Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne II Bilans obrotów bieŜących – bilans handlowy, zestawienie wszystkich transakcji międzynarodowych danego kraju (poza przepływami kapitału oraz "błędami i opuszczeniami" część bilansu płatniczego) na bilans obrotów bieŜących składają się: transakcje handlowe, dochody i wydatki z tytułu inwestycji zagranicznych, wpływy z usług Bilans obrotów bieŜących dzielimy na:

- bilans handlowy – obejmuje zestawienie porównawcze wartości eksportu i importu towarów - bilans obrotów usługami – zestawienie porównawcze płatności z tytułu obrotów usługami pomiędzy

danym krajem a zagranicą - bilans procentów i dywidend – zestawienie wydatków oraz wpływów z tytułu obsługi kapitału obcego

(dywidendy, procenty itd.) - bilans wydatków rządowych – nieuwzględniany nigdzie indziej (składki na rzecz instytucji/organizacji

międzynarodowych); transfery emigrantów, pracowników sezonowych.

Czasem traktuje się łącznie – bilans obrotów majątkowych i transferów nieodpłatnych. Uwzględnia się zyski lub koszty związane z tym przepływem.

Bilans obrotów kapitałowych - uwzględniane są przepływy kapitału we wszelkich jego formach (kapitał poŜyczkowy, produkcyjny). Dzielimy go na:

- bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi który obejmuje wszelkiego rodzaju poŜyczki, kredyty, a takŜe lokaty kapitałowe, ale o okresie amortyzacji do 1 roku

- bilans obrotów kapitałami długoterminowymi, który zawiera przepływy kapitału średnio, oraz długoterminowymi w formie inwestycji bezpośrednich, pośrednich, kredyt, poŜyczki o okresie dłuŜszym niŜ 1 rok

Uwzględnia się całe przepływy tego kapitału.

Bilans obrotów wyrównawczych określany równieŜ jako bilans obrotów dewizowych banku centralnego. Zawiera środki banków centralnych, przeznaczanych na równowaŜenie bilansu płatniczego.

POD WZGLĘDEM RACHUNKOWYM BILANS PŁATNICZY JEST ZRÓWNOWA śONY W Polsce bilans płatniczy przygotowuje Bank Centralny. Występują w nim trochę inne elementy:

1. Bilans obrotów bieŜących / rachunek bieŜący Zawiera dwa takie same elementy:

o bilans handlowy o bilans towarowy o saldo usługami o saldo dochodów o saldo transferów bieŜących

W 2006 roku rachunek bieŜący był ujemny (7 mld USD) Składało się na nie:

- saldo obrotów towarowych (ujemne) - bilans handlowy. Kształtowało się na poziomie 5 mld USD (import przewyŜszał eksport). Głównymi partnerami handlowymi unijnym były: Niemcy, Włochy, GB, Francja. Z krajów pozaunijnych: eksport – Rosja, Ukraina, USA; import – Rosja, Chiny, Korea, USA.

- saldo usług (dodatnie) - przychody wyŜsze niŜ wydatki – 2,5 mld USD Usługi w bilansie płatniczym dzielą się na 3 szęści:

o podróŜe zagraniczne (dodatnie) o transport (dodatnie) o inne usługi – informatyczne, budowlane, pocztowo telekomunikacyjne, usługi pomiędzy

przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo, prawne, księgowe, doradcze (ujemne)

- saldo dochodów (ujemne) - w 2006 r. na poziomie 12 mld USD. Składa się na nie: o wynagrodzenia pracowników o dochody z inwestycji bezpośrednich o dochody z inwestycji portfelowych o dochody z innych inwestycji

O deficycie decydowały dochody z inwestycji bezpośrednich (ujemne) o dywidendy (ujemne) o reinwestowane zyski (ujemne) – zyski, jakie odnoszą inwestorzy zagraniczni, nietransferowane

do centrali tych firm, ale ponownie inwestowane w Polsce. W bilansie uwzględniane są ze znakiem ujemnym)

- saldo transferów bieŜących (dodatnie – ponad 8 mld USD) – więcej dostaliśmy z Unii Europejskiej niŜ wpłaciliśmy. NajwaŜniejsze pozycje:

o środki otrzymywane z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (dopłaty dla rolnictwa itd.)

o transfery prywatne (wyjazdy ludzi i środki zarobione poza granicami) 2. Bilans obrotów kapitałowych / rachunek kapitałowy (dodatni)

Nie odgrywa duŜej roli. Zawiera niektóre tylko transfery unijne oraz licencje, patenty (w 2006 r. był dodatni i wynosił 2 mld USD)

3. Bilans obrotów finansowych / rachunek finansowy (dodatni). Zawiera: - zagraniczne inwestycje bezpośrednie (w 2006 r. – 14 mld USD), w skłąd których wchodzą

reinwestowane zyski, kredyty, poŜyczki - inwestycje NBP - inwestycje sektora rządowego - inwestycje monetarne - pochodne instrumenty 4. Oficjalne aktywa rezerwowe / NBP (przeznaczone na równowaŜenie bilansu płatniczego)

RównowaŜenie bilansu płatniczego.

5. Saldo błędów i opuszczeń (3 mld USD)

RÓWNOWAGA RACHUNKOWA ZAWSZE WYST ĘPUJE

Równowaga ekonomiczna – występuje wówczas gdy jest równowaga tzw. transakcji autonomicznych, nie występują transakcje wyrównawcze.

- transakcje autonomiczne zawierają wszystkie elementy bilansu obrotów bieŜących oraz dodatkowo przepływy kapitałów długoterminowych zarówno w formie poŜyczek jak i w formie transakcji bezpośrednich i pośrednich

- transakcje wyrównawcze – wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych które prowadzą do zmian krótkoterminowych zadłuŜenia kraju wobec zagranicy a takŜe przepływ złota oraz dewiz.

Równowaga ekonomiczna moŜe być równowagą rzeczywistą lub pozorną.

- równowaga rzeczywista ma miejsce wówczas, gdy naleŜności oraz zobowiązania z tytułu działalności gospodarczej są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuŜszy czas deficyt ani nadwyŜka naleŜności i zobowiązań

- równowaga pozorna występuje wówczas, gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek prowadzenia przez państwo restrykcyjnej polityki ekonomicznej

Przyczyny wpływające na nierównowagę bilansu płatniczego (w krótkim okresie): - zmiany w PKB – wzrost PKB wpływa ujemnie na bilans płatniczy – generuje większy popyt na dobra

importowane, chociaŜ z drugiej strony rozwijają się firmy krajowe - zmiany terms of trade (stosunek zmian cen towarów eksportowanych do cen towarów importowanych).

Poprawa terms of trade – jeśli ceny towarów eksportowanych rosną a importowanych maleją to wpływa pozytywnie. KaŜda poprawa terms of trade poprawia bilans płatniczy.

- zmiana kursów walutowych przyczyny umacniania się złotówki:

o wzrost gospodarczy o napływ kapitału krótkoterminowego i spekulacyjnego. Im więcej waluty zagranicznej w kraju,

tym tańsza się ona staje, a więc mocniejsza jest złotówka. Umacnianie się kursu waluty krajowej → wówczas ceny krajowych produktów za granicą rosną i stają się mniej konkurencyjne na rynkach zagranicznych, natomiast ceny towarów importowanych maleją i stają się one bardziej konkurencyjne na rynku krajowym. W efekcie aprecjacja pogarsza bilans płatniczy, natomiast deprecjacja powoduje poprawę bilansu płatniczego.

W długim okresie na bilans płatniczy ma wpływ dodatkowy czynnik:

- zmiana struktury gospodarki – zmiany terms of trade idą w dobrym kierunku w krajach przemysłowych i nowej technologii (przy załoŜeniu Ŝe kraj przerzuca się z rolnictwa na przemysł). Spowoduje to poprawę bilansu płatniczego.

Równowaga bilansu płatniczego moŜe być równowagą wewnętrzną i zewnętrzną.

- wewnętrzna – ma miejsce wówczas, gdy nie występuje ani inflacja ani bezrobocie - zewnętrzna – równowaga bilansu płatniczego (równowaga ekonomiczna bilansu płatniczego)

Równowagi – wewnętrzna i zewnętrzna – składają się na równowagę ogólną.

Narzędziem do osiągnięcia równowagi ogólnej jest diagram Swana.

UwaŜa się, Ŝe nierównowaga nie utrzyma się przez dłuŜszy czas poniewaŜ istnieją tzw. automatyczne mechanizmy dostosowawcze, czyli mechanizmy przywracające równowagę bilansu płatniczego w sposób automatyczny w wyniku działania sił rynkowych. Z drugiej strony nie mamy do czynienia z wolnym rynkiem i dlatego teŜ te mechanizmy nie zawsze działają w pełni. Dlatego teŜ czasami potrzebna jest tzw. polityka dostosowawcza. Jest to przywracanie zachwianej równowagi bilansu płatniczego za pomocą narzędzi stosowanych przez państwo. 3 podstawowe mechanizmy dostosowawcze:

- cenowy mechanizm dostosowawczy prowadzi do przywrócenia zachwianej równowagi bilansu płatniczego za pośrednictwem zmian cen. Jest on nieco inny w warunkach kursów walutowych stałych, inny w systemie waluty złotej i nieco inny w warunkach kursów zmiennych. W systemie waluty złotej występowały kursy stałe, które były oparte na relacji parytetu złota dwóch walut. Kurs stały charakteryzował się tym, iŜ był określony przez państwo, ale mógł podlegać wahaniom w określonych granicach (w systemie waluty złotej te widełki wynosiły +/- 1%). Ilość

pieniądza była zaleŜna od wielkości rezerw złota. Deficyt w bilansie płatniczym był pokrywany transferem złota. Przy deficycie bilansu płatniczego następował odpływ części złota (zapłata za import) → zmniejszały się rezerwy złota w kraju → zmniejszała się ilość pieniądza w obiegu → mniejszy popyt → spadek cen krajowych → zwiększenie eksportu i zmniejszenie importu → równowaga w bilansie płatniczym. Przy nadwyŜce mechanizm wyglądał odwrotnie. Wynalezienie mechanizmu cenowego spowodowało, Ŝe zaczęto kwestionować doktrynę merkantylizmu, poniewaŜ bogacenie się państwa nie było korzystne. W warunkach płynnych prowadzi do deprecjacji waluty, co powoduje iŜ zwiększa się konkurencyjność eksportu i zmniejsza się konkurencyjność importu → równowaga. NadwyŜka w bilansie działa odwrotnie.