MRGE Brief CSP Pol MRG - Minority Rights Group

opracowanie

Krajowe programy pomocy rozwojowej: narzędzia zwiększania skuteczności polskiejwspółpracy rozwojowej Kordian Kochanowicz

Uwagi terminologiczne

Skróty

Streszczenie

1. Krajowe programy pomocy rozwojowej wsystemie polskiej pomocy

Zalety krajowych programów dla polskiej polityki rozwojowej .........................................Programy krajowe w polskiej współpracy rozwojowe ......................................................Programy krajowe innych państw-donatorów Zapewnianie własności i uzgadnianie działań z partnerami priorytetowymi ...........................Zasady współpracy rozwojowej a programy krajowe ...........................................................

2. Etapy opracowywania krajowych programówpomocy rozwojowej

Analiza sytuacji rozwojowej w kraju partnerskim oraz polityki państw-donatorów Wybór sektora lub sektorów priorytetowych i określanie celów ...........................................Monitoring i ewaluacja programu krajowego ..

3. Konsultacje jako podstawa krajowychprogramów pomocy

4. Rekomendacje

Aneks 1. Przykłady

Szwedzka współpraca rozwojowa (szablonogólnego programu współpracy rozwojowej) ..Program współpracy Austria – Uganda (spis treści) .....................................................

1

2

2

3

3

45

6

6

8

9

1317

19

22

24

24

24

Uwagi terminologicznePartnerzy rozwojowi, donatorzy, krajepartnerskie, biorcy pomocy

W całym dokumencie posługujemy się terminem„partnerzy rozwojowi”, mając na myśli łącznie donatorów(kraje i instytucje przekazujące pomoc) i kraj partnerski(biorca pomocy). Sformułowanie to pochodzi zterminologii stosowanej obecnie w dokumentachoficjalnych. Jesteśmy jednak w pełni świadomi, że bardzorzadko partnerstwo między krajami rozwiniętymi arozwijającymi się faktycznie charakteryzuje się równością.Mimo to, należy podkreślić, iż relacje między dawcami abiorcami powinny mieć charakter partnerski. Terminami„donator” i „kraje partnerskie” posługujemy się dla jasności.

Ludzie ubodzy, kraje ubogie, kraje zubożonePosługujemy się terminem „(ludzie) ubodzy”, żebypodkreślić fakt, że ostatecznym celem pomocy rozwojowejjest eliminacja niesprawiedliwego ubóstwa w krajachglobalnego Południa oraz niepotrzebnego iniedopuszczalnego cierpienia, które jest rezultatem tejniesprawiedliwości. W pełni zdajemy sobie w pełni sprawę zfaktu, że wielu ludzi na globalnym Południu twierdzi, iżoni sami (i ich kraje) nie są biedni, lecz zubożeni.

Krajowe programy pomocy rozwojowejJak odpowiednik stosowanego na arenie międzynarodowejterminu „Country Strategy Papers” stosujemy w tejpublikacji termin „krajowe programy pomocy rozwojowej”.W naszym mniemaniu, termin ten najlepiej wpisuje się wobecne realia polskiej debaty o współpracy rozwojowej.Roboczo stosujemy w tej publikacji również skrótowąnazwę „krajowe programy”. Dotychczas w polskiejliteraturze termin „Country Strategy Papers” częstotłumaczony był jako „krajowe strategie pomocy”.

Spis treści

2 KRAJOWE PROGRAMY POMOCY ROZWOJOWEJ: NARZĘDZIA ZWIĘKSZANIA SKUTECZNOŚCI POLSKIEJ WSPÓŁPRACY ROZWOJOWEJ

Skróty

ADC Austriacka Agencja Rozwojowa

CEDAW Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich formdyskryminacji kobiet

CSO Organizacje społeczeństwa obywatelskiego

CSP Krajowe programy pomocy

DANIDA Duńskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych

DPG Grupa partnerów rozwojowych

EC Komisja Europejska

ECDPM Europejskie Centrum Zarządzania PolitykąPomocy Rozwojowej

EPA Umowy o partnerstwie gospodarczym

EU Unia Europejska

HRBA Perspektywa praw człowieka w rozwoju

IPAD Portugalski Instytut Pomocy Rozwojowej

LF Matryca logiczna

M&E Monitoring i ewaluacja

MDG Milenijne Cele Rozwoju

MFA Ministerstwo Spraw Zagranicznych

MRG Minority Rights Group (organizacjapozarządowa)

NGDO Pozarządowa organizacja rozwojowa

NGO Organizacja pozarządowa

ODA Oficjalna Pomoc Rozwojowa

OECD/DACOrganizacja Współpracy Gospodarczej iRozwoju/ Komitet Pomocy Rozwojowej

ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych

PISM Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

PRSP Narodowa strategia ograniczania ubóstwa

SDC Szwajcarska Agencja Współpraca i Rozwoju

SIDA Szwedzka Agencja Rozwoju Międzynarodowego

Streszczenie Krajowe programy pomocy rozwojowej są podstawowymidokumentami w systemie współpracy rozwojowej. Stanowiąsprawdzone rozwiązanie, które dowiodło swej przydatnościw zakresie zwiększenia spójności i wiarygodności, jakrównież skuteczności polityk rozwojowych donatorów.

Zważywszy na niedawne zmiany w polskim systemiepomocowym, tj. przyjęcie Ustawy o współpracy rozwojoweji opracowanie Wieloletniego programu współpracyrozwojowej, krajowe programy są niezbędne, by w pełniwykorzystać sprzyjającą sytuację do stworzenia nowoczesneji skutecznej polityki państwa.

Programowanie współpracy rozwojowej na poziomiedanego kraju powinno uwzględniać perspektywę prawczłowieka w rozwoju (ang. Human Right Based Approach,HRBA) oraz zasady skuteczności pomocy, aby w należytysposób odpowiedzieć na potrzeby ludzi ubogich i wypełnićzobowiązania podjęte przez Polskę na areniemiędzynarodowej.

Właściwe opracowanie krajowych programów pomocyrozwojowej, uwzględniające wszystkie kroki zalecane wniniejszym opracowaniu, przyczyni się do specjalizacjipolskiej współpracy rozwojowej i podniesie jej jakość.Odpowiednio dostosowane krajowe programy ułatwiąwdrażanie polskiej pomocy w poszczególnych krajachpartnerskich i pozwolą uzyskać zamierzone efekty.

Proces opracowywania krajowych programów powinienopierać się na zasadach partycypacji i własności orazuwzględniać mechanizmy konsultacji społecznych zrozmaitymi podmiotami w kraju partnerskim i w Polsce.

Niniejsze opracowanie ma wspomóc prace nadkrajowymi programami pomocy rozwojowej na przykładziedobrych praktyk z innych krajów. Na początku wyjaśniono,dlaczego w polskiej współpracy rozwojowej potrzebne sąprogramy krajowe, a następnie pokazano - krok po kroku –jak opracowywać tego rodzaju dokumenty.

Opracowanie to powstało na zlecenie Minority RightsGroup Europe (MRG) w ramach projektu „Od potrzeb dopraw: Promowanie skuteczniejszej polityki rozwojowej wEuropie” (DCI-NSAED/2009/210).

Publikacja została pierwotnie wydana w języku angielskimpod tytułem Country Strategy Papers: A Policy Tool to IncreaseEffectiveness of Polish Development Cooperation.

Struktura publikacjiNiniejsze opracowanie skupia się na krajowych programachpomocy rozwojowej, ich zaletach i znaczeniu dla Polskiprzy uwzględnieniu ostatnich zmian w polskim systemiepomocowym.

W pierwszym rozdziale przedstawiono zalety krajowychprogramów dla systemu polskiej pomocy, zaprezentowano,w jaki sposób programy krajowe wypełniają istniejące luki,pokazano, jaką rolę odgrywają one zarówno dla państw-donatorów, jak i krajów partnerskich, a także

3KRAJOWE PROGRAMY POMOCY ROZWOJOWEJ: NARZĘDZIA ZWIĘKSZANIA SKUTECZNOŚCI POLSKIEJ WSPÓŁPRACY ROZWOJOWEJ

przedstawiono te zasady współpracy rozwojowej, którepowinny determinować strategie krajowe.

W rozdziale drugim naszkicowano etapyopracowywania krajowych programów dla polskiejwspółpracy rozwojowej, a także przedstawiono przykładydobrych praktyk innych donatorów w tworzeniu planówwieloletnich.

W rozdziale trzecim zaprezentowano głównychinteresariuszy, z którymi należy konsultować się podczasprac nad programami krajowymi, a także omówiono rolę,jaką pełnią instytucje rządowe, publiczne oraz organizacjespołeczeństwa obywatelskiego.

W rozdziale czwartym zaproponowano praktycznezalecenia dotyczące tego, jak dzięki krajowym programomsprawić, by polska współpraca rozwojowa stała się bardziejwiarygodna i skuteczna.

Niniejsze opracowanie opiera się na analizie dostępnychpublicznie źródeł dotyczących polityk krajów-donatorów, jakrównież na wywiadach w wybranych organizacjachzaangażowanych w debatę o współpracy rozwojowej w Polsce.

1. Krajowe programy wsystemie polskiej współpracyrozwojowejPolityka współpracy rozwojowej, podobnie jak każda innapolityka, wymaga dobrego planowania i zarządzania, byskutecznie tworzyć warunki umożliwiające wszystkimludziom, aby żyli w świecie sprawiedliwym izrównoważonym. Aby zrealizować wizję sprawiedliwegoświata, potrzeba przemian społecznych w wielu dziedzinachżycia, np. w światowym handlu, systemie finansowym,rolnictwie czy ochronie środowiska naturalnego, zaśwspółpraca rozwojowa jest jedynie częścią procesurozwiązywania problemów globalnych. Pomoc rozwojowa,by mogła być skuteczna, musi orientować się na prawaludzi i odpowiadać na najpilniejsze priorytety wkonkretnym kontekście danego kraju. Można to osiągnąćza pomocą krajowych programów pomocy rozwojowejopracowanych dla każdego kraju partnerskiego.

W niniejszym rozdziale zajmiemy się następującymikwestiami:

• zaletami, jakie wiążą się z opracowaniem krajowychprogramów pomocy rozwojowej dla systemu polskiejwspółpracy rozwojowej;

• miejscem i rolą strategii krajowych w obecnym systemiewspółpracy rozwojowej w Polsce;

• praktykami państw-donatorów w opracowywaniuprogramów krajowych (zwanych często strategiamikrajowymi);

• znaczeniem programów krajowych dla krajówpartnerskich;

• zasadami współpracy rozwojowej stosowanymi wprogramach krajowych.

W poniższych podrozdziałach przeanalizowaliśmysystem współpracy rozwojowej w Polsce, badającrównocześnie dobre praktyki państw uznawanych zadonatorów wiodących pod względem jakości i skuteczności,tj. Szwecji i Danii. W kolejnych rozdziałach przytaczamyprzykłady z krajów podobnych do Polski pod względemrozwoju systemu pomocowego.

Zalety krajowych programów dla polskiejpolityki rozwojowejPodejście strategiczne, opierające się na analizie priorytetówkraju partnerskiego, oraz jasne sformułowaniu celów irezultatów pomocy pomaga wdrażać politykę rozwojową,zarządzać nią i ją monitorować. Krajowe programy pomocyrozwojowej znacząco podniosą jakość polskiej współpracyrozwojowej i ułatwią jej realizację.

Programy krajowe pomagają rządom państw-donatorówi krajów partnerskich oraz organizacjom społeczeństwaobywatelskiego skoncentrować wysiłki na rzecz rozwoju iskierować fundusze do tych sektorów i na te programy czyprojekty, które przyniosą największe korzyści społeczeństwukraju partnerskiego na poziomie lokalnym, regionalnymlub krajowym. To powinno przyczynić się do podwyższeniaskuteczności polskiej pomocy.

Krajowe programy stanowią dopełnienie innychdokumentów, dostarczają bowiem analiz dotyczącychdanego państwa partnerskiego. Opracowuje je się po to,żeby skoordynować wszystkie działania w danym krajuzgodnie z nadrzędną polityką rozwojową państwa, którabierze pod uwagę kontekst rozwojowy danego krajupartnerskiego. Pozwala to zwiększyć trafność programów iprojektów. Wypracowanie programu krajowego zapewniapaństwu partnerskiemu poczucie własności i wzmacnia jegopotencjał rozwojowy,1 który w innym wypadku mógłbyzostać podważony.

Krajowe programy pomocy rozwojowej pozwalająumieścić polską specjalizację pomocową w szerszymkontekście międzynarodowym i zharmonizować ją zestrategiami innych dawców pomocy, Unii Europejskiej,agencji wielostronnych, ONZ, organizacji społeczeństwaobywatelskiego i innych.

W 2012 roku polska pomoc osiągnęła etap, na którymopracowanie programów krajowych znacząco poprawiłobyskuteczność i oddziaływanie polityki współpracyrozwojowej. W minionych latach doszło do istotnejpoprawy otoczenia prawnego i politycznego, o czymświadczy Ustawa o współpracy rozwojowej z 2011 roku iWieloletni program współpracy rozwojowej.

Zmiany te, które umacnia tocząca się właśniemiędzynarodowa debata, obejmująca kwestie perspektywypraw człowieka w rozwoju (Human Right Based Approach,HRBA) i skuteczności działań na jego rzecz, stwarzająklimat sprzyjający nowemu spójnemu i efektywnemustrategicznemu ukierunkowaniu polskiej współpracyrozwojowej.


Programy krajowe podporządkowane perspektywie prawczłowieka i standardom skuteczności pomocy pomagająplanować działania wysokiej jakości. Stanowią ponadtowsparcie w planowaniu projektów dla podmiotówwdrażających, m.in. organizacji pozarządowych, a także wkierowaniu konkursami na wnioski dla personelu MSZ.

Wreszcie analiza i planowanie oparte na dowodachwynikających z badań naukowych pomagają zwiększyćświadomość i zrozumienie problematyki rozwojowej, atakże zapewnić wsparcie dla współpracy na rzecz rozwoju.Ważne jest, by istniała informacja na temat tego, co rząd ipodmioty wdrażające zamierzają osiągnąć za pieniądzepolskich podatników, kiedy i w jaki sposób.

Krajowe programy mogą zmienić polską pomoc –sprawić, że stanie się ona bardziej spójna, profesjonalna izrozumiała dla wszystkich zainteresowanych.

Programy krajowe w polskiej współpracy rozwojowejPolską współpracę na rzecz rozwoju koordynujeMinisterstwo Spraw Zagranicznych. Do 2011 rokujedynym prawnym i strategicznym dokumentem byłarządowa Strategia polskiej współpracy na rzecz rozwoju(2003).2 Strategia ta i plany rocznie w niedostatecznymstopniu uwzględniały konkretny kontekst, potrzeby ipriorytety krajów partnerskich.

W 2011 roku przyjęto Ustawę o współpracyrozwojowej, która położyła fundamenty pod spójny systempolskiej pomocy. Ustawa ta przewiduje stworzenie (iprzegląd) Wieloletniego programu współpracy rozwojowej.

Ustawa zobowiązuje Polskę, aby wzięła pod uwagę„ustalenia organizacji międzynarodowych i regulacje UniiEuropejskiej”. Ratyfikowany przez nasz kraj traktat lizbońskistanowi: „Głównym celem polityki Unii w tej dziedzinie jestzmniejszenie, a docelowo, likwidacja ubóstwa”. Poza redukcjąubóstwa, ustawa definiuje polską współpracę rozwojowąjako „promowanie i wspieranie rozwoju demokracji ispołeczeństwa obywatelskiego”. Analiza na poziomie danegokraju partnerskiego może pomóc określić, co należy zrobić,aby obie te wytyczne wzmacniały się nawzajem.

Ustawa wznawia również działalność Polskiej FundacjiMiędzynarodowej Współpracy na Rzecz Rozwoju„Wiedzieć Jak”,3 która de facto będzie funkcjonować jakoagencja wdrażająca polską pomoc. Analizy i programowanie

Osiem lat doświadczeń Polski jako donatora – partnerarozwojowego – powinno stanowić kapitał wystarczający doopracowania krajowych programów pomocy rozwojowej zposzczególnymi państwami partnerskimi. Brak tychprogramów niekorzystnie odbija się na wysiłkach w zakresiewspółpracy rozwojowej podejmowanych zarówno przezinstytucje rządowe, jak i organizacje pozarządowe iogranicza efekty polskiej pomocy w krajach objętychPartnerstwem Wschodnim oraz krajach globalnegoPołudnia (tzw. krajach rozwijających się). Ubodzymieszkańcy krajów partnerskich zyskaliby więcej, gdybypolska współpraca na rzecz rozwoju była lepiej zaplanowanai gdyby polski rząd wraz z interesariuszami opracowałodpowiednie programy krajowe.

Nadszedł czas, by Polska dowiodła swegozaangażowania i opracowała programy krajowe, dołączającdo grupy donatorów, którzy już wykorzystują to narzędziew swojej pracy. Do grupy tej należą państwa członkowskieUnii Europejskiej, a również kraje z regionu EuropyŚrodkowo-Wschodniej, np. Austria, Czechy i Słowacja.

Proces przygotowywania programów krajowych stanowiznakomitą okazję do przyjęcia zasad współpracy rozwojoweji przełożenia ich na programy i rozwiązania praktyczne dlakonkretnego kraju lub regionu.

Włączenie w programy krajowe perspektywy prawczłowieka w rozwoju oraz zasad skuteczności pomocypomoże w planowaniu polskiej polityki współpracyrozwojowej i prowadzenie przeglądu Wieloletniegoprogramu współpracy rozwojowej, ponieważ analizy istrategie z poziomu krajowego będą wkładem doplanowania ogólnego.

Ta wzajemna relacja między krajowymi programamipomocy rozwojowej a programem wieloletnim jestnieunikniona. Postęp w projektowaniu programówkrajowych, jak również ich przegląd i ewaluacja mogąokazać się pomocne w procesie tworzenia i dokonywaniaprzeglądu i aktualizacji wiarygodnego programuwieloletniego.

Programy krajowe wykorzystuje się jako źródłoinformacji dla strategii nadrzędnej lub programuwieloletniego, dostarczają bowiem danych dotyczącychkonkretnego kraju i zapewniają dostosowany do programuplan konkretnych działań.

Ramka 1: Elementy ramy polskiej współpracy na rzecz rozwoju

ustawa owspółpracyrozwojowej

krajoweprogramypomocyrozwojowej

roczny planwspółpracyrozwojowej

programy i projekty

wieloletniprogramwspółpracyrozwojowej


one zintegrowane z ich aktami prawnymi oraz z politykąrozwojową i wieloletnimi strategiami i programamirozwojowymi.

W wypadku duńskiej pomocy rozwojowej (DANIDA,Duńskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych), „strategiewspółpracy rozwojowej z krajami partnerskimi” opracowujesię za każdym razem, gdy wybierane jest nowe państwopartnerskie lub gdy termin obowiązywania poprzedniejstrategii dobiegnie końca. Opracowanie strategii krajowejjest obligatoryjne, chyba że Dania wycofuje się zewspierania danego kraju lub w grę wchodzi zaangażowanieinnego rodzaju (przypadek Afganistanu).4

Szwedzkie krajowe programy pomocy rozwojowej(2007–2013), nazywane „strategiami współpracy”, są„narzędziem, za pomocą którego, rząd zarządza współpracąrozwojową z poszczególnymi krajami i regionami”. Krajowestrategie stanowią podstawę dla rocznych planówwspółpracy rozwojowej służących realizacji przyjętychogólnych strategii pomocy. Kontrolę i przegląd planówrocznych prowadzi się zgodnie z cyklem strategiiwspółpracy, który kończy ocena, będąca podstawą dlanastępnej strategii.

na poziomie krajów partnerskich powinny poprzedzaćrealizację programów i projektów Fundacji i MSZ ikierować ich wdrażaniem.

Opracowanie krajowych programów pomocy wypełnilukę w konstrukcji polskiego systemu pomocy i posłuży dointegracji jej elementów, tzn. ustawy, wieloletniegoprogramu współpracy rozwojowej i planów rocznych.

Przyjęcie programów krajowych pomoże w prowadzeniuzarządzania opartego na rezultatach (ang. results-basedmanagement); podczas monitoringu i ewaluacji pozwoliskupić uwagę na realizacji jasno zdefiniowanych celów ispodziewanych wyników. Projekty, programy i ewaluacjaoparta na rezultatach powinny stanowić źródło informacjiw procesie rewizji programów krajowych i wieloletniegoprogramu współpracy rozwojowej.

Programy krajowe to element, którego ewidentniebrakuje w systemie polskiej współpracy na rzecz rozwoju; sąone niezbędne, by zapewnić skuteczność politykirozwojowej państwa.

Programy krajowe innych państw-donatorówProgramy krajowe stanowią kluczowy dla państw-donatorów element systemu współpracy rozwojowej. Są

Ramka 2: Cykl współpracy SIDA [Szwedzka Agencja Rozwoju Międzynarodowego]5

Główne składowe cyklu strategii współpracy rozwojowej:• Rząd przyjmuje strategię współpracy, określając cel nadrzędny, cele dla każdego sektora i środki finansowe.• Sida przygotowuje matrycę rezultatów i roczny plan działań dla każdego sektora lub kraju (...)

(...)• Cele dla każdego sektora objętego strategią współpracy rozwojowej są kontrolowane co roku i włączane do

sprawozdania.• Rewizja sprawozdania i konsultacje geograficzne między MSZ a Sida pomagają Sida przedstawić raport z rocznego planu

działań.• Stała kontrola, sprawozdania i ewaluacje są przydatne w ocenie poprzedzającej nowy okres obowiązywania strategii.• Wnioski zawarte w ocenie mają wpływ na kształt następnej strategii.

Ocena poprzedzająca nowąstrategię współpracy Nowa strategia współpracy

Roczne sprawozdanie ze strategiii konsultacje geograficzne

Roczny plan działańStała

kontrola


Zapewnianie własności i uzgadnianiedziałań z priorytetami partnerówKrajowe programy pomocy rozwojowej to jedna znajodpowiedniejszych metod integracji polityki rozwojowejdonatora z celami i planami krajów partnerskich. Pozwalaona zharmonizować strategie donatorów w danym kraju.Jest to także sposób na zapewnienie własności w procesierozwoju kraju partnerskiego.

Rządy państw partnerskich opracowują narodowestrategie ograniczania ubóstwa (ang. Poverty ReductionStrategy Paper, PRSP ), w których formułują własną wizjąrozwoju kraju. W wielu wypadkach strategie te cieszą sięsilną legitymizacją, ponieważ powstały w wynikuzakrojonego na dużą skalę procesu konsultacji. Koncentrująsię na redukcji ubóstwa lub przedstawiają szeroką wizjęrozwoju. W wypadku Tanzanii Tanzańskiej Wizji Rozwoju2025 towarzyszy Pięcioletni narodowy plan rozwoju(2011–2015),6 zaś w Ugandzie jest to Ugandyjski narodowyplan rozwoju na lata 2010/11–2014–15.7

W Deklaracji paryskiej w sprawie skuteczności pomocydonatorzy zobowiązali się do zharmonizowania8 swoichpolityk współpracy rozwojowej z celami krajówpartnerskich, aby wesprzeć rządy państw partnerskich iinnych znaczących aktorów w osiąganiu celów w zakresierozwoju. Proces ten można ułatwić dzięki opracowaniu iwdrożeniu programów krajowych.

Celem programów krajowych jest określenie strategiipomocy, ustalenie warunków jej wdrażania w danym krajui stworzenie „wspólnej płaszczyzny” – uświadomienie sobie,co chcemy osiągnąć w państwie partnerskim, kiedy i w jakisposób. Proces projektowania programów krajowych opierasię na dialogu. Obejmuje on negocjacje międzyprzedstawicielami instytucji państwowych a aktoraminiepaństwowymi – w tym organizacjami społeczeństwaobywatelskiego i innymi zainteresowanymi podmiotami –prowadzące do uzgodnienia wspólnych celów wsparciazewnętrznego. Na przykład: „Duńska współpracarozwojowa opiera się zwykle na wspólnych celachdotyczących redukcji ubóstwa, strategiach ograniczaniaubóstwa rządów krajów partnerskich, a w sytuacji idealnejna wspólnych strategiach pomocy pod przewodnictwempaństwa partnerskiego”.9

Jeśli chodzi o państwa, dla których różni donatorzyopracowali wspólną krajową strategię współpracy rozwojowej(Joint Country Development Strategy), programy krajowenadal są potrzebne, aby określić długookresowy wkładpojedynczego donatora. Wspólne planowanie strategiczneodbywa się na forach międzynarodowych, takich jak grupypartnerów rozwojowych (ang. Development Partners Group).Na przykład w Tanzanii w ramach grupy partnerówrozwojowych 17 dawców pomocy dwustronnej współpracujez licznymi agencjami wielostronnymi. Gdy tylko powstajepodobna grupa i zostaje zainicjowany proces współpracy,donatorzy powinny do niego dołączyć i wnieść swój wkład.

Zaangażowanie w działania zgodne z programamikrajowymi i lepsza harmonizacja działań przyczynią się do

bardziej wiarygodnej specjalizacji Polski we współpracyrozwojowej. Programy krajowe to dla wszystkichinteresariuszy źródło informacji na temat specjalizacjidonatora, sektorów priorytetowych i planowanej poprawiejakości życia mieszkańców kraju partnerskiego. Dzięki tymdokumentom Polska będzie postrzegana jako istotnypartner we współpracy rozwojowej w danym kraju.

Zasady współpracy rozwojowej aprogramy krajoweProgramy krajowe, które uwzględniają międzynarodowezasady współpracy rozwojowej, przyczyniają się dopodniesienia jakości i skuteczności tej współpracy. Dotrzech głównych ujęć zwiększających jakość pomocy wzakresie polityki i praktyki należą: perspektywa prawczłowieka w rozwoju, skuteczność pomocy oraz koncentracjana skuteczności rozwojowej.

W 2011 roku, podczas IV Forum Wysokiego Szczeblads. Efektywności Pomocy w Pusan (Korea Południowa), atakże podczas Europejskich Dni Rozwoju w Warszawiestandardy znalazły się w centrum dyskusji poświęconejpolityce rozwojowej.

Perspektywa praw człowieka w rozwoju

Perspektywa praw człowieka w rozwoju (HRBA) określazasady, metody i narzędzia, które przyczyniają się dopoprawy współpracy rozwojowej dzięki temu, że bazują naprawach ludzi objętych działaniami pomocowymi idostosowują współpracę do ich priorytetów. W ten sposóbpomoc staje się bardziej użyteczna i lepiej odpowiada napotrzeby ubogich.

Zgodnie z HRBA, rozwój jest nie tylko rezultatempewnej polityki, lecz także procesem, który wzmacniademokratyczną partycypację i nadaje większego znaczeniatym, którzy mają odnieść korzyści z działań pomocowych.Takie podejście pomaga odpowiedzieć na potrzebyspołeczności znajdujących się w sytuacji najbardziej naglącej.

Zastosowanie HRBA wymaga wyraźnego wskazaniapraw człowieka w procesie współpracy rozwojowej ipowiązania ich z takimi priorytetami, jak milenijne celerozwoju (MDG). Polityka rozwojowa i działania na rzeczpraw człowieka wzmacniają się nawzajem, zaś przyjęcieHRBA gwarantuje lepszą spójność pomiędzy nimi zarównona poziomie Unii Europejskiej, jak i poszczególnychkrajów.

Wielu donatorów, w tym Wielka Brytania, Dania,Szwecja, Kanada, Szwajcaria, Norwegia i Niemcy,zobowiązali się, że będą uwzględniać HRBA w swojejpolityce i trend ten stale się rozszerza.10 Coraz więcejpaństw, w tym Austria11 i Hiszpania,12 włącza HRBA doswojej pracy, m.in. w ramach krajowych programówpomocy rozwojowej. ONZ uznało HRBA za perspektywęstrategiczną13 i zaczęło stosować ją w praktyce na wszystkichpoziomach programowania rozwojowego, w tym także napoziomie nadrzędnych strategii współpracy rozwojowej,programów krajowych oraz programów i projektów agencji


Ramka 3: Na czym polega włączanie HRBA w ramy programów krajowych?

Zasada

1 Jednoznacznezastosowanieramy prawczłowieka

2 Upodmiotowienie

3 Partycypacja

4 Niedyskryminacja iskoncentrowaniena grupachzagrożonychwykluczeniemspołecznym

5 Odpowiedzialnośći przejrzystość

Konsekwencje dla programów krajowych

Krajowe programy pomocy rozwojowej powinny opierać się na analizie zaangażowania na rzeczposzczególnych praw człowieka w kraju partnerskim. Analiza ta powinna uwzględniać, zarównokonwencje i regulacje prawnie wiążące, oraz zalecenia nie mające takiego charakteru. Programykrajowe należy rewidować pod kątem luk w sferze priorytetów dotyczących praw człowieka.Priorytety rozwojowe należy określić i powiązać z prawami człowieka. Poza rozpoznaniem prawprogram krajowy powinien określać także, w jaki sposób donator zamierza uwzględniać HRBA i innezasady, np. skuteczności pomocy. Powinien identyfikować zagadnienia przekrojowe i wyjaśniać ichpraktyczne zastosowanie.Wskaźniki powinny mierzyć rezultaty pod względem potencjału w zakresie zapewnienia prawczłowieka. Końcowe rezultaty powinny obejmować możliwość korzystania z tych praw.

Programy krajowe powinny skupiać się na upodmiotowieniu objętych nimi osób, zwłaszcza nakwestii wydobycia ich z ubóstwa.Program krajowy powinien identyfikować posiadaczy praw (ang. rights-holders) i podmiotyodpowiedzialne (ang. duty-bearers).14 Powinien przyznawać pierwszeństwo tym celom i działaniom,które przyczyniają się do budowy długookresowego potencjału posiadaczy praw i podmiotówodpowiedzialnych.Posiadacze praw powinni móc domagać się swych praw; współpraca na rzecz rozwoju możepomóc zwiększyć ich świadomość i kompetencję w tym zakresie. Można to osiągnąć np. poprzezbezpośredni program wspierający wysiłki organizacji społeczeństwa obywatelskiego z krajupartnerskiego zmierzające w tym kierunku.Potencjał podmiotów odpowiedzialnych należy budować tak, by mogły one działać w poszanowaniupraw człowieka, w imię ich ochrony i realizacji.

Działania w krajach partnerskich powinny wspierać partycypację w procesach i decyzjachdotyczących rozwoju.Programy lub działania z zakresu współpracy rozwojowej powinny zapewniać partycypacjęwszystkich interesariuszy, w tym także grup zagrożonych wykluczeniem społecznym imarginalizowanych. Należy zwrócić szczególną uwagę na kwestię równego uczestnictwa kobiet imężczyzn. Wymóg ten rząd państwa-donatora może spełnić dzięki odpowiedniemu procesowikonsultacji.

Krajowe programy powinny uznać, że dyskryminacja jest jedną z głównych przyczyn ubóstwa iskierować przeciwko niej swoje działania. Programy krajowe powinny zidentyfikować grupyzagrożone wykluczeniem społecznym i potraktować je priorytetowo. Dane dotyczące społecznościpaństwa partnerskiego i grup docelowych powinny być zdezagregowane według przynależnościetnicznej, języka, religii, płci, wieku, przynależności mniejszościowej, a także statusu ekonomicznegoi prawnego. Potrzeby szczególnie zagrożonych wykluczeniem kobiet i mężczyzn należy uwzględnićw oddzielnych strategiach i zastosować wobec nich odrębne podejścia. Ich podstawą powinna byćdokładna ocena potrzeb. Należy ponadto opracować działania na rzecz promocji równego statusukobiet.

Odpowiedzialność i przejrzystość są niezbędne, by pokazać, w jaki sposób krajowy programdonatora realizuje złożone obietnice i jak przyczynia się do osiągnięcia rezultatów rozwojowych, tj.spodziewanych zmian w życiu mieszkańców kraju partnerskiego. Przejrzystość oceny stanowikonieczny warunek sformułowania wniosków przeznaczonych dla beneficjantów, interesariuszy naszczeblu lokalnym i krajowym, a także podmiotów z państwa-donatora. Ewaluacja powinnakoncentrować się na poprawie w tym zakresie.Należy zapewnić monitoring i ewaluację zapewniające szerokie uczestnictwo zainteresowanympodmiotom.

wdrożeniowych. Polska może w istotnym stopniu poprawićjakość swojej pomocy, dopasowując się do standardówmiędzynarodowych i włączając HRBA w ramy swojejpolityki i programów krajowych.

Skuteczność pomocy i skuteczność rozwojowa

Polska jest sygnatariuszem wszystkich najważniejszychdokumentów międzynarodowych, które mają na celupoprawę skuteczności współpracy rozwojowej. Wnajnowszym z tych dokumentów – Partnerstwie z Pusan narzecz skutecznej współpracy rozwojowej (2011) – bardzo silnynacisk położono na działania państwa-donatora na poziomiekraju partnerskiego..

Partnerstwo z Pusan nakłada konkretne zobowiązania,które można wypełnić dzięki opracowaniu i wdrożeniukrajowych programów pomocy rozwojowej.

Po pierwsze, donatorzy obiecali, że będą realizować swezobowiązania w perspektywie średniookresowej,wprowadzając przy tym niezbędne reformy, i „do roku 2013zaczną regularnie udostępniać na czas 3–5-letnie orientacyjneplany nakładów pomocowych i/lub plany wdrożeniowe dlakrajów rozwijających się, z którymi współpracują, tak jak touzgodniono w Akrze” (art. 24a). [chodzi o Program działańz Akry z 2008 r. - przyp. autora]. Obecne warunkiwspółpracy rozwojowej w Polsce nie pozwalają stwierdzić,w jaki sposób Polska mogłaby zrealizować to zobowiązanie.

Krajowe programy pomocy rozwojowej stanowiąnarzędzie pozwalające zapełnić tę lukę. Skupiają się nakonkretnych krajach, umożliwiają planowanie wieloletnie imogłyby obejmować również informacje na tematorientacyjnych nakładów. To zasadniczo zwiększyłobyprzewidywalność polskiej pomocy i jej wiarygodność wśródpartnerów rozwojowych.

Po drugie, zgodnie z postanowieniami Partnerstwa zPusan „dostarczyciele współpracy rozwojowej zwiększą iprzyspieszą wysiłki na rzecz rozwiązania problemuniedostatecznych uprawnień personelu w terenie. Zrewidująwszystkie aspekty swoich działań, w tym także delegowanieuprawnień w zakresie finansowania, obsady stanowisk, atakże roli i odpowiedzialności w projektowaniu i wdrażaniuprogramów rozwojowych” (art. 25d). Opracowanieprogramów krajowych może znacząco pomóc w poradzeniusobie z tym wyzwaniem. Prace nad programamiwieloletnimi dla konkretnych krajów wiążą się zzaangażowaniem personelu polskich misji dyplomatycznychi mobilizacją rozmaitych podmiotów – zarówno rządowych,jak i pozarządowych – do przeprowadzenia pogłębionejanalizy strategii rozwoju kraju partnerskiego, oceny pracyinnych donatorów i późniejszej dyskusji na tematspecjalizacji i skuteczności polskiej pomocy w danym kraju.

Po trzecie, opracowanie krajowych programów pomocyrozwojowej znacząco przyczyni się do stworzenia w Polscelepszych i bardziej przewidywalnych warunków dodziałania dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego.Jako sygnatariusz Partnerstwa z Pusan, Polska zgodziła sięw pełni realizować zobowiązanie do „umożliwienia


organizacjom społeczeństwa obywatelskiego odgrywania roliniezależnych aktorów rozwojowych, ze szczególnymuwzględnieniem utworzenia sprzyjającego [dla nich]środowiska” (art. 22a). Obecny system polskiej pomocytylko częściowo realizuje potrzebę stabilnego otoczenia dlapolskich organizacji pozarządowych, niezbędnego doplanowania strategicznego i budowania potencjału wdłuższej perspektywie. Opracowanie krajowych programówpomoże wypełnić tę lukę, dostarczy bowiem organizacjompozarządowym jasnych wskazówek na temat tego, co Polskazamierza zrobić w danym kraju. Przyczyni się w ten sposóbdo poprawy roboczych stosunków między MSZ aorganizacjami pozarządowymi, maksymalizując możliwościpolskiej pomocy.

Skuteczność pomocy nie jest celem samym w sobie. Jestśrodkiem służącym szerokiej skuteczności rozwojowej, wramach której polska pomoc przekłada się na konkretnąpoprawę życia ludzi w krajach ubogich. Opracowaniekrajowych dokumentów strategicznych zgodnych zwnioskami z międzynarodowej debaty o skutecznościpomocy międzynarodowej to realny wkład, który dowspółpracy rozwojowej powinna wnieść Polska.

2. Etapy opracowywaniakrajowych programów pomocyrozwojowejProces opracowywania krajowych strategii został podzielonyna trzy części i obejmuje:

• analizę polityki kraju partnerskiego i programy krajów-donatorów,

• planowanie strategiczne i wybór priorytetów, a także,• monitorowanie i ewaluację krajowych programów

pomocy rozwojowej.

W niniejszym rozdziale zamieszczono wybór fragmentówkrajowych programów pomocy rozwojowej innych państwbędących donatorami pomocy międzynarodowej. Mogą oneposłużyć za przykład kształtowania programów pomocowych.Wiele państw członkowskich Komitetu Pomocy RozwojowejOECD może się wykazać dobrymi praktykami w tymzakresie. Na potrzeby niniejszego opracowania wybrano sześćkrajów udzielających pomocy, by zilustrować główne etapyprocesu tworzenia dokumentów programowych. Dania iSzwecja powszechnie uchodzą za światowych liderówwysokiej jakości współpracy rozwojowej. Portugalia iLuksemburg to donatorzy, których budżet na oficjalnąpomoc rozwojową (ODA) jest stosunkowo podobny dopolskiego pod względem nakładów.15 Austria to kraj z EuropyŚrodkowej. Szwajcaria z kolei może posłużyć za modeltworzenia krajowych programów w krajach PartnerstwaWschodniego, ważnego również w polskiej pomocy.

Celem niniejszego rozdziału jest przekazanie konkretnychwskazówek przydatnych w procesie tworzenia krajowych


programów. Część narzędzi i metod, które możnawykorzystać w programowaniu polityki rozwojowej zgodniez zasadami perspektywy praw człowieka w rozwoju (HRBA),została przedstawiona w oddzielnej publikacji zatytułowanej:Perspektywa praw człowieka w programach i politycerozwojowej. Przewodnik dla nowych państw członkowskichUnii Europejskiej.16

Analiza sytuacji w kraju partnerskim orazpolityki krajów-donatorów

Analiza wizji rozwoju kraju lub strategiiograniczania ubóstwa

Pierwszym krokiem przy projektowaniu krajowych strategiirozwojowych jest analiza polityki państwa partnerskiego,zwłaszcza jego wizji rozwoju i strategii ograniczaniaubóstwa17 (ang. Poverty Reduction Strategy Papers, PRSP).Dokumenty tego typu określają wizję kraju w przyszłości,18 auzupełniające je 3–5-letnie strategie wyjaśniają, jak wizję tęzrealizować. W dokumentach tych można znaleźć kluczoweinformacje, m.in. na temat ubóstwa i jego przyczyn wdanym kraju, głównych wyzwań, sytuacji gospodarczej,celów i rezultatów prowadzonej polityki. Zgodność działańdawców pomocy z tą polityką zapewnia realizację zasadywłasności, tj. zapewnia krajowi partnerskiemu rolęprzywódczą w zakresie rozwoju własnego kraju i pomagazharmonizować działania donatorów. W dokumentach tychrozwój mierzony jest m.in. postępem w osiąganiumilenijnych celów rozwoju w danym kraju.

Tego rodzaju analiza powinna obejmować równieżewaluację strategii na poziomie krajowym i wnioskidotyczące roli donatora. W wypadku szwedzkiej strategii wKenii „Ogólne wnioski są takie, że Szwecja musi w dalszymciągu prowadzić długoterminową obserwację, kiedy należyspodziewać się rezultatów reform. Dlatego niezwykle istotnejest zidentyfikowanie najważniejszych etapów tego procesu.Wysiłki, których celem było zapewnienie, by cała szwedzkawspółpraca rozwojowa była prowadzona zgodnie zperspektywą praw człowieka, przyniosły rezultaty i dlategopowinny być kontynuowane. Ponadto w przeglądzie śród-okresowym wspomniano o potrzebie koncentracji sektorowej,

bardziej systematycznej działalności, zorientowanej na wynikikontroli dotychczasowych wysiłków i ewaluacji całejszwedzkiej pomocy.” 20 Wnioski te, sformułowane w 2009roku, zostały włączone do szwedzkiego programuwspółpracy z Kenią, obejmującego kolejnych pięć lat.

W analizie wizji rozwoju kraju partnerskiego i jegostrategii ograniczania ubóstwa można przyjrzeć sięnastępującym zagadnieniom przekrojowym: partycypacji,równości płci,21 uwzględnianiu HIV/AIDS oraz trosce ośrodowisko naturalne. Przykładowa analiza postępu wzakresie zagadnień przekrojowych została włączona doprogramu pomocy rozwojowej na lata 2008–2013 wramach partnerstwa Dania-Bhutan: „Programy sektorowewspierają krajowe wysiłki we włączaniu w główny nurtdziałań problematyki płci. Niedostateczny potencjał byłczynnikiem hamującym ten proces, w tym także diagnozęgenderowo-sektorową oraz określanie możliwościuwzględniania problematyki płci”.22

Ten aspekt znalazł odbicie w strategii rozwoju Bhutanui został uwzględniony w programie pomocy rozwojowejDanii dla tego kraju: „Zwiększenie poziomu alfabetyzacjiwśród dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem kwestiiwzmocnienia pozycji dziewcząt i kobiet” przy wyjściowympoziomie 53% (2007) i docelowym 80% (2013).

Wspomniane aspekty analizy krajowej wizji rozwoju czyteż strategii ograniczania ubóstwa powinny opierać się nietylko na źródłach rządowych, lecz także odwoływać doraportów organizacji społeczeństwa obywatelskiego,krajowych i międzynarodowych badań naukowych, a takżeustaleń think-tanków, zwłaszcza instytucji nadzorujących imonitorujących działania pomocowe lub badającychprzestrzeganie praw człowieka, jak również niezależnychmediów. W ten sposób zyskamy pewność, że informacje,na których opiera się krajowy program pomocyrozwojowej, są wiarygodne.

Analiza wielo- i dwustronnych strategiirozwojowych w danym kraju

Programy krajowe powinny uwzględniać bieżące strategie iinicjatywy rozmaitych dawców pomocy obecnych w danymkraju lub regionie i łączyć się z nimi. Państwa członkowskie

Ramka 4: Kontekst rozwoju kraju w programach krajowych (fragmenty)

Kontekst polityki rozwojowej Mołdawii 19

W roku 2008 rząd połączył strategie rozwojowe i ujął je wjednym zbiorczym dokumencie – Narodowej StrategiiRozwojowej 2008–2011 – opracowanym w procesieścisłych konsultacji ze środowiskiem donatorów. Wramach starań o poprawę standardów życiowychNarodowa Strategia Rozwojowa została oparta na pięciugłównych filarach: wzmocnieniu praworządności,rozwiązaniu konfliktu naddniestrzańskiego, poprawiekonkurencyjności oraz rozwoju społecznym i regionalnym.

Skrótowa analiza kraju partnerskiego włączona w ramyszwedzkiego programu krajowego na rzecz Kenii (2009–2013)

Od roku 1997 ubóstwo gospodarcze w kraju spadło o 6punktów procentowych, do wysokości 46% w roku2005/2006, a pewna liczba wskaźników socjalnych, takich jakczęstość występowania HIV/AIDS, uległa poprawie. Niektórecele milenijne, np. powszechne nauczanie na poziomiepodstawowym, wydają się osiągalne. W tym samym okresiejednak pogorszyła się dystrybucja dochodów (...). Rodzinywielodzietne i te, których głowami są kobiety, są biedniejszeniż przeciętna.

Unii Europejskiej zgodziły się, że będą stosowaćWspólnotowy kodeks postępowania w sprawie podziału pracyw polityce rozwoju.23 Aby dostosować swą pomoc rozwojową ijak najwydajniej wykorzystać zasoby, a co za tym idzie,uzyskać lepsze rezultaty w zakresie działań na rzecz rozwoju,Polska powinna postępować zgodnie z Kodeksem i zasadamiwspółpracy rozwojowej. Powinna skoncentrować swe wysiłkina ograniczonej liczbie sektorów, uzgodnić działania zwiodącymi donatorami w danym sektorze, kierować pomoc kukrajom zapomnianym przez innych donatorów, a także, jeślito możliwe, zapewnić rozsądne środki budżetowe. Sprzyjałobyto zwiększeniu potencjału polskiego MSZ w zakresietematów przekrojowych i takich zagadnień jak perspektywapraw człowieka w rozwoju i skuteczność pomocy.

Gdy w danym kraju partnerskim opracowywaniewspólnego programu jest już w toku, Polska powinna wziąćw nim udział. Jeśli nie jest to możliwe, polski programpomocy dla danego kraju powinien być tak skonstruowany,aby uzupełniać wspólny program innych donatorów.Grupy partnerów rozwojowych w poszczególnych krajach –


np. Development Partners Group Tanzania24 –są otwartena nowych dawców pomocy i stwarzają możliwość wzięciaudziału w organizowanych przez nie spotkaniach iseminariach. W Kenii sekretariat HAC (Harmonization,Alignment, Coordination), organizacji związanej z GrupąKoordynującą Dawców przy Banku Światowym (WorldBank Donor Coordination Group), zapewnia donatoromdostęp do zasobów i materiałów online, w tym takżeprotokoły ze spotkań, noty wyjaśniające, sprawozdania zpostępu prac oraz materiały przydatne dla dawców pomocysektorowej.25

Warto także przyjrzeć się, w jaki sposób UniaEuropejska opracowała krajowe programy pomocyrozwojowej (ang. Country Strategy Papers, CSPs) orazorientacyjne programy krajowe dla poszczególnych krajówna lata 2007–2013.28

Analiza zasad skuteczności pomocy

Zasady i wskaźniki dotyczące skuteczności pomocy powinnywypływać zarówno ze zobowiązań donatora podjętych w

Ramka 6: Analiza priorytetów skuteczności pomocy w programach pomocy (fragmenty)

Problemy i tendencje widoczne w austriackim krajowymprogramie pomocy rozwojowej dla Ugandy

Ostatnimi czasy podjęto wysiłki na rzecz zarządzaniazorientowanego na rezultaty rozwojowe i wzajemnąodpowiedzialność. Instrumenty takie jak - opierająca sięna wskaźnikach i celach - wspólna rama oceny (ang.Joint Assessment Framework), którą wykorzystuje rządugandyjski,, oraz wsparcie budżetowe dla partnerówrozwojowych, są już dostępne i udoskonalane (...).Narodowy Plan Rozwoju świadczy o tym, że rządugandyjski sprzyja podziałowi pracy wśród donatorów izasadzie współfinansowania. Przyznając, że pomocprojektowa niesie ze sobą korzyści w pewnychokolicznościach, jednocześnie ponownie podkreśla, żewsparcie budżetowe to metoda działania, którą rządugandyjski preferuje, i wzywa partnerów rozwojowych, bydołączyli do wspólnej ramy wsparcia budżetowego (ang.Joint Budget Support Framework).

Partnerstwo Dania-Bhutan30

Mimo że Bhutan nie jest sygnatariuszem Deklaracji paryskiej,stara się zwiększyć skuteczność otrzymywanej pomocyrozwojowej, biorąc na siebie główną rolę w koordynowaniu idostosowywaniu procedur wykorzystywanych przez partnerówrozwojowych oraz dopasowaniu ich do systemów zarządzaniaobowiązujących w Bhutanie. Przez ostatnich kilka lat Butanwzmocnił system zarządzania finansami publicznymi, w tymtakże sprawozdawczość finansową, planowanie wydatkóworaz przepływ danych pomiędzy dystryktami i na poziomiekraju. Rozwój w tym zakresie umożliwił dawcom pomocydostosowanie się do procedur królewskiego rządu. Rządkrólewski preferuje pomoc sektorową lub ogólne wsparciebudżetowe, aby ograniczyć koszty transakcyjne.

Ramka 5: Analizy działań donatorów w danym kraju w programach krajowych (fragmenty)

Austriacka krajowa strategia współpracy rozwojowej zUgandą i grupą partnerów rozwojowych26

Austria przyjmuje rolę aktywnego członka grupypartnerów rozwojowych. W Narodowym Planie Rozwojurząd Ugandy zobowiązuje się do „kontaktowania się wsprawach związanych z oficjalną pomocą rozwojowąprzede wszystkim za pośrednictwem lokalnych gruppartnerów rozwojowych [Local Development PartnersGroup (LDPG)]” oraz do konsultowania z nimi realizacjiPlanu, jak też do rewizji pomocy partnerów rozwojowych ipodejmowania wysiłków zmierzających do poprawy jejskuteczności.

Szwedzka krajowa strategia współpracy rozwojowej z Keniąi wspólnego programowania na poziomie krajowym27

Strategia szwedzka opiera się na Kenijskiej Strategii WspólnejPomocy (KJAS) i dlatego stanowi nieodłączną część strategiiwspółpracy. Zgodnie z założonymi celami Szwecja będzieprowadzić działania na rzecz utworzenia mechanizmu kontrolirezultatów i zobowiązań przedstawionych w kenijskim planieredukcji ubóstwa.


ramach polityki współpracy rozwojowej, jak i z priorytetówdanego kraju partnerskiego. Partnerzy rozwojowi mogąuzgodnić te priorytety w ramach umowy dwustronnej lubwybrać je spośród priorytetów ustalonych na forum grupypartnerskiej. Państwa-dawcy mogą także odegrać wiodącąrolę w propagowaniu tych zasad, np. „Austriacki wkład wkoordynację działań partnerów rozwojowych obejmuje: 1)promocję zasad skuteczności pomocy, przy czym szczególnyprzedmiot zainteresowania stanowi zarządzanie zorientowanena rezultaty rozwojowe (...)”.29

W programowaniu pomocy Polska powinna uwzględnićtakże rezultaty ewaluacji wdrożenia w danym krajpostanowień Deklaracji paryskiej ws. skuteczności pomocy.31

W Internecie dostępne są wyniki ewaluacji w 21 krajachpartnerskich oraz studia państw-dawców.

Podobnie przeprowadzony w 2011 roku monitoringrealizacji postanowień Deklaracji paryskiej 32 zawieraszczegółowe dane na temat postępu w zakresie poprawyskuteczności działań pomocowych podejmowanych przezkraje partnerskie i dawców pomocy.

Spora liczba innych zasad i zobowiązań dotyczącychwspółpracy rozwojowej, które Polska powinna uwzględnićw swoich krajowych programach pomocy rozwojowej,znalazła się wśród postanowień Partnerstwa z Pusan narzecz skutecznej współpracy rozwojowej (2011).

Analiza zobowiązań, raportów i zaleceńdotyczących praw człowieka

Analiza zobowiązań i zaleceń dotyczących praw człowiekastanowi niezbędną część analizy sytuacji w danym kraju. Innidawcy pomocy, np. Dania, kwestię praw człowieka ipraworządności uznają za nieodzowne minimum obokzagadnień takich jak „pokój i bezpieczeństwo, demokracja iwybory, zarządzanie i administracja publiczna, korupcja iduńskie interesy dwustronne”.33

Analiza tego rodzaju powinna uwzględniać następującepytania:34

• Jakie wyzwania dotyczące praw człowieka są w krajupartnerskim najpilniejsze?

• W jaki sposób rozwój i prawa człowieka są ze sobąpowiązane?

• Jakie kluczowe umowy międzynarodowe dotyczącepraw człowieka ratyfikował rząd kraju partnerskiego?

• Co zalecają organy monitorujące realizację postanowieńtych umów?

• Co w związku ze stanem praw człowieka w danym krajuzalecają organizacje społeczeństwa obywatelskiego?

Taka analiza powinna pomóc powiązać priorytety wzakresie przestrzegania praw człowieka z wyzwaniamidotyczącymi ograniczania ubóstwa. Powinna ona odróżniaćsytuację mężczyzn i kobiet oraz uwzględnić koniecznośćzróżnicowania programów i działań skierowanych do obupłci. Co więcej, powinna objąć także inne grupy zagrożonewykluczeniem społecznym.

Analiza grup zagrożonych wykluczeniemspołecznym i ich priorytetów

Krajowe programy pomocy rozwojowej powinnyidentyfikować grupy zagrożone wykluczeniem społecznym iwspólnoty znajdujące się w niekorzystnym położeniuspołeczno-ekonomicznym. Analiza tych grup powinnaokreślać czynniki ryzyka, a także uwzględniać ich priorytetyrozwojowe poszczególnych grup. Przewodnik Perspektywapraw człowieka w programach i polityce rozwojowej 36

przedstawia praktyczny przegląd aspektów zagrożeniaspołecznego – gospodarczego, etnicznego, językowego,politycznego. Autorzy przewodnika proponują, aby analizadotycząca płci była zagadnieniem przekrojowym,analizowanym w odniesieniu do wszystkich opisywanychgrup.

Wielu donatorów przeprowadza diagnozę grupszczególnie wrażliwych, a priorytety grup zagrożonychwykluczeniem społecznym uwzględnia się w krajowychprogramach pomocy rozwojowej. Tego również oczekujesię od Polski. Zgodnie z zaleceniami raportu KomitetuPomocy Rozwojowej Organizacji WspółpracyGospodarczej i Rozwoju (OECD DAC Special Review,2010) Polska powinna „w większym stopniu skoncentrowaćswoją oficjalną pomoc rozwojową na ubóstwie i skierować jądo grup znajdujących się w niekorzystnym położeniu wkrajach priorytetowych”.

Ramka 7: Analiza stanu praw człowieka w ramach duńskiej pomocy rozwojowej dla Bhutanu (fragmenty)37

Projekt konstytucji zapewnia podstawowe prawa człowieka, w tym prawa obywatelskie i polityczne. Zapewnia równieżwolność prasy, radia i telewizji, prawo do wolności opinii i jej wyrażania (...) zapewnia też bezpośredni udział społeczności iorganizacji wspólnotowych w zarządzaniu na szczeblu lokalnym, w tym w planowaniu i wdrażaniu działań rozwojowych.(...)Bhutan wciąż stoi przed problemem przełożenia praw konstytucyjnych i zamierzeń na rzeczywistość. Równy dostęp i szansedla wszystkich Bhutańczyków to nadal istotna kwestia. Bhutan dalej będzie potrzebował wsparcia ze strony społecznościmiędzynarodowej. (...)Należy pilnie rozwiązać problem ludzi żyjących w obozach w Nepalu. Bhutan jeszcze nie ratyfikował: dokumentów ONZ:Paktu praw obywatelskich i politycznych, Paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych oraz Międzynarodowejkonwencji ws. eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Wiadomo, że wprowadzenie w życie konstytucjizagwarantuje prawa podstawowe.

Analiza przewagi komparatywnej Polski iwcześniejszej działalności w danym krajuPolska powinna przeanalizować swoje atuty wposzczególnych krajach partnerskich, co wynika m.in. zezobowiązań zawartych we Wspólnotowym kodeksiepostępowania w sprawie podziału pracy w polityce rozwojowej.Jest to praktyką powszechną wśród donatorów.

W ramach pomocy rozwojowej, Polska powinnarozwijać swoją specjalizację sektorową, a wraz z nią –specjalizację w zakresie krajów priorytetowych. Ustawa owspółpracy rozwojowej za główne obszary działalnościpomocowej państwa uznaje promowanie i wspieraniedemokracji i społeczeństwa obywatelskiego, jak równieżdługookresowego rozwoju społecznego i ekonomicznego,redukcję ubóstwa, poprawę stanu zdrowia, edukacji ikwalifikacji zawodowych. Oczekuje się, że obszary teokreślą ogólną specjalizację polskiej pomocy. NiemniejPolska powinna pogłębiać swą specjalizację również napoziomie poszczególnych krajów partnerskich.

Polska specjalizacja w danym kraju musi uwzględniaćlokalny kontekst, w tym zachodzące w nim procesyspołeczne, gospodarcze mające wpływ na współpracęrozwojową. Rzetelna analiza w ramach opracowaniaprogramu krajowego pozwala bowiem rozłożyćskomplikowaną sytuację na bardziej konkretne iszczegółowe elementy.


Silne zaangażowanie na rzecz realizacji standardówmiędzynarodowych może się sprzyjać donatorowi.Przykładem może być działalność szwedzka w Kenii: „Fakt,że szwedzka współpraca rozwojowa opiera się na perspektywiepraw [człowieka w rozwoju – przyp. autora] – przy czymszczególne miejsce przypada zagadnieniom partycypacji,odpowiedzialności, przejrzystości i niedyskryminacji – jestpostrzegany jako atut zarówno przez partnerów wewspółpracy, jak i przez innych dawców pomocy, jak towyraźnie pokazuje przegląd programu przeprowadzony w2006 roku. Szwecja uchodzi za dawcę solidnego i elastycznego– zarówno na szczeblu rządowym, jak i na poziomiespołeczeństwa obywatelskiego – oraz takiego, który wywiązujesię ze zobowiązań i dysponuje strategią długookresową”.37

Zgodnie z ogólnymi wskazówkami dotyczącymiopracowywania przez Szwecję programów krajowych:„zadaniem Sida jest przeprowadzenie analizy, która wskaże,którzy szwedzkie podmioty mają przydatne kompetencje idoświadczenie. Jeśli w danym kraju partnerskim działają jużjakieś szwedzkie firmy lub organizacje społeczeństwaobywatelskiego, należy wziąć pod uwagę zdobytą przez niewiedzę, ich ocenę sytuacji, a także opinie na tematdotychczasowej działalności pomocowej. Należy uwzględnićrównież doświadczenia innych szwedzkich agencji”.38

Na szczeblu poszczególnych państw atuty Polski możnaustalić, posługując się kryteriami zarysowanymi we

Ramka 9: Kryteria pozwalające określić atuty dawcy pomocy 39

Przewagę komparatywną donatora można określić m.in. na podstawie następujących kryteriów:• obecność w terenie;• doświadczenie związane z krajem, sektorem lub danym kontekstem;• zaufanie rządu partnerskiego i innych dawców pomocy;• fachowość i specjalistyczne kompetencje;• wielkość pomocy w danym kraju lub sektorze;• potencjał do angażowania się w nowe działania lub sektory obecnie albo w przyszłości;• zdolność do szybkiego reagowania lub przewidywań długookresowych;• skuteczność metod i procedur pracy oraz jakość zasobów ludzkich;• relatywnie lepsze wyniki od innych donatorów (atuty nie muszą mieć koniecznie charakteru absolutnego);• niższe koszty w porównaniu z innymi dawcami pomocy przy zachowaniu odpowiedniej jakości wsparcia;• potrzeba zdobywania nowych doświadczeń i potencjału w roli nowego donatora.

Ramka 8: Analiza grup defaworyzowanych w programach krajowych (fragmenty)

Analiza sytuacji społecznej w ramach strategiiwspółpracy portugalsko-angolańskiej

Ze względu na bardzo trudną sytuację epidemiologicznąspołeczeństwo angolańskie jest bezbronne wobecwybuchów rozmaitych chorób, jak tego dowiodłyepidemie choroby marburskiej i cholery. (...) Podobniekwestia HIV/AIDS pozostaje nadal otwarta, prawdziwyzasięg problemu jest bowiem nieznany. W Angoli, leżącejw regionie, gdzie odnotowuje się najwyższy odsetekzachorowań, występują wszystkie czynniki środowiskoweodpowiedzialne za znaczny wzrost epidemii (...).

Cele strategii współpracy portugalsko-angolańskiej

Obszar priorytetowy: HIV/AIDSCel: kontrola rozprzestrzeniania się HIV/AIDS i złagodzeniewpływu choroby na ludzi żyjących z wirusem i na ich rodziny.Spodziewane rezultaty – wskaźniki:• Redukcja powszechności zarażeń drogą płciową wśród

populacji zagrożonych wykluczeniem społecznym o 25%,• Powszechny dostęp zarażonych do pomocy i

dobrowolnych badań, wsparcie psychologiczne, leczenieantyretrowirusowe i inne niezbędne pakiety usługpodstawowych.


Wspólnotowym kodeksie postępowania w sprawie podziałupracy w polityce rozwoju.

Wybór sektora lub sektorówpriorytetowych i określanie celówIstotą planowania strategicznego na poziomie kraju jestzdefiniowanie nadrzędnego celu i kierunku działań, wybórsektorów priorytetowych oraz określenie celów.

Wybór priorytetów rozwojowych do krajowegoprogramu pomocy rozwojowej to proces decyzyjnyobejmujący dość duży zakres zagadnień, a nie jednokryterium Decyzja nie może się opierać wyłącznie nadoraźnych priorytetach politycznych. Program krajowypowinien określać wybór sektorów priorytetowych wperspektywie długoterminowej. We Wspólnotowym kodeksiepostępowania w sprawie podziału pracy w polityce rozwojowejproponuje się, by program obejmował minimum 5–7 latlub jeden okres obowiązywania rządowej strategii na rzeczwalki z ubóstwem.40 Co więcej, sugeruje się też ograniczenieliczby sektorów priorytetowych do 3–5.W wypadku małychdonatorów, jakim jest Polska, ograniczanie to wydaje sięrozwiązaniem szczególnie zasadnym.

Wybór sektorów priorytetowych powinien byćwynikiem dogłębnych analiz prowadzonych na poziomiekonkretnego kraju.

W wypadku pomocy duńskiej: „Przesłanki stojące zawyborem obszarów i sektorów priorytetowych powinny być jasnookreślone i odwoływać się do celów współpracy rozwojowej wdanym kraju, bazujących na celach wyznaczonych w strategiiredukcji ubóstwa (PRSP) danego kraju, konkretnych celach zzakresu skuteczności pomocy (...) oraz konkretnychargumentach, które uzasadniają wybór sektorów w odpowiedzina wyzwania, przed jakim stoi dany kraj”.41

Inni donatorzy w podobny sposób odwołują się doprzeprowadzonych analiz i uzasadniają podjęty wybór. Naprzykład w szwedzkiej strategii współpracy rozwojowejmowa jest o tym, że „trzeba jasno przedstawić łańcuchlogiczny wiążący ocenę sytuacji, wybór sektorów oraz

zarządzanie środkami w każdym z krajów. Kierowaniesektorem powinno być tak bardzo przejrzyste, jak to tylkomożliwe. Należy jasno stwierdzić, jakiego rodzaju działanialub podsektory Szwecja zamierza wspierać, by osiągnąćzamierzone cle. Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, należyjasno określić ewentualnych partnerów i zasady pomocy”.

Podobnie „SDC (Swiss Development Cooperation;szwajcarska współpraca na rzecz rozwoju) koordynujedziałania na rzecz walki z ubóstwem, łącząc swą aktywność zespójną krajową strategią redukcji ubóstwa oraz innymiprogramami i strategiami zorientowanymi na problemubóstwa. [SDC] wspiera zasadę własności i przekazujekierownictwo we współpracy rozwojowej rządowi ispołeczeństwu obywatelskiemu danego kraju”.42 Zasady teznalazły praktyczne odzwierciedlenie w krajowychprogramach pomocy rozwojowej.

Analiza relacji i potencjału interesariuszy

Celem współpracy rozwojowej jest zwiększenie potencjałubeneficjantów działań pomocowych. Nie są oni biernymiodbiorcami pomocy, lecz posiadaczami praw człowieka,których potencjał należy zwiększyć. Podmiotyodpowiedzialne to podmioty, na których spoczywaobowiązek zagwarantowania praw człowiekaprzysługujących posiadaczom tych praw.

Rzetelne zastosowanie zasad HRBA we współpracy narzecz rozwoju wymaga analizy problemu z punktu widzeniaposiadaczy praw i z punktu widzenia podmiotówodpowiedzialnych za realizację tych praw. Jest to wyraztrendu zyskującego coraz większe uznanie we współpracyrozwojowej – zwrotu od perspektywy potrzeb doperspektywy praw. Zmiana ta znalazła odzwierciedlenie waustriackiej strategii krajowej dla Ugandy: „ADC[Austriacka Agencja Rozwojowa] stara się uwzględniaćperspektywę praw człowieka w rozwoju, przenosząc punktciężkości w procesie redukcji ubóstwa z potrzeb ludzi ubogichna zobowiązania państwa oraz na potencjał obywateli tegopaństwa do domagania się realizacji swoich praw. W

Ramka 10: Strategiczna orientacja szwajcarskiej strategii współpracy na lata 2010–2013. Program specjalny dlaRepubliki Mołdawii (fragmenty)43

Zgodnie z nadrzędnymi celami szwajcarskiej pomocy w Europie Wschodniej – stabilność, bezpieczeństwo, praworządność idobrobyt – SDC wspiera Republikę Mołdawii w realizacji jej krajowych celów rozwojowych.Cel nadrzędny: Wspieranie Republiki Mołdawskiej w realizacji jej zamierzeń w celu zapewnienia wszystkim obywatelomrównego dostępu do odpowiedniej jakości infrastruktury i usług w sektorach zdrowotnym i wodnym.Poprzez swój program, SDC pomaga Mołdawii w osiągnięciu następujących Milenijnych Celów Rozwoju:Cel 4: do 2015 roku zmniejszyć o 2/3 wskaźnik umieralności dzieci w wieku do lat 5.Cel 5: do 2015 roku zmniejszyć o ¾ wskaźnik umieralności matek.Cel 7: uwzględnić zasady zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach; stosować metody hamująceubożenie zasobów środowiska naturalnego.Program ten obejmuje okres czteroletni – od 2010 do 2013 roku. Zaangażowanie SDC po roku 2013 będzie zależało odtego, w jaki sposób Szwajcaria określi swoje priorytety w krajach przechodzących transformację, oraz od rezultatów iosiągnięć strategii i zaangażowania rządu Mołdawii. W związku z tym SDC z zadowoleniem wita nowe wysiłki rządumołdawskiego na rzecz ożywienia transformacji, których sygnałem jest zwrot w kierunku większej decentralizacjiadministracji.

rezultacie, praca ADC łączy działania na rzecz poprawyświadczenia usług publicznych zarówno na poziomiecentralnym, jak i lokalnym, ze zwiększaniem potencjałuorganizacji pozarządowych do uczestnictwa w procesachrozwojowych”.

Analizę roli poszczególnych podmiotów należyprzeprowadzić w ramach opracowywania krajowegoprogramu. Powinno się ją także przeprowadzić wposzczególnych sektorach priorytetowych. Istotne jest, abypodkreślić zasadę podmiotowości i upełnomocnianiabeneficjentów pomocy i skupić się na podstawowychprzyczynach nierówności i ubóstwa, w tym nad relacjamiwładzy (ang. power relations). Zgodnie z wytycznymi dlaszwajcarskiej pomocy: „upełnomocnianie to zarówno cel, jaki metoda pracy SDC. Jest to proces o charakterzeemancypacyjnym, który wzmacnia osoby znajdujące się wniekorzystnym położeniu, tak aby mogły korzystać ze swychpraw, zyskać dostęp do zasobów i aktywnie brać udział wkształtowaniu własnego społeczeństwa i podejmowaniu decyzjiw sprawach publicznych. Działania SDC mają wspieraćubogich przez zwiększanie ich poczucia własnej wartości,wzmacnianie tożsamości, wiary we własne siły oraz zdolnościanalizy problemów i samodzielnego opracowywaniamożliwych rozwiązań”.44

Nastawienie to przekłada się na praktyczne rozwiązaniana poziomie krajowym, np. w Mołdawii: „wsparcie będziewyrastało z poziomu budowy miejscowych systemów wodno-sanitarnych, do podejścia programowego. By osiągnąć ten cel,SDC będzie działać na szczeblu lokalnym, regionalnym ipaństwowym. Na szczeblu lokalnym i regionalnym SDCbędzie bazować na dobrych stosunkach z władzamisamorządowymi. Będzie też wzmacniać potencjał zarównomiejscowego społeczeństwa obywatelskiego i podmiotówgospodarczych, jak i lokalnej administracji”.

Przyjęcie perspektywy praw człowieka w rozwoju jestwreszcie zalecane także dlatego, że służy wzmacnianiu dialogupomiędzy partnerami rozwojowymi w danym kraju orazprzyczynia się do lepszej współpracy pomiędzy nimi.Stosowanie jasnych zasad to praktyka powszechna dla


donatorów takich jak Austria, która wprowadza perspektywępraw człowieka w rozwoju we wszystkich krajachpartnerskich, w tym także w tzw. nowych demokracjach. Cele i spodziewane rezultaty programu krajowegoKrajowy program pomocy rozwojowej to narzędzieplanistyczne, które wymaga określenia tzw. logiki interwencji.Oznacza to, że cele, planowanymi rezultaty i działania należyokreślić wraz z dokładnymi wskaźnikami, które pozwoląostatecznie ocenić zakres, w jakim udało się zrealizowaćzamierzenia. Przedstawienie samych sektorów priorytetowychi celów w określonych obszarach jest w wypadku programukrajowego niewystarczające. Wyraźne sformułowanierezultatów i efektów na szczeblu krajowym jest niezbędne dlalepszej koncentracji na wynikach rozwojowych (ang. developmentresults) uzgodnionych i oczekiwanych przez różne strony.

Na szczeblu krajowym dawcy pomocy posługują sięróżnymi metodami lub narzędziami planistycznymi. Mogąto być np.:

• Matryca rezultatów – np. w portugalskiej pomocy dlaAngoli;

• Podejście oparte na matrycy logicznej (ang. LogicalFramework Approach) – np. w austriackiej współpracyrozwojowej z Bhutanem;

• Podejście mieszane, oparte na systemie obowiązującymw danym kraju partnerskim.

Matrycę rezultatów opracowuje Portugalia. Celstrategiczny portugalskiej współpracy z Angolą zostałsformułowany w następujący sposób: „Jako członek UniiEuropejskiej, zgodnie z Europejskim konsensusem w sprawierozwoju, Portugalia podpisuje się pod głównym celem unijnejpolityki rozwojowej, tzn. likwidacją ubóstwa w kontekściezrównoważonego rozwoju, zgodnie z uzgodnieniamimiędzynarodowymi, a przede wszystkim z MilenijnymiCelami Rozwoju”.

Ten cel strategiczny jest podzielony zgodnie z tzw.priorytetowymi osiami strategicznymi i obszarami działań,dzięki czemu rezultaty i wskaźniki w krajowym programie

Ramka 11: Potencjał interesariuszy do zapewnienia realizacji praw człowieka w rozwoju (fragmenty)

HRBA i priorytety austriackiej współpracy rozwojowej w Ugandzie45

W Narodowym Planie Rozwoju Ugandy za głównąbarierę uznaje się niedostateczny potencjał ludzki iinstytucjonalny. Podobnie, dobre rządzenie [goodgovernance] i rozliczalność (ang. accountability) uważasię za zasady istotne dla skutecznego rządu, zdolnegozagwarantować i chronić praw swoich obywateli.Obecnie, zgodnie z perspektywą praw człowieka wrozwoju, Austria umieszcza kwestię rozwoju potencjałuw samym centrum swojej pracy. Jej celem jest poprawaświadczenia usług publicznych, dzięki czemu państwougandyjskie będzie mogło lepiej wypełniać zobowiązaniawynikające z praw swoich obywateli.

HRBA i priorytety austriackiej współpracy rozwojowej w Bhutanie46

Pod wieloma względami koncepcja Szczęścia KrajowegoBrutto (GNH) i praw człowieka pokrywają się, obie bowiemuznają odpowiedzialność rządu za zapewnienie spokojnego iprzyjaznego środowiska, pozwalającego ludziom żyć w pokojui szczęściu. Przyjęta w 2008 roku konstytucja, a przedewszystkim zawarty katalog fundamentalnych praw, stwarzająnową możliwość wprowadzenia perspektywy HRBA do działańna rzecz rozwoju. Istotne pod tym względem są podziałwładzy, rządy prawa oraz mechanizmy odpowiedzialności,dlatego też wprowadza się je w ramach obecnego procesudemokratyzacji.


pomocy rozwojowej zostały zdefiniowane jasno. Przejrzysteplanowanie jest niezbędne, by móc określić, w jaki sposóbdonator będzie wdrażać swoją strategię pomocową.

Podejście oparte na matrycy logicznej (ang. skrót LF)jest powszechnie używanym narzędziem zarządzaniaprojektami w polskiej współpracy rozwojowej. Można jezastosować w kraju, w którym pojedyncze sektory mająodrębne ramy logiczne, tak jak w wypadku programuwspółpracy Austria-Bhutan, który obejmuje m.in. matrycęlogiczną dla sektora rządzenia (ang. Governance Sector) wBhutanie. Cel nadrzędny pomocy został zdefiniowany jako:„Dobre rządzenie będące czynnikiem umożliwiającymredukcję ubóstwa”. Celem bezpośrednim programu jestnatomiast „Wkład we wzmocnienie i poprawędemokratycznych rządów na poziomie lokalnym(samorządowym)”. Za celami podążają odpowiednierezultaty. Dla każdego poziomu (celów nadrzędnych, celówbezpośrednich i rezultatów) określono wskaźniki, np. „Doroku 2013 co najmniej 70% ludności powinno byćzadowolone w ze sprawności, skuteczności, przejrzystości iodpowiedzialności władzy lokalnej i sądownictwa”, źródławeryfikacji, np. „Badanie opinii publicznej, raporty zmonitoringu”.Określono również założenia wstępne,niezbędne do osiągnięcia tego celu.

Wreszcie cele nadrzędne powinny zostać sformułowanerównież w obszarze budowy potencjału beneficjentówpomocy. Jest to podstawowy element współpracy rozwojowej.

Należy podkreślić, że cele krajowych programówpomocy rozwojowej donatorów powinny zostaćsformułowane w taki sposób, by pozwolić krajowipartnerskiemu na pełnienie roli przywódczej we współpracyna rzecz rozwoju (zasada własności). Donator nie możerościć sobie prawa do rozwiązywania problemów w krajupartnerskim. Może jedynie wspierać w kraj partnerski wrozwiązywaniu jego problemów. Zasady skutecznościpomocy określone w Deklaracji paryskiej oraz kolejnychdokumentach są w tej kwestii całkowicie jednoznaczne.

Zagadnienia przekrojowe w krajowychprogramach

Wszystkich zasad i zagadnień przekrojowych nie da sięwyszczególnić w celach programu pomocowego. Dlategodawcy formułują je w odrębnych częściach krajowychprogramów pomocy rozwojowej. Zagadnienia przekrojowenależy w pełni uwzględnić we wszystkich zarówno napoziomie programowania, jak i wdrażania. Donatorzymogą określić m.in. następujące zagadnienia przekrojowe:partycypacja, równość płci, uwzględnienie HIV/AIDS oraztroskę o środowisko naturalne. Poniżej omówiono - nazasadzie przykładu - dwa pierwsze z tych zagadnień.

Partycypacja jest nieodzownym elementem perspektywypraw człowieka w rozwoju i stanowi warunek skutecznegoupełnomocnienia. Takie nastawienie znalazło wyraz wstrategii szwajcarskiej: „Działania SDC opierają się na

Ramka 12: Matryca Rezultatów (fragmenty)

Priorytetoweosiestrategiczne

Ośstrategiczna 2

Cel ogólny: redukcjaubóstwa i zwiększeniezakresu ochronyspołecznej, a tym samympromocjazrównoważonego rozwojuspołecznego igospodarczegoCele szczegółowe:• wkład w utworzenie

szerokiej siecispołecznej w celuwsparcia znajdującychsię w niekorzystnympołożeniu dzieci imłodzieży zespołeczności lokach wróżnych miastach

• wsparcie szkoleńzawodowych dla grupzagrożonychwykluczeniemspołecznym znaciskiem nawzmacnianie pozycjikobiet

• Liczba osóbpotrafiących czytać ipisać (zróżnicowanieze względu na wiek ipłeć)

• Liczba uczniówkończących kursyzawodowe

• Suma przyznanychmikrokredytów(zróżnicowanie zewzględu na płeć)

• Stopa zwrotumikrokredytów

• Liczba projektówwłączonych w planymiejskie i/lubprowincjalne

• Liczba osób, którebezpośrednioskorzystały nadziałaniachspołecznych, namiasto

MDG 1MDG 2MDG 3MDG 4MDG 5MDG 6

ECP 4ECP 5ECP 6ECP 7ECP 8

LuandaKwanzaNorte

MINARSUrzędyregionalne imiejskie MamãMuximaDom Bosco

kongregacjasalezjanów

inneangolskieorganizacjespołeczeństwaobywatelskiego

KomisjaEuropejskaSpanishCooperationFrenchCooperation

Cele w obszarachdziałań

Obszar działań:rozwój społeczny

Wskaźniki rezultatów

Wskaźniki w podzialena sektory

MilenijneCele Rozwoju(ang. MDG)

Obszarpriorytetowystrategii walki zubóstwem wAngoli (PRSP)

Strefydziałań

Partnerzy wPortugalii lubAngoli

Synergia zdziałaniamiinnychdawców

solidarności z tymi, którzy znaleźli się w niekorzystnympołożeniu. (...) Aktywna partycypacja i zasada własnościwszystkich części społeczeństwa to warunek koniecznyzrównoważonego procesu społecznej transformacji. Prawdziwapartycypacja oznacza, że proces ten uznaje się za własny iprzyjmuje zań na siebie odpowiedzialność. Dyskryminacja iwykluczenie jednostek oraz grup z procesu podejmowaniadecyzji i sprawowania władzy – wraz z pozbawieniem ichdóbr materialnych społeczeństwa– stanowi przeszkodę nadrodze do zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju.Szczególnie znaczącą trudność w procesie rozwoju stanowinierówność między kobietami a mężczyznami”.47

Partycypacja, własność i upełnomocnianie to zasadyprzewodnie szwajcarskiej współpracy rozwojowej zMołdawią: „Dzięki włączeniu społeczności wsi w procesfinansowania i budowania systemów wodnych, a potemzarządzania nimi, program wykazał, że w kontekściepostsowieckim dobrze przeszkolone wspólnoty i miejscowaadministracja potrafią skutecznie utrzymywać społecznąinfrastrukturę i zarządzać nią. To doświadczenie pozwoliłoSDC stać się wiodącą agencją pomocową w sektorze wodnym.Przyczyniło się także do wzrostu widoczności Szwajcarii wMołdawii oraz do stworzenia relacji z tamtejszym rządembazujących na zaufaniu”.

Zaangażowanie na rzecz równości płci to jeden zpriorytetów rozwojowych potwierdzonych przezPartnerstwo z Pusan na rzecz skutecznej współpracyrozwojowej: „Musimy przyspieszyć nasze wysiłki na rzeczrówności płci i wzmacniania pozycji kobiet poprzez programyrozwojowe oparte na priorytetach krajowych [tj. napriorytetach krajów partnerskich – przyp. autora]”.

Państwa europejskie przyjęły unijny plan działania wsprawie równości płci oraz wzmocnienia pozycji kobiet wkontekście współpracy na rzecz rozwoju (2010–2015),48

którego celem jest realizacja celów wyznaczonych przezKonwencję w sprawie likwidacji wszelkich formdyskryminacji kobiet (CEDAW), pekińską platformędziałań i kairski program działania. Konkretne cele,szczególnie interesujące z perspektywy krajowychprogramów pomocy rozwojowej, przedstawiają sięnastępująco:


Systematyczne umieszczanie zagadnień dotyczącychrówności płci w porządku dialogu na temat kwestiipolitycznych i rozwojowych z państwami partnerskimi;Zapewnienie, że problematyka płci jest włączana w głównynurt projektów finansowanych przez UE i że w przypadkuogólnego wsparcia budżetowego UE oraz programówwspierających sektory (Swap) wykorzystuje się zdezagregowanedane oraz bierze pod uwagę wskaźniki wydajnościuwzględniające płeć;

Przyznawanie pierwszeństwa kwestiom partycypacjispołeczeństwa obywatelskiego, budowania potencjału,wspierania równości płci i wzmacniania pozycji kobiet.

Zaleca się, by wszyscy dawcy pomocy zapoznali się zkonkretnymi zasadami, przyjrzeli się dobrym praktykompomocowym, a potem włączyli je do swojej działalności, wtym do krajowych programów pomocy rozwojowej.

Realizacja programu krajowego – formy pomocy

Zdefiniowanie form pomocy w programie krajowym topierwszy krok w kierunku ustalenia, w jaki sposób celebędą realizowane w praktyce. Krok ten wymaga określeniapartnerów współpracy i stosownych typów pomocy.Większość dawców pomocy, tak niewielkich jakLuksemburg, którego budżet pomocy rozwojowej jestpodobny do polskiego, i tak znaczących jak szwedzka Sida,dysponuje zrównoważoną strukturą wydatkowaniafunduszy pomocowych.

W ramach współpracy rozwojowej Luksemburga zWietnamem 6 mln euro pomocy49 zostało rozdzielonych na:

1 Dwustronną współpracę rozwojową;2 Współpracę delegowaną;3 Wsparcie programowe;4 Współpracę wielostronną;5 Działalność luksemburskich organizacji pozarządowych

w Wietnamie;6 Pomoc humanitarną.

Wszystkie planowane działania, obejmujące okres oddwóch do sześciu lat, są przedstawiane w dokumenciepoświęconym danemu krajowi.

Ramka 13: Formy pomocy w programach krajowych (fragmenty)

Luksemburska współpraca rozwojowa w Wietnamie51

Celem tej inicjatywy jest wkład w zrównoważonąredukcję ubóstwa i rozwój społeczno-ekonomiczny wdystrykcie Quang Dein w prowincji Thua Thien Hue.Zamierzamy go osiągnąć przez wzmocnienie potencjałumiejscowych władz oraz zapewnienie szeregu ulepszeń iułatwień infrastrukturalnych na niewielką skalę. Lokalnyfundusz rozwoju przydziela rocznie środki z dotacjirządowej (kwoty prognozowane) zarówno dystryktowi,jak i gminom, by sfinansować zakrojony na niewielkąskalę rozwój infrastruktury publicznej.

Formy Szwedzkiej Pomocy w Kenii52

Rozmaite formy współpracy rozwojowej zależą odzastosowania przez Szwecję scenariuszy finansowaniaopracowanych w ramach Kenijskiej Strategii WspólnejPomocy (KJAS). W scenariuszu podstawowym główną formąwspółpracy międzyrządowej będzie podejście oparte naprogramach. Ogólne wsparcie budżetowe w chwili obecnej niejest odpowiednie. Jeśli Sida stwierdzi, że okoliczności uległyzmianie, trzeba będzie zrewidować kwestię ogólnego wsparciabudżetowego (...).


W wypadku szwedzkiej współpracy rozwojowej wyglądato następująco: „Planując portfolio funduszy pomocowych,Sida stara się kierować zasadą komplementarności przywyborze partnerów i zachowywać równowagę, np. międzysektorem publicznym, społeczeństwem obywatelskim i sektoremprywatnym. Portfel funduszy pomocowych należy przystosowaćdo konkretnych warunków w kraju partnerskim. Jeśli celempomocy jest wsparcie wdrażania planu rozwojowego danegokraju, należy dążyć do bezpośredniej współpracy z tamtejszymsektorem publicznym. W takiej sytuacji należy unikaćwspółpracy przy udziale łańcucha szeregu partnerów”.50

Budżet i finansowanie

Krajowe programy pomocy rozwojowej powinnyobejmować rozdział środków finansowych na dane typypomocy lub sektory. Szwecja stwierdza: „abyzagwarantować odpowiednie planowanie i monitorowaniefunduszy, w programie musi zostać zapisana kwota środkówpomocowych”.53

Krajowy program powinien obejmować długookresowyrozdział środków finansowych odpowiednio do etapustrategii. Polska, podobnie jak inni dawcy pomocy, stoiprzed problemem budżetowania rocznego. Jednakże wspecjalnym raporcie na temat Polski Komitet PomocyRozwojowej OECD (OECD DAC) zalecił, by„zaadaptować odpowiednie narzędzia przewidziane w nowejustawie o finansach publicznych, i odejść od pomocyprojektowej i działań pomocowych na małą skalę na rzeczwsparcia o szerszym charakterze, opartego na wieloletnichprogramach realizowanych w krajach priorytetowych”.

Inni dawcy pomocy, np. Austria, która działa otoczeniuprawnym podobnym do Polski, wyraźnie zaznacza to wswoich krajowych programach pomocy rozwojowej. Wdokumencie dotyczącym Bhutanu Austria przedstawiaszacunkowe kwoty na realizację programu na kolejne lata,przy czym wyraźnie zaznacza, że są one uzależnione odśrodków budżetowych. W strategii dla Ugandy Austriasygnalizuje, że „program krajowy będzie finansowany wsystemie dotacji. W 2010 roku środki budżetowe wyniosły 7,1mln euro. Austria będzie się starała utrzymać pomoc na tympoziomie do roku 2015”.

Dawcy pomocy opracowują także inne zasady związanez finansowaniem. Na przykład, Szwecja w swoim programiekrajowym dla Kenii, wymaga, by „Kenia podjęła istotnekroki w celu poprawy systemu zamówień publicznych. Szwecjabędzie coraz częściej korzystać z tego systemu, w tym także doprzeprowadzania audytu i kontroli jakości. Szybkie działaniapokontrolne zmniejszą ryzyko złego wykorzystania szwedzkichfunduszy i wzmocnią system państwowy Kenii”.

Państwa członkowskie OECD DAC finansujązagraniczne programy pomocowe przede wszystkim zapomocą środków budżetowych, których rozdysponowanieco roku zatwierdza parlament.54 Nie przeszkadza im to wpublikacji wieloletnich planów rozdziału środkówbudżetowych (a przynajmniej prognoz) dla wszystkichkrajów partnerskich.

Włączanie innych zasad i regulacji w ramyprogramów krajowychDonatorzy mają zróżnicowane systemy prawne regulująceich współpracę rozwojową, dlatego ich programy krajowewymagają odmiennych zasad i regulacji. Chodzi tu np. ozarządzanie ryzykiem i związane z tym scenariuszerozwojowe (w wypadku Szwecji). Dzięki temu wzrastaprzewidywalność współpracy rozwojowej. Niektórzy dawcywymagają planów stopniowego wycofywania się z danego krajulub określenia wstępnych kierunków współpracy po okresieobowiązywania strategii (Dania, Szwecja). W pewnychwypadkach dawcy określają role i obowiązki wszystkichpartnerów rozwojowych, np. rządów państwa-dawcypomocy i kraju partnerskiego. Można uwzględnić także inneaspekty zarządzania i koordynacji działań instytucji.

Monitoring i ewaluacja programukrajowegoMonitoring i ewaluacja programu krajowego ma zasadniczeznaczenie dla określenia wpływu pomocy i poprawy jakościżycia ludzi w kraju partnerskim. Aby zbudować wiarygodnąwspółpracę rozwojową i pobudzić odpowiedzialność wobecobywateli krajów partnerskich, tj. jej zakładanychbeneficjantów, trzeba koniecznie zdać relację obywatelomkraju partnerskiego z tego, co udało się osiągnąć.

Ramka 14: Spójność polityki na rzecz rozwoju – Jak Szwecja promuje politykę spójności na rzecz rozwoju wprogramie współpracy z Kenią? (fragmenty)

Relacje handlowe ze Szwecją i bezpośrednie szwedzkie inwestycje mogą przyczynić się do redukcji ubóstwa, jeśli dzięki nimpowstaną nowe miejsca pracy, zaś wartości takie, jak prawo pracy, demokracja, społeczna odpowiedzialność biznesu wsektorze prywatnym, jak również rozwój potencjału i rozwój technologiczny będą wspierane i jeśli będzie się do nichzachęcać. Szwecja będzie pobudzać wymianę handlową, wspierając te rządowe reformy, których celem jest poprawaklimatu inwestycyjnego, komercjalizacja rolnictwa oraz rozwój potencjału handlowego małych gospodarstw rolnych. PonadtoKenia czerpie korzyści z wielu programów regionalnych, pomyślanych tak, by pobudzały handel i integrację regionalnąWspólnoty Wschodnioafrykańskiej (EAC). Kenia rozwijałaby się lepiej, gdyby Unia Europejska zmniejszyła subsydia rolne ibariery celne dla produkcji pochodzącej z Afryki. Umowa o partnerstwie gospodarczym (EPA) zapewni Kenii dostęp dowewnętrznego rynku Unii, co będzie sprzyjało eksportowi. Kraj zyska także na powiązaniu handlu i rozwoju – kluczowymelemencie umowy. Kenia może ponadto odnieść korzyść z prac międzynarodowego komitetu ds. zmian klimatycznych irozwoju, jej uzależnienie od zasobów naturalnych sprawia bowiem, że kraj jest wyjątkowo wrażliwy na zmiany klimatyczne.

Przejrzystość procesów monitoringu i ewaluacji jestniezbędna, podobnie jak sprawozdania z ich przebiegu,umożliwiają bowiem włączenie głównych beneficjantów,kobiety i mężczyzn, w działania na rzecz poprawy ichwłasnego losu, pozwala im skorzystać z osiągnięć pomocy ize zdobytej wiedzy. Pomaga wreszcie podnieść jakośćprzyszłych działań w danym kraju; zwiększa kulturęorganizacyjną w ministerstwie odpowiedzialnym za pomocrozwojową oraz w agencjach wdrożeniowych i polskichorganizacjach pozarządowych.

Zgodnie z międzynarodowymi uzgodnieniamidotyczącymi skuteczności pomocy, wszędzie tam, gdzie jestto możliwe, należy w systemy krajowe włączać mechanizmykontroli, monitoringu i ewaluacji. Monitoring krajowegoprogramu pomocy rozwojowej powinien uwzględniaćwskaźniki krajowe lub sektorowe. W planie monitoringunależy jasno określić fundusze pomocowe państwa-dawcy.Ewaluacja krajowego programu powinna obejmować ocenęrealizacji określonych w nim celów i wskaźników. Możeona stanowić część całościowej ewaluacji działań donatora,ale może być to proces odrębny, obejmujący wyłączniejeden program krajowy. W przypadku Sida główna zasadaprzedstawia się następująco: „Przy monitorowaniu rozwojudanego kraju i kontroli nadrzędnych celów programu i celówsektorowych Sida wykorzystuje system kontroli i wskaźnikikraju partnerskiego tak dalece, jak jest to możliwe”.55

Dla agencji pomocowych takich jak Sida kontrola iewaluacja celów stanowią stały element współpracydwustronnej.56 Zgodnie z wytycznymi Sida dla programówkrajowych: „Cele sektorowe oraz cele związane ze skutecznościąpomocy należy kontrolować przynajmniej raz w roku i włączaćdo sprawozdania. Kontrolę nadrzędnego celu współpracy należyprzeprowadzić na zakończenie okresu obowiązywania strategii,a także, jeśli trzeba, przy okazji przeglądu śródokresowego. Sidaprowadzi regularną ewaluację dwustronnej współpracyrozwojowej. Może ona obejmować zarówno ewaluacjętematyczną, jak i ewaluację jednego lub większej liczby okresówobowiązywania programu w danym kraju”.57

Ewaluacja krajowa, podobnie jak ewaluacja projektu czyprogramu, powinna odzwierciedlać zasady współpracyrozwojowej, w tym HRBA oraz zasady skuteczności pomocy.


Powinna zbadać, w jaki sposób dane działanie uwzględniaprawa i priorytety beneficjentów, na przykład czy przyczyniasię do poprawy ich warunków życiowych dzięki dostępowi dousług publicznych, oraz zmierzyć zakres postępu lub regresu wtym względzie. Powinna także:• Mierzyć zakres, w jakim zwiększył się potencjał do

wypełniania obowiązków i realizacji zobowiązań przezpodmioty odpowiedzialne;

• Mierzyć zakres, w jakim zwiększył się potencjał dodomagania się i/lub działania na rzecz swych praw przezposiadaczy praw;

• Mierzyć zakres, w jakim pomoc wpłynęła na wszystkichinteresariuszy z całego spektrum podgrup dotkniętychproblemem, w tym na mniejszości;

• Mierzyć różnice oddziaływania pomocy na kobiety imężczyzn.58

Zbierane dane powinny zostać zdezagregowane wedługkryteriów takich, jak płeć czy wiek, co pozwoli krytycznieocenić wpływ pomocy na poszczególne grupy, lepiejodpowiedzieć na priorytetowe potrzeby kobiet i mężczyzn iprzede wszystkim dotrzeć do grup zagrożonychwykluczeniem społecznym. W perspektywieodpowiedzialności jednym z priorytetów jest ponadto:„Poprawa monitoringu unijnego, a także zwiększenieodpowiedzialności i przejrzystości w zakresie przydziałufunduszy na rzecz równości płci w rozwoju”.59

Zgodnie z perspektywą praw człowieka w rozwojuproces monitoringu i ewaluacji powinien mieć charakterpartycypacyjny i obejmować rozmaite podmioty, kobiety imężczyzn, przedstawicieli grup zagrożonych wykluczeniemspołecznym i mniejszości, których dotyczą działania.

W wypadku luksemburskiego wsparcia dla Wietnamute właśnie cele przyświecają ewaluacji końcowej iokresowej.60 Przedstawia ona ocenę osiągnięć działańpomocowych pod kątem postępu w dostępie do usługzdrowotnych, rolnych i szkoleń zawodowych. Co więcej,śródokresowe i końcowe sprawozdania ewaluacyjne (aprzynajmniej ich streszczenia) są dostępne na stronachinternetowych agencji,61 gdzie mają do nich dostęp różniinteresariusze. Praktyka ta pozwala Lux-Development i

Ramka 15: Monitoring i ewaluacji programów krajowych (fragmenty)

Szwedzka strategia krajowa dla Kenii62

Kontrola wdrażania szwedzkiej strategii opiera się naKenijskiej Strategii Wspólnej Pomocy (KJAS), której wskaźnikii cele wyrastają z kolei z kenijskiej polityki państwowej idokumentów programowych. Dodatkowo KJAS uzupełniającele i wskaźniki procesowe, pozwalające kontrolować pracęnad ukrytymi przyczynami sytuacji będącej następstwemwyborów z 2007 roku. Kontrola będzie przeprowadzanawspólnie z innymi dawcami pomocy (...) Jeśli nie uda się jejwdrożyć, zostaną przeprowadzone odrębne roczne przeglądyszwedzkiej współpracy na rzecz rozwoju.

Luksemburska współpraca rozwojowa w Wietnamie63

Jak pokazuje ewaluacja, „Tego typu projekt, w pełnizintegrowany ze strukturami rządowymi, zwiększapotrzebę wzmocnienia potencjału. To wymaga czasu.Jednak z drugiej strony, zgromadzona wiedza stanowiwielką zaletę trwałości projektu”. Celem podejściaprojektowego jest taka poprawa działania dostawcówusług rządowych, by sprawnie świadczyli usługipubliczne, tj. poprawa praktyk i nastawienia urzędnikóworaz wzmocnienie poczucia kompetencji poprzezszkolenia i działalność techniczną w terenie.


innym zainteresowanym podmiotom wykorzystać zdobytedoświadczenie i zgromadzić wiedzę instytucjonalną.Rezultaty ewaluacji wspierają wybór strategicznych opcjiwdrażania projektu.

3. Konsultacje jako podstawadla krajowych programówpomocy Niniejszy rozdział wyjaśnia, w jaki sposób konsultacjepodczas procesu tworzenia krajowych programów pomocyprzyczyniają się do zwiększenia jakości, wiarygodności ilegitymizacji działań w kraju partnerskim, a co za tym idzie– polskiej współpracy rozwojowej. Przeanalizowano w nimkonsultacje z interesariuszami z kraju partnerskiego,decydentami i odpowiednimi instytucjami publicznymi wPolsce oraz z przedstawicielami społeczeństwaobywatelskiego. U podstaw tego rozdziału leży przekonanie,że wszystkie trzy poziomy konsultacji stanowią fundamentlegitymizacji krajowych programów pomocy rozwojowej.

Konsultacje z interesariuszami w krajachpartnerskich Krajowe programy pomocy będą sprzyjały konsultacjom zinteresariuszami z krajów partnerskich, przyczyniając siętym samym do większej skuteczności pomocy w danymkraju i większej wiarygodności polskiej współpracyrozwojowej.

W specjalnym raporcie dotyczącym Polski,podsumowującym badanie prowadzone w latach2009–2010, OECD DAC wskazuje, że „programowaniedwustronne powinno wiązać wszystkie części polskiego systemuODA, zostać jasno omówione i uzgodnione z krajamipartnerskimi, a także opierać się na narodowych strategiachtychże krajów”.64 W raporcie stwierdza się, że w tym zakresiePolska powinna sformułować konkretne wytyczne.

Co więcej, ustawa o współpracy rozwojowej z 2011 r.nakłada na ministra spraw zagranicznych obowiązekkonsultowania „planowanych przedsięwzięć z właściwymiorganami państw rozwijających się” (art. 13). Zobowiązaniamiędzynarodowe i zasady dotyczące współpracy rozwojowejjasno wskazują, w jaki sposób należy zorganizować takiekonsultacje.

Polska, tak jak wszyscy inni członkowie UniiEuropejskiej, powinna kierować się w swojej pomocywytycznymi Europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju(2005), który podkreśla podstawową rolę konsultacji zrządem kraju partnerskiego, oraz włączających szerokiegrono interesariuszy, rzetelnych konsultacji z organizacjamispołeczeństwa obywatelskiego. Konsensus stanowi, że „UEpopiera zasadę odpowiedzialności krajów partnerskich zastrategie i programy rozwoju. Kraje rozwijające się ponoszągłówną odpowiedzialność za tworzenie wewnętrznegośrodowiska sprzyjającego mobilizowaniu środków własnych, wtym realizacji spójnych i skutecznych polityk”.

Włączenie szerokiego grona interesariuszy, zgodnie zzasadą własności, stanowi konieczny warunek skutecznejpolityki rozwojowej. Zobowiązania na rzecz skutecznościpomocy, przyjęte w Deklaracji paryskiej, Programie działańz Akry i Partnerstwa z Pusan, potwierdzają kluczowe zasadydla donatorów i krajów partnerskich, w tym zasadęwłasności, dopasowania i harmonizacji.

Poza rządem, kluczową rolę w procesie konsultacjiodgrywają organizacje społeczeństwa obywatelskiego.Podejście to państwa UE przyjęły w ramach Europejskiegokonsensusu w sprawie rozwoju. Zasady skutecznościwspółpracy rozwojowej organizacji społeczeństwaobywatelskiego,65 uznane oficjalnie przez rządy w ramachPartnerstwa z Pusan,66 zwracają szczególną uwagę nakonieczność demokratycznego dialogu w sprawie polityki istrategii rozwojowych. Dla programów krajowych oznaczato, że „rządy zarówno krajów rozwijających się, jak idonatorów muszą zapewnić warunki do włączającej i istotnejpartycypacji dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego wdialogu politycznym na wszystkich poziomach rozwojowych”.Określenie „włączająca” oznacza w tym kontekściekonieczność aktywnego zabiegania o szerokie uczestnictworóżnych podmiotów. Określenie „istotna” oznacza, żekonsultacje muszą dawać możliwość faktycznego wpływuspołeczeństwa obywatelskiego na debatę publicznądotyczącą współpracy rozwojowej.

Proces konsultacji w kraju partnerskim powinienuwzględniać zarówno instytucje rządowe, jak i inne istotnepodmioty, takie jak organizacje pozarządowe, związkizawodowe, środowisko akademickie i sektor prywatny.

Ważnymi partnerami dla donatorów są parlamentynarodowe w krajach partnerskich. Zgodnie z analiząpolskiego Biura Analiz Sejmowych „Parlamenty w krajachrozwijających się mogą odgrywać kluczową rolę w pobudzaniui realizacji krajowych działań na rzecz osiągania MilenijnychCelów Rozwoju”. Podkreśla ona, że „Dzięki aktywnemuzaangażowaniu parlamenta¬rzystów można zwiększyćodpowiedzialność rządów za wykorzystanie pomocyza¬granicznej”.67

Konsultacje o charakterze włączającym zwiększająprzejrzystość procesów politycznych, a tym samymwzmacniają procesy demokratyczne. Europejskie CentrumZarządzania Polityką Rozwoju, niezależna fundacjaspecjalizująca się we współpracy Unii Europejskiej z krajamiAfryki, Karaibów i Pacyfiku, wskazuje, że „jeśli chodzi oodpowiedzialność, to coraz powszechniej uważa się, żezwiększanie udziału »głosu« obywateli oraz sprawianie, bypaństwo żywo reagowało na ich prawa i potrzeby, mazasadnicze znaczenie dla realizacji celów rozwojowych izapewnienia podstawowych usług publicznych (...) Chodzi orównoczesne inwestowanie w efektywność państw i zwiększaniekapitału obywatelskiego i społecznego. Słaba odpowiedzialnośćrządu może prowadzić do zbiorowego rozczarowania tym, cozapewnia demokracja, i podkopania legitymacji państwa”.68

Celem konsultacji z organizacjami społeczeństwaobywatelskiego i innymi podmiotami niepaństwowymi nie

jest zakwestionowanie roli rządu. Przeciwnie - wzmacniająone demokratyczne relacje i dialog między państwem aspołeczeństwem.

Wreszcie, proces konsultacji zgodny z perspektywą prawczłowieka w rozwoju powinien wspierać upodmiotowieniegłównych interesariuszy, tj. przedstawicieli grupdocelowych i beneficjantów współpracy rozwojowej.

Widać stąd wyraźnie, że jeśli chodzi o polską politykęrozwojową, a zwłaszcza programy krajowe, konsultacje zkrajem partnerskim są niezbędne. Należy podkreślić, żeproces konsultacji z podmiotami z krajów partnerskich niepowinien być przedsięwzięciem kosztownym.

Rolą Polski jako donatora jest wyszukiwanie iwykorzystywanie do konsultacji forów już istniejących, atakże gromadzenie informacji zwrotnych przydatnych dotworzenia i ulepszania krajowych programów pomocy. Foratakie mogą obejmować konferencje ministerialne, grupypartnerów rozwojowych, mechanizmy UE i ONZ,nieformalne sieci wymiany wiedzy. Dodatkowo, przydatnemogą się okazać także seminaria i konferencje odbywającesię w Polsce i w kraju partnerskim, wizyty studyjne orazwymiany grupowe, konsultacje oficjalne i spotkaniarobocze.

Donator taki jak Polska powinien stosować skutecznemetody docierania do grup szczególnie wrażliwych,narażonych na ubóstwo i wykluczenie społeczne, politycznei ekonomiczne. W tym celu można skorzystać zewspółpracy z ich przedstawicielami w parlamencie, a takżeorganizacjami społeczeństwa obywatelskiego i środowiskamiakademickimi. Byłoby to korzystne szczególnie podczaswizyt studyjnych w Polsce i podczas wspólnych zprzedstawicielami innych donatorów wizyt w terenie.

Proces konsultacji w Polsce Aby polska współpraca rozwojowa zyskała na znaczeniu, należypodwyższyć jej jakość i skuteczność. Wymaga to uwagi iwsparcia różnych polskich instytucji, w tym m.in. właściwychministerstw, parlamentu, ekspertów w partiach politycznych,organizacji pozarządowych i niezależnych ekspertów.


Ustawa o współpracy rozwojowej mówi, że „projektwieloletniego programu współpracy rozwojowej opracowujeminister właściwy do spraw zagranicznych i zobowiązujeministra do powołania Krajowego Koordynatora WspółpracyRozwojowej. Minister odgrywa kluczową rolę w zapewnianiuwsparcia Rady Ministrów oraz polskich partii politycznych iczłonków parlamentu.

Specjalny raport OECD DAC dotyczącej polskiejpomocy zaleca, by „zdobyć wsparcie przywódców politycznych(z rozmaitych opcji) i zapewnić ich zaangażowanie na rzecznowych celów oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) i ścieżkiwzrostu jej wielkości i jednocześnie upowszechniać informacjena ten temat”. Krajowe programy pomocy mogą posłużyć zanarzędzie przydatne w wyznaczaniu celów ODA i określaniuścieżki wzrostu pomocy dla danych krajów partnerskichzgodnie z ogólną polską polityka rozwojową.

Polscy parlamentarzyści odgrywają istotną rolę wkształtowaniu polityki rozwojowej. Ich wpływ wiąże sięmiędzy innymi z zatwierdzaniem budżetu. Co więcej,uczestniczyli oni w pracach nad ustawą o współpracyrozwojowej. Była ona przedmiotem debaty Komisji SprawZagranicznych. Jednakże aby polska pomoc rozwojowazyskała na znaczeniu, należy zwiększyć zaangażowanieparlamentarzystów w debatę na jej temat.71 Procesopracowywania krajowych programów powinienuwzględniać przedstawicieli parlamentu, wykorzystywać ichdoświadczenie i zaangażowanie w mechanizmydemokratyczne i zachęcać ich do nawiązania kontaktówpozwalających konsultować programy z partnerami wkrajach rozwijających się.

Krajowy koordynator współpracy rozwojowej powinienorganizować systematyczne i przejrzyste konsultacje zróżnymi interesariuszami. Ważnym organem, z którymnależy konsultować programy krajowe, jest RadaProgramowa Współpracy Rozwojowej powoływana przezministra spraw zagranicznych jako „organ opiniodawczo-doradczy”. Jednym z zadań Rady jest „opiniowanie projektówdokumentów rządowych związanych ze współpracą rozwojową”.Programy krajowe dotyczące poszczególnych krajów

Ramka 16: Konsultacje przy tworzeniu programów krajowych (fragmenty)

Konsultacje z podmiotami pozarządowymi podczas tworzeniaaustriackiego programu pomocy rozwojowej dla Ugandy69

Podmioty niepaństwowe odgrywają istotną rolę w rozwojuUgandy. Private Sector Foundation Uganda (Fundacja SektoraPrywatnego Uganda) bierze udział w konsultacjach dotyczącychplanowania, budżetowania i ewaluacji programów rządowych.Społeczeństwo obywatelskie, pod patronatem Uganda NationalNGO Forum (Ugandyjskie Forum Organizacji Pozarządowych),odgrywa rolę rzecznika interesów społecznych i dostarczadanych przydatnych do formułowania planów, budżetów oraz doich weryfikacji. Krajowe organizacje pozarządowe są takżepartnerami przy wdrażaniu projektów. Austria będzie wspierałaczęść z nich, uzupełniając w ten sposób pomoc finansową dlainstytucji i programów rządowych.

Przejrzystość gwarantowana przez szwedzkieprogramy pomocy rozwojowej70

Ministerstwo Spraw Zagranicznych [Szwecji]odpowiada za przetłumaczenie programu na językangielski. Sida odpowiada za przetłumaczenieprogramu na inne potrzebne języki. Oficjalne wersjeszwedzkie i angielskie są zwykle zamieszczane nastronach internetowych MSZ i Sida.


partnerskich, należą do dokumentów, które powinno siękonsultować z Radą.

Istotną rolę w procesie konsultacji powinny odgrywaćpolskie placówki zagraniczne , w tym: ambasady, konsulatyoraz instytuty polskie. Mogą one pełnić funkcję pośrednikamiędzy MSZ a interesariuszami w danym państwie. Polskieplacówki zagraniczne dysponują wiedzą na temat krajówpartnerskich, mają dostęp do forów partnerów rozwojowych,mogą ponadto utrzymywać kontakty z parlamentem iorganizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Przykładem jesttu polska ambasada w Gruzji, która zatrudnia pracownikaodpowiedzialnego za współpracę rozwojową.

Polskie placówki dyplomatyczne powinny dysponowaćpotencjałem, jeśli chodzi o współpracę z innymieuropejskimi donatorami i zharmonizowanie programówkrajowych z ich działaniami. Przedstawiciele niektórychorganizacji wskazują, że polskie ambasady, np. ambasada wEtiopii, dysponują wiedzą i mogą wnieść cenny wkład wproces koncentracji regionalnej, jak również zasugerowaćtypy działań priorytetowych. Zaleca się również korzystanie zsieci kontaktów pozwalających uczyć się z doświadczeńdonatorów takich, jak Austria czy Czechy, i wykorzystywaćzgromadzoną przez nich wiedzę do udoskonalenia programupomocy w tym kraju. Zaangażowanie polskich placówekdyplomatycznych za granicą w proces programowaniapolityki rozwojowej może przyczynić się do znaczącegozmniejszenia kosztów i wysiłków w zakresie konsultacji wkrajach partnerskich.

Dwa główne departamenty zaangażowane wewspółpracę rozwojową to Departament Współpracy

Rozwojowej i Departament Wdrażania ProgramówRozwojowych. W proces programowania powinno włączaćsię departamenty terytorialne MSZ, takie jak DepartamentAfryki i Bliskiego Wschodu czy Departament Wschodni,by wykorzystać ich wiedzę na temat danych regionów ikrajów partnerskich.

Kluczowymi partnerami współpracy na rzecz rozwoju sąpolskie organizacje pozarządowe. Znacząca część budżetupolskiej pomocy jest wydatkowana poprzez ich projektyrealizowane w krajach partnerskich. Co więcej, organizacjepozarządowe, w tym członkowie Grupy Zagranica, sąaktywnymi uczestnikami debaty na temat współpracyrozwojowej. W specjalnym raporcie poświęconym polskiejpomocy OECD DAC stwierdza, że „polskie pozarządoweorganizacje rozwojowe są parterami dynamicznymi i dobrzepoinformowanymi i mogą się okazać użytecznymisprzymierzeńcami MSZ w zakresie rzecznictwa dla większegowsparcia dla rozwoju i kształtowania nowej politykirozwojowej”.72

W 2011 roku proces konsultacji dotyczących programuwieloletniego stworzył przestrzeń dla współpracy międzyorganizacjami pozarządowymi a MSZ. Uważa się, że był toważny krok w strategicznym planowaniu polskiej współpracyrozwojowej. Ten potencjał połączonych wysiłków na rzeczulepszenia polskiej współpracy rozwojowej nie został jeszczew pełni wykorzystany i należy go rozwijać. Procesopracowywania krajowych programów pomocy to znakomitaokazja, by nawiązać relacje umożliwiające bardziej spójną iprofesjonalną współpracę na rzecz rozwoju.

Ramka 17: Rola polskich parlamentarzystów we współpracy rozwojowej – Poza procesem opracowywaniakrajowych programów pomocy rozwojowej polscy parlamentarzyści mogą wspierać współpracę na rzecz rozwoju nainne sposoby

W analizie Biura Analiz Sejmowych zaleca się, by przedstawiciele parlamentu:• wspierali parlamenty krajów rozwijających się;• angażowali się w debatę poświęconą wieloletniemu programowi współpracy rozwojowej i planom rocznym,• monitorowali realizację polskiej współpracy rozwojowej i oceniali jej realizację,• angażowali się w debatę nad przyszłym kształtem i budżetem europejskiej polityki rozwojowej,• zasilali dwustronne grupy parlamentarne, np. parlamentarny zespół ds. Afryki,• wspierali udział w misjach obserwujących wybory.

4. RekomendacjeZalecenia dla administracji rządowej1. Należy opracować krajowe programy pomocy

rozwojowej dla wszystkich krajów partnerskich, abyzwiększyć skuteczność polskiej współpracy na rzeczrozwoju. Programy te powinny stanowić dopełnieniewieloletniego programu współpracy rozwojowej iuwzględniać międzynarodowe zobowiązania w zakresiewspółpracy rozwojowej Polski na poziomie światowym iUE.

2. Programy krajowe powinny obejmować okres 5–7 latlub minimum jeden okres obowiązywania krajowejstrategii ograniczania ubóstwa (PRSP) w danym krajupartnerskim.

3. Należy regularnie weryfikować trafność i spójnośćkrajowych programów pomocy rozwojowej zprogramem wieloletnim i weryfikować je pod kątemzgodności z HRBA i zasadami skuteczności pomocy.Należy sprawdzać, czy są one odpowiednioskoncentrowane na rezultatach współpracy na rzeczrozwoju.

4. Należy zapewnić przewodnią rolę kraju partnerskiego wprocesie współpracy rozwojowej, w tym w procesieopracowywania i wdrażania krajowego programupomocy rozwojowej (zasada własności).

5. Należy poznać kontekst rozwojowy w danym krajupartnerskim i przeanalizować jego wizję rozwoju lubstrategię ograniczenia ubóstwa (PRSP), ujmując postępw kategoriach Milenijnych Celów Rozwoju, by w tensposób zrealizować zasadę własność i dopasowaniazawarte w Deklaracji paryskiej.

6. Należy zharmonizować współpracę na rzecz rozwoju,efektywnie wykorzystywać zasoby, analizować programypomocy rozwojowej innych donatorów i solidnieuzasadniać dokonywane wybory. System państwowykraju partnerskiego należy traktować jako opcjędomyślną (zasada dopasowania).

7. Należy skupić się na ograniczonej liczbie sektorów wkraju, np. 3–5, wzorować się na wiodących donatorachw danym sektorze, ukierunkować działania na krajezapomniane i jeśli jest to możliwe, długookresowoplanować przydział środków z budżetu.

8. Należy włączać się we wspólne strategie pomocyuzgadniane pomiędzy krajami UE w poszczególnychkrajach partnerskich lub inne mechanizmy służąceharmonizacji działań partnerów rozwojowych.

9. Należy przeanalizować priorytety w zakresieskuteczności pomocy sformułowane przez rząd danegokraju partnerskiego i innych donatorów, bymaksymalizować korzyści ze współpracy na rzeczrozwoju dla społeczności żyjących w ubóstwie.

10.Należy połączyć priorytety z dziedziny praw człowieka zwyzwaniami związanymi z redukcją ubóstwa. W ramachtworzenia programu krajowego należy przeanalizowaćzobowiązania na rzecz praw człowieka i zalecenia w tym


zakresie. Należy identyfikować priorytety kobiet imężczyzn w zakresie realizacji praw człowieka i upewnićsię, że pomoc będzie dostosowana do priorytetówkobiet.

11.Należy ocenić czynniki ryzyka w grupach docelowych wkraju partnerskim, rozpoznać grupy zagrożonewykluczeniem społecznym i uwzględnić ich priorytetyna w krajowych programach pomocy i planachrocznych. Należy lepiej ukierunkować pomoc naograniczenie ubóstwa i wsparcie grup zagrożonychwykluczeniem. Informacje o grupach docelowychpowinny być zdezagregowane według płci i innychczynników.

12.Należy rozwinąć zdolność Polski do realizacji HRBA izasad skuteczności pomocy na poziomie poszczególnychkrajów partnerskich. Należy zaangażować się w dialog iwdrażanie zasad współpracy rozwojowej przez gronopartnerów rozwojowych w danym kraju.

13.Należy jasno sformułować rezultaty i zamierzony wpływwspółpracy rozwojowej na poziomie danego krajuNależy określić cele nadrzędne, które będą skupiać sięna efektach ukierunkowanych na prawa grupdocelowych objętych współpracą rozwojową. Należyzastosować wskaźniki obiektywnie weryfikowalne, dziękiczemu możliwa będzie rzetelna ewaluacja polskiejpomocy.

14.W programie krajowym należy określić zagadnieniaprzekrojowe, które zostaną potem w pełni uwzględnionena poziomie programowania i wdrażania. Programykrajowe powinny precyzować zasady i strategie wzakresie zagadnień: partycypacji, równości płci,HIV/AIDS, zrównoważony rozwój i ochronaśrodowiska.

15.Należy jasno zdefiniować formy pomocy i budżetprzeznaczony na realizację programu krajowego (aprzynajmniej budżet orientacyjny, uzależniony odśrodków budżetowych przyznanych przez parlament).

16.Należy systematycznie prowadzić monitoring iewaluację pracy w kraju partnerskim w odniesieniu dozałożeń danego krajowego programu pomocy. Należyprzy tym koncentrować się na prawach ubogichmieszkańców kraju partnerskiego oraz potencjalezarówno posiadaczy praw, jak i podmiotówodpowiedzialnych za ich zapewnienie.

17.Należy okresowo wprowadzać niezbędne poprawki doprogramu krajowego, by podnosić skuteczność pomocyrozwojowej.

18.Należy stopniowo budować potencjał personelu iumożliwiać wymianę doświadczeń w dziedziniewspółpracy rozwojowej między różnymi podmiotami, wtym także Departamentem Współpracy Rozwojowej,Departamentem Wdrażania Programów Rozwojowych,departamentami terytorialnymi, Polską FundacjąMiędzynarodowej Współpracy na Rzecz Rozwoju„Wiedzieć Jak”, placówkami dyplomatycznymi, a takżeparlamentarzystami i społeczeństwem obywatelskim, co


pomoże w zaangażowaniu ich w proces prac nadprogramami krajowymi.

19.Należy wykorzystywać w praktyce wiedzę na tematkrajów partnerskich, którą posiadają instytucjepaństwowe, tj. Departament Afryki i BliskiegoWschodu czy Departament Wschodni, a także polskieplacówki dyplomatyczne za granicą (ambasady,konsulaty i instytuty polskie) i polskie organizacjepozarządowe.

20.Należy konsultować programy krajowe z rządem danegokraju partnerskiego, ministerstwami oraz instytucjamiodpowiedzialnymi za współpracę rozwojową. W tymcelu należy wykorzystać kanały komunikacyjne MSZróżnego szczebla oraz Polską FundacjąMiędzynarodowej Współpracy na Rzecz Rozwoju„Wiedzieć Jak”. Tam, gdzie polska pomoc jest zbytmała, by mogła stać się przedmiotem zainteresowaniarządu kraju partnerskiego, należy prowadzić konsultacjez władzami regionalnymi lub lokalnymi.

21.Należy konsultować programy krajowe zparlamentarzystami i przedstawicielami partiipolitycznych we wszystkich krajach partnerskich. Należydołożyć starań, aby w proces konsultacji zaangażowaćzarówno parlamentarzystów z partii rządzącej, jak i zpartii opozycyjnych, co przyczyni się do wzmocnieniaprocesów demokratycznych w danym kraju.

22.Należy konsultować programy krajowe zespołeczeństwem obywatelskim w kraju partnerskim,określić istotnych interesariuszy i nawiązać z nimikontakt. W tym celu należy wykorzystać ambasady,instytucje rządowe oraz sieci nieformalne i różne formypartnerstwa między społeczeństwem obywatelskim wPolsce i w danym kraju.

23.Należy zaangażować polski parlament w kształtowaniepolityki współpracy rozwojowej, a zwłaszcza krajowychprogramów pomocy zgodnych z wieloletnimprogramem współpracy rozwojowej i planami rocznymi.Należy zapewnić, by jak największa liczba polskichparlamentarzystów miała faktyczną możliwośćuczestniczenia w procesie kształtowania i oceny polskiejwspółpracy rozwojowej. W dłuższej perspektywiezaowocuje to szerszym poparciem dla zaangażowaniaPolski we współpracę rozwojową.

24.Należy kontynuować proces konsultacji społecznychpoprzez oficjalne i robocze kontakty z organizacjamispołeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza z tymi, którereprezentują dane środowisko (np. Grupa Zagranica).Proces ten powinien należy prowadzić w sposóbprzejrzysty i włączający. Programy krajowe powinnyzostać włączone do obszaru konsultacji społecznych.

Zalecenia dla polskich parlamentarzystów1. Parlamentarzyści powinni angażować się w debatę nad

kształtem i budżetem polskiej współpracy rozwojowej,zwłaszcza nad programem wieloletnim, programamikrajowymi i planami rocznymi.

2. Należy monitorować realizację krajowych programówpomocy i oceniać przebieg polskiej współpracyrozwojowej w sposób systematyczny i zorganizowany.

3. Należy włączyć się w konsultacje z parlamentarzystami zkrajów partnerskich, co przyczyni się do poprawydialogu politycznego dotyczącego programówkrajowych.

Zalecenia dla polskich organizacjispołeczeństwa obywatelskiego1. Polskie organizacje powinny w dalszym ciągu

wykorzystać posiadane kompetencje, by wnosić wkład wtworzenie programów krajowych w ramachprogramowania polskiej współpracy rozwojowej.

2. Polskie organizacje powinny uwzględnić w planowaniuwłasnych działań postanowienia zawarte w krajowychprogramach pomocy i a także HRBA i zasadyskuteczności rozwojowej społeczeństwa obywatelskiego.

3. Należy zaangażować się w konsultacje zespołeczeństwem obywatelskim kraju biorcy. W tym celumożna wykorzystać istniejące już płaszczyznywspółpracy i sieci kontaktów.

4. Należy wspierać włączanie zasad HRBA i skutecznościpomocy w główny nurt programowania polskiejwspółpracy rozwojowej.

5. Należy stale zwracać uwagę na duży zagadnienia, którewykraczają poza pomoc rozwojową, ale mają zasadniczeznaczenie dla osiągnięcia celów współpracy na rzeczrozwoju, m.in. na spójność polityki na rzecz rozwoju.

Aneks 1. PrzykładySzwedzka współpraca rozwojowa(szablon ogólnego programu współpracyrozwojowej) 73

Streszczenie• Cel i priorytety nadrzędne, cele i priorytety związane ze

skutecznością pomocy, nadrzędne tematy dialogu• Sektor 1:Cele sektoroweKierunekWspółpraca z innymi dawcami• Sektor 2: jak wyżej• Sektor 3: jak wyżej• Fundusze• Zarządzanie ryzykiem• Scenariusze rozwoju w kraju partnerskim• Spójność polityki na rzecz rozwoju• Czynniki związane z kierunkiem programu

Program współpracy Austria – Uganda(spis treści) 74

Skróty1. Rama partnerstwa

• Unijne i austriackie strategiczne cele współpracy• Polityka współpracy rozwojowej Unii Europejskiej• Austriacka polityka współpracy na rzecz rozwoju• Ugandyjska strategia rozwoju• Strategie współpracy rozwojowej• Interesariusze krajowi• Koordynacja działań partnerów rozwojowych• Trendy i zagadnienia związane ze skutecznościąpomocy

2. Strategia na lata 2010–20152.1. Czynniki determinujące strategię2.2. Obszary centralne2.2.1. Sektor wodno-sanitarny2.2.2. Prawa, sprawiedliwość i pokój2.3. Scenariusz budżetowy2.4. Instrumenty2.5. Inne narzędzia finansowe3. Realizacja programu

• Zarządzanie programem• Wspólna weryfikacja i proces planowania• Monitoring i ewaluacja

Aneks: matryca rezultatów



1 W tym wypadku potencjał odnosi się do osiągania celówrozwoju, zasady skuteczności pomocy oraz zdolności doposzanowania, ochrony i realizacji praw obywateli danegokraju.

2 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Strategia PolskiejWspółpracy na rzecz Rozwoju, Warszawa, Ministerstwo SprawZagranicznych, 2003.

3 Zwaną również Fundacją Solidarności Międzynarodowej.4 Guidelines for the Development of Policy Papers for

Denmark’s Relations with the Partner Countries, Ministry ofForeign Affairs of Denmark, DANIDA International DevelopmentCooperation, 2011 [Wytyczne na temat opracowywaniadokumentów programowych dotyczących stosunków Danii zpaństwami partnerskimi, Duńskie Ministerstwo SprawZagranicznych, Danida International DevelopmentCooperation, 2011].

5 Guidelines for cooperation strategies, Swedish GovernmentOffices, 2010 [Wskazówki dotyczące strategii współpracy,Rząd Szwecji, 2010]

6 Poprzedni nosił nazwę Tanzańskiej narodowej strategii narzecz wzrostu krajowego i redukcji ubóstwa 2005–2010(MKUKUTA II w suahili).

7 Narodowy plan rozwoju.8 Harmonizacja stała się ważną zasadą od czasu Deklaracji

rzymskiej w sprawie harmonizacji pomocy (2003). Zasada tazostała później potwierdzona w Deklaracji paryskiej w sprawieefektywności pomocy (2005), Programie działań z Akry (2008) ipostanowieniach Partnerstwa z Pusan na rzecz skutecznejwspółpracy rozwojowej (2011).

9 Guidelines for the Development of Policy Papers forDenmark’s..., dz. cyt.

10 El enfoque basado en Derechos Humanos y las políticas decooperación internacional. Análisis comparado con especialatención al caso español, Asociación Pro Derechos Humanosde España, 2011

11 Uganda Country Strategy 2010–2015, Austrian DevelopmentAgency (ADC), Federal Ministry for European and InternationalAffairs Directorate-General for Development Cooperation, 2010[Strategia krajowa na rzecz Ugandy na lata 2010–2015,Austriacka Agencja Rozwojowa (ADC), Federalne MinisterstwoSpraw Europejskich i Międzynarodowych, Dyrekcja Generalnads. Współpracy Rozwojowej, 2010].

12 El enfoque basado en Derechos Humanos y las políticas decooperación internacional. Análisis comparado con especialatención al caso español, Asociación Pro Derechos Humanosde España, 2011

13 UN Common Statement of Understanding on Human Rights-Based Approach to Development Cooperation andProgramming.

14 Posiadacze praw i podmioty odpowiedzialne za ich realizacjęto określenia mające na celu zidentyfikowanie grup, którychprawa, w szczególności prawo do rozwoju, nie sąrespektowane, a także tych aktorów, w tym instytucjepubliczne, rząd, władze samorządowe, i inni, którzy powinni teprawa respektować i zapewniać. Ta analiza jest kluczowa, abywspierać potencjał obu grup do zaangażowania na rzeczrealizacji praw.

15 Official Development Assistance – Disbursements andCommitments, OECD http://stats.oecd.org/Index.aspx, stan z13.02.2012.

16 Ussar, M., Perspektywa praw człowieka w programach ipolityce rozwojowej. Przewodnik dla nowych państwczłonkowskich Unii Europejskiej, Budapeszt, Minority RightsGroup, 2011.

17 Narodowe strategie ograniczania ubóstwa (PRSP) są dostępnena stronie Banku Światowego: http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTPOVERTY/EXTPRS/0,,contentMDK:20200608~menuPK:384207~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:384201,00.html. Część z nich została zastąpionanarodowymi planami rozwoju lub też planamiśredniookresowymi.

Przypisy 18 W Polsce podobną funkcję pełni raport pt. “Raport Polska2030. Wyzwania rozwojowe”, przygotowany w KancelariiPrezesa Rady Ministrów. Strona internetowa:www.polska2030.pl

19 Swiss Cooperation Strategy 2010–2013 Special ProgramRepublic of Moldova, Swiss Agency for Development andCooperation SDC, Federal Department of Foreign Affairs, 2010[Szwajcarska strategia współpracy na lata 2010–2013.Program Specjalny dla Republiki Mołdawii, SzwajcarskaAgencja ds. Rozwoju i Współpracy SDC, FederalnyDepartament Spraw Zagranicznych 2010].

20 Strategy for development cooperation with Kenya, January2009 – December 2013, Ministry for Foreign Affairs, Sweden2009 [Strategia współpracy rozwojowej z Kenią, styczeń2009–grudzień 2013, Ministerstwo Spraw Zagranicznych,Szwecja 2009].

21 Przykładem państwa-dawcy włączającego w główny nurtdziałań perspektywę równości płci jest np. Dania:http://um.dk/en/danida-en/activities/strategic/gender/

22 Bhutan-Denmark Partnership, Strategy for DevelopmentCooperation 2008-2013, Ministry of Foreign Affairs ofDenmark, Danida, 2008 [Partnerstwo duńsko-bhutańskie,Strategia współpracy rozwojowej na lata 2008–2013, DuńskieMinisterstwo Spraw Zagranicznych, Danida 2008].

23 Wspólnotowy kodeks postępowania w sprawie podziału pracyw polityce rozwoju. Konkluzje Rady i przedstawicieli rządówpaństw członkowskich zgromadzonych w Radzie, Rada UniiEuropejskiej 9090/07, 2007.

24 http://www.tzdpg.or.tz/external/dpg-tanzania/dpg-members.html

25 www.hackenya.org/26 Uganda Country Strategy 2010–2015, dz. cyt.27 Strategy for development cooperation with Kenya, dz. cyt.28 Zob. http://eeas.europa.eu/sp/index_en.htm29 Uganda Country Strategy, dz. cyt.30 Bhutan-Denmark Partnership, dz. cyt.31 Stronę poświęconą ewaluacji wdrażania postanowień

Deklaracji paryskiej można znaleźć na portalu OECD DAC:www.oecd.org/document/60/0,3746,en_21571361_34047972_38242748_1_1_1_1,00.html

32 http://www.oecd.org/site/0,3407,en_21571361 =_39494699_1_1_1_1_1,00.html

33 Guidelines for the Development of Policy Papers forDenmark’s..., dz. cyt.

34 M. Ussar, Perspektywa praw człowieka w programach ipolityce rozwojowej. Przewodnik dla nowych państwczłonkowskich Unii Europejskiej, Minority Rights GroupInternational 2011.

35 Bhutan-Denmark Partnership, dz. cyt.36 M. Ussar, Perspektywa praw człowieka w programach i

polityce rozwojowej, dz. cyt.37 Strategy for development cooperation with Kenya, dz. cyt.38 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.39 Wspólnotowy kodeks postępowania w sprawie podziału pracy

w polityce rozwoju, dz. cyt.40 Tamże.41 Guidelines for the Development of Policy Papers for

Denmark’s..., dz. cyt.42 Creating the Prospect of Living a Life in Dignity, Principles

Guiding the SDC in Its Commitment to Fighting Poverty, SDC,Federal Department of Foreign Affairs DFA, 2004 [Tworzenieszans godnego życia. Zasady przewodnie SDC i jejzaangażowanie w walkę z ubóstwem, Federalny DepartamentSpraw Zagranicznych DFA, 2004].

43 Swiss Cooperation Strategy 2010–2013, dz. cyt.44 Creating the Prospect of Living a Life in Dignity, dz. cyt.45 Uganda Country Strategy, dz. cyt.46 Bhutan Country Strategy 2010–2013, Austrian Development

Agency (ADC), Federal Ministry for European and InternationalAffairs Directorate-General for Development Cooperation, 2010[Strategia krajowa dla Bhutanu na lata 2010–2013, AustriackaAgencja Rozwojowa (ADC), Federalne Ministerstwo Spraw

Europejskich i Międzynarodowych, Dyrekcja Generalna ds.Współpracy Rozwojowej, 2010].

47 Creating the Prospect of Living a Life in Dignity, dz. cyt.48 EU Plan of Action on Gender Equality and Women’s

Empowerment in Development 2010–2015, http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/SEC_2010_265_gender_action_plan_EN.pdf

49 W roku 2010 było to 5,98 mln euro. Źródło: LuxembourgDevelopment Cooperation in Vietnam, Country Booklet, Lux-Development, 2011 [Luksemburska współpraca rozwojowa wWietnamie, biuletyn krajowy, Lux-Development 2001]. Jest tosuma porównywalna z funduszami, jakie Polska Pomocprzeznaczyła w 2010 roku na projekty na Białorusi i Ukrainie(odpowiednio 22 i 11 mln PLN). Źródło dostępne 13.02.2012:http://www.polskapomoc.gov.pl/files/Kraje%20priorytetowe/BIALORUS_2010_lista%20projektow.pdf

50 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.51 Luxembourg Development Cooperation in Vietnam, dz. cyt.52 Strategy for development cooperation with Kenya, dz. cyt.53 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.54 Źródło: Managing Aid. Practises of DAC member countries

[Zarządzanie pomocą. Praktyki państw członkowskich DAC],OECD, 2009, p. 60, http://www.oecd.org/dataoecd/58/29/42903202.pdf

55 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.56 Inni dawcy, w tym także Dania, opracowali własne wytyczne

dotyczące ewaluacji i jawnej publikacji sprawozdań z jejprzebiegu: http://um.dk/en/danida-en/results/eval/

57 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.58 M. Ussar, Perspektywa praw człowieka w programach i

polityce rozwojowej, dz. cyt.59 EU Plan of Action on Gender Equality..., dz. cyt.60 Mid-term Evaluation Report of the 4-year Quand Dien Local

Development Project, Executive Summary, 2009


[Śródokresowy raport ewaluacyjny z czteroletniego projekturozwoju lokalnego Qand Dien, streszczenie, 2009]. Źródłodostępne 12.02.2012: http://www.lux-development.lu/evaluations.lasso?lang=uk&details=13

61 http://www.lux-development.lu/evaluations.lasso?lang=uk62 Strategy for development cooperation with Kenya, dz. cyt.63 Luxembourg Development Cooperation in Vietnam, dz. cyt.64 DAC Special Review of Poland.65 Siem Reap CSO Consensus on the International Framework

for CSO Development Effectiveness, Open Forum for CSODevelopment Effectiveness, 2011 [Konsensus w sprawiemiędzynarodowych ram dla efektywności współpracyrozwojowej organizacji społeczeństwa obywatelskiego].

66 Partnerstwo z Pusan na rzecz skutecznej współpracyrozwojowej.

67 A. Zygierewicz, Wymiar parlamentarny współpracy na rzeczrozwoju na świecie, „Analizy” nr 16 (60), Biuro AnalizSejmowych, 2011.

68 European Centre for Development Policy Management,Democracy in Development, Maastricht, European Centre forDevelopment Policy Management, 2009.

69 Uganda Country Strategy 2010–2015, dz. cyt.70 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.71 Część interesariuszy, np. Polska Akcja Humanitarna, sugeruje,

że należałoby utworzyć w Sejmie podkomisję, którazajmowałaby się zagadnieniami związanymi ze współpracąrozwojową. Specjalizacja Polski w międzynarodowejwspółpracy na rzecz rozwoju – szanse, wyzwania, zagrożenia.Raport z konferencji, PISM, 2011.

72 DAC Special Review of Poland, OECD, 2010.73 Guidelines for cooperation strategies, dz. cyt.74 Uganda Country Strategy 2010–2015, dz. cyt.

praca na rzecz ochrony prawmniejszości i ludności rdzennej

Krajowe programy pomocy rozwojowej: narzędzia zwiększania skuteczności polskiej współpracy rozwojowejKordian Kochanowicz© Minority Rights Group International, Budapeszt, luty 2012

Publikacja wydana we współpracy z Instytutem Globalnej Odpowiedzialności (IGO)

Podziękowania Autor dziękuje osobom i organizacjom, które przyczyniły się do zebrania materiałów doniniejszej publikacji, w tym: Justynie Janiszewskiej (Fundacja Edukacji dla Demokracji), Marcie Gontarskiej(Koalicja Karat), Joannie Szabuńko (Koalicja Karat), Katarzynie Staszewskiej (IGO), Patrykowi Kugielowi (PolskiInstytut Spraw Międzynarodowych), Katarzynie Tekień (Fundacja Partners Polska), Monice Kuśmierczyk(Grupa Zagranica) oraz Kacprowi Kosowiczowi i Izabeli Wilczyńskiej (Polska Akcja Humanitarna).

Szczególne podziękowania należą się Marcinowi Wojtalikowi z Instytutu Globalnej Odpowiedzialności, który przyczynił się dopowstania niniejszego opracowania, oraz Zsófii Farkas, specjalistce ds. praw człowieka i rozwoju, MRG.

Niniejsza publikacja powstała dzięki wsparciu Unii Europejskiej. Odpowiedzialność za jej treść ponosi wyłącznie Minority RightsGroup Europe i w żadnym wypadku treść ta nie może być postrzegana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.Autor: Kordian Kochanowicz.

Minority Rights Group International (MRG) jest organizacją pozarządową (NGO) pracującą na rzecz etnicznych, religijnych ijęzykowych praw mniejszości oraz ludności rdzennej na całym świecie. Jej celem jest promowanie idei współpracy izrozumienia między społecznościami. MGR ma status doradczy przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ (ECOSOC) istatus obserwatora przy Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów (ACHPR). MGR jest zarejestrowana w Wielkiej Brytaniijako organizacja charytatywna i spółka z odpowiedzialnością ograniczoną do sumy gwarancyjnej. W rejestrze organizacjicharytatywnych figuruje pod numerem 282305, zaś w rejestrze firm ma numer 1544957

ISBN 978-1-907919-26-8

Niniejsze opracowanie zostało opublikowane jako wkład w budowanie zrozumienia w debacie publicznej. Tekst niekoniecznieprzedstawia wspólne stanowisko MRG lub partnerów organizacji. Kopie dokumentu są dostępne na stroniewww.minorityrights.org. Można je również uzyskać za pośrednictwem londyńskiego biura MGR i biura MGR Europe wBudapeszcie pod adresem: 14 Dohany, Budapest 1074, Węgry.

Minority Rights Group International 54 Commercial Street, London E1 6LT, United KingdomTel +44 (0)20 7422 4200 Fax +44 (0)20 7422 4201E-mail [email protected] Strona internetowa www.minorityrights.org

Instytut Globalnej Odpowiedzialności ul. Bachmacka 1/11, 02-647 Warszawa, Polska.E-mail [email protected] Strona internetowa www.igo.org.pl

MRGE Brief CSP Pol MRG - Minority Rights Group

Documents

Transcript of MRGE Brief CSP Pol MRG - Minority Rights Group