Nadwrażliwości pokarmowe – przyczyny, leczenie ... · *surowa marchew **marcepan i ... dieta...
57
Nadwrażliwości pokarmowe – przyczyny, leczenie, profilaktyka mgr Mateusz Witkowski Katedra i Zakład Bromatologii i Dietetyki WFzOAM, UM we Wrocławiu
Transcript of Nadwrażliwości pokarmowe – przyczyny, leczenie ... · *surowa marchew **marcepan i ... dieta...
Nadwrażliwości pokarmowe – przyczyny,
leczenie, profilaktyka
mgr Mateusz Witkowski
Katedra i Zakład Bromatologii i Dietetyki
WFzOAM, UM we Wrocławiu
Co to jest i kiedy się ujawnia choroba alergiczna
O Powszechnie nazywana alergią.
O Polega na nieprawidłowej reakcji układu
immunologicznego na zewnątrzpochodny czynnik
(alergen), a jej objawy obejmują poszczególne narządy,
układy narządów lub są objawami ogólnoustrojowymi
(pokrzywka, astma alergiczna, atopowe zapalenie skóry,
obrzęk naczynioruchowy).
O Może ujawnić się w każdym wieku.
O Jej rozwój determinują 4 różne mechanizmy.
O Choroba alergiczna rozwija się u osób spełniających
poniższe warunki:
O Doszło do uczulenia.
O Kontakt organizmu z alergenem jest powtarzalny i
O występują predyspozycje genetyczne do alergii bądź atopii
Atopia i alergia
O Choroba alergiczna (alergia pokarmowa)
rozwija się w wyniku:
O nadmiernej produkcji cytokin proalergicznych
=ALERGIA
LUB
O nadmiernej produkcji przeciwciał
(immunoglobulin) klasy E – IgE = ATOPIA
Od czego zależy rozwój alergii
O To czy dojdzie do jej rozwoju zależy w znacznej mierze
niekorzystnego działania na organizm czynników:
O genetycznych,
O środowiskowych,
O wspomagających (dym tytoniowy, zanieczyszczenie
powietrza, infekcje),
O u dzieci ponadto z nierozwiniętym fizjologicznie
układem immunologicznym i fizjologiczno –
anatomicznie układem pokarmowym zwiększa się
ryzyko alergii.
AlergenO Alergen - substancja
rozpoznawana przez organizm, jako obca i wywołująca w efekcie reakcją alergiczną.
O Trofoalergen= alergen pokarmowy?
O Alergenami mogą być białka, metale oraz leki (hapteny) -substancje o małej masie cząsteczkowej (zwykle poniżej 5000 Da), które mogą wywoływać odpowiedź odpornościową jedynie w połączeniu z białkami, chociaż następnie są rozpoznawane przez limfocyty już bez obecności tych białek
Mam nadzieję, że nie masz alergii na koty. Puszek wprost uwielbia gości.
Kiedy może dojść do uczulenia
O Podczas pierwszego kontaktu z alergenem.
O W przypadku alergenów pokarmowych może dojść do
niego podczas życia płodowego, a w okresie
niemowlęcym także podczas spożywania mleka matki –
alergeny pokarmowe z diety matki mogą przenikać z jej
organizmu - odpowiednio przez łożysko oraz przez
gruczoły mleczne do organizmu dziecka.
Czym są nadwrażliwości pokarmowe
O Nadwrażliwości pokarmowe:
O reakcje ze strony określonych narządów i układów,
O indukowane działaniem składników pożywienia w dawce
tolerowanej przez osoby zdrowe.
Podział nadwrażliwości
Niepożądane reakcje popokarmowe
Z udziałem patomechanizmów
immunologicznych (Alergia pokarmowa, choroba
trzewna=celiakia)
IgE-zależne
IgE-niezależne
Mieszane Komórkowe
Bez udziału patomechanizmów immunologicznych
Metaboliczne Farmakologiczne ToksyczneInne/idiopatyczne/niezdefiniowane
Alergia pokarmowa
O Alergia pokarmowa – jakie ma podłoże? -
immunologicze
O Jest to reakcja niewspółmierna do działającego na
organizm związku (alergenu/trofoalergenu).
O Alergia – u kogo występuje-występuje w organizmie,
który miał szansę się uczulić na dany alergen, czyli miał
z nim kontakt. Alergia zatem to choroba nabyta?
O Kiedy występuje? – za każdym razem po spożyciu
pokarmu będącego źródłem alergenu
Patomechanizm alergii
Uczulenie
alergen
Nabłonek śluzówki
p. pokarmowego
Komórka prezentująca
alergen (mastocyt, limfocyt
B, kom. Dendrytyczna)
Dziecko niewrażliwe
Limfocyt
Th1
Limfocyt
B
Krwioobieg
dziecka
Brak objawów!!!
Limfocyt
Th2
Limfocyt
T* Limfocyt
T*
Rodzaje alergii1.Typ I (reakcja atopowa, natychmiastowa, do 4h)– na
czym polega?-alergen jest wiązany z 2 cząsteczkami IgE
na powierzchni komórek tucznych (mastocyty – tkanka
łączna) dochodzi to jej degranulacji i uwolnienia
mediatorów (np. histaminy), które są odpowiedzialne za
wystąpienie alergii pokarmowej
O Typ II (reakcja cytotoksyczna, cytolityczna, opóźniona) –
jakie Ig biorą udział?
O Co dzieje się dalej i co to jest aglutynacja? -łączenie się
przeciwciał z antygenem i przyłączenia komórek układu
dopełniacza i komórka rozpada się (cytoliza)
Układ dopełniacza
O Alternatywa – reakcja cytotoksyczna.
Limfocyt NK i IgG
Komórka
docelowa
cytotoksyczność
Rozpad
komórki
O Typ III (reakcja alergiczno-immunologiczna wywołana
tworzeniem kompleksów immunologicznych) – na czym
polega?
Błona podstawna
Odkładanie kompleksu immunologicznego w naczyniu krwionośnym
Komórki
śródbłonka
naczyniowego
O Typ IV (reakcja komórkowa wywołana działaniem
limfocytów, późna) – na czym polega?
cytokiny prozapalne i
proalergiczne
Alergia krzyżowa
O Jest to rodzaj polialergii.
O Reakcja organizmu identyczna lub podobna na
minimum 2 alergeny pokarmowe/wziewne /kontaktowe,
które mają podobną budowę chemiczną.
Alergeny krzyżowe - przykładyAlergeny wziewne
lub kontaktowe
Reagujące krzyżowo alergeny pokarmowe
Jad pszczeli Miód
Pyłki bylicy Papryka, pieprz, curry, cynamon, czosnek, kminek, kolendra, koper włoski, koperek,
marchew, muszkat, rumianek, seler, ziarna słonecznika
Pyłki traw i innych
ziół
Ziarna zbóż – pszenicy, jęczmienia, żyta, owsa (w tym kiełki i mąki), kukurydza, ryż
Warzywa i owoce: Pomidory, marchew, seler, groch, soja, buraki, jabłka, orzechy,
brzoskwinie, śliwki, wiśnie, kiwi, melony
Chwasty, ambrozja Warzywa i owoce: seler, marchew, ogórki, dynie, banany, melony, orzechy laskowe i
pistacjowe, ziarna słonecznika Zioła: rumianek i koperek. Inne produkty: miód, olej
słonecznikowy
Pyłki brzozy, olchy,
leszczyny,
chwastów
Warzywa i owoce: seler, marchew, ziemniaki, groch i inne rośliny strączkowe,
pietruszka, jabłka, śliwki, wiśnie, brzoskwinie, kiwi, melony, orzechy laskowe, nasiona
słonecznika i sezamu
Roztocze Ślimaki, krewetki, skorupiaki
Pierze Jaja, drób
Lateks Ananasy, figi,papaje, banany, kiwi,melony,awokado, orzeszkiziemnie,ziemniaki,pomidory,gryka
Nikiel – przykład haptenuO Nikiel jest metalem odpowiedzialnym za najwięcej w
Europie przypadków alergii wywołanych haptenami.
O Metal ten jest szeroko rozpowszechniony:
O Hapteny są w stanie alergizować także, jako składniki
np. pokarmów, barwników, kosmetyków.
O Znaczne ilości znajdują się w roślinach będących
źródłem pożywienia (niekiedy nawet niezależnie od jego
zawartości w glebie).
*
*
**
*surowa marchew
**marcepan i
migdały
Manifestacja kliniczna alergii –przykłady
Alergeny pokarmoweO Ponad 170 produktów spożywczych jest obecnie
znanych, jako te, które mogą powodować reakcje
immunologiczne zależne od immunoglobulin E. Alergeny
pokarmowe, które najczęściej odpowiadają za
niepożądane reakcje nazywane są tzw. „wielką ósemką”
Inne pokarmowe źródła alergenów
Przyprawy najczęściej wywołujące alergie
Czynniki ryzyka alergii pokarmowej
Geny – w tym atopia, astma, alerg. Nieżyt nosa w rodzinie mogą
predysponować, rasa żółta- u dzieci Azjatów w Australii oraz czarna – alergia na
arachidy u Afroamerykańskich dzieci
Niska masa urodzeniowa
Miejsce urodzenia – zanieczyszczenie
Izomery trans wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – spożywane przez
matki planujące ciążę i dzieci
Zaburzenia flory jelitowej
Rzadkie zakażenia pokarmowe
Produkty przetworzone
Czas trwania i nasilenie oddziaływania alergenu w tym zbyt wczesne lub późne
rozszerzanie diety dziecka)
„sterylne” warunki wychowania
Pora roku narodzin
Leczenie alergii pokarmowych
Terapia
Farmakoterapia
Doraźna
Długofalowa
Inne metody
Immunoterapia swoista
Metody alergenowonieswoiste
Dietoterapia
DietoterapiaO Jest podstawą terapii w nadwrażliwościach
pokarmowych (każdych), a w okresie
wczesnoniemowlęcym jedyną formą leczenia alergii
pokarmowej (preparaty mlekozastępcze w alergii na
białka mleka krowiego – hydrolizaty)
O Dieta stosowana w terapii nadwrażliwości pokarmowych,
to tzw. dieta eliminacyjna.
Dieta eliminacyjna
O Eliminowana grupa produktów powinna być zastąpiona
innymi, które nie powodują nawrotów choroby i mają
podobną wartość odżywczą, żeby zapobiegać
niedoborom.
O Dieta eliminacyjna może spowodować „wyciszenie”
objawów choroby, a nawet doprowadzić do nabycia
tolerancji na eliminowany składnik.
O Stosowana także w diagnostyce nadwrażliwości
pokarmowych.
Warianty diety eliminacyjnej D
ieta
elim
ina
cyj
na
dieta z eliminacją udowodnionego szkodliwego pokarmu –eliminowany jest pokarm, którego szkodliwe działanie na organizm pacjenta udowodniono w badaniach diagnostycznych
dieta eliminacyjna konwencjonalna – usunięcie z jadłospisu tych pokarmów, które chory spożywa najczęściej, i których silne właściwości alergenne udowodniono
dieta rotacyjna – dieta pozwalająca uniknąć nadmiernego obciążenia organizmu trofoalergenami z tej samej grupy produktów żywnościowych
dieta elementarna – źródłem pokarmu są produkty, w których
białka alergizujące zastąpiono aminokwasami otrzymanymi
syntetycznie
dieta specjalna – dieta nie zawierająca produktów bogatych w
dodatki do żywności oraz salicylany
Zamienniki produktów alergennych
Zboża alergizujące i ich przetwory można zamienić
na inne zboża, a mleka zwierząt kopytnych na napoje
roślinne (migdałowe, ryżowe, sojowe itp. )
Podobnie z pozostałymi produktami.
GMO w terapii
O GMO są organizmami, w których dokonano zmian w
kodzie genetycznym nieobserwowanych naturalnie.
O Nowopowstały organizm posiada inne cechy, niż organizm
nie otrzymany metodami inżynierii genetycznej.
O Inżynieria genetyczna umożliwia takie zmodyfikowanie
informacji genetycznej, aby uzyskać organizm (źródło
pożywienia), który nie będzie wytwarzał alergenu.
O Nie są znane długofalowe skutki spożywania tego typu
żywności.
„Alergeny na etykiecie” czyli na co zwrócić uwagę
O Obowiązek informowania konsumenta o zawartości
alergenów w produkcie Substancje lub produkty
powodujące alergie lub reakcje nietolerancji określa
załącznik II do Rozporządzenia 1169/2011 KE. Do tych
substancji należą:
O Zboża zawierające gluten (tj. pszenica, żyto, jęczmień,
owies, pszenica orkisz, kamut lub ich odmiany
hybrydowe) oraz produkty pochodne;
O Skorupiaki i produkty pochodne;
O Jaja i produkty pochodne;
O Ryby i produkty pochodne;
O Orzeszki ziemne (orzeszki arachidowe) i produkty pochodne;
O Soja i produkty pochodne.
O Mleko i produkty pochodne (łącznie z laktozą);
O Orzechy, tj. migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie, orzechy nerkowca, orzechy pekan, orzechy brazylijskie, pistacje/orzech pistacjowy, orzechy makadamia i produkty pochodne;
O Seler i produkty pochodne;
O Gorczyca i produkty pochodne;
O Nasiona sezamu i produkty pochodne;
O Dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniach powyżej 10 mg/kg lub 10 mg/l w przeliczeniu na SO2;
O Łubin i produkty pochodne;
O Mięczaki i produkty pochodne.
Źródła alergenów – gdzie jeszcze można je znaleźć
Alergeny mleka
Kefir
Mleko skondensowane
Mleko w proszku
Sery
Serwatka
Zsiadłe mleko
Masło
Śmietana
Podpuszczka
Kremy
Leki i suplementy diety
Alergeny jaj i owoców morza
•Kawior
•Dania kuchni orientalnej i śródziemnomorskiej
•Potrawy smażone, jeśli smażono je na tym samym oleju, co owoce morza
Owoce morza
•Jaja w proszkuJaja
Alergeny pszenicy (i innych zbóż)
*
Alergeny sojowe
**Napój sojowy
Alergeny orzechów, arachidów i nasion
*
* Pasta/krem orzechowy
Nietolerancja pokarmowa
O Ma podłoże nieimmunologiczne.
O Przyczyny– głównie niedobory enzymów, reakcje
idiopatyczne, które prowadzą do wystąpienia objawów
w związku z zaburzeniem metabolizmu danej
substancji.
O Czym jest warunkowana? – warunkowana jest dawką
substancji odpowiedzialnej za objawy
Substancje z żywności wywołujące objawy nietolerancji pokarmowej
O Laktoza
O Histamina
O Dopamina
O Fenyloetyloamina
O Tryptamina
O Tyramina
O Noradrenalina
O Serotonina
O Kofeina
O Teobromina
O Tauryna
O Fenyloalanina
O Tyrozyna
O Leucyna
O Izoleucyna
O Walina
O Galaktoza
O Fruktoza
Substancje z żywności wywołujące objawy nietolerancji pokarmowej
O Toksyny gorszku
O Miedź
O Salicylany
O Siarczyny
O Azotany i azotyny
O Monoglutaminian sodu
O Kwas benzoesowy i jego
pochodne
O Kwas sorbowy i jego
pochodne
O Barwniki azowe i nieazowe
O Glikogen
O Tłuszcz
Czynniki ryzyka nietolerancji pokarmowej
**
**
*Zanieczyszczenie środowiska i
pokarmu
**Stany chorobowe
Żywność jako źródło substancji wywołujących nietolerancję
O Jakie jest pochodzenie i funkcje tych substancji w
żywności? Substancje te mogą występować naturalnie w
żywności i/lub występować w niej jako dodatki do
żywności.
Substancje wywołujące nadwrażliwości pokarmowe w preparatach farmaceutycznych
O Jaka jest ich rola? Substancje czynne (aspiryna –salicylan, dopamina, kofeina, miedź)
O Substancje pomocnicze (galaktoza, laktoza, glukoza, barwniki azowe, benzoesany, estry parabenu)
Dieta eliminacyjna
O Dieta eliminacyjna z wyłączeniem żywności zawierającej
substancję wywołującą objawy jest zasadniczym
postępowaniem w leczeniu nietolerancji pokarmowych.
O W niektórych przypadkach możliwe jest ograniczenie, a
nie zupełne wykluczenie danej substancji z diety.
Nabywanie tolerancji
O Tolerancję na substancje wywołujące objawy
nietolerancji można na być…
O … lub nie
O Od czego może to zależeć? - W przypadku nietolerancji o
podłożu genetycznym (np. fawizm, galaktozemia,
laktoza) nie jest możliwe nabycie tolerancji,
Profilaktyka omawianych choróbO Alergie (w tym pokarmowe)
O DYM TYTONIOWY -Istotne, aby go unikać- zwłaszcza dzieci
O ŻYWNOŚĆ WYSOKOPRZTWORZONA
O ZBYT DUŻE ZANIECZYSZCZENIE VS. WYCHOWANIE „STERYLNE”
O KARMIENIE NATURALNE – zapobiega alergii na BMK w pierwszy
2 latach życia i opóźnić wystąpienie alergii w życiu
O DIETA MATKI CIĘŻARNEJ, KARMIĄCEJ, DZIECI– bogata w kwasy
tłuszczowe n3
O STOSOWANIE HYDROLIZATÓW BIAŁEK MLEKA O ZNACZNYM
STOPNIU HYDROLIZY u dzieci z grupy wysokiego ryzyka alergii-
mogą zmniejszać ryzyko ch. alergicznych
O PRBIOTYKI – WHO – niejednoznaczne wyniki badań, ale zaleca u
ciężarnych, karmiących i niemowląt z grupy ryzyka
O ODPOWIEDNI CZAS ROZSZERZANIA DIETY NIEMOWLĄT o kolejne
pokarmy
O Nietolerancje wrodzone– niemożliwa
O Nietolerancja laktozy inna niż wrodzona– preparaty laktazy, probiotyki – L. acidophilus i bifidobacterium
O Inne nietolerancje
O Czytać składy na etykietach, w razie wątpliwości kontaktować się z producentem, wytwórcą, sprzedawcą
O Podłoże wielu nietolerancji jest niejasne, zatem trudno zapobiegać wystąpieniu tych schorzeń inaczej niż przez eliminację, a w przypadku ASA „odczulanie”
Piśmiennictwo1. Kaczmarski M., Korotkiewicz – Kaczmarska E.: Alergia i nietolerancja pokarmowa. Mleko i inne
pokarmy. Wydawnictwo HELP – MED Kraków 2013.
2. Schleip T.: Cukier mleczny przyczyną chorób. Zwalczamy laktozę. Oficyna Wydawnicza ABA Warszawa 2006.
3. Jarosz M., Dzieniszewski J.: Alergie pokarmowe. Porady Lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2004.
4. Szczeklik A.: Choroby wewnętrzne. Stan wiedzy na rok 2010. Medycyna Praktyczna Kraków 2010.
5. Wasilewska E., Małgorzewicz S.: Niepożądane reakcje pokarmowe na dodatki do żywności. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, 6 (1), 8–13.
6. Nowicka-Jasztal A., Bryl E.: Nadwrażliwość na pokarmy— choroba XXI wieku? Forum Medycyny Rodzinnej 2016, 10 (1), 1–9. PATOMECH
7. Wojciechowska M., Hnatyszyn-Dzikowska A., Bartuzi B.: Uczulenie na hapteny, alergeny wziewne i pokarmowe wśród pacjentów diagnozowanych w kierunku alergii kontaktowej. Alerg Astma Immun2016, 21 (2), 110-120.
8. Antico A., Soana R.: Nickel sensitization and dietary nickel are a substantial cause of symptomsprovocation in patients with chronic allergic-like dermatitis syndromes. Allergy Rhinol2015, 6(1),56–63.
9. Rizzi A. ,Nucera E. i wsp.: Irritable Bowel Syndrome and Nickel Allergy: What Is the Role of the LowNickel Diet? J Neurogastroenterol Motil. 2017 , 23(1), 101–108.
10. D’Alcamo A., Mansueto P., Soresi M. i wsp.:Contact Dermatitis Due to Nickel Allergy in PatientsSuffering from Non-Celiac Wheat Sensitivity. Nutrients. 2017, 9(2):103.
11. Duraj I., Mastalerz L.: Są podobne, a zdiagnozować je niełatwo - alergia pokarmowa i nietolerancja pokarmowa. Dok. Elektr.: https://gastrologia.mp.pl/wywiady/148253,sa-podobne-a-zdiagnozowac-je-nielatwo-alergia-pokarmowa-i-nietolerancja-pokarmowa, 20.09.2018.
12. ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004
