TWOJE OCZY

NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNYDYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ22 MAJA 2009

reklama

Prof. Jerzy Szafl ik o stanie wzroku polaków

Suche oko– objawy, leczenie, leki

Twoje oczy również potrzebują witamin

Zaćma i jaskra– co warto o nich wiedzieć2 4 5 7str. str. str. str.

2 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ

TWOJE OCZY

Senior Project Manager:

Katarzyna Jasińska,

Redakcja:

Anna Jarosz, Hanna Żurawska,

Opracowanie graficzne:

Graphics&Design Studio

Michał Ziółkowski

Zdjęcia: istockphoto.com

Druk: Presspublica Sp. z o.o.

Nakład: 115 000

www.mediaplanet.com

Widoki polskiej okulistyki

model: diana original design:1984 re launch: 2009 www.scandinavianeyewear.com

G E N U I N E S C A N D I N A V I A N E Y E W E A R S I N C E 1 9 4 8

reklama

Spis treści

Widoki polskiej okulistyki ..2

Kiedy jest za mało łez ........4

Nie trać pola widzenia .......5

Poprawić naturę ..............6

Miej oko na swoją dietę ...... 7

Występowanie schorzeń oku-listycznych i poziom ich le-

czenia w Polsce statystycznie nie odbiega in minus od innych kra-jów Europy. Niemniej jednak są pewne sfery działalności okuli-stycznej, w których jest jeszcze wiele do zrobienia. Problemem jest niska dostępność do jednego z podstawowych zabiegów, jakim jest leczenie zaćmy. Są miejsca w Polsce, gdzie na operację czeka się nawet dwa lata roku. Podobnie kłopotliwa jest mniejsza ilość le-karzy w niektórych regionach (np. świętokrzyskie), a co za tym idzie niedostateczna dostępność badań i leczenia. Powodem takiego stanu rzeczy są niewystarczające środki. Wizyta okulistyczna jest nisko wy- ceniona przez NFZ, a wymaga i stosunkowo długiego czasu, i kosztownych specjalistycznych urządzeń.Najważniejszymi schorzeniami w okulistyce mającymi istotne znaczenie społeczne są w Polsce

zaćma, jaskra, cukrzyca i AMD (zwyrodnienie plamki żółtej oka). Na występowanie ostatniej cho- roby mają wpływ trzy czynniki: wiek, na który oczywiście nie mamy wpływu, spuścizna gene- tyczna (tej też nie zmienimy; na świecie i w Polsce prowadzi się badania genetyczne dotyczące zwyrodnienia plamki żółtej, aby lepiej poznać mechanizm jej wy-stępowania) oraz „praca własna”. Udowodniono ponad wszelką wątpliwość, że bardzo duży wpływ na występowanie i przys- pieszenie występowania tego schorzenia ma palenie tytoniu. Ważna dla zdrowia oczu jest także dieta. Odsuniemy w czasie chorobę prawidłowo się odży- wiając: stosując dietę nisko- tłuszczową (ubogą w tłuszcze nasycone, bogatą w tłuszcze nienasycone i tłuszcze ome-ga-3), bogatą w witaminy i sub-stancje antyoksydacyjne. Ko-rzystna jest również właściwa

suplementacja, ponieważ die-ta – nawet właściwa – nie za-pewni nam wszystkich niezbęd-nych substancji odżywczych i antyutleniaczy (zwalczających wolne rodniki będące jedną z głównych przyczyn starzenia organizmu). Należy tu zazna-czyć, że suplementy należy przyj-mować rozsądnie, przestrzegać dawkowania (nadmiar szkodzi), a najlepiej zasięgnąć opinii specjalisty (specyfików na ryn-ku jest bowiem bardzo wiele). W przypadku zaćmy najważ-niejsze jest szybkie diagnozo-wanie i zabieg. Zaćma prowa-dzi do ślepoty (odwracalnej), ale czas oczekiwania na zabieg znacznie pogarsza rokowanie i zwiększa ryzyko podczas ope-racji. Chory powinien poddać się zabiegowi nie później niż 6 miesięcy od wystąpienia cho-roby. Problem w okulistyce po-lega często na tym, że scho-rzenia nie bolą. Tak się dzieje w przypadku jaskry. W począt-kowej fazie choroba przebie-ga bezobjawowo. Dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i zmian w polu widzenia, ale pa-cjent tego nie odczuwa... Gdy zorientuje się, że coś jest nie w porządku, jaskra może być już zaawansowana. Między innymi z tego powodu jestem orędowni-kiem kontrolnych badań okuli-stycznych u osób w okolicy 45 roku życia. W tym mniej więcej wieku pojawia się zapotrzebo-wanie na okulary do czytania. Jeśli lekarz okulista przeprowa-dzi przy okazji badanie narządu wzroku, może wcześniej wykryć chorobę i rozpocząć leczenie. Zdrowe osoby powinny podda-wać się kontroli okulistycznej co 2-4 lata.

Oczy PolakówZmiana warunków pracy i ży-cia ma wpływ na oczy. Skoń-

czyliśmy teraz wyjątkowe ba-danie przeprowadzone przez mój zespół (szpitala okulistycz-nego i katedry okulistyki; ba-danie sponsorował Urząd Mia-sta Warszawy): przebadaliśmy grupę ponad 2000 dzieci z klas trzecich szkół podstawowych. Braliśmy pod uwagę wszystkie dzieci (z losowo dobranych szkół warszawskich), więc otrzymali-śmy obraz populacyjny. Wyni-ki, które uzyskaliśmy są nieco przerażające – prawie 50% dzie-ci ma wadę wzroku lub jest du-że prawdopodobieństwo, że ta wada wystąpi. Monitorowanie wad wzroku u dzieci wskazuje, że ze względu na niehigienicz-ne zachowanie – przewlekłe sie-dzenie przed komputerem – licz-ba krótkowzroczności, do której wcale nie musiało dojść, znacz-nie się zwiększa. Okuliści nie są wrogami komputerów, lecz wskazują na potrzebę rozsądne-go korzystania z nich. Młodzie-ży brakuje ruchu – uprawiają za mało sportów ogólnorozwojo-wych, a to też ma niekorzystny wpływ na wzrok. Podsumowując: będziemy mie-li lepszy wzrok przestrzegając higieny (m.in. rozsądne korzy-stanie z komputera), właści-wie się żywiąc (najlepsza dla oczu jest tzw. dieta śródziem-nomorska), nie paląc tytoniu i uprawiając ogólnorozwojową aktywność fizyczną. Taki tryb życia podziała zresztą korzyst-nie na cały organizm, nie tyl-ko na funkcjonowanie narządu wzroku. Prof. Jerzy SzaflikPrzewodniczący Polskiego To-warzystwa Okulistycznego, kierownik II Katedry Okulisty-ki Warszawskiego Uniwersyte-tu Medycznego, dyrektor Samo-dzielnego Publicznego Szpitala Okulistycznego w Warszawie

Polskie Towarzystwo Okuli-styczne realizuje swoje zada-nia w trzech płaszczyznach:1. Działa na rzecz podnosze-nia kwalifikacji lekarzy oku-listów (sympozja, szkolenia, itp. specjalistów, zjazdy, tre-ningi)2. Zajmuje się zagadnienia-mi związanymi z organizacją środowiska lekarzy okulistów i reprezentuje interesy tej gru-py zawodowej.3. Działa na rzecz kontaktów i wymiany wiedzy oraz doświad- czeń między lekarzami okulis- tami w Polsce i na świecie.

NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 3

TWOJE OCZY

Senior Project Manager:

Katarzyna Jasińska,

Redakcja:

Anna Jarosz, Hanna Żurawska,

Opracowanie graficzne:

Graphics&Design Studio

Michał Ziółkowski

Zdjęcia: istockphoto.com

Druk: Presspublica Sp. z o.o.

Nakład: 115 000

www.mediaplanet.com

reklama

1. Dużo wiemy na temat chorób oczu takich jak zaćma czy jaskra. Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem jest jednak chorobą mało znaną wśród społeczeństwa, a także wśród części lekarzy. Dla-czego tak się dzieje?

Mają państwo rację, AMD nie była do tej pory szerzej znaną jednost-ka chorobową. Dopie-ro w ostatnich latach zaczęto mówić o AMD, jako o głównej przyczy-nie praktycznej ślepo-ty po 50 r.ż. Składało się na to wiele czynni-ków, przede wszystkim starzenie się popula-cji na świecie. Musimy pamiętać, że zapadalność na tę chorobę rośnie wraz z wiekiem, a szczególnie narażone są osoby po 50 r.ż. Obecnie przyjmuje się, że do-tkniętych AMD jest ok. 30 milio-nów ludzi na świecie w tym ok. 1,2 miliona w Polsce. Szacuje się, że co roku liczba chorych wzra-sta o ok. 5milionów osób, a co za tym idzie w krajach rozwiniętych AMD staje się głównym wyzwa-niem dla okulistów. AMD jest co-raz częściej określana epidemią ślepoty XXI wieku, ale wszystko wskazuje na to, że powoli zaczy-na być opanowywana. Kolejnym czynnikiem, który po-wodował małe zainteresowanie AMD był brak jakiejkolwiek moż-liwości leczenia tej choroby, co przekładało się na tezę, że zmia-nami zwyrodnieniowymi plam-ki nie warto się zajmować. W ostatnich kilku latach do prak- tyki klinicznej wprowadzone zo-stały nowe terapie, które pozwa- lają dać nadzieję naszym pacjen-tom na utrzymanie a nawet po-prawę widzenia. Obecny rozwój metod diagnostycznych oraz możliwość podjęcia prób lecze-nia AMD, na nowo odkryły dla okulistów i pacjentów tę strasz-ną chorobę.

2. Jakie osoby są szczególnie za-grożone zachorowaniem na tą chorobę?

Schemat powstawania AMD nie jest niestety do końca poznany. Przyjmuje się, że szczególnie za-grożone AMD są osoby po 50 r.ż. Częściej jednak dotyczy ona ko-biet. Znaczenie ma również rasa – badania kliniczne potwierdziły, że rasa biała jest najbardziej nara-żona na chorobę. Nie bez znacze-nia są oczywiście choroby serca i układu krążenia oraz palenie ty-

toniu. Ponadto ryzyko AMD wzra-sta u osób otyłych, nadużywają-cych alkoholu, z małą zawartością związków chemicznych reduku-jących ilość wolnych rodników w diecie (tzw. antyoksydantów), a także u osób zbyt długo pozosta-jących na słońcu. Bardzo ważne, choć dopiero poznawane są czyn-niki genetyczne – do tej pory po-

znanych jest kilka loci w ludzkich chromosomach podejrzewanych o zwiększanie ryzyka wystąpie-nia AMD.

3. Jakie metody diagnostyczne po-winno się stosować w wykrywaniu tej choroby?

Najważniejszym i najbardziej do-stępnym jest podstawowe badanie okulistyczne obejmujące badanie ostrości widzenia oraz ocenę dna oka przez lekarza okulistę. Gdy wykryje on zmiany degeneracyj-ne centralnej siatkówki może roz-szerzyć diagnostykę o nieinwazyj-ne badanie OCT (tomografia oka) i angiografię fluoresceinową oraz angiografię indocyaninwą – bada-nia służące zobrazowaniu naczyń krwionośnych. Na każdym kroku trzeba przypominać, że pacjenci sami mogą oceniać rozwój AMD poprzez regularne wykonywanie testu AMSLERA Zakłada się, że każdy pacjent po 50 r.ż. powinien wykonać test Amslera przynaj-mniej raz w roku.

4. Czy choroba jest wyrokiem? Czy możemy jej zapobiegać lub sku-tecznie ją leczyć?

Metody leczenia uzależnione są od typu AMD, czyli od postaci wy- siękowej lub suchej. Leczenie po- staci suchej AMD sprowadza się do leczenia zapobiegawczego pod postacią suplementacji diety. Badania kliniczne potwierdziły, że podaż antyoksydantów zmniej-sza ryzyko rozwoju suchego AMD oraz przejścia w formę wysiękową AMD o 25%. Postać wysiękowa ma przebieg znacznie bardziej gwałtowny i częściej prowadzi do ciężkiej utra-ty widzenia. Uznanymi metoda-mi leczenia wysiękowego AMD

do chwili obecnej są: laserotera-pia (wybrana, niewielka grupa pa-cjentów), terapia fotodynamiczna i iniekcje doszklistkowe inhibito-rów anty-VEGF. Przed wprowa-dzeniem iniekcji doszklistkowych celem naszego leczenia było zatrzy-manie lub spowolnienie rozwoju AMD. Dopiero wprowadzenie in-iekcji do ciała szklistego (zastrzy-

ków do oka) dało pacjentom z wy-siękowym AMD szanse nie tylko na stabilizację choroby, lecz również na poprawę widzenia, którą ob-serwujemy u ponad 30% chorych. Trzeba jednak pamiętać, że meto-dę leczenia wybiera się indywidu-

alnie w zależności od postaci AMD i jej zawansowania.

5. W jakim kierunku będą się rozwijały metody leczenia AMD w przyszłości?

W chwili obecnej największe na-dzieje pokłada się w badaniach genetycznych oraz w wykorzy-staniu komórek macierzystych w leczeniu AMD. Są to nieste-ty badania słabo zaawansowane i możemy jedynie przypuszczać, że ich skuteczność będzie większa niż obecnie stosowanych.

6. Jakie metody leczenia są dostęp-ne dla polskich pacjentów?

W Polsce stosuje się obecnie wszyst-kie znane na świecie metody lecze-nia AMD. Jedyny problem stanowi powszechność ich dostępu oraz ce-na. W państwowej służbie zdrowia leczenie jest w pełni refundowa-ne przez NFZ, niestety ilość przy-

znawanych procedur nie pokrywa zapotrzebowania na tego rodzaju leczenie. Również coraz większa liczba ośrodków prywatnych ma w swojej ofercie metody leczenia AMD, tu jednak główną przeszkodą w szerszym zastosowaniu jest wy-soka cena terapii.

7. Gdzie polscy pacjenci chorują-cy na AMD mogą szukać pomocy? Do kogo powinni się zwrócić?

Staramy się, jako Stowarzyszenie AMD, aby pacjenci mogli otrzymać pierwsze informacje o chorobie i ośrodkach specjalizujących się w leczeniu tej choroby już na etapie lekarza pierwszego kontaktu oraz okulisty w swojej przychodni. Dla-tego bierzemy czynny udział w zjaz-dach i kongresach lekarzy rodzin-nych oraz organizujemy szkolenia i kongresy na temat AMD dla leka-rzy okulistów. Służymy również in-formacjami pod tel. Sekretariatu Sto-warzyszenia AMD nr 022 515 80 01 .

AMD – Epidemia ślepoty XXI wieku

wprowadzenie iniekcji do ciała szklistego

dało pacjentom z wysiękowym AMD

szanse nie tylko na stabilizację choroby, lecz

również na poprawę widzenia.

Wywiad z Prof. dr hab. n.med Andrzejem Stankiewiczem, prezesem Stowarzyszenia AMD

4 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ

TWOJE OCZY

Kobiety częściej niż męż-czyźni mają ten problem,

co zwykle jest związane ze zmia-nami hormonalnymi, jakie bez przerwy zachodzą w organizmie pań. Lekarze uważają, że co dru-ga osoba pracująca przy kompu-terze ma tzw. suche oko.

A oku potrzebne są łzy. Na-wilżają powieki i pozwalają, by swobodnie się otwierały i zamy-kały. Gdy ich brakuje lub mają nieprawidłowy skład, oczy prze-stają dobrze pracować. Zaczyna-ją piec, swędzieć, szybko się mę-czą i są nadwrażliwe na światło. Mogą też nadmiernie łzawić, bo tak reaguje na wiatr i słońce po-drażniona rogówka. Schorzenie jest bardzo uciążliwe, przeszka-dza w normalnym funkcjono-waniu, obniża jakość życia.

Co wysusza oczy? Jeśli codziennie więcej niż dwie godziny spędzasz przy moni-torze, oczy mogą być zaczer-wienione i przesuszone. Fale elektromagnetyczne emitowa-ne przez komputer przyciąga-ją kurz i powodują, że powie-ki szybciej wysychają. Szkodzi im także klimatyzacja, dym pa-pierosowy i kosmetyki, np. pu-der do powiek, tusz do rzęs. Jeśli codziennie się malujesz, a nie nawilżasz oczu, może się poja-

wiać uczucie piasku pod powie-kami. Suche oko to także dole-gliwość wielu kobiet w ciąży, a także biorących tabletki anty-koncepcyjne. Podobny problem mają też panie po menopauzie, gdy w organizmie obniża się po-ziom estrogenów. Brak łez może być również sygnałem niektó-rych chorób, np. nadczynności tarczycy, cukrzycy.Schorzenie może się rozwinąć je-żeli przyjmujemy leki ordynowa-ne przy leczeniu depresji, scho-rzeń reumatycznych i kłopotach z przemianą materii. Na zespół suchego oka cierpią także oso-by niedożywione, przebywające w ostrym klimacie, suchym po-wietrzu lub narażone na kontakt z gazami przemysłowymi.

Skąd się biorą łzyZa nawilżanie powierzchni oka, jak również zapobieganie in-fekcjom oraz regulację ostrości wzroku odpowiada fi lm łzowy. Składa się on z trzech warstw – śluzowej, wodnej i lipidowej (tłuszczowej). Warstwa tłusz-czowa chroni przed odparowa-niem znajdującą się pod nią po-włokę wodną. Warstwa wodna czyści powierzchnię rogówki i dostarcza jej tlen. Śluzowa zaś, odpowiada za wygładzanie powierzchni rogówki i ułatwia

Kiedy jest za mało łezStale zmęczone oczy i uczucie piasku pod powiekami to pierwszy sygnał, że oczy są wysuszone, że brakuje im łez. Być może to tylko chwilowe przemęczenie. Ale tak samo objawia się dolegliwość nazywana zespołem suchego oka.

rozprowadzenia warstwy wod-nej po powierzchni oka. Oko wytwarza 1,5 – 2ml łez na dobę, a gdy jest podrażnione – dwukrotnie więcej. W zdrowym oku łzy uwalniane są co 5 -12 se-kund. Jednak, gdy oczy są nara-żone na działanie szkodliwych czynników, mechanizm uwal-niający łzy staje się niewydol-ny. Nie może wytworzyć więcej łez, a więc również dobrze na-wilżać oka.

Jak sobie pomóc?Od tego, jak dbamy o oczy zale-ży ich kondycja, ostrość widze-nia, a niekiedy także i to, czy cierpimy na bóle głowy. Dlate-go warto pamiętać o własnym BHP dla oka.– Kiedy pracujesz przy kompute-rze staraj się co pół godziny ode-rwać oczy od monitora.– Nie zapominaj o nawilżaniu, a przynajmniej o wietrzeniu po-koju, w którym pracujesz. – Zachowaj odpowiednią odle-głość od monitora, nie może stać on bliżej niż 50 cm od oczu.– Wykonuj ćwiczenia rozluźnia-jące, np. patrz na boki, raz w lewo,raz w prawo poruszając tylko gałkami oczu, patrz raz bliżej, raz dalej (np. za okno). – Gdy oczom brakuje łez, korzy-staj z kropli, które potocznie na-

zywane są sztucznymi łzami. Kro-ple przynoszą natychmiastową ulgę, a suchość oczu ustępuje.– Nie zapominaj o diecie chro-niącej wzrok. Powinna być bo-gata w witaminy A, C i E, zali-czane do antyoksydantów, czyli przeciwutleniaczy. Ważna jest też luteina, która fi ltruje szko-dliwe dla oczu promieniowanie UV. Luteinę zawiera brukselka, kapusta, zielony groszek, kuku-rydza i żółtka jaj. Najwięcej jest jej w szpinaku. Oczy potrzebują także marchewki, moreli, dyni, ryb i czarnych jagód

Jeśli krople nie pomogąTrzeba iść do okulisty. Są bo-

LASER WYOSTRZAWZROKPrzy jego użyciu koryguje

się nadwzroczność, krótko-wzroczność i astygmatyzm. Do zabiegów kwalifi kowani są pa-cjenci, którzy mają więcej niż 20 lat (u dzieci gałki oczne nie są w pełni ukształtowane, a wadawzroku nie jest stabilna), ale mniej niż 65 lat. By poddać się laserowym zabiegom trzeba mieć wadę wzroku ponad +/- 2 dioptrie i stabilną, tzn. taką sa-mą w ciągu ostatnich 12. mie-sięcy (jeśli wada ma skłonność do pogłębiania się, operacja mo-głaby przynieść tylko przejścio-wą poprawę).Do zabiegów laserowych istnie-ją przeciwwskazania natury me-dycznej. Z chirurgicznej korek-cji nie mogą skorzystać chorzy na jaskrę, zaćmę, bakteryjne i wirusowe zapalenia oczu, cu-

krzycę, zespół suchego oka, silne alergie oraz ci, którzy mają zmia-ny lub zwyrodnienia siatków-ki z predyspozycjami do jej od-warstwiania, trwałe pourazowe uszkodzenie rogówki w postaci blizn, przyjmują leki upośledza-jące gojenie (tzw. kortykostero-idy). Przed zabiegami laserowy-mi trzeba przejść serię badań kwalifi kacyjnych, m.in. bada-nie ostrości wzroku i ocenę re-frakcji (załamywanie się światła po wejściu do gałki ocznej).Najpopularniejsze dziś metody laserowej korekcji wzroku to LA-SIK i LASEK będąca jej odmianą. Mogą być stosowane do korekcji krótkowzroczności nawet do -15 dioptrii, nadwzroczności do +6 dioptrii oraz astygmatyzmu do 6 dioptrii. Koszt zabiegów to 1800-2500 zł za jedno oko.

reklama

wiem proste sposoby, które mo-gą nas uwolnić od zespołu su-chego oka.Popularną metoda leczenia jest założenie na stałe lub tylko na jakiś czas blokady punktów łzowych. Blokadę stanowią za-tyczki (kolagenowe lub hydro-żelowe), nazywane koreczka-mi. Dzięki nim na powierzchni gałki ocznej pozostaje większa ilość tzw. własnego fi lmu łzo-wego i ustępują objawy zespołu suchego oka. Metoda jest pro-sta, w pełni odwracalna (korecz-ki można usunąć) i niebolesna. W większości przypadków po ta-kim zabiegu nie ma już potrze-by stosowania kropli do oczu.

reklama

NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 5

TWOJE OCZY

Nie trać pola widzeniaWzrok to najważniejszy z naszych zmysłów. Blisko 80 proc. odbieranych przez mózg wrażeń dostarczają właśnie oczy. Niestety, współczesnemu człowiekowi sprawiają coraz więcej problemów.

Większość z nas wiele go-dzin każdego dnia spędza

na czytaniu – ucząc się i pracując. Paradoksalnie, im bardziej oczy są nam potrzebne, tym gorzej wi-dzą. Odpowiada za to nie tylko genetyka i degradacja środowi-ska, ale także styl życia. Wśród największych zagrożeń wymienia się dwie poważne choroby oczne – zaćmę i jaskrę. Tą pierwszą moż-na skutecznie pokonać, tą drugą – jedynie powstrzymać.

ZaćmaTo postępujące mętnienie so-czewki. Może zacząć się od środ-ka i postępować ku brzegom lub odwrotnie – od obrzeży kroczyć ku środkowi. Katarakta w 90 proc. przypadków jest wyni-kiem starzenia się or-ganizmu, choć może być też (zdarza się to raczej rzadko) wadą wrodzoną. Chorują na nią głó- wnie ludzie 60-80-letni. Może być też sprowokowana przez urazy oka, pracę w warunkach szkodliwych (np. w hutnictwie), kontakt oczu z chemikaliami, stany zapalne wnętrza oka czy przewlekłe choroby, np. cukrzy-ca, a także przyjmowanie leków sterydowych, hormonalnych lub przeciwreumatycznych.Zaćmie nie można zapobiec pro-wadząc odpowiedni tryb życia al-bo stosując jakąś dietę czy krople do oczu. Nie unikniemy jej tak sa-mo, jak zmarszczek czy siwizny. Nie oznacza to jednak, że każdy z nas zachoruje. Ale jeśli już, to musimy wiedzieć, że choroba ta prawie u każdego przebiega ina-czej – niekiedy rozwija się przez kilka miesięcy, a czasem przez długie lata. Zawsze jednak efekt jest ten sam: pogorszenie widze-nia oka, w którym wystąpiła.

Jak się zaczyna. Najpierw pojawia się niewyraźne widzenie, które-go nie likwiduje zakładanie coraz silniejszych szkieł. Z czasem mie-wasz olśnienia w jasnym świetle

dziennym, a lepiej widzisz przy zachmurzonym niebie i o zmierz-chu. W nocy światła nie są po-jedynczymi punktami, ale po-siadają tzw. halo, które można porównać do widzenia we mgle. Z czasem słabe widzenie unie-możliwia wykonywanie codzien-nych czynności.

Diagnostyka. Potrzebna jest do te-go standardowa aparatura, w jaką wyposażony jest każdy gabinet okulistyczny. Na początek lekarz zakłada nam na nos kolejne szkła korekcyjne i prosi, byśmy czytali rzędy cyfr i liter. Jeśli nie udaje się mu dobrać szkieł, byśmy ostro wi-

dzieli, musi się przyjrzeć soczew-ce. Najpierw jednak zakrapla lek, który rozszerza źrenice. Gdy to nastąpi, okulista ocenia soczew-kę. Jeśli jest zmętniała – zwykle stwierdza zaćmę. Gdy tak nie jest – musi szukać innych przyczyn złe-go widzenia.

Kiedy operować. Zaćma jest do-legliwością, której najlepiej po-zbyć się jak najszybciej, gdy tylko zacznie utrudniać życie. Zabiegi robi się w każdym stadium roz- woju katarakty. Można go prze- prowadzić u każdego – u kilkuty-godniowego dziecka (gdy ma wro-dzoną zaćmę) i ponad 100-letnich seniorów. Czas operacji ma du-że znaczenie, bo późno operowa-na zaćma może przejść w tzw. zaćmę przejrzałą. Tę postać cho- roby o wiele trudniej operować. Poza tym trzeba się liczyć z powi-kłaniami. Zabieg można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Trwa około pół godziny. Gdy od-poczniemy, po około 2 godzinach można wrócić do domu. Jeśli za-ćma dotyczy obu oczu, zawsze

najpierw operuje się jedno oko, a po kilkunastu dniach – drugie. W nowoczesnej chirurgii zaćmy stosuje się obecnie tzw. metodę: zewnątrztorebkową. Polega ona na usunięciu jądra soczewki i ota-czających ją tzw. mas korowych, a pozostawieniu torebki, do któ-rej wkłada się sztuczną soczew-kę. W czasie zabiegu chirurg mo-że wykonać szerokie cięcie, przez które wypchnie jądro soczewki, oczyści wnętrze z mas korowych i wszczepi sztuczną soczewkę. Może też zrobić zaledwie 3 mm cięcie przez które umieści w oku specjalny aparat rozdrabniający i odsysający zmętniałą soczewkę.

Przez ten niewielki otwór umie- szcza w oku zwijalną soczewkę, która rozprostowuje się wewnątrz pozostawionej torebki soczewki. Metoda ta, to fakoemulsyfikacja.

JaskraTo podstępna choroba nerwu wzrokowego. Dotyka ludzi w każ-dym wieku. Może być też wrodzo-na. Sprzyja jej rodzinne obciąże-nie schorzeniem, choroby układu krążenia oraz wiek. Może być też następstwem urazu lub powta-rzających się stanów zapalnych

wewnątrz oka. Choroba najczę-ściej jest wykrywana przypadko-wo i ... zbyt późno. 50 proc. cho-rych trafia do lekarza, gdy jaskra jest bardzo zaawansowana i na uratowanie wzroku nie ma wiel-

kich nadziei. Szanse chorym daje tylko wczesne rozpoznanie i prze-strzeganie zasad leczenia określo-nych przez specjalistę.

Jak się zaczyna. Trudno zauważyć pierwsze oznaki schorzenia, bo ja-skra przez wiele lat może rozwijać się bez objawów. Jednak powol-ne uszkodzenie nerwu wzrokowe-go postępuje. Z czasem pojawia się ból, zaczerwienienie. Chory widzi tęczowe koła wokół źródła światła, pojawiają się zaburzenia widzenia. Jak dochodzi do uszko-dzenia nerwu wzrokowego? We-wnątrz gałki ocznej dochodzi do stałego krążenia płynu, czyli cie-czy wodnistej, która zaopatruje tkanki w substancje odżywcze i odprowadza z nich produkty przemiany materii. Powstający płyn odpływa do naczyń krwiono-śnych przez część oka, którą na-zywa się kątem przesączania. Gdy kąt zamknie się lub naturalnie występujące w nim otworki za-tkają się, zostaje zaburzona rów-nowaga między ilością powsta-jącego płynu a jego odpływem. W efekcie ciśnienie wewnątrz oka, które przypomina zamkniętą kulę, podnosi się, a to prowadzi do nieodwracalnego zniszczenia włókien nerwowych siatków-ki oraz odżywiających je naczyń krwionośnych, zaniku nerwu wzrokowego i w konsekwencji do utraty wzroku.Diagnostyka. Najpierw lekarz zbiera wywiad, by ustalić czy w rodzinie chorego występowa-ła jaskra. Chorobie sprzyja także nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, bezdech nocny, zaburzenia gospo-darki lipidowej, skurcz naczyń krwionośnych, migrena oraz

krótkowzroczność, a poza tym długie stosowanie leków z gru-py kortykosteroidów. Następ-nie okulista wykonuje badania. Ocena wady refrakcji. Przy nad-wzroczności (okulary plusowe)

częściej dochodzi do jaskry za-mkniętego kąta, a przy krótko-wzroczości (okulary minusowe) do jaskry otwartego kąta. Uży-wając tonometru, mierzy się też ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ko- lejne badanie, mające podsta-wowe znaczenie dla rozpozna-nia jaskry, ocenia kąt przesącza-nia (ganioskopia). Badanie daje odpowiedź, czy kąt przesączania jest otwarty, szeroki, czy wąski lub zamknięty. Badanie dna oka umożliwia ocenę nerwu wzroko-wego z jego zagłębieniem oraz otaczającego go pierścienia ner-wowo-siatkówkowego. Peryme-tria, czyli badanie pola widzenia jest równie ważne, bo pozwala ocenić stopień upośledzenia wi-dzenia. W diagnostyce jaskry wy-korzystuje się także różne tech-niki obrazowe, które pozwalają przeanalizować, np. wielkość tarczy nerwu wzrokowego czy grubość włókien nerwowych siatkówki.

Kiedy operować. Leczenie opera-cyjne jaskry wykonuje się tylko w szczególnych sytuacjach, np. u dzieci, które mają wrodzoną jaskrę, jeśli mimo leczenia far-makologicznego nerw wzrokowy szybko ulega dalszemu uszko-dzeniu lub wówczas, gdy za po-mocą kropli nie udaje się obni-żyć ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.Podstawą leczenia jaskry jest spowolnienie lub zatrzymanie niszczenia nerwu wzrokowego, a więc ocalenie wzroku. Najsku-teczniejszą metodą jest podawa-nie kropli przeciwjaskrowych, które są dobierane indywidual-nie dla każdego pacjenta. Zada-

niem leku jest zarówno hamowanie wytwarza-nia cieczy wodnistej, jak i usprawnianie jej odpły-wania z oka. Poza tym cho-ry powinien stosować tzw. sztuczne łzy, które chro-nią gałkę oczną przed wy-sychaniem. Ważna jest też neuroprotekcja, czyli

ochrona nerwu wzrokowego. Do-brze temu służą kwasy omega-3, wyciąg z miłorzębu japońskie-go oraz metylokobalamina, czy-li witamina B12.

Anna Jarosz

reklama

50 proc.chorych trafia do lekarza, gdy

jaskra jest już bardzo zaawansowana

i na uratowanie wzroku nie ma już wielkich

nadziei.

Zaćmie nie można zapobiec prowadząc

odpowiedni tryb życia… nie oznacza

to jednak, że każdy z nas na nią zachoruje.

6 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ

TWOJE OCZY

Poprawić naturęMimo mody na „naturę” niekiedy musimy poprawić jej dzieło – np. gdy wyposażyła nas w organ widzenia, który nie spełnia swojej funkcji tak, jak powinien. Właściwa korekcja wad wzroku jest istotna – od niej zależy, czy, w jaki sposób i jak długo będziemy odbierać bodźce z zewnątrz za pośrednictwem oka.

reklama

Specjaliści JZO zalecają, by zarówno dzieci, jak i dorośli zawsze nosili soczewki okularowe z powłokami antyrefl eksyjnymi. Najlepsze są soczewki z zaawansowanymi powłokami antyrefl eksyjnymi MYSTIC i IDEAL (powłoka nagrodzona Laurem Konsumenta, Odkrycie Roku 2008). Gwarantują one zwiększony komfort widzenia. Szczególnie jest to ważne podczas wielogodzinnej pracy wzrokiem, np. przy kom-puterze. W okularach dla dzieci, najlepiej zdecydować się na specjalne soczewki MIŚ, które zapewniają estetyczny wygląd dziecięcych oku-larów oraz ich bezpieczne użytkowanie.Osoby, wymagające korekcji do obserwacji przedmiotów położonych w różnych odległościach, powinny skorzystać z szerokiej gamy socze-wek progresywnych, np. z zaawansowanych technologicznie socze-wek ANATEO o zindywidualizowanej konstrukcji.Pamiętajmy również o ochronie wzrou przed szkodliwym promienio-waniem UV. W tym celu zalecane są szczególnie soczewki fotochro-mowe, z wiodącą marką TRANSITIONS, oraz soczewki polaryzacyjne i barwione. Więcej o soczewkach JZO na stronie www.jzo.com.plSoczewki okularowe JZO dostępne są u optyków na terenie całej Polski.

SPECJALIŚCIJZO WYJAŚNIAJĄ

jakie wybraćsoczewki okularowe

Oko jest nie tyle zwiercia-dłem duszy, co oknem na

świat. Przez nie odbieramy ok. 80% bodźców z otoczenia. Oko działające wadliwie i niewspo-magane właściwą korekcją jest narażone na znaczne problemy z funkcjonowaniem w ogóle... Typowe wady wzroku koryguje się za pomocą soczewek okula-rowych lub kontaktowych. Wła-ściwe dopasowanie soczewek okularowych jest bardzo ważne. Stanowią one bowiem dodatko-wy układ optyczny, który musi współpracować z okiem. W przy-padku okularów musimy powia-domić specjalistę, do czego bę-dą nam potrzebne – gdyż czasami

inne szkła dobiera się do pracy przy komputerze (odległość oka od monitora – ok. 50 - 60 cm), a inne do czytania (odległość oka od „celu” – ok 40 cm). Do wyboru mamy soczewki szklane i plasti-kowe. Szklane są cięższe od pla-stikowych (co ma znaczenie przy wadzie większej niż 3-4 dioptrie)i nieco mniej elastyczne (przez co mogą się łatwiej uszkodzić), ale są za to mniej podatne na zary-sowania, dzięki czemu będą nam służyć dłużej.Ścisłe zasady dotyczą też dobo-ru oprawek – osoby, które często wkładają i ściągają okulary, nie powinny upierać się przy szkłach w delikatnych oprawkach. Mogą

RZUT OKA NA HISTORIĘNie ma pewności, kto i kiedy

wymyślił okulary. Faktem pozostaje, że ich przodkiem by-ło szkło powiększające stosowane przez starożytnych rzemieślników podczas precyzyjnej pracy. Okula-ry chroniące przed słońcem to pa-tent pochodzący z XVIII wieku.

Najstarsze soczewki pochodzą ze starożytnej Asyrii (II tysiąclecie p.n.e.). Nie wiadomo, czy słu-żyły jako szkło powiększające, czy człowiek stosował je do ogni-skowania promieni, aby rozpa-

lić ogień. Precyzyjnie wykonane drobiazgi z tego okresu świadczą raczej o tym pierwszym wykorzy-staniu. Wykorzystanie soczewek jako środka korygującego wady wzroku wydaje się potwierdzone w starożytnym Rzymie – Neron miał obserwować walki gladiato-rów przez specjalnie wyszlifowa-ny szafi r. Im dalej w czasie, tym więcej świadectw używania so-czewek do korekcji wzroku. Znali je w XI-XII wieku n.e. Chińczycy, Arabowie, a także Wikingowie. Pierwsze okulary z prawdziwe-

go zdarzenia korygujące krótko-wzroczność powstały w Europie pod koniec XIII lub w połowie XV wieku. Przełom przyniósł wiek XVI o odkrycia w dziedzinie opty-ki dokonane przez niemieckiego astrologa Jana Keplera. W XIX wieku soczewki (począt-kowo monokle, następnie bino-kle) znajdowały się już w pow-szechnym użyciu. Były bardzo drogie i należały do nowocze-snych drobiazgów, więc stały się w tym czasie symbolem mądrości i bogactwa.

Przed promieniami słoneczny-mi wzrok chronili już staro-

żytni... Eskimosi. Nie stosowali jednak szkła, lecz przedmioty przy-pominające okulary wykonane z rogu, kości lub drewna. Przy-ciemniane soczewki mieli jakoby stosować od około XII wieku Chiń-czycy (nosili je sędziowie, aby ukry-wać wyraz twarzy podczas proce-sów). Okulary z przyciemnionymi szkłami opatentował w połowie

XVIII wieku James Escott. Popu-larność zdobyły jednak dopiero na początku XX wieku. Przełomem okazało się wykorzystanie w ich produkcji plastiku oraz... rozwój lotnictwa. Pilot nie mógł bowiem latać nie chroniąc oczu. W 1937 roku okularami przeciw-słonecznymi dla lotników ame-rykańskich marki Ray-Ban zade-biutowała fi rma Bauch & Lomb(w 1999 roku marka weszła w skład

włoskiej grupy Luxottica). Obec-nie Ray-Bany to najchętniej ku-powane okulary przeciwsłonecz-ne świata. Lubują się w nich gwiazdy Hol-lywoodu – nosili je m.in. Au-drey Hupburn (np. w „Śniadaniu u Tiff anego”), Tom Cruise („Top Gun”), Sara Jessica Parker (także jako Carry Bradshow w „Seksie w wielkim mieście”), Madonna, Will Smith.

OCHRONA PRZED SŁOŃCEM

się one bowiem szybko odkształ-cić, przez co zmieni się oś optycz-na i okulary przestaną działać właściwie (w skrajnych przypad-kach noszenie źle dobranych lub gotowych okularów z bazaru mo-że spowodować bóle głowy, roz-drażnienie, problemy ze snem, a nawet widzenie podwójne).Jeśli już oprawka ma być delikat-na, to należy zwrócić uwagę na stabilną ramę dobrej jakości, któ-ra zachowa zgodność osi optycz-nej z osią widzenia. Do pracy przy komputerze najlepiej wybrać oku-lary bez górnej ramy, do czytania – bez dolnej, a do prowadzenia po-jazdów – duże oprawki, aby szkło zasłaniało całe oko.

Wybawieniem dla nieznoszą-cych okularów są soczewki kon-taktowe. Ich najważniejszą za-letą dla użytkownika jest to, że ich nie widać. Największą wa-dą natomiast jest fakt, że trze-ba potrafi ć nałożyć je na oko. Po-nadto nie powinny ich stosować osoby, które cierpią na zespół su-chego oka. O to czy mogą je bez uszczerbku na zdrowiu nosić po-winny pytać specjalistę zwłasz-cza osoby cierpiące na cukrzycę i alergię (uczulają nie tyle so-czewki, co płyny do pielęgnacji soczewek). Podobnie jak okula-ry, soczewki kontaktowe musi dobrać okulista lub optometry-sta po wcześniejszym zbadaniu

wady oraz ocenie stanu oka. Spe-cjalista doradzi również, jakie wybrać i dobierze ich rozmiar (za-równo zbyt mała, jak i zbyt duża soczewka może powodować dys-komfort). Tego, które są najlep-sze – jednodniowe, tygodniowe, miesięczne, nisko, średnio czy wysoko uwodnione, miękkie czy twarde – nie sposób jednoznacz-nie stwierdzić. Zadecyduje spe-cjalista i użytkownik oraz styl ży-cia, jaki prowadzi.

Hanna ŻurawskaKonsultacja,

Wojciech NowakOptometrysta,

fi rma Bausch&Lomb.

reklama

Obecnie mniej więcej 125 mi-lionów ludzi na świecie no-

si soczewki kontaktowe. Samą ideę takich soczewek wymyślił podobno na początku XVI wiekunajbardziej renesansowy z ludziRenesansu – Leonardo da Vinci.Pierwsze szkło, które korygowa-

BLIŻEJ OKAło wzrok i można je było bez pro-blemu założyć na gałkę oczną, po-wstało pod koniec XIX wieku. Miałook. 2 cm grubości i mogło być no-szone przez kilka godzin dziennie.Przełom nastąpił w latach 60-tychXX wieku wraz z pojawieniem się miękkich soczewek kontaktowych

wykonanych z hydrożelu. W 1999 roku zaczęto wykorzystywać w pro-dukcji soczewek kontaktowych hy-drożel silikonowy, który przepusz-cza stosunkowo dużo tlenu. Prace nad ulepszeniem technologii (po-limerami trzeciej generacji) wciąż jednak trwają.

NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 7

TWOJE OCZY

Osoby pracujące fizycznie i sportowcy potrzebują tych

samych składników odżywczych co ludzie, których wysiłek ograni-cza się do intensywnego myślenia. Zmieniają sięjednak proporcje (np. prowadząc siedzący trybżycia nasze ciało nie zu-żyje takiej ilości kaloriijak w ruchu). Rzecz masię podobnie z oczami:korzysta z nich każdy, ale ci, którzyspędzają sporo czasu przy kompu-terze, „męczą je” bardziej. W związ-ku z tym muszą uzupełnić codzien-ny jadłospis o produkty bogate w witaminę A (tłuszcze) i prowita-minę A, czyli beta-karoten (zawar-ty we wszystkich pomarańczowych warzywach i owocach oraz w szpi-naku i brokułach).– Tak naprawdę istotne jest nie tylko dostarczanie organizmo-wi składników odżywczych, aleprzede wszystkim to, żeby owesubstancje zostały przez nasz or-ganizm wchłonięte, a co za tymidzie – wykorzystane – informujeEwa Deborska, dietetyk z war-szawskiej poradni Food & Dieta.– Beta-karoten zostanie właściwieprzyswojony tylko w towarzystwietłuszczu.Stary sposób: spożywanie masła,aby oczy były zdrowe, w świetlenajnowszych badań nie znajdujezastosowania. Produkty zawierającewitaminę czy prowi-taminę witaminy A naj-lepiej zostaną wyko-rzystane przez organizmw towarzystwie tłu-szczów roślinnych.– Wystarczą dwie, trzy krople tłuszczu do dania z brokułów czy do szklan-ki soku z marchwi – mó-wi Ewa Ceborska – Warto jeść też jagody. Poza tym, że jagody zawierają anty-oksydanty, czyli składniki które za-pobiegają szkodliwemu wpływowi tlenu na nasze komórki (co w efek-

Na początek dwa truizmy: po pierwsze, prawidłowe odżywianie służy zdrowiu ciała i ducha, po drugie, zbalansowana dieta wygląda w większości przypadków tak samo i dietetycy odchodzą od jadłospisów dedykowanych. Jeśli jednak poświęcamy konkretnej czynności więcej czasu od przeciętnej, warto uzupełnić dietę o składniki, których nasz organizm potrzebuje więcej.

Miej oko na swoją dietę!

cie prowadzi do starzenia), wyizolo-wano z nich związek, który w dosko-nały sposób działa na plamkę żółtą w oczach. Plamka żółta jest frag-

mentem siatkówki. Dzięki niej możemy czytać, pisać, rozróżniać barwy i szczegóły (czyli widzieć cen-tralnie). Z wiekiem dochodzi do zwy-rodnienia plamki żółtej, co w konse-kwencji prowadzi do postępującej z wiekiem choroby oczu i możeposkutkować pogarszającym sięwidzeniem, a w skrajnych przy-padkach ślepotą. Dolegliwość czę-sto występuje u osób po 50. roku życia. – Zawarte w czarnych jagodach związki (antycjany) doskonale pod-noszą sprawność plamki żółtej i chronią przed jej zwyrodnieniem – mówi Ewa Ceborska.Ten sam związek znajduje się w owocach czarnego bzu i aronii. Przeciw starzeniu się oczuNie ma sposobu na wieczną mło-dość. Znamy jednak głównego od-powiedzialnego za proces starzenia oraz substancje, które mogą zneu-tralizować jego działanie na tyle, że

proces starzenia nieco odsunie się w czasie. Czarnym charakterem są wolne rodniki – cząsteczki, które po-siadają wolny elektron i – obrazowo

– chcą związać się z inną cząsteczką lub „oddać” ów wolny elektron. Ata-kują głównie białka, DNA i nienasy-cone kwasy tłuszczowe wchodzące

w skład błon komórkowych. W ten sposób prowadzą do degeneracji ko-mórek naszego ciała i starzenia or-ganizmu. Aby unieszkodliwić wolne rodniki należy dostarczać organi-zmowi jak najwięcej antyoksydan-tów – związków chemicznych, któ-re zaspokajają potrzebę wolnych rodników do wiązania się. W ten sposób przestaną one atakować ko-mórki naszego ciała. Do najlepszych antyoksydantów egzogennych (do-starczanych do organizmu wraz z pożywieniem) należą witamina A, C (chroniąca zwłaszcza naczynia krwionośne), E (witaminy A i E są szczególnie ważne, ponieważ dzia-łają wewnątrz komórek), beta-karo-ten, koenzym q-10. Walce z wolny-mi rodnikami posłużą także cynk i miedź. Wzmacniają one układ od-pornościowy w ochronie organi-zmu. Dzięki diecie bogatej w an-tyoksydanty zachowamy nie tylko zdrowie oczu, ale wszystkich orga-nów ciała. Ogólnemu zdrowiu (tak-

że sprawnemu funkcjonowaniu na-rządu wzroku) posłuży aktywność fi zyczna.

Hanna Żurawska

Prawidłowo zbalansowana dieta służy

zdrowiu całego organizmu oraz dobremu

samopoczuciu.

Zanim sięgniesz po suplementy,

zasięgnij opinii lekarza – nadmiar

składników odżywczych nie przyniesie żadnych

korzyści, a może nawet stać się źródłem

poważnych problemów.

MaxiVision Total – Wzmac-nia zmęczone oczy. Szczegól-nie polecany dla osób noszą-cych okulary.

Preparat korzystnie wpływa na zdrowie oczu i dobry wzrok. Dba o sprawne funkcjonowanie narządu wzroku i jakość widze-nia. Wzbogaca codzienną die-tę o składniki, które korzyst-nie wpływają na fi zjologiczne funkcjonowanie najwrażliw-szych struktur oka w tym siat-kówki oka. Poprawia jakość, ostrość widzenia i łagodzi obja-wy zmęczenia oczu. Korzystnie wpływa na wzrok osób z AMD, jaskrą, zaćmą, zespołem su-chego oka.

Zawiera wysoką, naukowo po-twierdzoną dawkę wolnej lute-iny (20mg) oraz kwasów ome-ga-3 (DHA i EPA), zeaksantynę oraz witaminy antyoksydacyj-ne (C i E). Zawartość kwasów Omega-3 powoduje zwiększo-ną przyswajalność luteiny. MaxiVision Total posiada nie-powtarzalny, naukowo opraco-wany skład, aby kompleksowo chronić zdrowie oczu.

reklama

Biolan- krople do oczu (hialu-ronian sodu 0,15%), Biolan GEL – krople do oczu (hialuronian sodu 0,30%)

Pracując przed monitorem komputera, w ogrzewanych klimatyzowanych pomieszcze-niach, prowadząc samochód, przebywając na słońcu, czę-sto odczuwamy nieprzyjemne pieczenie, wysychanie i ból oczu. Skutecznie i bezpiecz-nie nawilżymy powierzchnie oka nowoczesnymi kroplami do oczu – Biolan i Biolan Gel. Preparaty Biolan i Biolan-Gel zawierają powszechnie wystę-pujący w ludzkim organizmie kwas hialuronowy, w związku z czym oczy doskonale je to-lerują, zwłaszcza że po zakro-pleniu tworzą doskonale przej-rzystą i bezbarwną warstwę na

powierzchni rogówki. Chro-nią, nawilżają i powlekają po-wierzchnię oka zapewniając długotrwałą ulgę w dolegli-wościach. Biolan i Biolan Gel to preparaty nie zawierające żadnych środków konserwują-cych, w higienicznych, jedno-razowych opakowaniach. Zale-cane są również do nawilżania wszystkich rodzajów soczewek kontaktowych. Wytwórca: Penta Arzneimittel, NiemcyInformacje: www.pharmsupply.com.pl, www.okobiurowe.pl

MISTRZOWSKI DUETWitaminy A i E należą do

najlepszych antyoksy-dantów. Obie rozpuszczają się w tłuszczach, więc przyjmując produkty bogate w nie (a niebę-dące tłuszczami), należy zadbać o odpowiednie sąsiedztwo na ta-lerzu. Witamina A znajduje się tylko w pokarmach pochodze-nia zwierzęcego – maśle, mleku, jajkach, tłustych rybach, wą-tróbce. Jej prowitaminę z kolei zawierają suszone owoce, mar-

chew, pietruszka, brokuły, szpi-nak i pomidory. Niedobór wita-miny E szczególnie odbija się na wzroku – dieta uboga w tę wi-taminę wpędzi nas w kłopoty z widzeniem, ale obecnie jest to rzadko spotykane. Witaminę E zawierają oleje ro-ślinne (sojowy, słonecznikowy), migdały, jajka, orzechy włoskie i ziemne, kiełki pszenicy, zielo-ne warzywa.

WZMOCNIENIE DLA ZMĘCZONYCH OCZU

OCHRONA OCZU DLA PRACUJĄCYCH PRZY KOMPUTERZE