WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNECONTEMPORARY SOCIOLOGICAL THEORIES

Status przedmiotu:IV rok studiów dziennych magisterskich i II rok studiów licencjackich studia dzienne i zaoczne na specjalizacji Psychosocjologia rozwiązywania problemów społecznych

Forma zaj :• konwersatorium 1.5 godziny w tygodniu (lub w miesiącu - studia zaoczne)

• Studenci przygotowują referaty na podstawie wybranych tekstów, wypunktowują problemy, które są przedmiotem dyskusji w grupie.• Dyskusje problemowe rozwijają umiejętność logicznego myślenia, poszukiwania egzemplifikacji empirycznych na wsparcie poznawanej teorii

Cele kształcenia:• zapoznanie ze współczesnymi socjologicznymi wizjami świata społecznego• zdobycie wiedzy na temat teorii rozwijanych we współczesnej socjologii,

• zdobycie umiejętności interpretacji zjawisk społecznych z wykorzystaniem poznanych teorii,• umiejętność rozumienia tekstów naukowych, praca z tekstem, czytanie ze zrozumieniem

• kształtowanie wyobraźni socjologicznej.

Opis tre ci:Podstawowym zadaniem socjologii jest badanie, rozumienie i wyjaśnianie zjawisk społecznych. Dla prawidłowej diagnozy życia społecznego niezbędna jest teoria, która umożliwia systematyzację wiedzy. Przedmiotem zajęć są wybrane teorie, które po drugiej wojnie światowej zrobiły w socjologii karierę.Na wykładach prezentowana jest wielość i różnorodność współczesnych teorii opisujących oraz wyjaśniających zjawiska społeczne. Studenci poznają podstawowe kierunki teoretyczne: funkcjonalny, konfliktowy, wymiany, interakcjonizmu.Współczesna socjologia coraz chętniej sięga do rozstrzygnięć filozoficznych. Już nie społeczeństwo jako całość, ale jednostki, ich świat przeżywany, wiedza potoczna stają się przedmiotem fenomenologicznie i etnometodologicznie zorientowanych socjologów. Inspirowane językoznawstwem strukturalizm i semiotyka wskazują na znaczenie modeli ukrytych i funkcji języka w komunikacji międzyludzkiej. Hermeneutyka uczy odczytywania tekstów jako formy dialogu między przeszłością a teraźniejszością. Teoria krytyczna wypunktowuje współczesne dylematy: populizm kulturowy (kultura masowa), konsumpcjonizm, totalitaryzm, zgubne skutki cywilizacji przemysłowej itd. Postmodernistyczna koncepcja społeczności lokalnych a także teorie tożsamości narodowej (kulturowej) i jednostkowej diagnozują kondycję współczesnego człowieka.

Efektem kształcenia jest zdobycie wiedzy na temat teorii rozwijanych we współczesnej socjologii, umiejętności interpretacji zjawisk społecznych z wykorzystaniem poznanych teorii oraz czytania naukowych tekstów ze rozumieniem.

Podstawowa literatura:1J.H. Turner, Struktura teorii socjologicznej. Wydanie nowe PWN 20042. Współczesne teorie socjologiczne - wybór i opracowanie, A. Jasińska -Kania i inni, T.1-2,wydawnictwo naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006 3. Z. Krasnodębski (wyb.): Fenomenologia i socjologia, PWN, Warszawa 1989

Przebieg zaj : na ćwiczeniach studenci są zobowiązani do referowania przeczytanych lektur, dyskusji oraz refleksji na temat przydatności danych koncepcji teoretyczno-metodologicznych dla analizy konkretnych zjawisk społecznych.

1. Wprowadzenie do teorii socjologicznychZagadnienia: Dzieje socjologii; pierwsi socjologowie; wiedza potoczna a wiedza socjologiczna

2. Teorie, orientacje i perspektywy teoretyczne w socjologii. Klasyfikacja teoriisocjologicznych

Zagadnienia: Definicje i budowa teorii; typologia teorii; paradygmat; kryzysy w socjologii.3. Funkcjonalizm strukturalny - T. Parsonsa

Zagadnienia: twórcy funkcjonalizmu; współczesny funkcjonalizm; system; funkcja; imperatyw funkcjonalny; równowaga systemowa; ład społeczny; kontrola społeczna; metoda funkcjonalna

4. Teorie konfliktu strukturalnego: Ralf Dahrendorf i teoria konfliktu funkcjonalnego: LewisCoserZagadnienia: Klasyczne teorie konfliktu; przyczyny i powstanie konfliktu; quasi grupy i grupy interesu; natężanie i gwałtowność konfliktu; typy i funkcje konfliktu; wentyl bezpieczeństwa; funkcje konfliktu. 5 Teoria wymiany behawioralna: George Homans i teoria wymiany strukturalna: Peter M. Blau Zagadnienia: Źródła teorii wymiany; budowa teorii Homansa; strategia indukcyjna; strategia dedukcyjna; źródła psychologiczne wymiany; kara, nagroda; wizja społeczeństwa w teorii wymiany6. Dramaturgiczna teoria społeczeństwa: Erving Goffman

Zagadnienia: symboliczny interakcjonizm; dramaturgiczny interakcjonizm; człowiek w teatrze życia codziennego; naznaczenie; interakcje zogniskowane i niezogniskowane.7. Teoria gier i racjonalnego wyboru

Zagadnienia: Historia i zastosowanie teorii gier; dylemat więźnia; strategie wyboru; pułapki społeczne8. Fenomenologia: Alfred Schutz, P.Berger, Luckmann T.

Zagadnienie: Fenomenologia Husserla; krytyka nauki; właściwości świadomości; teoria fenomenologiczna Schutza a M. Weber; intersubiektywność; wiedza podręczna.9. Etnometodologia: Harold Garfinkel i Aaron V. Cicourel

Zagadnienia: pojęcia i zasady etnometodologii; działania zwrotne i wskaźnikowe; zasada et cetera; eksperyment przerywania; metoda lingwistyczna10. Hermeneutyka Hans Georg Gadamer i teoria dyskursu T.A. van Dijka

Zagadnienia: historia filozofii hermeneutycznej, czytanie Biblii; polifoniczność tekstów; metoda dialogowo-pytajna

11. Teoria krytyczna: Max Horkheimer i Theodor W. Adorno, E. Fromm, H. Marcuse Zagadnienia: Historia szkoły frankfurckiej, marksizm; dialektyka oświecenia; osobowość

autorytarna; ucieczka od wolności; natura i cywilizacja; człowiek jednowymiarowy.12. Teoria strukturacji A. Giddensa

Zagadnienia: Giddens wobec klasycznej socjologii; struktura społeczeństwa; zmiana społeczna; cechy późnej nowoczesności13. Teorie tożsamości

Zagadnienia: modele tożsamości; tożsamość osobowa; tożsamość narodowa; tożsamość społeczna; zmiana tożsamości pod wpływem konwersji14. Postmodernizm

Zagadnienia: modernizm i postmodernizm; środowisko lokalne; kult ciała; etyka postmodernistyczna; wzory osobowe.

15.Neofunkcjonalizm Niklasa LuhmannaZagadnienia: Społeczeństwo i interakcja, system i funkcja, komunikacja i działanie

16.Teoria działania komunikacyjnego Jurgena HabermasaZagadnienia: Kontynuacja analizy krytycznej, racjonalizacja działań komunikacyjnych, koordynacja działań, typologia działań społecznych.

Szczegółowy program z literatur

1. Wprowadzenie do teorii socjologicznych - tradycyjnych (klasycznych) i współczesnych

• J. Szacki, Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe, PWN, Warszawa 20002, s. 244263.• A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2004, s. 27-39• A. Giddens, Czym zajmują się socjologowie?, w: Socjologia, Lektury, pod red. P. Sztompki i

M. Kuci, Znak, Kraków 2005, s. 17-27• S. Ossowski, Wzory nauk przyrodniczych wobec osobliwości zjawisk społecznych, w:

Socjologia Lektury, op. cit. S. 28-34.2. Teorie, orientacje i perspektywy teoretyczne w socjologii. Klasyfikacja teorii socjologicznych.

• Turner J.H.: Struktura teorii socjologicznej (STS), Warszawa 1985, rozdz. 1 (s.59-74).• Kuhn T.S.: Dwa bieguny, PIW, Warszawa 1985, rozdz.13. Obiektywność, sądy• wartościujące i wybór teorii s. 440-465.• Szacki J.: Wprowadzenie do: Elementy teorii socjologicznych (ETS), W. Derczyński i inni

(red.), Warszawa 1975, s. 9-26.• Sztompka P.: O pojęciu teorii w socjologii, „Studia Socjologiczne" 1971 nr.3, s. 1951.

3. Funkcjonalizm strukturalny - T. Parsonsa• Szacki, J., Historia myśli socjologicznej, wydanie nowe, PWN, W-Wa 2002, rozdz. 21 (2 i 3)

Teorie socjologiczne Parsonsa i Spór o funkcjonalizm w socjologii, s. 813-828• Parsons T., Smelser N.J.: Funkcjonalne zróżnicowanie społeczeństwa, w: W. Derczyński• AJasińska-Kania, J.Szacki (red.): Elementy teorii socjologicznych, (ETS), Warszawa 1975,

s.219- 240.• Parsons T.: Struktura społeczna a osobowość, Warszawa 1969, rozdz.6 Klasa szkolna jako

system społeczny, s.171- 201.• Gouldner A.W.: Co zdarzyło się w socjologii, w: Szacki J. (red.): Czy kryzys socjologii, wyd.

cyt. s. 214-246 (okres IV. Parsonsowski funkcjonalizm strukturalny).• T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1972,

4. Teorie konfliktu strukturalnego: Ralf Dahrendorf i teoria konfliktu funkcjonalnego: Lewis Coser• Dahrendorf R.: O pojęciu szans życiowych, w: Socjologia lektury, red. P. Sztompka,

s.427-437.• Dahrendorf R.: Nowoczesny konflikt społeczny, Warszawa 1993, wstęp s. 7-17; rozdz.2

Obywatelskość i klasa społeczna s. 56-87.• Coser L.A.: Społeczne funkcje konfliktu, w: ETS, s.199-203

• Coser L, Konflikt z grupami zewnętrznymi a struktura grupy, w: Socjologia lektury, podred. Sztompki, s. 255-260.

5. Teoria wymiany behawioralna: George Homans i teoria wymiany strukturalna: Peter M. Blau.

• M.Kempny, J.Szmatka: Osobliwości teorii wymiany społecznej wśród innych orientacji teoretycznych w: Współczesne teorie wymiany społecznej. Wybór tekstów, Warszawa 1992 s.5-71.

• Homans G.C.: Zachowania społeczne jako wymiana dóbr, w: ETS, s. 103-119.• G.C. Homans: Podtsawowe procesy społeczne, w: Współczesne teorie wymiany społecznej, wyd. cyt. s.173 229.

• Krzemiński: Co się dzieje między ludźmi, s. 51- 83.• A.Malewski: O nowy kształt nauk społecznych, Warszawa 1975, s. 331-351; 372-396. Teoria

wymiany strukturalna: Peter M. Blau.• Blau P.M.: Wymiana społeczna, w: ETS, s. 120-134. lub w: Socjologia. Lektury pod red. Sztompki, s. 103-112.

• P. Blau: Sprawiedliwość w wymianie społecznej, w Współczesne teorie wymiany, wyd.cyt. s. 244-258.

6. Dramaturgiczna teorie społeczeństwa: Erving Goffman• Goffman E.: Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa 1979, s.54-194.• Goffman E.: Pierwotne ramy interpretacji,w: Kryzys i schizma wyd. cyt., t1 s. 363-388.• Krzemiński I.: Co się dzieje między ludźmi, Warszawa 1992, rozdz. IV, s. 131-172.

• Bokszański Z.: Tożsamość aktora społecznego w teorii E.Goffmana, „Kultura i Społeczeństwo" 1987, nr3, s. 67-87.• Hałas E.: Życie społeczne w perspektywie dramaturgicznej „Kultura i Społeczeństwo" 1987, nr 3, s. 105-121.

7. Teoria gier i racjonalnego wyboru• Crozier M., Fridberg E.: Gra jako instrument działania zorganizowanego, w: Człowiek i system. Ograniczenia działnia zespołowego, Warszawa 1982, s.107-122.

• Hankiss E.: Pułapki społeczne, Warszawa 1986, s.7-52.• Kamiński M.M: Dylematy społeczne w ujęciu E. Ostrom, „Kultura i Społeczeństwo" 1992 nr 2.• Coleman J.S.: Podstawy teorii decyzji zbiorowych, w: Współczesne teorie wymiany społecznej, wyd. cyt. s. 343-336.

• Krzemiński I.: Co się dzieje między ludźmi?, s. 84-122.8. Fenomenologia: Alfred Schutz, P.Berger, Luckmann T.

• Schutz A.: Fenomenologia i nauki społeczne, w: Z.Krasnodębski (red.) Fenomenologia i socjologia, Warszawa 1989, s.107-130.

• Tischner J.: Fenomenologia a socjologia, "Znak" 1977, nr 279 (9), s.1040-1053.• Krasnodębski Z.: O związkach fenomenologii z socjologią, w: Krasnodębski Z (red.): Fenomenologia i socjologia, wyd. cyt., s.7-51.

• Berger P., Luckmann T.: Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983, s. 49-84.• Roche M.: Fenomenlogiczny zwrot w socjologii, w : Krasnodębski Z. (red): Fenomenologia i .. wyd. cyt. s. 458-474.• Schulz A., Świat społeczny i teoria działania społecznego, w: Socjologia, pod red. P. Sztompki, s. 64-70

9. Etnometodologia: Harold Garfinkel i Aaron V. Cicourel• Garfinkel H.: Aspekty problemu potocznej wiedzy o strukturach społecznych, w: Z.Krasnodębski (red.): Fenomenologia i socjologia, s.324-342.

• Turner J.H.: STS, rozdz. 19. Etnometodologia, s. 478-496.• Garfinkel H.: Racjonalne cechy działalności naukowej i potocznej, w: Kryzys i schizma, wyd. cyt. t.1 s. 193-220.

Etnometodologia: Aaron V. Cicourel• Cicourel A.V.: Założenia teoretyczne, w: Z. Krasnodębski (red.): Fenomenologia i socjologia, s.378-425.• Cicourel A.V.: Etnometodologia oraz tenże: Procedury interpretacyjne i reguły normatywne w procesie negocjacji statusu i roli, w: Kryzys i schizma, wyd. cyt. t.1,s.221-362.

• Czyżewski M.: Co to jest etnometodologia, „Studia Filozoficzne" 1979, nr 7, s. 39-56.

10.Hermeneutyka : Hans Georg Gadamer i dyskurs• Gadamer H.G.: Prawda i metoda, Kraków 1993, s.9-36• Krasnodębski Z.: Rozumienie ludzkiego zachowania, Warszawa 1986, s. 83-211.• Michalski K.: H.G.Gadamer - antropologia i hermeneutyka, „Humanitas" 1978, t1, s.

107-121.• Gadamer H-G, Język i rozumienie, Warszawa 2003, rozdz. Granice języka s. 25-40; Tekst i interpretacja s. 99-141

• Sawicki m., Hermeneutyka pedagogiki, wyd. Semper, W-wa 1996, Rozdz.7 i 8 Otwarcie i dialog; Spotkanie, s. 98-123

• T. A van Dijk, Badania nad dyskursem,[w:] WTS, T. II, s. 1020-104811.Teoria krytyczna: Max Horkheimer i Theodor W. Adorno

• Horkheimer M.: Społeczna funkcja filozofii, Warszawa 1987: wstęp s.5-33, Społeczna funkcja filozofii s.222-243; Autorytet i rodzina w czasach współczesnych s. 414-434.• Adorno T.W.: Dialektyka negatywna, Warszawa 1986. Autorefleksja myślenia, s. 206210. Po Oświęcimiu, s. 507-512.• Kołakowski L.: Główne nurty marksizmu. Cz.III. Rozdz.10. Szkoła frankfurcka i teoria krytyczna, Londyn 1988, s. 1061-1103.• Horkheimer i Adorno T.: Dialektyka oświecenia, Warszawa 1994, Żywioły antysemityzmu. Granice oświecenia s. 189-231..• K. Koptas: Rozum, rzeczywistość i to co całkiem inne. Teoria krytyczna Maxa Horkheimera, Warszawa 1998, r. V Racjonalność a religijne przeżywanie światas.209235.

12.Teoria krytyczna: Erich Fromm i Herbert Marcuse• Fromm E.: Ucieczka od wolności, Warszawa 1970. Wolność i demokracja s.227-258.

• Fromm E.: Zdrowe społeczeństwo, Warszawa1996, rozdz. 5 Człowiek w społeczeństwie kapitalistycznym, s.89-211.• Marcuse H.: Kontrrewolucja i rewolta, w: S. Morawski (red.): Zmierzch estetyki -rzekomy czy autentyczny?, Warszawa 1987, T.1, s. 261-272.

• Szewczyk J.: Eros i rewolucja, Warszawa 1971, r.2 Krytyka cywilizacji przemysłowej s.53-83.• Chałubiński M.: Niepokoje i afirmacje E. Fromma, Poznań 2000, rozdz. 2. Diagnoza współczesnej cywilizacji s. 168-185.

13.Teoria strukturacji A. Gidensa• Tuner J. H. Struktura teorii socjologicznej, Wydanie nowe, W. 2004, s. 571-584• Gidens A., Socjologia, PWN, W-wa 2004, r. 3 Zmieniający się świat, s. 72-99

• Gidens A., Nowe zasady metody socjologicznej, Zakł. Wyd. NOMOS, Kraków 2001, r s. 219-228• Gidens A., Nowoczesność i tożsamość, PWN, Warszawa 1991, r. IV Los, ryzyko, bezpieczeństwo, s. 150-197

• Gidens A., Miłość, seks i inne uzależnienia, w: P. Sztompka i M. Kuci (red.), Socjologia lektury, Kraków 2005, s. 120-133

14.Teorie tożsamości• Bokszański Z.: Tożsamość, interakcja, grupa, Warszawa 1989, s.230-249.• Melchior M.: Społeczna tożsamość jednostki, Warszawa 1990, rozdz. 2. Pojęcie tożsamości w

wybranych koncepcjach socjologicznych i psychologicznych, s.33-57.• Boski P. i inni: Tożsamość a odmienność kulturowa, Warszawa 1992, rozdz. Badania nad

związkami tożsamości z uprzedzeniami wobec innych, s. 231-269.15.Postmodernizm

• Tuner J. H., Struktura teorii socjologicznej, wydanie nowe, W-wa 2004, r. 44. Teorie postmodernistyczne, s. 692-715

• Bauman Z.: Wieloznaczność nowoczesna Nowoczesność wieloznaczna, Warszawa1995, rozdz.6. Ponowoczesność, czyli jak współżyć z wieloznacznością s. 260-325.

• Z. Baumann: Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wyd. Sic! 2000, rozdz. Kultura jako spółdzielnia spożywców, s. 181-189.

• Z. Bauman, Życie na przemiał, Wydawnictwo literackie, Kraków 2004, r. Kulturaodpadów, s. 149-206.

• Z. Bauman: Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Instytut Kultury, W-wa 1994, s. 740 (Ponowoczesne wzory osobowe)

• Z. Bauman: Etyka ponowoczesna, PWN, W-wa 1996, s.195-252 (rozdz. 6 Przestrzeń społeczna)

16.Neofunkcjonalizm Niklas Luhmann• N. Luhmann, Systemy społeczne, wyd. NOMOS, Kraków 2007, rozdz. I, V, X

17.Teoria działania komunikacyjnego J. Habermas• 3 teksty Habermasa z: WTS, T. II. S. 968-990