MONOGRAFIE - Gandalf.com.plMONOGRAFIE Maria Supera-Markowska ISBN 978-83-269-2016-5 9 788326 920165...

Prawno-�nansowe aspekty polityki spójności i rozwoju regionalnegoM

aria Supera-Markow

ska

Prawno-�nansowe aspekty polityki spójności

i rozwoju regionalnego– przewodnik po funduszach unijnych

(uzyskiwanie i wykorzystanie)

MO

NO

GR

AF

IEMaria Supera-Markowska

ISBN 978-83-269-2016-5

9 788326 920165

Maria Supera-Markowska – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Finanso-wego WPiA UW i Kierownik Centrum Prawa Hiszpańskiego i Europejskiego na WPiA UW. Jest wykładowcą (w tym prawa �nansów publicznych, prawa podatkowego, prawa hiszpańskiego i prawa europejskiego) oraz autorką kilkudziesięciu publikacji (z dziedziny prawa �nansów publicznych, prawa podatkowego, prawa hiszpańskiego i prawa europej-skiego). Od 2007 r. jest dyrektorem biura rachunkowo-�nansowego Espol Sp. z o.o.

Oddajemy Państwu kolejne, drugie wydanie przewodnika po funduszach unijnych. Polska już od ponad 8 lat korzysta ze wsparcia unijnego z funduszy strukturalnych i Funduszu Spój-ności. W obecnej perspektywie �nansowej 2007–2013 (przedłużonej o kolejne dwa lata: 2007–2015) wsparcie przeznaczone dla Polski w ramach polityki spójności wynosi 67,3 mld. zł.

Dla podmiotów, które z pomocy skorzystały, jak i dla tych, które dopiero rozważają możli-wości starania się o nią, podstawowe znaczenie mają zagadnienia związane z prawno�nan-sowymi uwarunkowaniami. Zarówno bowiem przy uzyskiwaniu, jak i wykorzystywaniu funduszy unijnych konieczne jest posiadanie wiedzy z zakresu prawa unijnego i krajowego do-tyczącego polityki spójności. Niniejsza książka przybliża te zagadnienia. Stanowi zwięzły, teo-retyczny, ale i praktyczny przewodnik po prawno�nansowych aspektach polityki spójności i rozwoju regionalnego.

W książce przedstawione są ogólne zagadnienia związanie z polityką spójności, kwestie związane z funduszami �nansującymi wspólną politykę rolną i rybacką oraz funduszami strukturalnymi, Funduszem Spójności i innymi funduszami europejskimi. Krajowy system wdrażania polityki spójności został omówiony tak, aby Czytelnik, poznawszy jej szerszy unijny wymiar, mógł następnie zrozumieć mechanizmy jej funkcjonowania na poziomie krajowym. Przedstawiono także kwestie związane z ujęciem środków pochodzących z budżetu UE w kra-jowym systemie �nansów publicznych oraz problematykę podatkowych konsekwencji otrzy-mania dotacji unijnych i zagadnienia związane z polityką rozwoju, w tym w szczególności z rozwojem regionalnym. Wszystkie te zagadnienia ujęte są w sposób wyczerpujący, zgodny z aktualnym stanem prawnym i bieżącymi zasadami ustalonymi na lata 2014–2020.

Zachęcamy wszystkich zainteresowanych korzystaniem z pomocy ze środków unijnych do sięgnięcia po publikację, która w jasny i przejrzysty sposób przedstawia z pozoru nader skom-plikowane i zawiłe kwestie związane z aplikowaniem i wykorzystywaniem tych środków.

cena: 67,- zł

UO

G 3

7

Wydanie IIpoprawione i uzupełnione

Istota organu podatkowego jako organu administracji publicznej

I

Maria Supera-Markowska

Prawno-finansowe aspekty polityki spójności

i rozwoju regionalnego– przewodnik po funduszach unijnych

(uzyskiwanie i wykorzystanie)

Wydanie IIpoprawione i uzupełnione

„W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Unii rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. W szczególności Unia zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych.(…)”

Art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

System organów podatkowych w Polsce

II

Autor: dr Maria Supera-Markowska

Redaktor Naczelny Wydawnictw Książkowych i Czasopism: Beata Chanowska-Dymlang

Redaktor: Agnieszka Gryczka

Korekta: Zespół

Skład i łamanie: Ireneusz Gawliński

Projekt okładki: Ireneusz Gawliński

Copyright © by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Sp. z o. o., Warszawa 2013Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.

ISBN 978-83-269-2016-5

Wydawca: Norbert Pawlikowski

„Oficyna Prawa Polskiego”Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Sp. z o. o.ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa

Dystrybucja:tel.: 22 518 29 29faks: 22 617 60 10e-mail: [email protected]

Istota organu podatkowego jako organu administracji publicznej

III

SPIS TREŚCI

WYKAZ SKRÓTÓW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIIIWSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIXROZDZIAŁ IPOLITYKA SPÓJNOŚCI – ZAGADNIENIA OGÓLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1. Podstawowe pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2. Wspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych . . . . 2 3. Zróżnicowania gospodarcze pomiędzy regionami państw członkowskich i ich przyczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4. Unijna polityka regionalna i polityka spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.1. Ogólne założenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.2. Obszary spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.3. Terytorialny wymiar polityki spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.4. Raporty Kohezyjne, Strategia Lizbońska i Strategia Europa 2020 . . . . . . . . 16II. Źródła prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2. Prawo pierwotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 3. Prawo wtórne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 4. Zasada prymatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 5. Zasada skutku bezpośredniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26III. System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1. Unijny system instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1.2. Komisja Europejska – Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej . . . . . . 27 1.3. Komitet Regionów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 1.4. Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.5. Komitet Ekonomiczno-Społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 2. Krajowe systemy instytucjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.2. Instytucje zarządzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.3. Instytucje certyfikujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.4. Instytucje audytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

IV

Spis treści

2.5. Komitety monitorujące. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32IV. Finansowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2. Finansowanie budżetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3. Finansowanie pozabudżetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. Budżety UE i wieloletnie ramy finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 5. Zasada n+2/n+3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 6. Zasady budżetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 6.1. Zasada równowagi budżetowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 6.2. Zasady jednolitości i rzetelności budżetowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6.3. Zasada jednoroczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6.4. Zasada jednostki rozliczeniowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6.5. Zasada uniwersalności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6.6. Zasada specyfikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 6.7. Zasada należytego zarządzania finansami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 6.8. Zasada przejrzystości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 7. Procedura budżetowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44V. Cele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 2. Cel Konwergencja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 3. Cel Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 4. Cel Europejska współpraca terytorialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 5. Podział środków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 6. Cele w okresie 2014-2020 – propozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56VI. Zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 1. Zasada koncentracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2. Zasada dodatkowości/współfinansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 3. Zasada partnerstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4. Zasada komplementarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 5. Zasada spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 6. Zasada zgodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 7. Zasada podziału zarządzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 8. Zasada koordynacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 9. Zasada równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacji . . . . . . . . . . . . . . . . 63 10. Zasada zrównoważonego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 11. Zasada pomocniczości/subsydiarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 12. Zasada programowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 13. Zasady w okresie 2014-2020 – propozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66VII. Programowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 1. Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 2. Terytorialny wymiar polityki spójności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 3. Narodowe strategiczne ramy odniesienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4. Programy operacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 5. Programowanie w okresie 2014-2020 – propozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76ROZDZIAŁ IIPOLITYKA SPÓJNOŚCI A WSPÓLNA POLITYKA ROLNA I WSPÓLNA POLITYKA RYBACKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

V

Spis treści

I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 2. Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3. Odnowiona Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 4. Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 5. Wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybacka po roku 2013 – propozycje. . . . 80II. Polityka rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2. Od inicjatywy wspólnotowej do podejścia Leader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.1. Inicjatywa wspólnotowa Leader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.2. Pilotażowy Program Leader+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 2.3. Podejście Leader jako wspieranie inicjatyw oddolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 3. Unijne regulacje prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 4. Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4.1. I i II filar wspólnej polityki rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4.2. Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4.3. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich . . . . . . 94 5. Cele i osie priorytetowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 5.1. Cele. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 5.2. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 6. Dokumenty programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.1. Zasada programowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.2. Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (okres programowania 2007-2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.3. Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 6.4. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . 103 7. Oś 4 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013– Leader . . . . . 106 7.1. Regulacje prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 7.2. Rola lokalnych grup działania we wdrażaniu podejścia Leader. . . . . . . . . . 107 7.2.1. Cechy i charakter prawny lokalnych grup działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 7.2.2. Lokalne strategie rozwoju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 7.2.3. Możliwości finansowania projektów w ramach lokalnych strategii rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 8. System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 8.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 8.2. Instytucja zarządzająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 8.3. Agencje płatnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 8.4. Jednostka certyfikująca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 8.5. Jednostka koordynująca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116III. Polityka rozwoju obszarów zależnych od rybactwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 2. Unijne regulacje prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 3. Europejski Fundusz Rybacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4. Cele i osie priorytetowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.1. Cele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

VI

Spis treści

4.2. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 5. Dokumenty programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 5.1. Zasada programowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 5.2. Strategia Rozwoju Rybołówstwa 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 5.3. Program operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 6. Oś 4 programu operacyjnego Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 6.1. Regulacje prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 6.2. Rola lokalnych grup rybackich we wdrażaniu polityki zrównoważonego rozwoju obszarów zależnych od rybactwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2.1. Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa a podejście Leader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2.2. Cechy i charakter prawny lokalnych grup rybackich . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2.3. Lokalne strategie rozwoju obszarów rybackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 6.2.4. Możliwości finansowania projektów w ramach lokalnych strategii rozwoju obszarów rybackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 7. System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128ROZDZIAŁ IIIFUNDUSZE STRUKTURALNE I FUNDUSZ SPÓJNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 1. Podstawowe pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 2. Inicjatywy wspólnotowe i mainstreaming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130II. Europejski Fundusz Społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 1. Informacje ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 2. Zadania i zakres wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 3. Europejska Strategia Zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 4. Zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 4.1. Zasady dobrego rządzenia i partnerstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 4.2. Równość płci oraz równość szans kobiet i mężczyzn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 4.3. Innowacyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 4.4. Współpraca transnarodowa i międzyregionalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5. Kwalifikowalność wydatków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.1. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.2. Wydatki niekwalifikowalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 6. Wsparcie dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140III. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 1. Informacje ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 2. Zadania i zakres wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 3. Szczególne zasady dotyczące celu Europejska współpraca terytorialna . . . . . . 145 3.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3.2. Programy operacyjne realizowane w ramach celu Europejska współpraca terytorialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.3. Europejskie ugrupowanie współpracy terytorialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 4. Kwalifikowalność wydatków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 4.1. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 4.2. Wydatki niekwalifikowalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

VII

Spis treści

4.3. Kwalifikowalność wydatków w przypadku programów operacyjnych realizowanych w ramach celu Europejska współpraca terytorialna . . . . . . . . . 153 5. Przepisy szczególne dotyczące traktowania szczególnych uwarunkowań terytorialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 6. Wsparcie dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156IV. Fundusz Spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 1. Informacje ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 2. Zadania i zakres wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 3. Duże projekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 4. Zasada warunkowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 5. Kwalifikowalność wydatków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 5.1. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 5.2. Wydatki niekwalifikowalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 6. Najważniejsze zmiany w stosunku do poprzedniego okresu programowania i przepisy przejściowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 7. Wsparcie dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165V. Inne fundusze europejskie niż fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. . . . . . . 166 1. Informacje ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 2. Fundusze norweskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 3. Szwajcarski Program Współpracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168ROZDZIAŁ IVKRAJOWY SYSTEM WDRAŻANIA POLITYKI SPÓJNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169II. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 2. Cel strategiczny i horyzontalne cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 2.1. Cel strategiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 2.2. Horyzontalne cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 2.3. Powiązanie horyzontalnych celów szczegółowych z celem strategicznym . . . 173 3. Instrumenty realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 4. Finansowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 5. Aktualny stan realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180III. System instytucjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 2. Instytucje zarządzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 3. Instytucje pośredniczące, wdrażające, certyfikująca i audytowa. . . . . . . . . . . . . 183 3.1. Instytucje pośredniczące i wdrażające. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 3.2. Instytucje certyfikująca i audytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 4. Instytucje koordynujące i monitorujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 4.1. Instytucja koordynująca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 4.2. Komitety monitorujące. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188IV. Krajowe programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 2. Program operacyjny Infrastruktura i Środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 2.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 2.2. Cel główny i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 2.3. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

VIII

Spis treści

2.4. Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 2.5. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 2.6. Przykładowy projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 3. Program operacyjny Kapitał Ludzki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 3.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 3.2. Krajowy Program Reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 3.3. Cel główny i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 3.4. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 3.5. Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 3.6. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 3.7. Przykładowy projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 4. Program operacyjny Innowacyjna Gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 4.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 4.2. Innowacyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 4.3. Cel główny i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 4.4. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 4.5. Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 4.6. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 4.7. Przykładowy projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 5. Program operacyjny Rozwój Polski Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 5.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 5.2. Cel główny i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 5.3. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 5.4. Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 5.5. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 5.6. Przykładowy projekt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 6. Program operacyjny Pomoc Techniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 6.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 6.2. Cel główny i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 6.3. Osie priorytetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 6.4. Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 6.5. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208V. Regionalne programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 1. Informacje ogólne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 2. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004–2006 . . . . . . 209 3. System zarządzania regionalnymi programami operacyjnymi. . . . . . . . . . . . . . 209 4. Cele główne i cele szczegółowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 5. Środki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 6. Przykładowe projekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212VI. Programy operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 2. Programy współpracy transgranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 3. Programy współpracy transnarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 4. Programy współpracy międzyregionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 5. Przykładowe projekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219VII. Inicjatywy unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 2. Inicjatywa JEREMIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

IX

Spis treści

3. Inicjatywa JESSICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 4. Inicjatywa JASPERS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224VIII. Rodzaje projektów i ich wybór do dofinansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 1. Rodzaje projektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 2. Wybór projektów do dofinansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 2.1. Rola i charakter prawny wytycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 2.2. Projekty indywidualne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 2.3. Projekty systemowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 2.4. Projekty konkursowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 3. Umowa o dofinansowanie projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231IX. Procedury odwoławcze w przypadku negatywnej oceny projektów konkursowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 1. Procedury odwoławcze bazujące na instytucji protestu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 2. Aktualnie obowiązujące procedury odwoławcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 2.1. Etap przedsądowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 2.2. Etap sądowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234ROZDZIAŁ VŚRODKI POCHODZĄCE Z BUDŻETU UE W KRAJOWYM SYSTEMIE FINANSÓW PUBLICZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238II. Regulacje ustawy o finansach publicznych obowiązujące do końca 2009 r. . . . . . . . 239 1. Klasyfikacja środków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 2. Prefinansowanie i dotacje rozwojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242III. Regulacje ustawy o finansach publicznych obowiązujące od początku 2010 r.. . . . 244 1. Klasyfikacja środków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 2. Budżet środków europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 2.1. Pojęcie i geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 2.2. Dochody i wydatki budżetu środków europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 2.3. Programy finansowe z udziałem środków europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . 261 3. Płatności z Banku Gospodarstwa Krajowego i dotacje celowe. . . . . . . . . . . . . . . 262 3.1. Płatności z Banku Gospodarstwa Krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 3.2. Dotacje celowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265IV. Finansowanie wspólnej polityki rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 1. Agencje płatnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 2. Wyprzedzające finansowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270V. Pozostałe zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 1. Zasada jedności materialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 2. Rezerwy budżetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 3. Wskaźniki dopuszczalnego poziomu zadłużenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 4. Wykluczenie z prawa otrzymywania środków na realizację projektów w ramach programów operacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274ROZDZIAŁ VIPODATKOWE ASPEKTY OTRZYMANIA DOTACJI UNIJNYCH. . . . . . . . . . . . . . . . . . 277I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277II. Dotacje przekazywane w ramach systemu prefinansowania a podatki dochodowe . . 279 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 2. Pochodzenie ze środków bezzwrotnej pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

X

Spis treści

3. Dotacje inwestycyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 4. Dotacje nieinwestycyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 5. Wydatki na pozyskanie dotacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 6. Wynagrodzenia sfinansowane z dotacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 7. Świadczenia otrzymywane przez beneficjentów ostatecznych . . . . . . . . . . . . . . 293III. Dotacje przekazywane w ramach systemu dotacji rozwojowych a podatki dochodowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295IV. Dotacje przekazywane w ramach systemu płatności z Banku Gospodarstwa Krajowego i dotacji celowych a podatki dochodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297V. Możliwości wystąpienia o interpretację przepisów prawa podatkowego w kwestiach dotyczących opodatkowania dotacji unijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300VI. Dotacje a podatek od towarów i usług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 2. Warunek bezpośredniego wpływu dotacji na cenę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 3. Możliwości „odzyskania” VAT a kwalifikowalność wydatków . . . . . . . . . . . . . 314ROZDZIAŁ VIIPOLITYKA ROZWOJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323I. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 2. Podstawowe pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324II. Strategie rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 2. Długookresowa strategia rozwoju kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 3. Średniookresowa strategia rozwoju kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 4. Inne strategie rozwoju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327III. Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 2. Struktura dokumentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 3. Cel główny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 4. Priorytety. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 5. Aktualizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339IV. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341V. Zintegrowane strategie rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344VI. Programy służące realizacji polityki rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346VII. Finansowanie polityki rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348VIII. System zarządzania rozwojem i koordynacja polityki rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . 349 1. System zarządzania rozwojem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 2. Koordynacja polityki rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 1. Wykaz aktów prawnych prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 1.1. Ustawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 1.2. Rozporządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 2. Wykaz aktów prawnych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 2.1. Traktaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 2.2. Dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 2.3. Rozporządzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

XI

Spis treści

2.4. Decyzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364WYKAZ WYROKÓW WSA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365WYKAZ WYROKÓW NSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371WYKAZ PISM, INTERPRETACJI I DECYZJI PODATKOWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Wykaz skrótów

XIII

WYKAZ SKRÓTÓW ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ARR – Agencja Rynku Rolnego BGK – Bank Gospodarstwa Krajowego BRT – badania i rozwój technologiczny decyzja 2006/144/WE – Decyzja Rady nr 2006/144/WE z 20 lutego 2006 r. w sprawie

strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (okres programowania 2007-2013) (Dz.U. nr L 55, 25.2.2006, s. 20-29)

decyzja 2006/702/WE – Decyzja Rady nr 2006/702/WE z 6 października 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności (Dz.U. UE nr L 291, 21.10.2006, s. 11-32, s. 11-32)

decyzja 2007/436/WE, Euratom – Decyzja Rady nr 2007/436/WE z 7 czerwca 2007 r., Euratom w

sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U.UE nr L 163, 23.06.2007, s. 17-21)

DNB – dochód narodowy brutto Dz.U. – Dziennik Ustaw Dz.U. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej EBI – Europejski Bank Inwestycyjny EFI – Europejski Fundusz Inwestycyjny EFMiR – Europejski Fundusz Morski i Rybołówstwa EFOiGR – Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EFR – Europejski Fundusz Rybacki EFRG – Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRROW – Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFS – Europejski Fundusz Społeczny EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ang. European

Free Trade Association) EOG – Europejski Obszar Gospodarczy ETS – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Eurostat – Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich euwt – europejskie ugrupowanie współpracy terytorialnej EWEA – Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza EWWiS – Europejska Wspólnota Węgla i Stali FAPA – Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa

Wykaz skrótów

XIV

FS – Fundusz Spójności JASPERS – ang. Joint Assistance in Supporting Projects in European Regions JEREMIE – ang. Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises JESSICA – ang. Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas kc – Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16,

poz. 93 ze zm.) kpa – Ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania admini-

stracyjnego (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.) KPR – Krajowy Program Reform KSRR – Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 Leader – fr. Liaisons Entre Actions de Développement de l’Economie Rurale LGD – lokalna grupa działania LGR – lokalna grupa rybacka LSR – lokalna strategia rozwoju LSROR – lokalna strategia rozwoju obszarów rybackich MF – Ministerstwo Finansów MŚP – małe i średnie przedsiębiorstwa NSA – Naczelny Sąd Administracyjny NSRO – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 NSS – Narodowa Strategia Spójności NTS – Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych nufp – Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

(Dz.U. 157, poz. 1240 ze zm.) NUTS – wspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Sta-

tystycznych (d. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych, fr. Nomenclature des Unités Territoriales Statistiques lub ang. Nomenclature of Units for Territorial Statistics)

OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju op – Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa

(Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.) PARP – Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości PKB – produkt krajowy brutto PO – program operacyjny PO Ryby – program operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołów-

stwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 pos – Ustawa z 7 kwietnia 1998 r. – Prawo o stowarzyszeniach

(Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 855 ze zm.) PPL+ – Pilotażowy Program Leader+ PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 rozporządzenie1605/2002 – Rozporządzenie Rady (WE, EURATOM) nr 1605/2002

z 25 czerwca 2002 r. w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Euro-pejskich (Dz.U. UE nr L 248/1, 16.09.2002, s. 74-121)

rozporządzenie1059/2003 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1059/2003 z 26 maja 2003 r. w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (Dz.U. UE nr L 154, 21.6.2003, s. 1-5)

rozporządzenie1290/2005 – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz.U. WE nr L 209, 11.08.2005, s. 1-25)

Wykaz skrótów

XV

rozporządzenie1698/2005 – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Euro-pejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. WE nr L 277, 21.10.2005, s. 1-40)

rozporządzenie1463/2006 – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1463/2006 z 19 czerwca 2006 r. dostosowujące rozporządzenie (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Fundu-szu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej Bułgarii i Rumunii (Dz.U. WE nr L 277, 9.10.2006, s. 1-1)

rozporządzenie1080/2006 – Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 (Dz.U. UE nr L 210, 31.07.2006, s. 1-11)

rozporządzenie1081/2006 – Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999 (Dz.U. UE nr L 210, 31.07.2006, s. 12-18)

rozporządzenie1082/2006 – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (Dz.U. UE nr L 210, 31.07.2006, s. 19-24)

rozporządzenie1083/2006 – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. usta-nawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.U. UE nr L 210, 31.07.2006, s. 25-78)

rozporządzenie1084/2006 – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) 1164/94 (Dz.U. UE nr L 210, 31.07.2006, s. 79-81)

rozporządzenie1198/2006 – Rozporządzenie Rady nr 1198/2006 z 27 lipca 2006 r. w spra-wie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. UE nr L 223, 15.08.2006, s. 1-44) rozporządzenie 1638/2006 – Rozporządze-nie (WE) nr 1638/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 2006 r. określające przepisy ogólne w sprawie ustanowienia Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Part-nerstwa (Dz.U. UE nr L 310, 9.11.2006, s. 1-14)

rozporządzenie1828/2006 – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządze-nia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójno-ści (Dz.U. UE nr L 371, 27.12.2006, s. 1-169)

rozporządzenie498/2007 – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 498/2007 z 26 marca 2007 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1198/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. UE nr L 120, 10.05.2007, s. 1-80)

RPO – regionalne programy operacyjne rwypfin – Rozporządzeniem Rady Ministrów z 26 października 2010 r.

w sprawie pożyczek z budżetu państwa na wyprzedzające fi-

Wykaz skrótów

XVI

nansowanie w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. nr 216, poz. 1420)

Sekcja Orientacji EFOiGR – Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwa-rancji Rolnej

SRK – Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 sufp – Ustawa z 20 czerwca 2005 r. o finansach publicznych

(Dz.U. nr 249, poz. 2104 ze zm.) SWW – strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności TEN-E – transeuropejskie sieci energetyczne TEN-T – transeuropejskie sieci transportowe TIK – technologie informacyjno-komunikacyjne tfue – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej tue – Traktat o Unii Europejskiej twe – Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską UE – Unia Europejska ueuwt – Ustawa z 7 listopada 2008 r. o europejskim ugrupowaniu

współpracy terytorialnej (Dz.U. nr 218, poz. 1390) uop – Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa

(Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.) uor – Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości ( Dz.U. z 2009 r.

nr 152, poz. 1223 ze zm.) uosw – Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa

(Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590, ze zm.) updof – Ustawa z 26 lipca 1992 r. o podatku dochodowym od osób

fizycznych (Dz.U z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.) updop – Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób

prawnych (Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 ze zm.) uppsa – Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed

sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 ze zm.) uptu – Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług

(Dz.U. nr 54, poz. 535, ze zm.) upzp – Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych

(Dz.U. z 2007 r. nr 223, poz. 1655 ze zm.) uśfwpr – Ustawa z 22 września 2006 r. o uruchamianiu środków pocho-

dzących z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finan-sowanie wspólnej polityki rolnej (Dz.U. nr 187, poz. 1381 ze zm.)

uwrow – Ustawa z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rol-nego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz.U. nr 64, poz. 427 ze zm.)

uwzrs – Ustawa z 3 kwietnia 2009 r. o wspieraniu zrównoważonego roz-woju sektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. nr 72, poz. 619 ze zm.)

uz – Ustawa z 7 listopada 2008 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Fundu-szu Spójności (Dz.U. nr 216, poz. 712 ze zm.)

uzppr – Ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009 r. nr 84, poz. 712 ze zm.)

WPR – wspólna polityka rolna WSA – wojewódzki sąd administracyjny

Wykaz skrótów

XVII

WTC – wspólna taryfa celna ZPORR – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

2004-2006 ZSROW – zintegrowana strategia rozwoju obszarów wiejskich

Rozdział I. Polityka spójności i rozwój regionalny – zagadnienia ogólne

XIX

WSTĘPHistoria integracji europejskiej1), która swymi początkami sięga czasów średnio-

wiecza i monarchii Karola Wielkiego, zwolennika jedności świata chrześcijańskiego, właściwie rozpoczęła się po zakończeniu II wojny światowej – w jej wyniku powstała Unia Europejska obejmująca obecnie 27 państw członkowskich. W 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedstawił projekt unifikacji europej-skiego sektora węgla i stali. Jego propozycje stały się podstawą do opracowania przez Jeana Monneta projektu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz negocjacji prowa-dzonych przez sześć państw: Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, w wyniku których 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu podpisały one Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – EWWiS. Cel EWWiS stanowiło wspieranie roz-woju gospodarczego, wzrost zatrudnienia i podniesienie poziomu życia w państwach członkowskich poprzez ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali.

Traktat, który wszedł w życie w 1952 r., został zawarty na okres 50 lat i przestał obowiązywać 23 lipca 2002 r. Tymczasem idea rozszerzenia współpracy pomiędzy państwami członkowskimi także na inne dziedziny niż sektor węgla i stali, znalazła swój wyraz w podpisanych 25 marca 1957 r. w Rzymie Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą – EWG oraz Traktacie ustanawiającym Euro-pejską Wspólnotę Energii Atomowej – EWEA. Oba traktaty weszły w życie z dniem 1 stycznia 1958 r. Traktat ustanawiający EWEA dotyczył sektora produkcji i eksplo-atacji energii atomowej, natomiast Traktat ustanawiający EWG obejmował przede wszystkim dziedziny gospodarcze. Z upływem czasu to właśnie EWG stała się głów-ną Wspólnotą, a EWWiS oraz EWEA nabrały wobec niej charakteru „wspierającego”.

Ponad pół wieku później po wejściu w życie Traktatów Rzymskich, w kwietniu 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła wyniki serii ocen przeprowadzonych w cią-gu ostatnich trzech lat, obejmujące przegląd osiągnięć polityki spójności w okresie 2000–2006. Już same dane dotyczące wykorzystania środków tylko jednego z fundu-szy strukturalnych – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, wskazują na istotne znaczenie instrumentów prawno-finansowych, jakie służą realizacji założeń

1) Szerzej zobacz M. Supera-Markowska, Zarys prawa hiszpańskiego i prawa polskiego. Esbozo del derecho español y polaco, Warszawa 2009, s. 3–9.

Prawno-finansowe aspekty polityki spójności i rozwoju regionalnego

XX

unijnej polityki spójności. W okresie 2000–2006 dzięki projektom wspieranym przez wspomniany fundusz utworzono ok. 1,4 mln miejsc pracy, zbudowano 2 tys. km autostrad, wsparcie uzyskało 38 tys. projektów badawczych2).

Polska, po swojej akcesji do struktur unijnych z dniem 1 maja 2004 r., też zaczęła korzystać ze wsparcia unijnego z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Można już odnotować pewne tego pozytywne skutki w zakresie wzrostu inwe-stycji, tworzenia nowych miejsc pracy i inne. W obecnej perspektywie finansowej 2007–2013 wsparcie przeznaczone dla Polski w ramach polityki spójności wynosi 67,3 mld. Ponadto nasz kraj korzysta z pomocy z funduszy wspierających działania w zakresie wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybackiej.

Dla tych podmiotów, które już z pomocy skorzystały, jak i dla podmiotów dopiero rozważających możliwości starania się o nią, podstawowe znaczenia mają zagadnienia związane z uwarunkowaniami prawno-finansowymi pomocy. Zarówno bowiem przy uzyskiwaniu, jak i wykorzystywaniu funduszy unijnych, konieczne jest posiadanie wie-dzy z zakresu prawa unijnego i krajowego dotyczącego polityki spójności. Niezbędne jest zrozumienie pewnych mechanizmów prawno-finansowych kształtujących tę po-litykę i determinujących rozwój regionalny. Bez zrozumienia tych mechanizmów oraz przyswojenia pewnych specyficznych pojęć i konstrukcji, wypracowanych w obszarze polityki spójności, trudno jest aplikować o środki unijne. Przybliżenie tych zagadnień ma za zadanie niniejsza książka, która w założeniu swoim ma stać się rodzajem prze-wodnika po prawno-finansowych aspektach polityki spójności i rozwoju regionalnego. W kolejnych rozdziałach przedstawione są zatem: ogólne zagadnienia związanie z po-lityką spójności (Rozdział I), kwestie związane z funduszami finansującymi wspólną politykę rolną i rybacką (Rozdział II) oraz funduszami strukturalnymi, Funduszem Spójności i innymi funduszami europejskimi (Rozdział III). Następnie omówiono krajo-wy system wdrażania polityki spójności (Rozdział IV) tak, aby Czytelnik, poznawszy jej szerszy unijny wymiar, mógł następnie zrozumieć mechanizmy jej funkcjonowania na poziomie krajowym. Przedstawiono także kwestie związane z ujęciem środków pocho-dzących z budżetu UE w krajowym systemie finansów publicznych (Rozdział V) oraz problematykę podatkowych konsekwencji otrzymania dotacji unijnych (Rozdział VI). W ostatnim rozdziale (Rozdział VII) przybliżono zagadnienia związane z polityką rozwoju, w tym w szczególności z rozwojem regionalnym.

Mam nadzieję, że książka okaże się przydatnym „przewodnikiem” po prawno- finansowych zagadnieniach polityki spójności i rozwoju regionalnego, przybliżając zagadnienia w tym zakresie studentom, pracownikom administracji, zajmującym się funduszami unijnymi, a także podmiotom je pozyskującym.

Stan prawny obowiązuje na dzień 6 lipca 2012 r.

dr Maria Supera-Markowska

2) Więcej na: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/444&format=HTML&aged=0&la nguage=EN&guiLanguage=en.

Rozdział I. Polityka spójności – zagadnienia ogólne

1

ROZDZIAŁ I

POLITYKA SPÓJNOŚCI – ZAGADNIENIA OGÓLNE

I. Zagadnienia wstępne

1. Podstawowe pojęcia

Zagadnienia polityki spójności nierozerwalnie wiążą się z tematyką rozwoju regionalnego i polityki regionalnej.

Rozwój regionalnymożna zdefiniować jako wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz trwałą poprawę ich konkurencyjności i poziomu życia mieszkańców, co przy-czynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

W celu pobudzania i wspierania rozwoju regionalnego władze publiczne podejmują pewne działania, które składają się na politykę regionalną. W pream-bule do Traktatu ustawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą1) wskazano, że państwa członkowskie pragną wzmocnienia jedności swoich gospodarek i zapewnienia ich harmonijnego rozwoju przez zmniejszenie zróżnicowań ist-niejących między regionami oraz łagodzenie zacofania regionów mniej uprzy-wilejowanych. Na tej podstawie politykę regionalną można określić w sposób następujący:

1) Traktat z 25 marca 1957 r. ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą.


2

Polityka regionalnato świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej, zmierzająca do regulowania międzyregionalnych proporcji rozwoju.

Jak wskazuje się w literaturze, ma ona kilka wymiarów i poziomów realizacji. Może być polityką intraregionalną – realizowaną w regionie i na jego rzecz przez władze regionalne. Może to być również polityka interregionalna – realizowana przez władze centralne w odniesieniu do regionów. Polityka regionalna może więc być realizowana na poziomie regionu, na poziomie państwa, a także na poziomie ugrupowania integracyjnego jakim jest Unia Europejska2).

Inaczej politykę regionalną można zdefiniować jako mające długofalowy charakter działania władz publicznych różnych szczebli administracji zorientowane na pobudzenie rozwoju gospodarczego i społecznego w regionach, których celem jest zmniejszenie skali zróżnicowania w rozwoju pomiędzy poszczególnymi obszarami3).

RegionPojęcie regionu pochodzi z języka łacińskiego, w którym słowo regio oznacza okolicę, obszar, kraj4). Region stanowi odróżniającą się, jednolitą, największą część terytorium państwa, obszar szczebla ponadlokalnego o znacznej liczbie ludności5).

Określanie regionów wymaga stosowania obiektywnych kryteriów zapewniających bez-stronność przy kompilowaniu i korzystaniu z danych statystyk regionalnych6). Podstawę jednolitej kategoryzacji regionów w UE stanowi wspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych.

2. Wspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych

Wspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych, określona jest w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych

2) P. Wais, Polityka spójności UE w perspektywie finansowej 2007-2013 – uwagi ogólne, [w:] Zeszyty Naukowe Zakładu Prawa Handlowego i Gospodarczego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego, IX 2009, Zeszyt 2 (3), s. 20.3) B. Wieliczko, Polityka regionalna w Unii Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2003, s. 7.4) Fundusze strukturalne i polityka regionalna Unii Europejskiej, [red.] K. Wojtaszczyk, Warszawa 2005, s. 17.5) E. Chojna-Duch, Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne, Warszawa 2007, s. 305.6) Pkt 7 preambuły Rozporządzenia (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 maja 2003 r. w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz.U. UE nr L 154, 21.6.2003, s. 1–41, Polskie wydanie specjalne Rozdział 14, Tom 1, s. 196–238).


3

(NUTS)7), dalej: rozporządzenie 1059/2003. Wspólna klasyfikacja Jednostek Teryto-rialnych do Celów Statystycznych zastąpiła ustalaną doraźnie przez Urząd Staty-styczny Wspólnot Europejskich (Eurostat), we współpracy z krajowymi instytutami statystyki państw członkowskich, Nomenklaturę Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych NUTS (fr. Nomenclature des Unités Territoriales Statistiques lub ang. Nomenclature of Units for Territorial Statistics).

Klasyfikacja NUTSWspólna klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych ma umożliwić zbieranie, opracowywanie i rozpowszechnianie na obszarze Unii Europejskiej porównywalnych danych w zakresie statystyk regional-nych. Klasyfikacja NUTS dokonuje podziału obszarów państw członkowskich na jednostki terytorialne, przy czym każdej jednostce terytorialnej zostaje przypisany określony kod i nazwa. Jest to klasyfikacja hierarchiczna – każ-dy kraj dzieli się na jednostki terytorialne poziomu NUTS 1, które dzielą się na jednostki terytorialne poziomu NUTS 2, a te z kolei – na jednostki terytorialne poziomu NUTS 3, przy czym dana jednostka terytorialna może reprezentować kilka poziomów NUTS. Każde państwo członkowskie może przyjąć kolejne hierarchiczne szczeble szczegółowości w celu dalszego po-działu poziomu NUTS 3.

Pierwsze kryterium stosowane dla określenia jednostek terytorialnych stanowią jednostki administracyjne istniejące w ramach państw członkowskich. Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1059/2003 „jednostka administracyjna” oznacza ob-szar geograficzny z władzami administracyjnymi uprawnionymi do podejmowania decyzji administracyjnych i politycznych dla tego obszaru w obrębie prawnych i instytucjonalnych ram państwa członkowskiego.

W celu ustanowienia odpowiedniego poziomu NUTS, który ma objąć konkretną klasę jednostek administracyjnych w państwie członkowskim, średnia jej wielkość powinna się mieścić w następujących granicach stanu ludności (określonych w art. 3 ust. 2 rozporządzenia 1059/2003):

7) Rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 maja 2003 r. w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz.U. UE nr L 154, 21.6.2003, s. 1–41, Polskie wydanie specjalne Rozdział 14, Tom 1, s. 196–238). Rozporządzenie zmienione między innymi rozporządzeniem (WE) nr 1888/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 października 2005 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) z powodu przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Dz.U. UE nr L 309, 25.11.2005, s. 1–8) oraz rozporządzeniem (WE) nr 176/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 lutego 2008 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS) w związku z przystąpieniem Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej (Dz.U. UE nr L 61, 5.3.2008, s. 1–5).


4

Tabela: Granice stanu ludności dla poziomu NUTS 1, NUTS 2 i NUTS 3Poziom Dolna granica Górna granicaNUTS 1 3 miliony 7 milionówNUTS 2 800 000 3 milionyNUTS 3 150 000 800 000

Źródło: Artykuł 3 ust. 2 rozporządzenia 1059/2003.

Zgodnie z art. 3 ust. 5 rozporządzenia 1059/2003, jeżeli dla danego poziomu NUTS nie istnieją w państwie członkowskim jednostki administracyjne o właściwej skali wielkości, które odpowiadałyby kryteriom dotyczącym stanu ludności, to dany po-ziom NUTS tworzy się, łącząc ze sobą odpowiednią liczbę istniejących mniejszych, przylegających jednostek administracyjnych. Przy łączeniu uwzględnia się kryteria geograficzne, społeczno-ekonomiczne, historyczne, kulturowe lub uwarunkowania środowiska naturalnego. Połączone jednostki nazywa się „jednostkami nieadmini-stracyjnymi”. Wielkość jednostek nieadministracyjnych w państwie członkowskim dla danego poziomu NUTS mieści się w granicach stanu zaludnienia, o którym mowa w art. 3 ust. 2 rozporządzenia 1059/2003. W przypadku gdy stan ludności całego państwa członkowskiego jest niższy niż dolna granica danego poziomu NUTS, to całe państwo członkowskie traktowane jest jako jedna jednostka terytorialna NUTS na tym poziomie.

Tabela: Poziomy NUTS 1, NUTS 2 i NUTS 3 dla Polski

PL11 Łódzkie

otsaiM311LP Łódź

PL114 Łódzki

ikswokrtoiP511LP

ikzdareiS611LP

ikciweinreikS711LP

eikceiwozaM21LP

p-okswonahceiC121LP łocki

ortsO221LP łęcko-siedlecki

awazsraWotsaiM721LP

iksmodaR821LP

indohcsw-ikswazsraW921LP

indohcaz-ikswazsraWA21LP

PL2 REGIONPOŁUDNIOWY

aM12LP łopolskie

wókarKotsaiM312LP

ikswokarK412LP

sowoN512LP ądecki

O612LP święcimski

ikswonraT712LP

PL22 Śląskie

zC422LP ęstochowski

iksleiB522LP

ikcinbyR722LP

iksmotyB822LP

ikciwilG922LP

ikciwotaKA22LP

ikceiwonsoSB22LP

iksyTC22LP

PL3 REGIONWSCHODNI

eikslebuL13LP

ikslaiB113LP

ehC213LP łmsko-zamojski

ikslebuL413LP

uP513LP ławski

eikcaprakdoP23LP

orK323LP śnieński

iksymezrP423LP

ikswozsezR523LP

iksezrbonraT623LP

PL33 Świętokrzyskie

POLSKA

Kod NUTS 1 NUTS 2 NUTS 3

PL

PL1 REGIONCENTRALNY


5

PL2 REGIONPOŁUDNIOWY

aM12LP łopolskie

wókarKotsaiM312LP

ikswokarK412LP

sowoN512LP ądecki

O612LP święcimski

ikswonraT712LP

PL22 Śląskie

zC422LP ęstochowski

iksleiB522LP

ikcinbyR722LP

iksmotyB822LP

ikciwilG922LP

ikciwotaKA22LP

ikceiwonsoSB22LP

iksyTC22LP

PL3 REGIONWSCHODNI

eikslebuL13LP

ikslaiB113LP

ehC213LP łmsko-zamojski

ikslebuL413LP

uP513LP ławski

eikcaprakdoP23LP

orK323LP śnieński

iksymezrP423LP

ikswozsezR523LP

iksezrbonraT623LP

PL33 Świętokrzyskie


ikceleiK133LP

j-oksreimodnaS233LP ędrze-jowski


6


eiksaldoP43LP

aiB343LP łostocki

PL344 Łomżyński

ikslawuS543LP

PL4 REGIONPÓŁNOCNO-ZACHODNI

eikslopokleiW14LP

iksliP114LP

inoK414LP ński

anzoPotsaiM514LP ń

iksilaK614LP

yzczseL714LP ński

anzoP814LP ński

eiksromopoindohcaZ24LP

ilazsoK224LP ński

ikzdragratS324LP

nicezczSotsaiM424LP

icezczS524LP ński

eiksubuL34LP

ikswozroG134LP

iksrógonoleiZ234LP

PL5 REGIONPOŁUDNIOWO-ZACHODNI

onloD15LP śląskie

corWotsaiM415LP ław

iksrógoineleJ515LP

g-okcingeL615LP łogowski

aW715LP łbrzyski

corW815LP ławski

eikslopO25LP

iksyN125LP

ikslopO225LP


7

Źródło: Załącznik do rozporządzenia 1059/2003.

Do polskiego porządku prawnego klasyfikację NUTS wprowadza rozporzą-dzenie Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS)8), zgodnie z którym Polska dzieli się na terytorialnie i hierarchicznie powiązane jednostki na 5 poziomach, z czego 3 określono jako poziomy regionalne, 2 – jako poziomy lokalne.

Wśród poziomów regionalnych wyróżnia się: ¨ poziom 1 – regiony, ¨ poziom 2 – województwa, ¨ poziom 3 – podregiony.

Do poziomów lokalnych zalicza się natomiast: ¨ poziom 4 – powiaty, ¨ poziom 5 – gminy.

8) Rozporządzenie Rady Ministrów z 14 listopada 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) (Dz.U. nr 214, poz. 1573 ze zm.).


lblE126LP ąski

ytzslO226LP ński

E326LP łcki

eiksromoP36LP

S136LP łupski

iksjeimjórT336LP

adG436LP ński

ikzdragoratS536LP

PLZ EXTRA-REGIO

oigeR-artxEZZLP

oigeR-artxEZZZLP

PL6 REGIONPÓŁNOCNY

eiksromop-okswajuK16LP

urot-oksogdyB316LP ński

izdurG416LP ądzki

W516LP łocławski

imraW26LP ńsko-mazur-skie


8

Struktura grupowań NTS, ich symbole i sposób zapisu są oparte na systemie identyfikatorów i nazw jednostek podziału administracyjnego kraju, który stanowi część Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju – TERYT9).

Przedstawia to poniższa tabela.

Tabela: Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS)

Nr poziomu Struktura symbolu Nazwa jednostek podziału Liczba

jednostek

1 X.X regiony 6

2 X.X.XX województwa 16

3 X.X.XX.XX podregiony 66

4 X.X.XX.XX.XX powiaty i miasta na prawach powiatu 314 + 65

5 X.X.XX.XX.XX.XX.X gminy, w tym gminy miejskie będące miastami na prawach powiatu 2479, w tym 65

Źródło: rozporządzenie Rady Ministrów z 14 listopada 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) – z uwzględnieniem zmiany ilości gmin od 1 stycznia 2010 r.

Tabela: Przykład zastosowania Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS)

Nr poziomu Symbol Nazwa jednostek podziału NUTS

1 1.1 region centralny NUTS 12 2.1.14 województwo mazowieckie NUTS 23 3.1.14.30 podregion 30 warszawski zachodni NUTS 34 4.1.14.30.18 powiat piaseczyński NUTS 45 5.1.14.30.18.01.4 Miasto Góra Kalwaria NUTS 5

Źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 14 listopada 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS).

Poziom 1 – regiony został wprowadzony w miejsce wcześniejszego poziomu 1 – kraj. Na poziomie 1 wyróżnia się 6 regionów:

Region centralny: województwa łódzkie i mazowieckie.Region południowy: województwa małopolskie i śląskie.

9) Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju – TERYT to urzędowy rejestr podziału terytorialnego kraju prowadzony przez Główny Urząd Statystyczny. Został wprowadzony rozporządzeniem Rady Ministrów z 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia, stosowania i udostępniania krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju oraz związanych z tym obowiązków organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 157, poz. 1031 ze zm.).


9

Region wschodni: województwa lubelskie, podkarpackie, podlaskie i święto-krzyskie.

Region północno-zachodni: województwa lubuskie, wielkopolskie i zachodnio-pomorskie.

Region południowo-zachodni: województwa dolnośląskie i opolskie.Region północny: województwa kujawsko-pomorskie, pomorskie i warmińsko-

-mazurskie.

Poziom 2 obejmuje województwa, natomiast poziom 3 – kilka połączonych powiatów. Poziom 2 i 3, stanowiące jednocześnie odpowiednio poziomy NUTS 2 i NUTS 3, mają największe znaczenie w zakresie polityki regionalnej i są istotne dla określania obszarów wsparcia w ramach unijnej polityki spójności10).

3. Zróżnicowania gospodarcze pomiędzy regionami państw członkowskich i ich przyczyny

Zarówno pomiędzy regionami wewnątrz jednego państwa członkowskiego, jak i pomiędzy regionami różnych krajów UE występują znaczne różnice w pozio-mie dobrobytu. Dysproporcje gospodarcze, społeczne i terytorialne – zarówno na poziomie regionalnym, jak i krajowym – zwiększyły się wraz z rozszerzeniem UE. Obecnie UE obejmuje 27 państw członkowskich, które tworzą wspólnotę i wewnętrzny rynek liczący 493 miliony obywateli. Tym samym jednak, różnice gospodarcze i społeczne pomiędzy państwami i ich 271 regionami pogłębiły się11) (co ilustruje mapa na str. 10).

Według danych Eurostat za rok 200812) produkt krajowy brutto (PKB) na miesz-kańca w regionach (jednostkach poziomu NUTS 2) UE waha się od 27% (w bułgar-skim regionie Severozapaden) do 343% (w brytyjskim regionie stołecznym Inner London) średniego PKB na mieszkańca, liczonego siłą nabywczą pieniądza, dla dwudziestu siedmiu państw członkowskich.

Najwyższy dochód narodowy na mieszkańca w 2008 roku, zaraz po Centralnym Londynie (343% średniej unijnej), wystąpił w Luksemburgu (280%), Brukseli (216%), Groningen (198%), Hamburgu (188%) i Pradze (173%). Z regionów nowych państw członkowskich (spoza „15”), oprócz Pragi, wysoki wskaźnik (167%) osiągnął słowa-cki Bratislavský kraj (Słowacja), zajmujący dziewiąte miejsce spośród 275 obszarów NUTS 2 (271 regionów w UE oraz trzy regiony w Chorwacji i Była Jugosłowiańska Republika Macedonii). Jednakże regiony Praha i Bratislavský kraj należy uznać za wyjątki w porównaniu z pozostałymi regionami nowych państw członkowskich.

10) Zob. Rozdział I.5.11) Źródło: http://ec.europa.eu/regional_policy/policy/why/index_pl.htm.12) Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu.


10

Mapa: Produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, liczony siłą nabywczą pieniądza, w układzie jednostek NUTS 2, w 2008 r., w UE oraz Chorwacji,

Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii oraz Turcji

Źródło: Eurostat regional yearbook 2011, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2011, s. 95.

Produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, liczony siłą

nabywczą pieniądza, w układzie jednostek NUTS 2, w 2008 r.

W procentach wobec średniej unijnej (100)

< = 5050 – < = 7575 – < = 100100 – < = 125>125dane niedostępne


11

Kolejne najbogatsze regiony nowych państw członkowskich zajęły bardzo odległe miejsca: Bucureşti – Ilfov w Rumunii ze 113% znalazł się na 74 pozycji, Zahodna Slovenija (Słowenia) ze 109% na 87, Közép-Magyarország (Węgry) ze 107% na 96, a Cypr z 97% na 129. Z wyjątkiem jeszcze czterech regionów (w tym Mazowieckiego w Polsce oraz Sjeverozapadna Hrvatska w Chorwacji, Malty oraz Vzhodna Slovenija w Słowenii), wszystkie pozostałe regiony nowych państw członkowskich, Chorwa-cji i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii miały PKB na mieszkańca niższy od 75% średniej unijnej.

W 2008 roku PKB niższy niż 75% średniej unijnej wystąpił w 67 regionach, które zamieszkuje około 24% ludności UE, Chorwacji i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii. Tylko jedna czwarta tych regionów znajduje się w krajach UE-15, na-tomiast pozostałe trzy czwarte znajdują się w nowych państwach członkowskich, Chorwacji i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii.

Z kolei PKB wyższy od 125% średniej unijnej wystąpił w 40 regionach, zamiesz-kałych przez około 19% ludności.

Natomiast regiony o PKB na mieszkańca wynoszącym od 75% do 125% średniej dla UE-27 zamieszkuje około 56%, a zatem wyraźna większość ludności 29 uwzględ-nionych krajów (UE-27, Chorwacja i Była Jugosłowiańska Republika Macedonii).

Około 9,3% ludności mieszka w 27 regionach, których PKB na mieszkańca jest niższe niż 50% średniej dla UE-27. Z wyjątkiem francuskiego departamentu zamor-skiego Guyane, wszystkie te regiony znajdują się w nowych państwach członkow-skich, Chorwacji lub Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii.

Przyczyny występujących nierówności są różne. Można wśród nich wymienić: położenie geograficzne, uwarunkowania historyczno-polityczne, zmiany społeczno--gospodarcze i inne. Wyrównywanie różnic w poziomie rozwoju regionów oraz zapewnienie spójności pomiędzy nimi w sferze gospodarczej, a także społecznej i te-rytorialnej stanowi istotę polityki regionalnej, która jest realizowana na szczeblu UE, w ramach globalnych programów dotyczących obszaru całej UE, oraz na szczeb-lu poszczególnych państw członkowskich i ich jednostek samorządu terytorialnego (przede wszystkim szczebla regionalnego), poprzez krajowe instrumenty realizacji polityki regionalnej.

W Polsce, pomimo wdrażania od pewnego czasu polityki regionalnej, nadal występują duże zróżnicowania regionalne. Produkt krajowy brutto na mieszkańca województwa mazowieckiego w 2003 r. stanowił 73% średniej UE w składzie 25 państw członkowskich, tj. około dwukrotnie więcej niż województw lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego oraz świętokrzyskiego13). W 2007 r. PKB na mieszkańca w województwie mazowieckim przekroczył poziom 87% średniej unijnej, podczas gdy w województwach lubelskim i podkarpackim osiągnął zaledwie 37% średniej unijnej, a w województwie podlaskim – 40%14).

13) Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, s. 17.14) Dane dotyczące PKB na terenie Polski i ich stosunek do średniej unijnej: http://epp.eurostat.ec.europa.eu.


12

W związku z tym polityka regionalna prowadzona jest nie tylko na szczeblu unij-nym, ale także krajowym i samorządowym15).

4. Unijna polityka regionalna i polityka spójności

4.1. Ogólne założenia

Unijna polityka regionalnaUnijna polityka regionalna, opierająca się na zasadzie solidarności, ma przy-nieść korzyści regionom, które – w porównaniu ze średnim poziomem rozwoju całej UE – są w gorszej sytuacji gospodarczej, społecznej i terytorialnej

Należy jednak wskazać, iż mówiąc o pozytywnych efektach regionalnej polityki euro-pejskiej w regionach problemowych nie można nie zauważyć, iż przynosi ona korzyści nie tylko najbiedniejszym krajom członkowskim. Szacunki niezależnych ekspertów wskazują bowiem, że około 3040% pomocy udzielonej najmniej zamożnym krajom wraca do państw bogatych w formie zakupów urządzeń i knowhow16).

Cel spójnościUnijna polityka regionalna realizuje ponadto ogólny cel spójności (kohezji) – zmniejszenia dysproporcji rozwoju między regionami i krajami.

Spójność oznacza stopień, w którym zróżnicowanie w zakresie dobrobytu ekonomicznego i społecznego między regionami (…) są politycznie i społecznie akceptowalne. Jest ona po-strzegana jako główny instrument pogłębiania europejskiej integracji dla słabiej rozwiniętych państw członkowskich(…)17).

4.2. Obszary spójności

Można wskazać 3 obszary spójności:1) spójność gospodarczą,2) spójność społeczną,3) spójność terytorialną.

Spójność gospodarczą (ang. economic cohesion) mierzy się za pomocą wskaźnika produktu krajowego brutto na mieszkańca z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej.

15) Zob. Rozdziały IV i VII.16) I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Warszawa 2000, s. 125.17) J. Szlachta, Znaczenie funduszy pomocowych Unii Europejskiej dla Polski, Warszawa 2009, s. 34.


13

Produkt krajowy brutto (PKB) jako wskaźnik aktywności makroekonomicznej został opracowany w latach 30-tych dwudziestego wieku i z czasem stał się standardową wartością odniesienia wykorzystywaną na całym świecie i stosowaną powszechnie w debatach publicznych. PKB stanowi sumę wartości dodanej całej działalności go-spodarczej opartej na pieniądzu (PKB = spożycie prywatne + inwestycje + spożycie zbiorowe + (eksport – import)). Ramy i zasady obliczania PKB określa europejski system rachunków, który jest w znacznym stopniu spójny z systemem rachunków narodowych ONZ. PKB uważa się również za orientacyjny wskaźnik ogólnego rozwoju społecznego i powszechnego postępu. Wskazuje się jednak, iż ze względu na założenia i cel PKB nie można traktować go w każdej dziedzinie jako punktu odniesienia w debatach dotyczących działań politycznych. PKB nie mierzy bowiem równowagi ekologicznej, ani włączenia społecznego. Te ograniczenia należy uwzględnić przy stosowaniu PKB w analizach i debatach politycznych, a wiele argumentów przemawia za uzupełnieniem PKB statystykami obejmującymi inne kwestie gospodarcze, społeczne i środowiskowe18).

Spójność społeczna (ang. social cohesion) mierzona jest za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia, jakkolwiek coraz częściej jako miernik stosuje się wskaźnik zatrudnienia (miernik określający, jaka część ludności w wieku produkcyjnym znajduje zatrudnienie).

Spójność terytorialną (ang. territorial cohesion) mierzy się czasem dotarcia do da-nego obszaru z użyciem komunikacji lotniczej, drogowej i kolejowej. Używa się także wskaźnika liczby konsumentów w danym czasie.

Polityka spójności UEDążenie UE do podwyższenia poziomu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na jej obszarze składa się na politykę spójności UE.

Wzrost spójności gospodarczej polega na zmniejszeniu zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy obszarami bogatymi a biednymi, wzrost spójno-ści społecznej – na zmniejszeniu zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego pomiędzy poszczególnymi obszarami, a wzrost spójności terytorialnej (zwanej też spójnością przestrzenną) – na eliminowaniu barier dostępności do regionów UE.

4.3. Terytorialny wymiar polityki spójności

Terytorialny wymiar polityki spójności zyskał na znaczeniu w wyniku dyskusji, zapoczątkowanej przyjęciem przez państwa członkowskie w 1999 r. dokumentu

18) Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Wyjść poza PKB. Pomiar postępu w zmieniającym się świecie, KOM(2009) 433 wersja ostateczna, Bruksela, 20.8.2009, s. 2 i 11.


14

dotyczącego rozwoju przestrzennego UE, zatytułowanego Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego19).

Zielona KsięgaKolejnym krokiem w kierunku upowszechniania idei spójności terytorialnej było

przyjęcie w 2007 r. podczas nieformalnego spotkania Rady Ministrów (Rady Unii Eu-ropejskiej) Agendy Terytorialnej Unii Europejskiej: w kierunku bardziej konkurencyjnej i zrów-noważonej Europy zróżnicowanych regionów. W konkluzjach ze spotkania zwrócono się z wnioskiem do Komisji Europejskiej o przygotowanie do 2008 r. sprawozdania na temat spójności terytorialnej. Realizując ten postulat, Komisja przyjęła 6 października 2008 r. Zieloną Księgę w sprawie spójności terytorialnej. Przekształcenie różnorodności terytorialnej w siłę20). Jej publikacja zapoczątkowała szerokie konsultacje z władzami regionalnymi i lokalnymi oraz przedstawicielami tzw. trzeciego sektora21), których celem było przeprowadzenie ogólnoeuropejskiej debaty służącej pogłębianiu zrozumienia pojęcia spójności terytorialnej oraz jej znaczenia dla prowadzenia różnych polityk, w tym przyszłej polityki spójności po 2013 r. Polskie stanowisko do Zielonej Księgi zostało przyjęte 24 lutego 2009 r. przez Komitet Europejski Rady Ministrów22)). Doku-ment prezentujący to stanowisko składa się z części głównej, zawierającej ocenę Zielonej Księgi oraz najważniejsze zagadnienia dotyczące spójności terytorialnej oraz przyszłości polityki spójności z punktu widzenia Polski. Drugą część dokumentu stanowi załącznik zawierający szczegółowe odpowiedzi na pytania zawarte w Zielonej Księdze.

Szóste sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodar-czej i społecznej

Podsumowanie dyskusji nad Zieloną Księgą zostało opublikowane przez Komisję Europejską jako część Szóstego sprawozdania w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej z 25 czerwca 2009 r.

W Szóstym sprawozdaniu w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodar-czej i społecznej. Regiony kreatywne i innowacyjne23) skupiono się na kreatywności

19) Ang.: ESDP – European Spatial Development Perspective, Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union, Potsdam, May 1999.20) Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Zielona księga w sprawie spójności terytorialnej. Przekształcenie różnorodności terytorialnej w siłę, COM(2008) 616 wersja ostateczna, Bruksela, 6.10.2008.21) Określenie trzeci sektor łączy się z wyodrębnieniem: sektora władz publicznych (I sektor) i sektora przedsiębiorców (II sektor), który obejmuje wszelkie instytucje i organizacje prowadzące działalność nastawioną na zysk (nazywany też sektorem prywatnym). Trzeci sektor natomiast tworzą organizacje pozarządowe, określane też często jako organizacje społeczne, obywatelskie, woluntarystyczne, ochotnicze, NGO-sy (od skrótu angiel-skiej nazwy non-governmental organization). Szerzej na ten temat zobacz: M. Supera-Markowska, Organizacje pozarządowe, w: Praktyczny przewodnik – Współpraca JST z organizacjami pozarządowymi, Wspólnota, wydanie monograficzne, nr 12/862, 22.03.2008.22) Zobacz: ttp://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Stanowisko_Rzadu_RP_Zielona_Ksie-ga_Spojnosc_Terytorialna_27022009.aspx.23) Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady, Szóste sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej. Regiony kreatywne i innowacyjne, KOM(2009) 295 wersja ostateczna, Bruksela, 25.06. 2009.


15

i innowacjach, wychodząc z założenia, iż mogą one pomóc UE wydobyć się szybciej i bardziej zdecydowanie z kryzysu gospodarczego. Dlatego właśnie jako cele euro-pejskiego planu naprawy gospodarczej oraz polityki spójności określono inwestycje wzmacniające długoterminową konkurencyjność UE, takie jak przedsiębiorczość, dostęp do finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), kapitał ludzki, technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK), technologie ekologiczne i efektywność energetyczna. Plan ten wzmacnia powiązanie polityki spójności ze Strategią Lizbońską24) i skupia większą uwagę w okresie 2007-2013 r. na innowacjach, na które przeznaczono 85 miliardów euro. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (dalej: OECD25)) podkreśla, że ponieważ innowacje stają się bardziej złożone (ze wskazaniem bardziej otwartych modeli innowacji, innowacji procesowych oraz roli absorpcji i dostosowa-nia), żadna pojedyncza polityka nie jest w stanie promować innowacji we wszystkich regionach. Należy zatem zmobilizować wiedzę lokalną, aby regiony same projektowały swoje systemy innowacyjne oraz skuteczniej wykorzystywały wiedzę i technologię.

Szóste sprawozdanie przedstawia również syntezę debaty na temat spójności terytorialnej, zapoczątkowanej przez opublikowanie Zielonej Księgi. Wśród państw członkowskich nie ma zgodności, co do potrzeby wypracowania definicji spójności terytorialnej. Rozwiązaniem kompromisowym wydaje się zatem być wprowadze-nie wspólnego rozumienia spójności terytorialnej, która może być pojmowana jako zapewnienie harmonijnego, zrównoważonego i policentrycznego rozwoju różnego rodzaju terytoriów. Ze spójnością terytorialną związana jest mobilizacja kapitału rozwojowego. Nie powinna być ona natomiast postrzegana jako automatyczna kompensacja niekorzystnych uwarunkowań geograficznych. W podsumowaniu Komisja Europejska podkreśliła, że spójność terytorialna nie zmienia podstaw polityki spójności, lecz ją wzmacnia, uzupełniając i zasilając wymiar gospodarczy i społeczny. Komisja podkreśliła także, że w wielu stanowiskach centralnym po-stulatem dotyczącym polityki spójności było zmniejszenie różnic i zapewnienie odpowiedniego dostępu do usług i możliwości (ang. opportunities).

Obszary implementacji spójności terytorialnejMożna wyróżnić 5 obszarów implementacji spójności terytorialnej, co do których

państwa członkowskie były zgodne:1) Koordynacja polityk publicznych na różnych poziomach (respektowanie

wpływu terytorialnego).2) Poprawa wielopoziomowego zarządzania (ang. multilevel governance).3) Potrzeba podejścia funkcjonalnego.4) Europejska współpraca terytorialna jako europejska wartość dodana i pod-

stawowy instrument wspierania spójności terytorialnej.5) Poprawa wiedzy o terytoriach26).

24) Zob. Rozdział I.I.4.4.25) Streszczenie Konferencji Ministerialnej OECD: Budowanie Innowacyjnych Regionów, marzec 2009 r.26) Źródło: www.mrr.gov.pl.


17

W Strategii określono kierunek reform koniecznych do osiągnięcia tego celu, w szczególności jakie działania powinny zostać podjęte w celu sprostania wy-zwaniom globalizacji i poprawy słabnącej pozycji międzynarodowej UE. Rada w Göteborgu rozszerzyła Strategię Lizbońską, kładąc nacisk na ochronę środowiska naturalnego i zrównoważony rozwój. Poprzez włączenie priorytetów Wspólnoty dotyczących trwałego rozwoju określonych w Strategii Lizbońskiej polityka spójno-ści ma przyczyniać się do wzrostu gospodarczego, zwiększania konkurencyjności i zatrudnienia we wszystkich państwach członkowskich i ich regionach.

Czwarty Raport KohezyjnyW dniu 30 maja 2007 r. Komisja Europejska przyjęła Czwarty Raport na temat

spójności gospodarczej i społecznej Rozwijające się regiony, rozwijająca się Europa28), zawierający wstępną ocenę wpływu programów spójności realizowanych w latach 2000-2006 oraz wgląd w pierwsze wyniki programowania na lata 2007-2013. W Raporcie poddano analizie także nowe wyzwania dla rozwoju regionalnego w nadchodzących dziesięcioleciach. Jak wskazano we wstępie do Raportu, przy jego pomocy Komisja zmierza do zapoczątkowania debaty w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak, w obliczu nadchodzących zmian społecznych i gospodarczych, po-lityka spójności może w optymalny sposób kontynuować misję wspierania rozwoju i konwergencji regionów.

Strategia Europa 2020W związku z upływem okresu, jaki obejmowała Strategia Lizbońska, w 2010

roku przyjęta została strategia rozwoju Unii Europejskiej, mająca być realizowana w kolejnej dekadzie: Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważo-nego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, dalej Strategia Europa 2020.

W dniu 3 marca 2010 roku Komisja Europejska wydała komunikat, w którym zaprezentowała Strategię Europa 202029), która następnie w czerwcu tego samego roku została zatwierdzona przez szefów państw i rządów UE.

Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety:– rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji;– rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z za-

sobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej;– rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wyso-

kim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.W ich ramach mają być osiągnięte następujące główne cele w pięciu obszarach:

¨ zatrudnienie: zwiększenie stopy zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat z obec-nych 69% do co najmniej 75%;

28) Czwarty Raport na temat spójności gospodarczej i społecznej: Rozwijające się regiony, rozwijająca się Europa, Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007.29) Komunikat Komisji Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela, 3.3.2010.


18

¨ inwestycje na badania i rozwój: osiągnięcie poziomu inwestycji w działal-ność badawczo-rozwojową równego 3% PKB, przede wszystkim poprzez poprawę warunków inwestowania w badania i rozwój przez sektor prywatny i opracowanie nowego wskaźnika umożliwiającego śledzenie procesów innowacji;

¨ środowisko: ograniczenie emisji dwutlenku węgla co najmniej o 20% w po-równaniu z poziomem z 1990 r. lub, jeśli pozwolą na to warunki, o 30%; zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii do 20% oraz zwiększenie efektywność wykorzystania energii o 20% (założenia 20-20-20);

¨ edukacja: ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% z obecnych 15% oraz zwiększenie odsetek osób w wieku 30-34 lat posiada-jących wyższe wykształcenie z 31% do co najmniej 40%;

¨ ubóstwo: ograniczenie liczby Europejczyków żyjących poniżej krajowej gra-nicy ubóstwa o 25% poprzez wydobycie z ubóstwa 20 mln osób.

Oparta na powyższych priorytetach i celach Strategia Europa 2020, ma być zrealizowana przez najbliższą dekadę, w tym także poprzez instrumenty polityki spójności. Bardzo ważnym elementem Strategii Europa 2020 będzie nadal kwestia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, tak aby wykorzystać całą energię i potencjał i skie-rować je na realizację priorytetów strategii. Polityka spójności i jej fundusze strukturalne są ważne same w sobie, ale oprócz tego są to również istotne mechanizmy umożliwiające osiągnięcie inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu w państwach członkowskich i na poziomie regionalnym30).

Piąty Raport KohezyjnyW dniu 9 listopada 2010 roku został przyjęty Piąty Raport na temat spójności

gospodarczej i społecznej Inwestowanie w przyszłość Europy31). Jak wskazuje się w jego wstępie, Unia Europejska potrzebuje polityki spójności potrafiącej tworzyć inwestycje, które pomogą Unii i jej regionom wyjść z kryzysu, zmniejszyć nierów-ności i przyczynić się do realizacji ambitnych celów Strategii Europa 2020. Jak wynika z naszych ocen, polityka spójności pomogła już w polepszeniu warunków gospodarczych, spo-łecznych i środowiskowych w Unii. Z tych samych ocen wynika jednak, iż bardziej skuteczne byłoby skupienie się na kilku kluczowych kwestiach priorytetowych, szczególnie w lepiej rozwiniętych regionach. Dlatego polityka spójności powinna stać się bardziej wybiórcza. Przyszłe programy powinny skupiać się wyłącznie na kilku priorytetach ściśle związanych ze strategią Europa 2020, aby każda z kwestii priorytetowych była dofinansowana w stop-niu umożliwiającym wywarcie realnego wpływu. Te priorytety zostaną określone w ramach dialogu między Komisją, państwami członkowskimi i regionami w oparciu o wspólną ocenę silnych i słabych stron każdego państwa członkowskiego i jego regionów. (…) Polityka spój-ności zaproponowana na okres po 2013 roku umożliwia wszystkim państwom członkowskim

30) Komunikat Komisji Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela, 3.3.2010, s. 24.31) Piąty Raport na temat spójności gospodarczej i społecznej: Inwestowanie w przyszłość Europy, Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010.


19

i regionom aktywne dążenie do inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Nasze wysiłki będą w szczególności wspierały rozwój najuboższych regionów zgodnie z naszym zaangażowaniem na rzecz solidarności. (…) Kryzys uwypuklił niezmienne zapotrzebowanie na politykę, która inwestuje w konkurencyjność Europy, dobro-byt jej obywateli oraz jakość środowiska. Jednak taka polityka może odnieść sukces wyłącznie dzięki skoordynowanemu działaniu skupionemu na kluczowych priorytetach. Tylko w taki sposób możemy promować gospodarczą i terytorialną spójność oraz Strategię Europa 202032).

32) Piąty Raport na temat spójności gospodarczej i społecznej: Inwestowanie w przyszłość Europy, Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010, s. 3–4.

MONOGRAFIE - Gandalf.com.plMONOGRAFIE Maria Supera-Markowska ISBN 978-83-269-2016-5 9 788326 920165...

Documents

Transcript of MONOGRAFIE - Gandalf.com.plMONOGRAFIE Maria Supera-Markowska ISBN 978-83-269-2016-5 9 788326 920165...