Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 1

Najstarsze litograficzne

widokówki malborskie

Bernard Jesionowski

Malbork 2008

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 2

W 1869 roku poczta Austrowęgier wydała pierwsze na świecie kartki pocztowe

/Postkarte/. Nie miały one wprawdzie żadnej ilustracji, jednak zapoczątkowały erę

korespondencji prowadzonej na odkrytej kartce papieru. Natomiast za zgodą Poczty Rzeszy

Niemieckiej część nakładu wydanej w 1873 roku karty pocztowej otrzymała prywatnie

wykonane na stronie adresowej widoki miejscowości. Powstała w ten sposób pierwsza

ilustrowana karta pocztowa. W 1878 roku na wyspie Helgoland leżącej na Morzu Północnym

niedaleko od wybrzeży niemieckich wydano kartę pocztową, gdzie napis "HELIGOLAND"

stylizowany jest na wynurzającą się z morskich fal skalistą wyspę.

Pierwsze widokówki malborskie ukazały się około 1890 roku. Z tego roku znana jest

najstarsza widokówka ukazująca zamek w Malborku, która znalazła się w obiegu pocztowym.

Znajduje się ona w zbiorach znanego zbieracza widokówek malborskich mieszkającego w

Warszawie. W swoich zbiorach mam taki sam kartonik, jednak nie ma on stempla

pocztowego. Wydana ona została przez L. Giesowa z Malborka. Nie znamy drukarni, która

wypuściła ze swych maszyn to wydawnictwo, wiadomym jest natomiast, że w takiej oprawie

graficznej wyszło kilka widokówek. Wszystkie znane obecnie widokówki z tej serii prezentują

zamek. Wydrukowane są w kolorze sepii na trójwarstwowym papierze kredowanym. Cechą

charakterystyczną tych widokówek zwanych przez zbieraczy „vorlauferami” (poprzednikami)

jest to, że zawierają one tylko jeden obrazek.

Z 1894 roku pochodzi wydrukowana również w sepii widokówka z trzema widokami

zamku (data na stemplu pocztowym) . Po kilku latach została ona ponownie wydana w wersji

kolorowanej. O ile nie wiadomo, kto wydał tą z 1894 roku, to widokówka kolorowana

wydrukowana została w Monachium.

Praktyka wydawania dwu wersji kolorystycznych w poszczególnych wydaniach była

dosyć częsta, że wspomnę tu jeszcze dwie inne kartki – tym razem dwuobrazkowe – z 1898 i

1899 roku.

Te najstarsze „otkrytki” to litografie. Jest to technika wykorzystująca zjawisko

odpychania farby drukarskiej przez powierzchnie zwilżone wodą. Na płycie kamiennej

wykonywano za pomocą kredek litograficznym rysunek. Następnie płytę zwilżano wodą,

która była odpychana przez miejsca pokryte rysunkiem. Kolejną czynnością było nanoszenie

na wilgotny kamień tłustej farby drukarskiej. Przylegała ona do miejsc suchych tworząc w ten

sposób rysunek. W przypadku litografii wielobarwnych nakładanie farb było bardziej

skomplikowane, ale nie zajmujemy się tu przecież wykładami z zakresu grafiki by zgłębiać ich

tajniki. Jedna z malborskich widokówek litograficznych pochodzi z elbląskiej drukarni W.A.

Zippa. W latach 80-tych XX wieku w trakcie prac ziemnych prowadzonych w miejscu, gdzie

znajdowała się ta drukarnia, znaleziono fragmenty kamieni służących do drukowania

litografii. Były to winiety umieszczane na rachunkach firmowych. Jeden kamień służył do

drukowania rachunku malborskiego.

Do końca XIX wieku ukazało się kilkadziesiąt widokówek litograficznych z motywami

malborskimi. Dzisiaj są one ozdobą każdej kolekcji filokartystycznej. Zachwycają

delikatnością rysunku ale także fantazją autorów. Zawsze ich powstanie poprzedzane było

wykonaniem rysunku bądź, co było częstszą praktyką, fotografii. Na ich podstawie

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 3

wykonywano rysunek na kamieniu. Dzisiaj tą zapomnianą techniką nie drukuje się już

widokówek. Znają ją i stosują artyści, jednak fakt, że z jednej płyty można było wykonać

ograniczoną ilość odbitek doprowadził do rezygnacji z niej. A rzadkość tych małych dzieł

sztuki powoduję, że są one cenne również w sferze materialnej.

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 4

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 5

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 6

Trzy widokówki z najstarszej „serii” litograficznych widokówek Malborka wydanych około

1890 roku.

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 7

Dwie litograficzne widokówki malborskie z 1894 oraz 1899 roku o takim samym rysunku.

Kolorowana wydana w Monachium.

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 8

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 9

Dwie litograficzne widokówki z 1898 i 1899 roku – sepiowa i kolorowana, o identycznym

rysunku. Sepiowa wydana przez Zippa w Elblągu.

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 10

Litograficzna widokówka z 1900 roku ukazująca wnętrze kościoła zamkowego.

Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 11

Litograficzna widokówka ukazująca zamek malborski od południa wydana przez Carla

Gerlacha z Malborka.