Tom 4

Nauka o przestępstwieWyłączenie i ograniczenie

odpowiedzialnościkarnej

Pod redakcjąLecha K. Paprzyckiego

SYSTEM PRAWA KARNEGO

Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej

Tom 4

SYSTEM PRAWA KARNEGO

Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej

Tom 4

REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA KARNEGOANDRZEJ MAREK†

ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA KARNEGOLECH K. PAPRZYCKI

Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej

Tom 4

Redaktor dr hab. Lech K. Paprzycki

Autorzy

dr Grzegorz Bogdan – Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Tadeusz Bojarski – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski – prof. Wyższej Szkoły Prawa i Administracji Przemyśl – Rzeszów, Uniwersytet Jagielloński; dr Piotr Gensikowski – Sąd Rejonowy w Grudziądzu; prof. dr hab. Józef K. Gierowski – Uniwersytet Jagielloński; dr hab. Zbigniew Jędrzejewski – prof. Uniwersytetu Warszawskiego; dr hab. Piotr Kardas – prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego; dr hab. Michał Królikowski – Uniwersytet Warszawski; dr Rafał Kubiak – Uniwersytet Łódzki; dr Jan Kulesza – Uniwersytet Łódzki; dr hab. Jerzy Lachowski – prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; dr hab. Jarosław Majewski – prof. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie; dr hab. Lech K. Paprzycki – Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną, prof. Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; dr hab. Łukasz Pohl – prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza

w Poznaniu; dr hab. Janusz Raglewski – Uniwersytet Jagielloński

WYDAWNICTWO C.H. BECKINSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

WARSZAWA 2013

Wydano we współpracy z Instytutem Nauk Prawnych PAN

w Warszawie

Poszczególne części opracowali:

Grzegorz Bogdan – rozdz. III § 19, 21Tadeusz Bojarski – rozdz. II § 8Zbigniew Ćwiąkalski – rozdz. III § 18Piotr Gensikowski – rozdz. III § 20Józef K. Gierowski/Lech K. Paprzycki – rozdz. II § 9Zbigniew Jędrzejewski – rozdz. I § 1Piotr Kardas – rozdz. IV § 22–25Michał Królikowski – rozdz. I § 4Rafał Kubiak – rozdz. I § 5 i 6Jan Kulesza – rozdz. I § 2Jerzy Lachowski – rozdz. I § 3 i 7, rozdz. II § 15Jarosław Majewski – rozdz. II § 14Łukasz Pohl – rozdz. II § 10–13Janusz Raglewski – rozdz. III § 16–17

Redakcja: Julita Nowak Wydawca: Dagna Kordyasz

© Wydawnictwo C.H. Beck 2013

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław

ISBN 978-83-255-1311-5

ISBN e-book 978-83-255-3460-8

Przedmowa

Słowo wstępne redaktora tego tomu musi mieć wyjątkowy charakter, gdyż przygo-towanie tej części systemu miało być udziałem przede wszystkim Profesora Andrzeja Marka. Nagła śmierć Profesora pokrzyżowała te plany, a Wydawnictwo powierzyło mi kontynuowanie prac redakcyjnych. Wiązało się to z koniecznością opracowania tych części tomu czwartego, które przygotowywał Profesor Andrzej Marek, lecz nie zdążył ich napisać. O przygotowanie tych zagadnień zwróciłem się do Profesora Tadeusza Bojarskiego, Profesora Michała Królikowskiego i Doktora Jana Kuleszy, którym w tym miejscu wyrażam szczególne podziękowanie. Wszystko to jednak spowodowało znacz-ne opóźnienie w przygotowaniu do druku tego tomu.

Tom czwarty obejmuje ogromną i jednocześnie bardzo trudną problematykę, o fun-damentalnym znaczeniu w prawie karnym materialnym. Wymagało to obszernego opra-cowania poszczególnych instytucji, z których każda mogłaby być przedmiotem nawet kilku dużych monografii. To, z kolei, spowodowało, że tom ten liczy znacznie ponad tysiąc stron, ale podział na dwa tomy był merytorycznie nieuzasadniony.

Poszczególne rozdziały i paragrafy tego tomu zostały przygotowane przez Autorów, którzy od wielu lat interesują się podejmowaną problematyką, należąc do nieco starsze-go, ale także, a nawet przede wszystkim, do najmłodszego pokolenia prawników. Co więcej, współautorem jednego z opracowań jest, co prawda prawnik dr Józef K. Gierow-ski, który dziś jest przede wszystkim doktorem habilitowanym w zakresie psychologii, profesorem nauk medycznych, będąc jednocześnie kierownikiem katedry psychiatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. To pozwoliło opracować w sposób pełny problematykę z pogranicza prawa karnego, psychiatrii i psychologii.

Wartość naukowa tomu czwartego to zasługa Współautorów, którzy w ostatnim cza-sie uaktualnili przygotowane znacznie wcześniej opracowania, co umożliwiło podjęcie końcowych prac redakcyjnych i wydawniczych, z ogromnym i efektywnym udziałem Wydawcy Pani Dagny Kordyasz.

Warszawa, wrzesień 2013 r. Prof. dr hab. Lech K. Paprzycki

VII

Spis treści

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VWykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI

Rozdział I. Okoliczności wyłączające bezprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 § 1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 I. Typ czynu zabronionego (niem. Tatbestand) a bezprawność

(brak realizacji znamion typu a kontratypy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 II. Materialne uzasadnienie kontratypów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 III. Kontratypy a okoliczności wyłączające winę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 IV. Kontratypy a zasada nullum crimen sine lege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 V. Podmiotowe znamiona okoliczności wyłączających bezprawność . . . . 148 § 2. Obrona konieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 II. Znamiona zamachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 III. Znamiona obrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 IV. Znamiona strony podmiotowej obrony koniecznej . . . . . . . . . . . . . . . . 219 V. Przekroczenie granic obrony koniecznej i jego ocena prawnokarna . . . 224 VI. Strach i wzburzenie jako znamiona odrębnej regulacji kodeksowej

w ramach instytucji obrony koniecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 VII. Szczególne rozwiązanie z § 4 i 5 art. 25 KK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 § 3. Stan wyższej konieczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 I. Istota stanu wyższej konieczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 II. Przesłanki stanu wyższej konieczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 III. Uchylenie bezprawności przez stan wyższej konieczności . . . . . . . . . . 298 IV. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności jako kontratypu . . . . 306 § 4. Kolizja obowiązków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 I. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 II. Konstrukcja kolizji obowiązków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 III. Klasyfikacja kolizji obowiązków jako okoliczności

znoszącej przestępność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 IV. Dylemat epistemiczny jako okoliczność mająca wpływ

na możliwość zawinienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 V. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 § 5. Dozwolony eksperyment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 II. Geneza ustawowej konstrukcji dopuszczalnego ryzyka

i dozwolonego eksperymentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 III. Uwagi terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 IV. Kontratyp dozwolonego eksperymentu w świetle teorii kolizji dóbr

i opłacalności społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 V. Podmiotowe znamię kontratypu dozwolonego eksperymentu . . . . . . . . 344 VI. Zasady ostrożnego eksperymentowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 VII. Zgoda uczestnika eksperymentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 VIII. Zbieg kontratypu eksperymentu z innymi okolicznościami

wyłączającymi bezprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

Spis treści

VIII

§ 6. Dopuszczalne ryzyko sportowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 II. Pojęcie sportu. Teoria autonomii prawa sportowego . . . . . . . . . . . . . . . 394 III. Koncepcje uzasadniające legalność gier sportowych . . . . . . . . . . . . . . 396 IV. Legalność pierwotna uprawiania sportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406 V. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 § 7. Inne kontratypy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 I. Działanie w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków . . . . . . . 419 II. Znaczenie zgody dysponenta dobra prawnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424 III. Zabiegi lecznicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 IV. Legalna aborcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 V. Karcenie małoletnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 VI. Ostateczna potrzeba wojskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 VII. Samopomoc legalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462 VIII. Problem zwyczaju jako okoliczności wyłączającej bezprawność . . . . . 462

Rozdział II. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę . . . . . . . . . . . 465 § 8. Uwagi ogólne – pozór czynu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482 § 9. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 II. Poczytalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506 III. Niepoczytalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510 IV. Poczytalność ograniczona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543 V. Ustalenie wystąpienia zakłócenia czynności psychicznych . . . . . . . . . . 547 VI. Konsekwencje prawnokarne niepoczytalności i poczytalności

ograniczonej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 VII. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona a inne okoliczności

ograniczające odpowiedzialność karną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563 VIII. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569 § 10. Błąd co do znamion czynu zabronionego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 I. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 II. Istota błędu i jej ujęcie na tle koncepcji (zasady) jego

dwupostaciowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573 III. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego . . . . 579 § 11. Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność . . . . . . . . . . . . . . 661 I. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661 II. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność . . . . . . 667 III. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność . . . . . . . . 670 § 12. Błąd co do okoliczności wyłączającej winę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 672 I. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej winę . . . . . . . . . . . . . 672 II. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej winę . . . . . . . . . . . . . . 673 § 13. Błąd co do prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673 I. Przedmiot błędu co do prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673 II. Funkcje błędu co do prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678 § 14. Działanie na rozkaz popełnienia przestępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681 I. Znaczenie dyscypliny w stosunkach wojskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 681 II. Działanie na rozkaz jako okoliczność istotna z punktu widzenia

odpowiedzialności karnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682 III. Granice związania żołnierza rozkazem w polskim systemie prawnym . 684 IV. Racje oraz przesłanki wyłączenia winy na podstawie art. 318 KK . . . . 688 V. Wykonanie rozkazu popełnienia przestępstwa niezgodnie z jego

treścią w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czynu . . . . . . . . . . 693 VI. Odpowiednie stosowanie art. 318 KK w stosunkach pozawojskowych . . 693

IX

Spis treści

VII. Odpowiedzialność karna rozkazodawcy za wydanie rozkazu popełnienia przestępstwa oraz czyn zabroniony będący wykonaniem takiego rozkazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694

§ 15. Inne okoliczności wyłączające winę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 695 I. Stan wyższej konieczności wyłączający winę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 695 II. Kolizja obowiązków wyłączająca winę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 701

Rozdział III. Okoliczności wyłączające albo ograniczające karalność . . . . 705 § 16. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712 § 17. Ustawowe klauzule niekaralności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720 § 18. Przedawnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749 § 19. Immunitety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776 I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776 II. Immunitet materialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 777 III. Immunitet formalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778 § 20. Częściowe lub całkowite darowanie kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 795 I. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 795 II. Odstąpienie od ukarania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 796 III. Ułaskawienie i amnestia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822 § 21. Zatarcie skazania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826 I. Istota i cel instytucji zatarcia skazania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826 II. Cele i mechanizmy funkcjonowania Krajowego Rejestru Karnego . . . . 830 III. Wyłączenie możliwości zatarcia skazania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 834 IV. Przesłanki i mechanizmy zatarcia skazania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836 V. Zatarcie skazania dokonanego przez sąd innego państwa

członkowskiego Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842 VI. Zasada jednoczesności zatarcia wszystkich skazań . . . . . . . . . . . . . . . . 843

Rozdział IV. Pozorny i pomijalny zbieg przestępstw oraz ciągłość popełnienia przestępstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849

§ 22. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863 I. Wprowadzenie. Uwagi terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863 II. O istocie tzw. mechanizmów redukcyjnych, ich celu i funkcjach . . . . . 878 III. Instytucja ciągłości popełnienia przestępstwa oraz pomijalny zbieg

przestępstw jako mechanizmy redukcyjne w prawie karnym . . . . . . . . 885 IV. Problematyka tożsamości czynu w kontekście mechanizmów

redukcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898 § 23. Ewolucja konstrukcji przestępstwa ciągłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911 I. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w prawie polskim w okresie

1918–1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911 II. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w ujęciu polskiej doktryny

i orzecznictwa na gruncie KK z 1932 r. w latach 1932–1939 . . . . . . . . 918 III. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie 1944–1970 . . . . . . . . . . 928 IV. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie obowiązywania

KK z 1969 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950 V. Ujęcie podstaw odpowiedzialności za przestępstwo popełnione

w warunkach ciągłości w KK z 1997 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955 § 24. Czyn ciągły i ciąg przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 968 I. Czyn ciągły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 968 II. Ciąg przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1006 § 25. Czyny współukarane jako szczególny przypadek pomijalnego

zbiegu przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024 I. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024

Spis treści

X

II. Pomijalny zbieg przestępstw w kontekście pozostałych mechanizmów redukcyjnych w prawie karnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033

III. Normatywna charakterystyka pomijalnego zbiegu przestępstw . . . . . . 1043 IV. Pozorny zbieg przestępstw jako przedpole pomijalnego zbiegu

przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1046 V. Przesłanki oraz zakres zastosowania pomijalnego zbiegu przestępstw . 1051 VI. Podstawa prawna stosowania konstrukcji pomijalnego zbiegu

przestępstw. Procesowe konsekwencje pomijalnego zbiegu przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065

XI

Wykaz skrótów

1. Źródła prawa

DysWojU . . . . . . . . . . . ustawa z 9.10.2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz.U. Nr 190, poz. 1474 ze zm.)

KC . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)KEL . . . . . . . . . . . . . . Kodeks Etyki LekarskiejKK . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)KK WP . . . . . . . . . . . . dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23.9.1944 r. –

Kodeks Karny Wojska Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 1957 r. Nr 22, poz. 107 ze zm.)

KK z 1932 r. . . . . . . . . rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej – Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.)

KK z 1969 r. . . . . . . . . ustawa z 19.4.1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.)KKS . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U.

z 2013 r. poz. 186 ze zm.)KKW . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90,

poz. 557 ze zm.)Konstytucja RP . . . . . . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,

poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319)KPK. . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,

poz. 555 ze zm.)KRO . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U.

z 2012 r. poz. 788 ze zm.)KW . . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r.

poz. 482 ze zm.)MandPosłU . . . . . . . . ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst

jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.) ObowObrRPU . . . . . . ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypo-

spolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 461 ze zm.)PlanRodzU . . . . . . . . . ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego

i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.)

PolU . . . . . . . . . . . . . . ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.)

PostNielU . . . . . . . . . . ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.)

PrLot . . . . . . . . . . . . . ustawa z 3.7.2012 r. – Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 933 ze zm.)

ProkU . . . . . . . . . . . . . ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.)

PrUSP . . . . . . . . . . . . . ustawa z 27.7.2011 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.)

Wykaz skrótów

XII

PrUsWoj . . . . . . . . . . . ustawa z 21.8.1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 952 ze zm.)

PWKPK . . . . . . . . . . . ustawa z 6.6.1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.)

PWKK z 1969 r. . . . . . ustawa z 19.4.1969 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 95 ze zm.)

SłużbZawU . . . . . . . . . ustawa z 11.9.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst. jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.)

SportU . . . . . . . . . . . . ustawa z 25.6.2010 r. o sporcie (Dz.U. Nr 127, poz. 857 ze zm.)StGB . . . . . . . . . . . . . . niem. Strafgesetzbuch (Kodeks karny)StPO . . . . . . . . . . . . . . niem. Strafprozenβordung (Kodeks procesu karnego)ŚrodFarmU . . . . . . . . . ustawa z 28.1.1987 r. o środkach farmaceutycznych, artykułach sanitar-

nych i aptekach (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.)ZawFelU . . . . . . . . . . ustawa z 20.7.1950 r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r.

poz. 1133 ze zm.)ZawLekU . . . . . . . . . . ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.

Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm.)ZawPielU . . . . . . . . . . ustawa z 15.7.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 174,

poz. 1039 ze zm.)

2. Organy orzekające

ETPC . . . . . . . . . . . . . Europejski Trybunał Praw CzłowiekaFTK . . . . . . . . . . . . . . . Federalny Trybunał KonstytucyjnySA . . . . . . . . . . . . . . . . Sąd ApelacyjnySN . . . . . . . . . . . . . . . Sąd NajwyższySO . . . . . . . . . . . . . . . Sąd OkręgowyTK . . . . . . . . . . . . . . . Trybunał Konstytucyjny

3. Czasopisma i publikatory

AG . . . . . . . . . . . . . . . Apelacja GdańskaApel. W-wa . . . . . . . . Apelacja WarszawskaAUL . . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis LodziensisAUMCS . . . . . . . . . . . Annales Universitatis M. Curie-SkłodowskaAUWr . . . . . . . . . . . . . Acta Universitatis WratislaviensisBGP . . . . . . . . . . . . . . Biuletyn Generalnej ProkuraturyBPK . . . . . . . . . . . . . . Biuletyn Prawa KarnegoBSN . . . . . . . . . . . . . . Biuletyn Sądu NajwyższegoCzPCiK . . . . . . . . . . . Czasopismo Prawa Cywilnego i KarnegoCzPKiNP . . . . . . . . . . Czasopismo Prawa Karnego i Nauk PenalnychDz.U. . . . . . . . . . . . . . Dziennik UstawEP . . . . . . . . . . . . . . . . Edukacja PrawniczaGł. Sąd. . . . . . . . . . . . . Głos SądownictwaGS . . . . . . . . . . . . . . . Gazeta SądowaGSP . . . . . . . . . . . . . . Gazeta Sądowa i Penitencjarna

XIII

Wykaz skrótów

IN . . . . . . . . . . . . . . . . Ius NovumJur. . . . . . . . . . . . . . . . JurystaKKP . . . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa PublicznegoKSP . . . . . . . . . . . . . . Krakowskie Studia PrawniczeKZS . . . . . . . . . . . . . . Krakowskie Zeszyty SądoweLegalis . . . . . . . . . . . . System Informacji Prawnej Wydawnictwa C.H. BeckLex/el. . . . . . . . . . . . . System Informacji Prawnej Wydawnictwa Wolters KluwerM.P. . . . . . . . . . . . . . . Monitor PolskiMoP . . . . . . . . . . . . . . Monitor PrawniczyNP . . . . . . . . . . . . . . . . Nowe PrawoONSA . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Naczelnego Sądu AdministracyjnegoONSAiWSA . . . . . . . . Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich

Sądów AdministracyjnychOSA . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów ApelacyjnychOSN . . . . . . . . . . . . . . Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach

1933–1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953–1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach 1963–1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982–1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990–1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej)

OSNKW . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba KarnaOSNPG . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura GeneralnaOSP . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądów Polskich – Orzecznictwo Sądów Polskich

(1921–1939), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (1957–1989), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990)

OSNwSK . . . . . . . . . . Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach KarnychOTK . . . . . . . . . . . . . . Orzecznictwo Trybunału KonstytucyjnegoPal. . . . . . . . . . . . . . . . PalestraPiM . . . . . . . . . . . . . . . Prawo i MedycynaPiP . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i PrawoPiŻ . . . . . . . . . . . . . . . Prawo i ŻyciePPK . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa KarnegoProb. Krym. . . . . . . . . Problemy KryminalistykiProb. Praw. . . . . . . . . . Problemy PraworządnościProk. i Pr. . . . . . . . . . . Prokuratura i PrawoPS . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd SądowyPSejm. . . . . . . . . . . . . Przegląd SejmowyRPEiS . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SE . . . . . . . . . . . . . . . . Studia EuropejskieSF . . . . . . . . . . . . . . . . Studia FilozoficzneSI . . . . . . . . . . . . . . . . Studia IuridicaSKKiP . . . . . . . . . . . . Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i PenitencjarneSP . . . . . . . . . . . . . . . . Studia PrawniczeSW . . . . . . . . . . . . . . . Sport Wyczynowy

Wykaz skrótów

XIV

WPP . . . . . . . . . . . . . . Wojskowy Przegląd PrawniczyZNASW . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Akademii Spraw WewnętrznychZN IBPS . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa SądowegoZNUJ . . . . . . . . . . . . . Zeszyty Naukowe Uniwersytetu JagiellońskiegoZStW . . . . . . . . . . . . . Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft

4. Piśmiennictwo

Andrejew, Prawo karne, 1970 (1971, 1973, 1976, 1978, 1980, 1983, 1986,1989) . . . . . . . . . . . . . . I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970, 1971, 1973,

1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989

Andrejew, Świda, Wolter, KK z komentarzem . . . I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, War-

szawa 1973

Bafia, Mioduski, Siewierski, Komentarz KK, 1977 (1987) . . . . . . . . . J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, War-

szawa 1977, 1987

Bojarski, Komentarz KK, 2006 (2008, 2009, 2011, 2012) . . . T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk,

Kodeks karny. Komentarz (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa 2006, 2008, 2009, 2011, 2012

Bojarski, Polskie prawo karne, 2002 (2006, 2008) . . . . . . . . T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2002,

2006, 2008

Bojarski, Giezek, Sienkiewicz, Prawo karne, 2004(2006, 2007,2010, 2012) . . . . . . . . . M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część

ogólna i szczególna (pod red. M. Bojarskiego), Warszawa 2004, 2006, 2007, 2010, 2012

Buchała, Komentarz KK, cz. ogólna, 1990 (1994) . . . . . . . . . . . . . K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll, Komentarz do kodeksu

karnego, część ogólna (pod red. K. Buchały), Warszawa 1990, 1994

Buchała, Prawo karne, 1980 (1989) . . . . . . . . . K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, 1989

XV

Wykaz skrótów

Buchała, Zoll, Komentarz KK, cz. ogólna, t I [II], 1998 (2001), cz. szczególna, t. I [II], 1994 (1999,2001) . . . . . . . . . . . . . . K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Kraków

1998, 2001; Część szczególna, t. I i II, Kraków 1994, 1999, 2001

Buchała, Zoll, Polskie prawo karne, 1995 (1996) . . . K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995, 1996

Cieślak, Polskie prawo karne, 1990 (1994) . . . . . . . . . . . . . M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys ujęcia systemowego, Warszawa

1990, 1994

Filar, Komentarz KK, 2008 (2010, 2012) . . . . . . . . M. Bojarski, M. Filar, W. Filipkowski, O. Górniok, S. Hoc, P. Hofmański,

M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radec-ki, Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Filara), Warszawa 2008, 2010, 2012

Gardocki, Prawo karne, 1994 (1996, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010,2011, 2013) . . . . . . . . . . L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1994, 1996, 1998, 1999, 2000,

2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013Giezek, Komentarz KK,2007 (2012) . . . . . . . . . J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny. Komentarz. Część

ogólna (pod red. J. Giezka), Warszawa 2007, 2012Glaser, Mogilnicki, Komentarz KK . . . . . . S. Glaser, A. Mogilnicki, Kodeks karny – komentarz: prawo o wykro-

czeniach, przepisy wprowadzające, tezy z orzeczeń Sądu Najwyższego, wyciągi z motywów ustawodawczych, Warszawa 1934

Góral, Praktyczny komentarz KK, 1996 (1998, 2002, 2005,2007) . . . . . . . . . . . . . . R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1996, 1998,

2002, 2005, 2007Górniok, Komentarz KK 2002 (2004, 2006) . . . . . . . . . . . . . . M. Bojarski i in., Kodeks karny. Komentarz (pod red. O. Górniok), War-

szawa 2002, 2004, 2006Górniok i in., Komentarz KK, t. I [II, III] . . . . . . . . . . O. Górniok, S. Hoc, S.M. Przyjemski, Kodeks karny. Komentarz, t. III,

Gdańsk 1999; O. Górniok, S. Hoc, M. Kalitowski, S.M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. I, art. 1–116; t. II, art. 117–363, Gdańsk 2005

Wykaz skrótów

XVI

Grześkowiak, Prawo karne, 2007 (2009) . . . F. Ciepły, M.K. Gałązka, A. Grześkowiak, R. Hałas, S. Hypś, D. Szelesz-

czuk, K. Wiak, Prawo karne (pod red. A. Grześkowiak), Warszawa 2007, 2009

Grześkowiak, Wiak, Komentarz KK . . . . . . A. Grześkowiak, K. Wiak, K. Wiak, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa

2012

Hołda, Postulski, Komentarz KKW2005 (2007) . . . . . . . . . Z. Hołda, K. Postulski, Komentarz do kodeksu karnego wykonawczego,

Gdańsk 2005, 2007

Lelental, Komentarz KKW, 1999 (2001, 2010, 2012) . . . S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 1999,

2001, 2010, 2012

Lernell, Wykład, t. I [II] . . . . . . . . . . . . . L. Lernell, Wykład prawa karnego, cz. ogólna, t. I, Warszawa 1969, t. II

Warszawa 1971

Królikowski, Zawłocki, Komentarz KK, cz. ogólna, t. 1 [2],2010 (2011) . . . . . . . . . M. Błaszczyk, J. Długosz, M. Królikowski, J. Lachowski, B. Namysłow-

ska-Gabrysiak, A. Sakowicz, R. Skarbek, A. Walczak-Żochowska, W. Za-lewski, R. Zawłocki, S. Żółtek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. 1 i 2 (pod red. R. Zawłockiego, M. Królikowskiego), Warszawa 2010, 2011

Makarewicz, Komentarz KK, 1932 (1935, 1938) . . . . . . . . J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932, 1935, 1938

Makarewicz, Prawo karne . . . . . . . . . . . . . . J. Makarewicz, Prawo karne – wykład porównawczy, Lwów–Warszawa

1924

Makowski, Komentarz KK 1933 (1937) . . . . . Kodeks karny z 1932 r. Komentarz, Warszawa 1933, 1937

Marek, Komentarz KK, 2004 (2005, 2006, 2007, 2010) . . . . A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, 2005, 2006, 2007,

2010

Marek, Prawo karne, 1997 (2000, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011) . . . . . . . . . A. Marek, Prawo karne, Warszawa 1997, 2000, 2001, 2003, 2004, 2005,

2006, 2007, 2008, 2009, 2011

Marek, Prawo wykroczeń, 1999 (2002, 2004, 2006, 2008, 2012) . . . . . . . . . A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 2002, 2004, 2006, 2008, 2012

XVII

Wykaz skrótów

Marek, Waltoś, Podstawy prawa, 1999 (2002, 2003, 2008) . . . . . . . . . . . . . . A. Marek, S. Waltoś, Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa 1999,

2002, 2003, 2008

Mozgawa, Praktyczny komentarz KK, 2006 (2007, 2012) . . . . M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks

karny. Praktyczny komentarz (pod red. M. Mozgawy), Kraków 2006, 2007, 2012

Peiper, Komentarz KK, 1933 (1936) . . . . . . . . . L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego: prawa o wykroczeniach

i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami dodatko-wemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach: prawa o wykro-czeniach i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami dodatkowemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach, Warszawa 1933, 1936

Prusak, Prawo karne skarbowe . . . . . . . . . . . F. Prusak, Prawo karne skarbowe, Warszawa 2008

Rejman, Komentarz KK . . . . . . Kodeks Karny. Komentarz (pod red. G. Rejman), Warszawa 1999

Siewierski, KK z Komentarzem . . . . . . M. Siewierski, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1965

Stefański, Prawo karne . . . . . . . . . . . . . . R. A. Stefański, Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2008

Stefański, Prawo karne, cz. szczególna . . . . . . . R. A. Stefański, Prawo karne materialne. Część szczególna, Warszawa

2009

System Pr. Kar., t. 1, [2, 3, 6, 7, 8, 9, 10] . . . E. Bieńkowska, J. Błachut, M. Filar, K. Krajewski, A. Marek, T. Szyma-

nowski, J. Warylewski, D. Wójcik, System Prawa Karnego. Zagadnienia ogólne, t. 1 (pod red. A. Marka), Warszawa 2010; T. Bojarski, M. Kró-likowski, T. Maciejewski, J. Majewski, R.A. Stefański, W. Witkowski, A. Wrzyszcz, E. Zielińska, A. Zoll, System Prawa Karnego. Źródła pra-wa karnego, t. 2 (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa 2011; R. Dęb-ski, J. Giezek, Z. Jędrzejewski, T. Kaczmarek, P. Kardas, V. Konarska--Wrzosek, J. Lachowski, A. Liszewska, J. Majewski, Ł. Pohl, A.J. Szwarc, R. Zawłocki, System Prawa Karnego, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, t. 3 (pod red. R. Dębskiego), Warszawa 2012; W. Cieślak, A. Grześkowiak, V. Konarska-Wrzosek, J.A. Kulesza, B. Ku-nicka-Michalska, S. Lelental, A. Marek, M. Melezini, T. Oczkowski, J. Raglewski, A. Sakowicz, Z. Sienkiewicz, J. Skupiński, G.B. Szczy-gieł, M. Szewczyk, L. Wilk, W. Wróbel, System Prawa Karnego. Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, t. 6 (pod red. M. Melezini), Warszawa 2010; J.K. Gierowski, K. Krajewski, K. Postulski, M. Siwek, L.K. Paprzycki, System Prawa Karnego. Środki zabezpieczające, t. 7 (pod red. L.K. Paprzyckiego), Warszawa 2012; M. Bojarski, L. Gardoc-ki, S. Hoc, W. Kozielewicz, B. Kunicka-Michalska, J. Piórkowska-Flie-gier, J. Potulski, W. Radecki, R.A. Stefański, A. Wojtaszczyk, W. Wróbel, W. Zontek, System Prawa Karnego, Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, t. 8 (pod red. L. Gardockiego); J. Bojarski, J. Dłu-

Wykaz skrótów

XVIII

gosz, E. Guzik-Makaruk, E. Hryniewicz, P. Kardas, M. Kulik, A. Marek, B. Michalski, T. Oczkowski, J. Piskorski, E. Pływaczewski, J. Skorupka, W. Zalewski, R. Zawłocki, System Prawa Karnego. Przestępstwa prze-ciwko mieniu i gospodarcze, t. 9 (pod red. R. Zawłockiego), Warszawa 2011; M. Budyn-Kulig, V. Konarska-Wrzosek, W. Kulesza, B. Michal-ski, M. Mozgawa, S. Pikulski, J. Potulski, W. Radecki, M. Szewczyk, J. Warylewski, J. Wojciechowska, System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10 (pod red. J. Warylewskiego), Warszawa 2010

System Pr. Karn., t. IV, cz. 1 [2] . . . . . . . System Prawa Karnego, t. IV, cz. 1 (pod red. I. Andrejewa), Ossolineum

1985; t. IV, cz. 2 (pod red. I. Andrejewa, L. Kubickiego, J. Waszczyńskie-go), Ossolineum 1989

Śliwiński, Polskie prawo karne, cz. ogólna . . . . . . . . . . S. Śliwiński, Polskie prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa

1946

Śliwiński, Polskie prawo karne, cz. szczególna . . . . . . . S. Śliwiński, Polskie prawo karne materialne. Część szczególna, War-

szawa 1948

Śliwowski, Prawo karne, 1975 (1979) . . . J. Śliwowski, Prawo karne, Warszawa 1975, 1979

Świda, Prawo karne, 1978 (1982, 1986, 1989) . . . . . . . . . . . . . . W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, 1982, 1986, 1989

Warylewski, Prawo karne, 2004 (2005, 2007, 2009) . . . . . . . . . J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2004, 2005, 2007,

2009Wąsek, Komentarz KK, t. I [II], 2004 (2005, 2006, 2010) . . . M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R.A. Stefański, J. Warylewski,

A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. I, Warszawa 2004, 2005, 2006; O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Mi-chalska, R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. II, Warszawa 2004, 2005, 2006, 2010

Wąsek, Zawłocki, Komentarz KK, t. I [II] . . . . . . . . . . . . . M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R.A. Stefański, J. Warylewski,

A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska, R. Zawłockiego), t. I, War-szawa 2010; O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunic-ka-Michalska, R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska, R. Zawłockiego), t. II, Warszawa 2010

Wojciechowski, Komentarz KK, 1997 (1999, 2000, 2002) . . . J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa

1997, 1999, 2000, 2002

XIX

Wykaz skrótów

Wolter, Nauka . . . . . . . W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973

Wolter, Zarys, cz. ogólna, t. I [II] . . . . W. Wolter, Zarys systemu prawa karnego. Część ogólna, t. I, Kraków

1933, t. II, Kraków 1934

Zoll, Komentarz KK, cz. ogólna, t. I, 1998 (2001, 2004,2007, 2012) . . . . . . . . . K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, W. Wróbel, Ko-

deks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–116 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 1998, 2001; G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks kar-ny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–116 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2004, Warszawa 2007, 2012

Zoll, Komentarz KK, cz. szczególna, t. II [III], 1999 (2006, 2008) . . . . . . . . A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas,

P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art. 117–277 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006; A. Barczak--Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Raglew-ski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczegól-na, t. II, Komentarz do art. 117–277 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2008; G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 1999; A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Ra-glewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006; A. Barczak-Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwią-kalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363 KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2008

5. Inne skrótyart. . . . . . . . . . . . . . . . artykułBd. . . . . . . . . . . . . . . . niem. Band (tom)cyt. . . . . . . . . . . . . . . . cytat, cytowana (-e, -y)cz. . . . . . . . . . . . . . . . . częśćd. . . . . . . . . . . . . . . . . . dawna (-e, -y)dot. . . . . . . . . . . . . . . . dotyczyitd. . . . . . . . . . . . . . . . i tak dalejitp. . . . . . . . . . . . . . . . i temu podobnejw. . . . . . . . . . . . . . . . . jak wyżejKRK . . . . . . . . . . . . . . Krajowy Rejestr Karnylit. . . . . . . . . . . . . . . . . literam.in. . . . . . . . . . . . . . . między innymin. . . . . . . . . . . . . . . . . . następny/-aNb . . . . . . . . . . . . . . . . numer brzegowyn.e. . . . . . . . . . . . . . . . naszej ery