PODRĘCZNIKDO PLASTYKI dla szkoły podstawowej

4KLASA

NA ŚCIEŻKACH WYOBRAŹNI

Autorzy: Kinga Łapot-Dzierwa, Robert Małoszowski, Marta Śmigla

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany

do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania plastyki, na podstawie opinii rzeczoznawców:

prof. dr hab. Wiesławy Limont, dr. hab. Zbigniewa Bani, dr. Jarosława Pacuły.

Etap edukacyjny: II.

Typ szkoły: szkoła podstawowa.

Rok dopuszczenia 2012.

Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 550/1/2012

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Warszawa 2013

Wydanie I (2013)

ISBN 978-83-02-13838-6

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Iwona Ramotowska (redaktor koordynator, redaktor merytoryczny)

Redakcja językowa: Rozalia Słodczyk

Redakcja techniczna: Jolanta Dąbrowska

Projekt okładki: Artur Matulaniec

Projekt grafi czny: Urszula Gardy, Anna Wielbut

Opracowanie grafi czne: Urszula Gardy, Anna Wielbut

Fotoedycja: Natalia Marszałek

Skład i łamanie: Grzegorz Brodowski

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe

Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymagazainstalowania bezpłatnego programu

Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany natabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania

bezpłatnego programu iBooks(do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga-

zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą byćprzedmiotem dalszego obrotu. Rozpo-

rządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzial-

nością

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96

Tel.: 22 576 25 00

Infolinia: 801 220 555

www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieod-

płatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz,

czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

JAK KORZYSTAĆ Z PODRĘCZNIKA? ..........................................................................4

DLACZEGO POWSTAJĄ DZIEŁA SZTUKI? 1. Wyobra�nia, czyli o wyobra�eniach artystów .....................................................6

CO MOGĄ PRZEDSTAWIAĆ DZIEŁA SZTUKI? 2-3. Portret i posta�, czyli jak namalowa� cz�owieka .............................................. 10 4. Martwa natura, czyli przedmioty na obrazach .................................................. 16 5. Pejza�, czyli cztery pory roku w obrazie ............................................................ 20

O EMOCJACH W SZTUCE 6-7. Mi�o�� i rado��, czyli jak wyrazi� uczucia w sztuce ....................................... 26

EKSPERYMENTY TWÓRCZE, CZYLI W PRACOWNIACH ARTYSTÓW 8-9. Warsztat rysownika, czyli czym i jak mo�na rysowa� .................................. 34 10-11. Warsztat malarza, czyli czym i na czym mo�na malowa� ..............................40

Z CZEGO SKŁADA SIĘ DZIEŁO SZTUKI? 12-13. Kompozycja – co to takiego? .................................................................................48 14-15. Punkt i kreska, czyli plastyczny alfabet ............................................................ 56 16. Barwne fantazje, czyli �wiat w kolorach t�czy ................................................ 62

SZTUKA OBOK NAS 17. Sztuka u�ytkowa, czyli sztuka pi�knego przedmiotu .................................68 18. Sztuka ludowa, czyli si�a tradycji ....................................................................... 72

SKĄD PRZYCHODZIMY, KIM JESTEŚMY? 19-23. Muzeum, czyli gdzie mo�na znale�� dzie�a sztuki ........................................... 77

SŁOWNIK. Poj�cia i trudne wyrazy jeszcze raz ......................................................... 92

DLA CIEKAWSKICH – informacje o artystach .......................................................... 95

SPIS DZIEŁ ........................................................................................................................... 97

Spis tre�ci▶

▶

▶

▶

▶

▶

▶

▶

▶

▶

▶

3

Obraz Jana Heema przedsta-

---

--

-

JAN DAVIDSZ. DE HEEM, Waza z kwiatami,

około 1645

(olej na płótnie,

69,6 x 56,5 cm)

Przygotujcie kartkę A3

i kolorowe pastele.

Przynieście do szkoły kwiaty,

gałązki i może trawy. Będą Wam

potrzebne do zrobienia okazałego

bukietu w dużym naczyniu. Tłem

może być na przykład tablica.

Kwiaty są świeże i piękne, lecz

wkrótce zapewne zwiędną.

Spróbujcie namalować waszą

kwiatową martwą naturę.

Postarajcie się zakomponować

ją centralnie i wypełnić całą

przestrzeń kartki.

Wystawę prac zróbcie

w kolejnym tygodniu. W ten

sposób spróbujcie zatrzymać

piękno nie tylko wspomnieniem.

19

WIKTORIA 11 lat

18

AUGUSTE RENOIR, Truskawki, 1905 (olej na płótnie,46 x 28 cm)

---

---

Będą ci potrzebne trzy kartki

formatu A4, farby plakatowe lub

klejowe, a także czarny pisak.

Jedną z kartek zamaluj kolorami,

które kojarzą ci się z kwaśnymi

owocami, na przykład cytryną,

agrestem, niedojrzałym jabłkiem,

a drugą takimi, które przychodzą

ci na myśl, kiedy wyobrażasz

sobie słodkie owoce, na przykład

poziomki, truskawki, maliny.

Teraz użyj zarówno ,,kwaśnych’’,

jak i ,,słodkich’’ kolorów i pomaluj

trzecią kartkę w dowolny sposób;

mogą na niej powstać pasy, kratki

lub kropki. Kolory możesz mieszać

w dowolnych proporcjach

i dodawać – jeśli zechcesz

– czerni lub bieli.

Twoim zadaniem będzie

przygotowanie deseru

,,Owocowe smaki’’.

Wydzieraj lub wycinaj

z dwóch pierwszych

pomalowanych kartek

różne owoce, pamiętając

o ich rzeczywistych

kształtach, kolorach

i wielkościach. Trzecia,

,,słodko-kwaśna’’ kartka

może stać się materiałem tła,

obrusa lub patery.

Jeśli zechcesz, możesz dodać

pisakiem dowolne szczegóły do

twojej martwej owocowej natury.

Smacznego!

MARYSIA 11 lat

Obraz Jana Heema przedsta

---

--

-

JAN D

Przygotujcie kartkę A3

i kolorowe pastele.

Przynieście do szkoły kwiaty,

gałązki i może trawy. Będą Wam

potrzebne do zrobienia okazałego

bukietu w dużym naczyniu. Tłem

może być na przykład tablica.

Kwiaty są świeże i piękne, lecz

wkrótce zapewne zwiędną.

Spróbujcie namalować waszą

kwiatową martwą naturę.

Postarajcie się zakomponować

ją centralnie i wypełnić całą

przestrzeń kartki.

Wystawę prac zróbcie

w kolejnym tygodniu. W ten

sposób spróbujcie zatrzymać

piękno nie tylko wspomnieniem.

1999191919999

WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWIIIIIIIIIKTOKTOKTORKTORKTOTTKTORKTORKTORKTORKTORRKTORORTORKTORKTORORTORORRKTTORKTOOORTTKTOTT IAIAIAIAIAIAAAAAAAIAAAIA 11 lat11 lat11 lat11 lat11 lat11 lat11 lat1 lat1 lat1 lat1 l11 lalat11 latt1111 lat11 latlaatt11 t11 lat1 at

AUGUSTE RENOIR, Truskawki, 1905 (olej na płótnie,46 x 28 cm)

---

---

lub kropki. Kolory możesz mieszać może stać się materiałem tła,

obrusa lub patery.

Jeśli zechcesz, możesz dodać

pisakiem dowolne szczegóły do

twojej martwej owocowej natury.

Smacznego!

MARYSIA 11 lat

Jak korzysta� z podr�cznika?

DAVIDSZ. DE HEEM,Waza z kwiatami,

około 1645

(olej na płótnie,

69,6 x 56,5 cm)

y kartki

ow

pisak

kolorami,

aśnymi

tryną,

abłkiem,

ychodzą

żasz

przykład

liny.

śnych’’,

i pomal

y sposó

asy, kra

lub kropki. Kolory możesz mi

w dowolnych proporcjach

i dodawać – jeśli zechcesz

zerni lub bieli.

m zadaniem będzie

wanie deseru

smaki’’.

wycinaj

ych

rtek

ęta

j

k

ając

a

d

aluj

ób;

atki

prz

,,Owo

Wydzier

z dwóch p

pomalowany

różne owoce,

o ich rzeczywis

kształtach, kolo

i wielkościach. Tr

,,słodko-kwaśna’’

kartki

we lub

k.

oraorami,

mi

lu

ii d

– czer

Twoioimmm

przprzygotowa

wocowe smsm

ierajerajeraj llublub wy

pierwszyc

nynych kach kaarrt

e, pamięt

istych ch

orachch

Trzecia,

’ kakartkrtk

,

kka

Analizy dziełKrótkie omówienia

reprodukowanych

dzieł,

przedstawienie

problemów

związanych

z tematem i formą,

a czasem dodatkowe

informacje, w tym

ciekawostki.

Ćwiczenie plastyczneKażdy obraz

jest inspiracją

do ćwiczenia

plastycznego, które

można realizować

podczas lekcji lub

w domu.

Proponujemy

niebanalne tematy

oraz ciekawe

i oryginalne techniki.

25

1.

2.

3.

4.

5.

1.

2.

3.

4.

5.

!1.

2.

3.

44.

5.

Tekst lekcji Zawiera przedstawienie

głównego tematu,

przykładowe

dzieło i jego krótką

analizę.

Sprawdź swoją wiedzęPo każdym rozdziale

podsumowanie, a w nim

pytania i zadania dotyczące

zdobytej wiedzy.

PojęciaWyjaśnienie pojęć

wyróżnionych w tekście

rozdziału, ważnych

i wartych zapamiętania.

6

W szystko to, co stworzy� cz�owiek na przestrzeni wieków, zawdzi�cza nie tylko swojej ogromnej pracy, lecz tak�e

pomys�om. To one powoduj�, i� tworzymy ci�gle co� nowego. Bez pomys�ów nie mog�yby powsta� wspania�e budowle, rze�by, obrazy, urz�dzenia techniczne, samoloty, rakiety kosmiczne, komputery...

G�ównym sprawc� tego bogactwa jest ludzka wyobra�nia. To ona pozwala nam „zobaczy�” rzeczy, przedmioty i zjawiska, które nigdy wcze�niej nie istnia�y. Ka�dy z nas ma wyobra�ni� i jest ona przydatna w wielu sytuacjach. Pozwala przewidzie� i zaplanowa� nasze post�powanie, wi�c sprzyja podejmowaniu m�drych decyzji. Dzi�ki niej cz�owiek nieustannie d��y ku przysz�o�ci, rozwija si�, tworzy. Próbuje dorówna� przyrodzie, podgl�da jej wzory, poszukuje pi�kna i harmonii.

W sztukach plastycznych wyobra�nia nieustannie podpowiada�a artystom nowe rozwi�zania. Dzi�ki niej powstawa�y nowe kierunki w sztuce, wybitne i odkrywcze dzie�a, a tak�e nowe techniki plastyczne.

Wyobra�nia artystów wyprzedza czas, budzi nasze zdziwienie i nieustannie nas zaciekawia. Tworzy zwi�zek tego, co ju� by�o, z tym, co dopiero nast�pi.

Wyobra�nia,czyli�o�wyobra�eniach artystów

JOAN MIRÓ, Karnawał arlekina,

1924–1925

(olej na płótnie,

66 x 93 cm)

� WYOBRAŹNIA to zdolność

do tworzenia we własnym umyśle

nowych i niespotykanych dotąd

sytuacji. Wyobraźnią jest obdarzony

każdy człowiek, ale nie każdy ją

wykorzystuje w taki sam sposób.

Kiedy mówimy, że ktoś ma bardzo

bujną czy bogatą wyobraźnię, to

znaczy, że posiada szczególną

zdolność i łatwość zmieniania

istniejącej rzeczywistości w nowy,

często zaskakujący sposób.

� WYOBRAŹNIA ARTYSTYCZNAto umiejętność przekazywania

1DLACZEGO POWSTAJĄ DZIEŁA SZTUKI?

Poj�cia i trudne wyrazy

7

� Obraz Joana Miró przedstawia �wiat nieskr�-powanej zabawy. Rytmicznie rozproszone kszta�ty przybieraj� form� postaci i przedmiotów. Zajmuj� na chwil� miejsca, które zapewne zaraz opuszcz�. Obraz pe�en jest koloru i ruchu, a jego kompozy-cja jest dynamiczna. Postacie i przedmioty tacz�

w rytm muzyki wydobywaj�cej si� z instrumentu trzymanego w d�oni fantastycznego stwora. Wn�-trze pokoju nie ogranicza ruchliwej zabawy. Wydaje si�, �e za moment pojawi� si� nowi go�cie. W oknie na tle ciemniej�cego nieba równie� wida� tajemni-cze kszta�ty. Ka�dy z nich ma swoje nieznane imi�.

w dowolnej formie plastycznej

(w malarstwie, rzeźbie, grafi ce)

swoich wyobrażeń i pomysłów.

� PIĘKNO w dziele sztuki to zespół

cech takich jak zasada zachowania

równowagi albo harmonia

barw czy kształtów, które

odpowiednio ze sobą połączone

sprawiają, że dane dzieło budzi

nasz zachwyt.

� ZASADA ZACHOWANIA RÓWNOWAGI, inaczej harmonia,

to takie zestawienie ze sobą

barw, kształtów lub brył,

które sprawia, że oglądanie

dzieł sztuki dostarcza nam

przyjemności i pobudza nas

do rozmyślań.

� Obraz Krzysztofa Kiwerskiego przedstawia au-tomatyczne ptaki. To jakby pod��czone przewo-dami do �ród�a energii roboty, którymi by� mo�e kto� kieruje. Odpoczywaj� na ga��ziach drzewa. Os�ania je widoczna w tle, mechaniczna zas�ona, która przypomina kszta�tem cienie splecionych krzewów. Mieszaj� si� tu �wiaty natury i techni-

ki – pozwala im si� po��czy� wyobra�nia artysty. Mo�emy tylko odgadywa�, jakie zadanie maj� do wykonania te dziwne ptaki.Krzysztof Kiwerski to wspó�czesny artysta dzia�a-j�cy w Krakowie. Oprócz malarstwa zajmuje si� gra k� komputerow� oraz – jako scenarzysta, re-�yser i plastyk – lmem animowanym.

• Przygotuj kartkę A4, farby

akwarelowe, czarno-białe gazety

i czarny pisak.

• Za pomocą gąbki lub grubego

pędzla zmocz kartkę czystą wodą

i od razu namaluj jasnymi, czystymi

kolorami tęczowe, baśniowe niebo.

Możesz poruszać kartką i pozwalać

farbie swobodnie spływać.

• Z gazety wytnij sylwetkę ptaka,

możesz wykorzystać zarówno druk,

jak i fragmenty zdjęć.

• Umieść go na kolorowym niebie.

Zastanów się, jaki ma być. Malutki,

średni, a może ogromny?

• Użyj czarnego pisaka, żeby dodać

szczegóły i podkreślić charakter

twojej kompozycji. Każda praca

może stać się inspiracją

i początkiem opowiadania.

KRZYSZTOF KIWERSKI, Ptaki I, 2000 (akryl na płótnie, 130 x 100 cm)

8

ć

p adania.

�wiczenie 1

KASIA, 10 lat

� Obraz Jacka Yerki (czytaj jerki) przedstawia p�y-n�cy mi�dzy chmurami statek, obci��ony pot��-nym zamkiem i majestatycznie unosz�cy si� nad drzewami. Rozwiewa i, jak sugeruje tytu�, �amie chmury, przep�ywaj�c przez nie jak przez otwart� bram�. Fantazja uwalnia przedmioty od ich funkcji i powoduje, �e z ci��kich staj� si� lekkie. Grawitacja,

czyli przyci�ganie ziemskie tutaj nie dzia�a. Rzeczy i�przedmioty ��cz� si� ze sob� w nowe ca�o�ci. Wol-no�� i swoboda panuje w �wiecie wyobra�ni!Jacek Yerka to wspó�czesny polski malarz i projektant plakatów. Wiele swoich obrazów wykonuje w tech-nice gicleé (czytaj: �ikle), która polega na druku nie-blakn�cymi tuszami na papierze wysokiej jako�ci.

• Potrzebujesz kartki A3 lub A4

w wybranym przez ciebie kolorze,

kredek, pisaków i długopisów.

• Wyobraź sobie ogromną

i bardzo ciężką budowlę, która

za chwilę wyląduje delikatnie

i bezszelestnie na potężnym

drzewie.

• Narysuj to drzewo, a na nim

zamek, a może inną budowlę.

Pokaż, że relacja między budowlą

a drzewem jest pełna harmonii.

Drzewo przyjęło niezwykłego

lokatora. A może zdarzy się tam

coś jeszcze? Zastanów się i narysuj

swój pomysł.

JACEK YERKA, Chmurołamacz, 1994 (akryl na płótnie, 54 x 61,5 cm)

9

�wiczenie 2

TOMEK, 11 lat

11

J ednym z najtrudniejszych zada malarzy by�o malowanie portretów i postaci. Przez wiele wieków,

tak�e dzisiaj, portret przedstawiaj�cy twarz, posta�, a czasem nawet grup� ludzi by� wa�nym tematem malarskich opowie�ci.

Trud przedstawienia i opisania cz�owieka bra� si� nie tylko z konieczno�ci uchwycenia podobiestwa jego rysów. Wa�na by�a tak�e, szczególnie w�dawnych czasach, umiej�tno�� namalowania bogatych ubiorów, dekoracyjnych tkanin, koronek i haftów. W tym celu arty�ci pos�ugiwali si� �wiat�ocieniem oraz perfekcyjnie ��czyli barwy. Pragn�li wiernie odda� wygl�d g�adkiej lub pomarszczonej ludzkiej twarzy i tym samym stworzy� dzie�o jak najwierniej odtwarzaj�ce rzeczywisto��. Najtrudniejsze by�o jednak uchwycenie charakteru cz�owieka i jego emocji.

� Portret Mony Lisy, �ony bogatego � orenckiego kupca Francesca Giocondo (czytaj: franczeska d�iokondo), to jeden z najdoskonal-szych portretów w historii malarstwa. Jego autorem jest genialny twórca w�oskiego renesansu – Leonardo da Vinci (czytaj: da winczi). Artysta przedstawi� posta� kobiety na tle krajobrazu. Jej twarz jest realistyczna i sprawia wra�enie �ywej. By ukaza� delikatno�� rysów twarzy o�wietlonych mi�kkim �wiat�em, malarz pos�u�y� si� �wiat�o-cieniem, �agodnie przechodz�c od ciemniejszych do ja�niejszych to-nów. Zacieraj�c wyrazisto�� konturów ust, uzyska� efekt tajemniczego u�miechu. Harmoni� malarskiego wyrazu dope�nia lekko zamglony krajobraz, równie tajemniczy jak posta� kobiety.

LEONARDO DA VINCI, Mona Lisa, 1503–1505 (olej na desce, 77 x 53 cm)

Portret i posta�,czyli jak namalowa� cz�owieka

� PORTRET, inaczej wizerunek,

podobizna. W sztukach

plastycznych to przedstawienie

postaci z dbałością o wierne

odtworzenie jej cech

fi zycznych i psychicznych.

W zależności od sposobu

przedstawienia postaci

możemy spotkać różne rodzaje

portretów, na przykład:

POPIERSIE, czyli ujęcie tylko

głowy postaci lub głowy wraz

z ramionami;

AUTOPORTRET, czyli

namalowany przez artystę

portret własny.

� ŚWIATŁOCIEŃ,

inaczej rozmieszczenie na

przedmiotach światła i cienia.

W sztukach plastycznych to

taki sposób zastosowania linii

i kresek oraz barw, aby na

płaskiej powierzchni obrazu

uzyskać efekt trójwymiarowości

i podkreślić przestrzenny

wymiar przedstawień.

� RENESANS, inaczej

odrodzenie. To epoka w dziejach

kultury i sztuki europejskiej

XV i XVI wieku.

2-3CO MOGĄ PRZEDSTAWIAĆ DZIEŁA SZTUKI?

Poj�cia i trudne wyrazy