użytkownika. Można się nimi dzielić, jak również edytować je online razem z całym zespołem. Niestety wszystkie pliki edytowane online zapisywane są jako arkusz i nie posiadają tak wiele możliwości edycji, jak pliki edytowane za pomocą tradycyjnych pakietów biurowych.

Przydatne linki:

• http://office.microsoft.com (oficjalna strona pomocy dla oprogramowania “Microsoft Office” obsługiwana przez Microsoft, gdzie znajdziemy różne tutoriale i ogólne instrukcje),

• http://www.apple.com/support/ (oficjalna strona Apple, gdzie uzyskać można wsparcie oraz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, gdzie również znajdziemy tutoriale i ogólne instrukcje związane z oprogramowaniem Apple, takim jak np. Keynote),

• http://wiki.openoffice.org/wiki/Documentation/FAQ/Impress (strona “OpenOffice Impress”, gdzie uzyskamy wsparcie dla oprogramowania firmy Apache – łatwo dostępna i działa na takich samych zasadach, jak każda inna strona Wikipedii),

• http://docs.google.com (link do internetowego pakietu biurowego Google – jeśli nie posiadasz konta Google, musisz się zarejestrować i tym samym korzystać ze wszystkich usług oferowanych przez Google).

Odtwarzacze mediów. Wiele prezentacji oraz metod wymaga wykorzystania odtwarzacza mediów w celu zaprezentowania pliku audio lub wideo. Wybierając odtwarzacz trener powinien zwrócić szczególną uwagę na jego kompatybilność z rodzajami prezentowanych plików – wielu uczestników nie zwraca uwagi na obsługiwane przez odtwarzacze formaty, wymagane kodeki, itd.

Darmowym i popularnym rozwiązaniem może być VLC player, który posiada wiele wbudowanych dekoderów i jest w stanie odtworzyć większość dostępnych formatów.

Przydatny link:

• http://www.videolan.org/vlc/ (oficjalna strona VLC player, skąd możemy ściągnąć odtwarzacz oraz gdzie możemy dowiedzieć się, jak go zainstalować I używać).

Skype, Google Hangout, Clickmeeting. Komunikatory internetowe odgrywają ważną rolę zarówno w procesie przygotowania, jak i przeprowadzania szkoleń online (webinariów).

“Skype” i “Google Hangout” to popularne rozwiązania, ponieważ oprócz tradycyjnej komunikacji za pomocą tekstu i dźwięku, oferują inne opcje, takie jak: przesyłanie plików, transmisję wideo czy spotkania grupowe.

“Google Hangout” jest zupełnie darmowym programem i może być używany przez każdego posiadacza konta google. Natomiast grupowe rozmowy z wykorzystaniem wideo przez „Skype” wymagają założenia płatnego konta (pozostałe funkcje są darmowe). „Clickmeeting” to komercyjne, specjalistyczne oprogramowanie wykorzystywane podczas przeprowadzania wideokonferencji i prezentacji – dlatego też jest szczególnie polecane w przypadku webinariów.

Przydatne linki:

• http://www.skype.com/en/download-skype/skype-for-computer/,

112

• http://www.google.com/intl/en/+/learnmore/hangouts/, • http://www.clickmeeting.com/.

Dropbox/Google Drive. “Dropbox” i “Google Drive” to rozwiązania bazujące na koncepcie chmury ułatwiające dzielenie się plikami. Dla przykładu, trener może przesłać codzienną dokumentację fotograficzną lub podzielić się innymi ważnymi informacjami z uczestnikami szkolenia bez konieczności wykorzystywania komunikacji poprzez e-mail, która często pozwala na przesyłanie jedynie małych rozmiarów plików.

Przydatne linki:

• https://www.dropbox.com/install • http://drive.google.com

Jak by ć trenerem?

“Powiedz mi, a zapomn ę. Pokaż mi, a zapami ętam. Pozwól mi zrobi ć, a zrozumiem.”

Podczas gdy w poprzednich rozdziałach skupiliśmy się na teoretycznej wiedzy dotyczącej tego, jak być trenerem oraz metodach, które trenerzy medialni mogą wykorzystywać, w tym, ostatnim już, rozdziale pragniemy dać przyszłym trenerom możliwość sprawdzenia posiadanej wiedzy i wprowadzenia swoich pomysłów w życie – w dwóch etapach.

Planowanie wybranego elementu szkolenia. Każdy uczestnik proszony jest o przygotowanie prezentacji jednego elementu szkolenia, o którym była mowa w module A lub B. Prezentacja tego elementu nie powinna zająć więcej niż 15 minut. Na przykład, uczestnik może zaprezentować działanie aparatu stosując jedną z poznanych metod np. grę „gettting to know” czy burzę mózgów, itp. Uczestnik powinien uwzględnić wszystko, czego nauczył się z wcześniejszych rozdziałów i powinien umieć wybrać metody stosowne do treści, które chce przekazać.

Element ten powinien zostać przeprowadzony zgodnie z zasadami, które przedstawiono w części “Zarządzanie Cyklem Szkolenia”.

Uczestnicy mają godzinę na przygotowanie wszystkiego, czego potrzebują do etapu odgrywania ról:

• plan sesji / przebiegu szkolenia, • materiały, • sceneria.

Odgrywanie ról i informacje zwrotne. Na etapie odgrywania ról każdy uczestnik proszony jest o wcielenie się w rolę trenera i przedstawienie wybranego elementu seminarium. W tym czasie pozostali uczennicy wcielają się w rolę słuchaczy.

Na realizację tego zadania uczestnik ma nie więcej niż 15 minut, po upływie tego czasu trener wstaje i przerywa prezentację.

Następnie trener przekazuje informacje zwrotne na temat wystąpienia, faza ta składa się z następujących elementów:

• refleksje osoby wcielającej się w rolę trenera (Co, zdaniem uczestnika, udało się? Co można poprawić?)

• informacja zwrotna ze strony grupy, • informacja zwrotna ze strony trenera.

Na każdy punkt należy przeznaczyć nie więcej niż 5 minut.

Proponowany scenariusz najlepiej sprawdza się w przypadku grup liczących maksymalnie 6 uczestników. Możliwe jest wtedy zachowanie ram czasowych modułu.

Jeśli liczba uczestników jest większa, uczestników można podzielić na grupy. Należy wtedy jednak pamiętać, że wymaga to uczestnictwa drugiego trenera.

113

Innym rozwiązaniem jest zaproponowanie dwóm uczestnikom przygotowania i zaprezentowania wybranego elementu w parze.

Czas Temat Cel Metoda Środki przekazu

00:00-00:15

Wprowadzenie: prezentacja harmonogramu

Orientacja Prezentacja Flipchart / Tablica

Notebook / Rzutnik / TV

00:15-01:00

Wymagania techniczne i zalecenia dla trenerów

Uczestnicy uczą się obsługi wybranego sprzętu i oprogramowania, które jest pomocne / niezbędne do przeprowadzenia wybranego przez nich elementu szkolenia

Prezentacja, praca w grupach

Flipchart / Tablica


01:00-01:15

Krótka przerwa Odświeżenie, regeneracja

01:15-01:30

Przypomnienie wiadomości z wcześniejszych rozdziałów tego modułu

Przypomnienie nowych i przydatnych informacji, przygotowanie do sesji praktycznej

Praca w grupach

Flipchart / Tablica


01:30-01:40

Wyjaśnienie założeń sesji praktycznej

Gruntowne przygotowanie uczestników do odgrywania ról i wykonania zadań

Prezentacja Flipchart / Tablica


01:40-02:40

Przygotowanie wybranego elementu szkolenia (indywidualnie lub w parach, jeśli jest to konieczne ze względu na dużą liczbę uczestników)

Uczestnicy po raz pierwszy przygotowują wybrany element szkolenia (tematy wybierają z modułu 1 lub 2). Wybrany element powinien być przygotowany zgodnie z poznanymi standardami. Ponadto uczestnicy powinni zastanowić się nad scenerią i materiałami / środkami przekazu, które chcą wykorzystać przy wcielaniu się w rolę trenera

Praca indywidualna

Praca w parach

Długopisy, Papier, Notebook

02:40-02:50


02:40-04:50

Odgrywanie ról #1 Każdy uczestnik prezentuje wybrany element.

Najpierw przygotowuje miejsce (w przypadku szkoleń tradycyjnych) lub foldery (w przypadku szkoleń on-line) i krótko omawia, czego będzie dotyczyła sesja.

Rozpoczyna się etap odgrywania ról. Uczestnik wciela się w rolę trenera prowadzącego sesję zgodnie z przygotowanym planem. Inni uczestniczy wcielają się w rolę uczestników tego mini-szkolenia.

Po upływie 15 minut trener przerywa prezentację –

Odgrywanie ról, informacje zwrotne

Wybrane przez uczestnika

114

rozpoczyna się etap przekazywania informacji zwrotnej. Najpierw osoba, która wcielała się w rolę trenera dokonuje autorefleksji, następnie wypowiada się grupa, a na końcu trener. Sesja ta trwa ok. 15 minut, tak więc etap odgrywania ról w przypadku każdego uczestnika to ok. 30 minut.

Teraz w rolę trenera wciela się kolejny uczestnik. Ramy czasowe pierwszego bloku przewidują prezentację czterech uczestników.

04:50-04:55


04:55-05:55

Odgrywanie ról #2 Tak jak w przypadku “Odgrywanie ról #1”, przewidziano czas dla dwóch uczestników

Odgrywanie ról, informacje zwrotne

Wybrane przez uczestnika

05:55-06:00

Podsumowanie i pożegnanie

Trener podsumowuje dzień z uczestnikami i przekazuje im informacje zwrotne

Plenum, informacje zwrotne

Flipchart / Tablica


Pytania testowe

1. Wymień przynajmniej 5 kompetencji z zakresu umiej ętności pedagogicznych (z 10 opisanych w tym module), które powinny cechowa ć dobrego trenera.

2. „Styl ten daje pracownikom najwi ększą niezale żność pozwalaj ąc im podejmowa ć decyzje dotycz ące ich pracy i jej organizacji” – to definicja:

a. autorytarnego lub hierarchicznego stylu zarządzania

b. demokratycznego lub kooperacyjnego stylu zarządzania

c. liberalnego stylu zarządzania (laissez-faire)

d. wspomagającego stylu zarządzania

3. Wymień 3 podstawowe oznaki wiarygodno ści.

4. Jak liczna mo że być grupa uczestników webinarium, je śli trener chce prowadzi ć je w formie dialogu, gdzie uczestnicy mog ą spontanicznie przerywa ć wykład, a interakcja pomi ędzy poszczególnymi uczestnikami jest dozwolona?

a. do 6 osób

b. 7-20 osób

c. więcej niż 20 osób

5. Czego trener nie powinien robi ć przy przekazywaniu informacji zwrotnej?

a. komentować zachowania uczestnika

b. oddzielać pochwały od krytyki

c. oceniać uczestników

115

6. Wymień siedem podstawowych etapów Zarz ądzania Cyklem Szkolenia.

7. Któr ą z metod mo żna wykorzysta ć w celu okre ślenia przydatno ści pojedynczego celu metodycznego?

a. DECS

b. SMART

c. żadnej z powyższych

8. Wymień przynajmniej pi ęć elementów, które powinny wchodzi ć w skład ka żdej sesji szkoleniowej.

9. Wymień pięć faz, przez które przechodzi grupa w czasie szkolen ia.

10. Jakie dwa elementy s ą niezbędne by informacja zwrotna dotycz ąca wykonanej pracy była użyteczna?

11. „Te cele poznawcze oparte s ą na czystej wiedzy i zdolno ściach intelektualnych, tak wi ęc osi ągamy je dzi ęki umysłowi, dzi ęki inteligencji” – to definicja:

a. kognitywnych celów poznawczych

b. emocjonalnych celów poznawczych

c. psychomotorycznych celów poznawczych

12. Wymień pięć popularnych metod, które mo żna wykorzysta ć w czasie sesji szkoleniowej.

116

Odpowiedzi Moduł A

Pytanie 1:

• Korpus aparatu – zawiera elementy elektroniczne i mechanizmy, które umożliwiają wybór opcji i zapisywanie obrazów na taśmie magnetycznej lub innym nośniku pamięci.

• Obiektyw – chwyta światło odbijające się od przedmiotu i przenosi obraz przedmiotu na film lub inne medium.

• Wizjer – to przez niego patrzy osoba robiąca zdjęcie; służy do określania granic kadru i często ustawiania ostrości.

• Rejestrator – zbiór systemów elektronicznych i mechanicznych pozwalających na zapisanie filmu na nośniku.

• Mikrofon – przetwornik elektroakustyczny służący do przetwarzania fal dźwiękowych na sygnał elektryczny.

• Baterie zaopatrują aparat w energię niezbędną do pracy.

Pytanie 2:

• Taśma • Karta pamięci • Nośnik flash • CD/DVD

Pytanie 3: Ujęcie pokazujące osobę od czubka głowy do wysokości kolan (w tym pistolet). Plan amerykański dobrze ukazuje gesty, ponieważ dłonie pokazane są w kadrze.

Pytanie 4: Kran kamerowy.

Pytanie 5:

• Adobe Premiere • Avid • Movie Maker • iMovie

Pytanie 6: Ujęcie panoramiczne pionowe.

Moduł B

Pytanie 1: Śledcze, informacyjne, recenzja i felieton.

Pytanie 2: Wszystkie są poprawne.

Pytanie 3: Środowisko internetowe, które oferuje oprogramowanie (czasem też rozwiązania sprzętowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, hostingu, dystrybucji i publikowaniu treści medialnych.

Pytanie 4: Prawa związane z tworzeniem, użytkowaniem, publikacją i dostępem do mediów cyfrowych (jak filmy, muzyka czy sztuka), oraz z dostępem do i użytkowaniem komputerów, sieci i urządzeń elektrycznych.

Pytanie 5: Uznanie autorstwa, użytek niekomercyjny, bez utworów zależnych, jak również oprogramowanie typu shareware..

Moduł C

Pytanie 1:

• Otwartość na informacje zwrotne, • Umiejętność uczenia się w oparciu o własne doświadczenie, • Umiejętność radzenia sobie z krytyką i wyrażania krytyki, • Kreatywność i elastyczność w myśleniu i działaniu,

117

• Umiejętność analizowania i syntezy, • Akceptowanie różnych punktów widzenia, • Koncentrowanie się na celach i ludziach, • Umiejętność koncentrowania się na problemie, • Umiejętność kontrolowania procesu komunikacji, • Umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Pytanie 2: Liberalny styl zarządzania (laissez-faire).

Pytanie 3:

• Strój, • Profesjonalizm, • Entuzjazm.

Pytanie 4: Do 6 osób

Pytanie 5: Oceniać uczestników.

Pytanie 6:

• Przygotowanie, • Analiza potrzeb szkoleniowych, • Zaplanowanie sesji szkoleniowej, • Zaplanowanie niezbędnych materiałów, • Przeprowadzenie szkolenia, • Ewaluacja, • Podsumowanie i wprowadzenie usprawnień.

Pytanie 7: Metoda SMART

Pytanie 8:

• Powitanie (w tym prezentacja harmonogramu dnia), • Zapoznanie się uczestników, • Oczekiwania, • Przerwy, • Utrwalenie wyników, • Regeneracja, • Informacje zwrotne, • Pożegnanie.

Pytanie 9: Formowanie, Wzburzenie, Normowanie, Działanie, Utrwalanie, Zawieszenie (ang. Forming, Storming, Norming, Performing, Adjourning).

Pytanie 10: „Utrwalenie jakości” i „budowanie jakości”.

Pytanie 11: Kognitywne cele poznawcze.

Pytanie 12: Np. praca w grupach, przemówienie, odgrywanie ról, metoda flashlight, zmiana perspektywy.

118

Słowniczek Analiza Potrzeb Szkoleniowych (ang. Training Needs Analysis / TNA): Analiza Potrzeb Szkoleniowych to narzędzie lub proces wykorzystywane w celu identyfikacji potrzeb szkoleniowych przyszłych uczestników.

Blog: Strona internetowa tworzona przez jedną lub więcej osób, gdzie w kolejności chronologicznej publikowane są teksty, wiadomości, artykuły prezentujące pomysły i/lub opinie autora na różne tematy. Czytelnicy mogą współuczestniczyć w ich tworzeniu dodając np. komentarze. Autor może modyfikować teksty i decydować o tym, czy zachować komentarze innych.

Chmura obliczeniowa: Nowy system, który daje możliwość przetwarzania danych bezpośrednio z poziomu internetu. Technologia chmury obliczeniowej to nowy model usług, technologia, która zapewnia użytkownikom dostęp do pakietu standaryzowanych usług i jest dostosowana do ich potrzeb.

Copyleft: Rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich, który daje wszystkim zainteresowanym darmowy dostęp do danej treści cyfrowej, zezwala na jej modyfikację i dalszą redystrybucję na identycznych warunkach.

Crossmedia: Nowa strategia komunikacyjna, która dzięki zastosowaniu różnorodnych środków przekazu (multimedia), umożliwia informacjom, nowym artykułom czy innym zredagowanym treściom dotarcie do szerszego grona odbiorców, gwarantując w ten sposób osiągnięcie możliwie najbardziej skutecznego przekazu.

Dane osobowe: Dane osoby, prawdziwe lub nie, dzięki którym można tą osobę zidentyfikować; lub dane osobowe lub inne informacje, które organizacja posiada lub do których ma dostęp.

Dydaktyka: Gałąź nauk pedagogicznych, która zajmuje się procesami nauczania i uczenia się.

Dziennikarstwo: Zbiór informacji prezentowanych w różnych formach oraz sposób ich przekazywania (pismo, dźwięk, nagranie wideo, obrazy). Zadaniem dziennikarstwa jest zbieranie, analizowanie, synteza, szeregowanie pod względem ważności i publikowanie dostępnych w danym momencie i pojawiających się informacji.

Dziennikarstwo cyfrowe lub cyberdziennikarstwo: Gatunek dziennikarstwa wywodzący się z Internetu, który do przekazania wiadomości wykorzystuje nowe technologie komunikacyjne.

Ewaluacja: W kontekście tej publikacji, ewaluacja to profesjonalny proces rozpoznawania słabych i mocnych stron sesji szkoleniowej i trenera przeprowadzony z wykorzystaniem różnorodnych narzędzi ewaluacyjnych.

Infografika: Wizualne przedstawienie tekstu. Szczególnie przydatne, kiedy musimy wyjaśnić pewne specyficzne zagadnienia, często o zabarwieniu technicznym.

Informacja zwrotna lub sprz ężenie zwrotne (ang. feedback): Informacja zwrotna na temat efektów czyjejś pracy. Udzielanie informacji zwrotnej powinno opierać się na konstruktywnym komunikowaniu zarówno negatywnych, jak pozytywnych zachowań i działań. Służy rozwojowi osoby, której jest udzielana.

Kran kamerowy: Specjalne urządzenie dające możliwość wzniesienia kamery w górę i nagrywania materiału filmowego z innej perspektywy.

LED (dioda elektroluminescencyjna): Relatywnie nowa technologia wykorzystująca diody LED i soczewki. Dioda LED emituje wysokiej jakości światło, generuje mało ciepła i pobiera minimalną ilość energii.

Licencja Creative Commons (ang. CC license): Najpowszechniej stosowany rodzaj licencji publicznej pozwalający na udostępnianie utworów objętych prawami autorskimi. Licencji tego typu używamy, kiedy chcemy dać innym możliwość dzielenia się, wykorzystania czy nawet rozbudowywania naszego dzieła.

Licencja typu GNU GPL (ang. General Public License or GPL): Licencja wolnego i otwartego oprogramowania stworzona przez fundację Free Software Foundation (FSF) w połowie lat osiemdziesiątych. Jej głównym założeniem jest ochrona wolności rozpowszechniania, modyfikowania i wykorzystania oprogramowania. Oprogramowanie objęte tego typu licencją jest oprogramowaniem darmowym, a licencja ma chronić je przed ograniczaniem dostępu użytkownika do tych wolności.

Media cyfrowe: Dowolna forma lub format łączenia, prezentacji i użytkowania wszystkich tradycyjnych treści takich jak dźwięk, obraz, film, tekst, ruch, dotyk oraz dane.

Metodyka: Dział dydaktyki badający metody i techniki nauczania.

119

Mikrofon: Przetwornik elektroakustyczny służący do przetwarzania fal dźwiękowych na prąd elektryczny.

Oprogramowanie otwarte / typu open source: Oprogramowanie, którego kod źródłowy jest powszechnie dostępny, może być swobodnie wykorzystane i modyfikowane.

Ostro ść, regulacja ostro ści: Stan, kiedy promienie przenikające przez obiektyw skupiają się i tworzą wyraźny i ostro zarysowany obraz na płaszczyźnie ogniskowej. Czynność polegająca na odpowiednim dobraniu odległości między obiektywem a fotografowanym przedmiotem pozwalająca promieniom na skupienie się i stworzenie wyraźnego i ostro zarysowanego obrazu fotografowanego obiektu.

Plan ameryka ński: Ujęcie pokazujące postać ludzką od czubka głowy do wysokości kolan. Plan amerykański pozwala na dokładne ukazanie gestów, ponieważ dłonie są dobrze widoczne w kadrze.

Plan ogólny: Pozwala na ukazanie postaci i jej otoczenia trochę bardziej szczegółowo niż ma to miejsce w przypadku planu totalnego.

Plan pełny: Bohaterowie lub bohater znajdują się w centralnej części kadru i ukazani są od czubka głowy po palce stóp.

Plan Sesji Szkoleniowej: Plan Sesji Szkoleniowej to ogólna, zawierająca wszystkie elementy koncepcja sesji szkoleniowej obejmująca pełen harmonogram oraz istotne informacje i materiały (kserokopie, wykaz materiałów, itp.).

Plan średni: Sposób kadrowania polegający na pokazaniu postaci od pasa w górę – tułów, ramiona, głowa. Plan średni służy do ukazywania mimiki bohaterów, dobrze sprawdza się też przy prezentacji języka ciała.

Plan totalny: Najszersze ujęcie/kadr pozwalający odbiorcy na zapoznanie się z miejscem akcji, warunkami w nim panującymi.

Platforma medialna: Środowisko internetowe, które oferuje oprogramowanie (czasem też rozwiązania sprzętowe) przydatne przy tworzeniu, produkowaniu, hostingu, dystrybucji i publikowaniu treści medialnych. Istnieje wiele różnych platform; każda oferuje inne zasoby, narzędzia i materiały, które można wykorzystać przygotowując treści medialne.

Prawa cyfrowe: Prawa związane z tworzeniem, użytkowaniem, publikacją i dostępem do mediów cyfrowych (jak filmy, muzyka czy sztuka), oraz z dostępem do i użytkowaniem komputerów, sieci i urządzeń elektrycznych. Termin stosowany też w kontekście dostępu do i kontrolowania informacji cyfrowych.

Rejestrator: Zbiór systemów elektrycznych i mechanicznych pozwalających na zapisanie filmu na nośniku.

Statyw, trójnóg: Urządzenie posiadające trzy nogi, wykorzystywane jako stabilizator mocowanego na nim sprzętu. Wykorzystywane są zarówno w fotografii, jak i w produkcji filmowej, mają za zadanie zapobiegać niekontrolowanym i niepożądanym ruchom aparatu lub kamery. Redukują drgania urządzenia i dzięki temu pozwalają uzyskać optymalną ostrość obrazu.

Steadicam: System stabilizacji kamery, mechanizm izolujący ruch kamery od operatora. Pozwala uzyskać bardzo płynne ujęcia, nawet gdy operator porusza się szybko po nierównym podłożu.

Warsztat: Praktyczne podejście do szkolenia z określonego zakresu tematycznego – uczestnicy poznają temat poprzez formy bardziej aktywnego udziału niż ma to miejsce w przypadku wykładu.

Webinarium: Rodzaj internetowego seminarium z możliwością obustronnej komunikacji między prowadzącym a uczestnikami dzięki wykorzystaniu wirtualnych narzędzi.

Zarządzanie Cyklem Szkolenia (ang. Training Cycle Management / TCM): Zarządzanie Cyklem Szkolenia to system zawierający różne procesy i narzędzia umożliwiające skuteczne planowanie, przeprowadzenie i ewaluację szkolenia.

Zarządzanie prawami cyfrowymi: Wszelkie działania mające na celu zapobieganie lub utrudnianie procederu piractwa komputerowego.

120

newmediaproduction.eu

NMPM_v.PL

Documents

Transcript of NMPM_v.PL