Psychospołeczne aspekty poczucia bezpieczeństwa - IPSIR · (cyt za: Cieślak, Eliasz 2004, s....

Aleksandra Szymanowska

PSYCHOSPOŁECZNE ASPEKTYPOCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA

Streszczenie

Potrzeba bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Jej nieza-spokojenie uniemożliwia człowiekowi pełny rozwój, samorealizację i pozytywną ocenęjakości życia. W artykule przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w 2006 r. naogólnopolskiej próbie dorosłych Polaków, których celem było ustalenie, które z różnychzjawisk społecznych np. bezrobocia, przestępczości, kryzysu gospodarczego, alkoholi-zmu, narkomanii, agresji dzieci i młodzieży itp. Polacy oceniają jako szczególnie zagra-żające zarówno ich osobistemu bezpieczeństwu jak i ogółowi społeczeństwa polskie-go. Uzyskane wyniki porównano z wynikami analogicznych badań przeprowadzonychw 1996r., chcąc ustalić, czy w zakresie oceny zagrożeń płynących z tych zjawisk wystąpiływ ostatnich latach istotne zmiany.

Psycho-Social Aspects of the Sense of SafetyAbstract

The need of safety is one of the basic human needs. Its lack does not let peopledevelop themselves, it limits their fulfilment and the positive evaluation of quality of life.The article presents the analysis of the research conducted in 2006 on the population ofadult Poles. The aim of the research was to identify which of various social phenomenasuch as: unemployment, crime, economic crisis, alcoholism, drug addiction, aggressionin children and youth etc. are perceived by Poles as particularly threatening their ownsafety as well as the safety of the whole society. The results were then compared withthose obtained in similar research of 1996 in order to delineate the changes in the givenphenomena over the last years.

184 Aleksandra Szymanowska

Wprowadzenie

Pojęcie bezpieczeństwa oznacza stan braku zagrożeń, w rzeczy-wistości jednak stan taki nie istnieje, lub jest tylko chwilowy. Ponieważzagrożenia mogą dotyczyć różnych dóbr, mówiąc o bezpieczeństwiez reguły dodajemy o jakie lub czyje bezpieczeństwo chodzi.

Mówiąc o bezpieczeństwie narodowym mamy na myśli ogół wa-runków i instytucji chroniących obywateli oraz majątek narodowyprzed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego. Przez bezpieczeństwosocjalne rozumiemy zwykle realne gwarancje zaspokojenia potrzebsocjalnych jednostek i rodzin, stan wolności od niedostatku, lub obni-żenia poziomu życia przez utratę możliwości zarobkowania, chorobę,inwalidztwo, bezradność itp. (WE.PWN). Bezpieczny dom, to wspól-nota ludzi, związanych więzami emocjonalnymi, którzy darzą się sza-cunkiem i wspierają w trudnych sytuacjach. Bezpieczeństwo osobisteto stan, w którym jednostka może w pełni zaspakajać swoje potrzebyi rozwijać wszystkie swoje potencjalne zdolności. Bezpieczna szkołato szkoła, w której nie ma alkoholu, narkotyków i agresji. Bezpiecznemiasto to miasto, po którym można o dowolnej porze spacerować bezobawy, że zostanie się pobitym, okradzionym, zaczepionym.

Abraham Maslow, jeden z czołowych przedstawicieli psycholo-gii humanistycznej, twórca teorii hierarchii potrzeb, potrzebę bezpie-czeństwa lokuje zaraz po potrzebach fizjologicznych na dole hierarchiii zalicza ją do potrzeb podstawowych, instynktolidalnych, które mu-szą być bezwzględnie zaspokojone, aby człowiek mógł zachować życie,zdrowie, prawidłowo się rozwijać i samoaktualizować.

Na potrzebę bezpieczeństwa zdaniem Maslowa składa się sze-reg potrzeb, do których można m.in. zaliczyć: potrzebę stabilizacji,wolności od lęku i strachu, potrzebę struktury, porządku, prawa, moż-liwości uzyskania wsparcia itp., bo człowiek czuje się bezpiecznie, gdyświat w którym żyje jest uporządkowany, sprawiedliwy i przewidywalny(Maslow 1990, s. 76).

Niestety, na człowieka zawsze czyhały różne zagrożenia i aby sięprzed nimi bronić musiał podejmować działania zaradcze. Aby niedopuścić do wtargnięcia na własne terytorium obcych, a zwłaszczawrogów, którzy mogą pozbawić domowników życia, zdrowia lub mie-nia, otaczano domostwa, osady i miasta palisadami, murami, fosami.Obecnie nie ma już murów obronnych, ale domy i mieszkania zamyka-

Psychospołeczne aspekty poczucia bezpieczeństwa 185

ne są szczelnie, często na drzwi przeciwwłamaniowe, a w celu poprawybezpieczeństwa tworzy się też osiedla strzeżone.

Człowiek pierwotny bał się żywiołów, których niszczycielską siłęwiązał z gniewem bóstw, składał więc im ofiary aby zapewnić sobie ichprzychylność. Dzisiaj, dzięki zdobytej wiedzy człowiek nie boi się jużpiorunów, ale wiele osób obawia się negatywnych skutków promienio-wania stacji przekazujących sygnały telewizyjne, stąd liczne protestymieszkańców przeciwko montowaniu w pobliżu ich domostw urządzeńprzekaźnikowych.

Ochronie zdrowia ludzi żyjących w dawnych wiekach służyły amu-lety, talizmany jak również sztuki magiczne. Dzisiaj, aby zachowaćzdrowie ludzie mogą otrzymać pomoc lekarską, gdy są chorzy, a tak-że mogą profilaktycznie poddawać się badaniom, chociaż, jak wyni-ka z doniesień prasowych, stopień zainteresowania takimi badaniamiwśród Polaków, a zwłaszcza Polek jest znikomy, mimo, że np. badaniasłużące wczesnemu wykrywaniu raka są bezpłatne.

I. Potrzeba bezpieczeństwa i sposoby jej zaspakajania

Potrzeba bezpieczeństwa uruchamia szereg zachowań zwiększa-jących poczucie bezpieczeństwa. Do takich zachowań należy dążeniedo zdobycia wiedzy o zagrożeniach, poszukiwanie stałej pracy, ubez-pieczenia zdrowotne, rentowe, emerytalne, od bezrobocia itd., gro-madzenie oszczędności, robienie zapasów, uczestniczenie w grupach,które w sytuacji trudnej mogą udzielić wsparcia.

Zdaniem Maslowa przejawem poszukiwania bezpieczeństwa jestrównież tendencja do przyjmowania jakiejś filozofii, która czyni obrazwszechświata i człowieka we wszechświecie wystarczająco spójną i sen-sowną całością. Wielu osobom poczucie bezpieczeństwa, taki spójnyobraz świata, daje religia (Maslow 1990, s. 80).

Potrzeba bezpieczeństwa najbardziej widoczna jest u dziecii u neurotyków, bowiem zarówno dzieci jak i neurotycy reagują gwał-townie na każde zagrożenie. Człowiek dorosły wiele zagrożeń postrze-ga jako zadania, które musi rozwiązać, stara się ich istotę zrozumieć,poza tym potrafi lęk przed zagrożeniem ukrywać.

Jakkolwiek potrzeba bezpieczeństwa występuje u każdego czło-wieka, ludzie różnią się między sobą stopniem tolerancji na jej nie-


zaspokojenie. Osoby o osobowości neurotycznej, odczuwające stałyniepokój przed tym co może się zdarzyć często zamykają swoje życiew określonych bezpiecznych ramach, trzymając się wyłącznie tego coznane, pewne i przewidywalne. Ale są również i tacy, którzy świadomieposzukują ryzyka, sytuacji niebezpiecznych, nieprzewidywalnych, wte-dy bowiem dopiero czują, że żyją naprawdę. Ostatnio coraz częściejtakie osoby określa się mianem uzależnionych od adrenaliny.

Tak jak człowiek po zjedzeniu obfitego posiłku czuje się zwyklenajedzony, tak człowiek nie dostrzegający wokół siebie zagrożeń, po-winien się czuć bezpiecznie. Bywa jednak tak, że człowiek poszczącynie czuje głodu, a człowiek w sytuacji zagrażającej jego życiu, zdrowiuczy dobrostanowi nie czuje się zagrożony. Poczucie bezpieczeństwazależy bowiem nie tylko od wielkości realnych zagrożeń, ale równieżsposobu ich postrzegania, zasobów, w tym również dostępności wspar-cia, potrzebnych do poradzenia sobie z zagrożeniem oraz od cechosobowości człowieka.

Unikanie wszelkich sytuacji, z którymi wiąże się ryzyko lub prze-ciwnie, poszukiwanie takich ekstremalnych sytuacji wiąże się z typemtemperamentu, a zwłaszcza z reaktywnością i zapotrzebowaniem nastymulację. Osoby wysoko reaktywne silnie reagują na wszystkie dzia-łające na nich bodźce. Reakcją ich, zwłaszcza jeśli bodźce są nagłe,lub pochodzą z nieznanych źródeł, jest często lęk. Natomiast osobynisko reaktywne reagują wolniej i mają większe zapotrzebowanie nastymulacje niż osoby wysoko reaktywne (Strelau 1977 s. 716, Ekkman,Davidson 1999, s. 72).

Identyfikowanie różnych sytuacji czy zdarzeń jako zagrażającychosobistemu bezpieczeństwu w znacznej mierze związane jest z wie-kiem. Małe dziecko reaguje lękiem. gdy nagle zakłóci się jego spokój,wypuści z rąk, przestraszy ostrym dźwiękiem lub błyskiem światła, po-zbawi kontaktu z matką. Nieco starsze dzieci czują się zagrożone, gdymiędzy rodzicami dochodzi do kłótni, awantur, bijatyk, gdy rodzicestale wybuchają złością, grożą dzieciom karami lub stosują wobec nichprzemoc, zaniedbują je, a także, gdy z powodu nadużywania alkoholuprzez rodziców dziecko nie może przewidzieć co się w domu wydarzy.

Dzieci uczęszczające do szkoły boją się klasówek, odpytywania,a zwłaszcza utraty akceptacji kolegów, którzy w tym okresie stają siędla nich bardzo ważnym środowiskiem. Obecnie, zwłaszcza w dużychszkołach, dzieci i młodzież boją się agresji fizycznej rówieśników, wy-


muszeń rozbójniczych, zmuszania do określonych, nie akceptowanychzachowań, gróźb użycia niebezpiecznego narzędzia itp.

Młodzież wkraczająca w okres dorosłości, z jednej strony pra-gnie być samodzielna i całkowicie o sobie decydować, ale z drugiejstrony boi się tej wolności i samodzielności. Pojawiają się lęki związa-ne ze zdobyciem pracy, mieszkania i odpowiedzialnością za założonąrodzinę.

U ludzi dorosłych poczucie zagrożenia może pojawić się w sy-tuacji konfliktów małżeńskich, kłopotów wychowawczych, kryzysu go-spodarczego i możliwości utraty pracy, chorób własnych, a także dzieci,również w sytuacji, gdy docierają do nich informacje o kryzysie gospo-darczym, który w najbliższej przyszłości dotknie każdego obywatela,wzroście przestępczości, kłopotach finansowych służby zdrowia, któranie jest w stanie zapewnić odpowiedniej opieki i leczenia wszystkimpotrzebującym itp.

Ludzie starzy widzą zagrożenia w utracie zdrowia i sprawności,w konieczności korzystania z opieki, braku środków niezbędnych dozaspokojenia podstawowych potrzeb, a także zbliżającej się śmierci.

Zagrożenia mają różne źródła i różny charakter. Jeżeli daną sy-tuację w wyniku oceny pierwotnej człowiek ocenia jako krzywdę lubstratę, tzn. poniósł już określoną szkodę w postaci utraty wartościo-wych obiektów, lub jako zagrożenie, gdy antycypuje powstanie tejszkody, a w wyniku oceny wtórnej ocenia swoje zasoby poradzenia so-bie z tą sytuacją jako niewystarczające lub przekraczające jego zasoby,wówczas mówimy, że człowiek znalazł się w sytuacji stresowej.

Jeżeli stan jego dobrostanu został naruszony przez stratę lubkrzywdę — przeżywa żal, gniew, smutek, natomiast gdy przewidujeutratę cenionych wartości zaczyna się martwić, przeżywa lęk lub strach.(por. Heszen-Niejodek 2001, s. 470)

Zdaniem Folkman i Lazarusa, którzy stres określają jako „okre-śloną relację między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przezosobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażającajej dobrostanowi” (cyt. za Heszen-Niejodek 2001), w uznaniu sytuacjiza zagrażającą znaczącą rolę odgrywa nie tylko sposób postrzeganiajej znaczenia, ale również ocena własnych zasobów, koniecznych doporadzenia sobie z nią.

Zasobami koniecznymi do poradzenia sobie w sytuacji spostrze-ganej jako zagrożenie jest wiedza, doświadczenie, a także obecność


i wsparcie innych osób i instytucji do tego powołanych. Jak wynikaz licznych obserwacji w sytuacji zagrożenia człowiek czuje się lepiej,gdy ktoś bliski jest przy nim, ale poszukuje przede wszystkim kontaktuz osobami kompetentnymi, dla danego typu zagrożenia.

Dla rozwiązania problemu, który postrzegany jest jako zagroże-nie, w zależności od jego charakteru, człowiekowi może być potrzebnewsparcie instrumentalne, informacyjne, emocjonalne, lub wartościu-jące.

Umiejętność korzystania ze wsparcia w pewnym stopniu uzależ-niona jest od charakterystycznego dla danego człowieka stylu przywią-zania, czyli — innymi słowy — przekonania na temat siebie i innych.

Hazan, Shaver (1994) i Mikulincer (1998) wyróżnili trzy takiestyle.

1. Styl oparty na poczuciu bezpieczeństwa. Charakteryzuje onosoby, których potrzeba bliskości i bezpieczeństwa w dzieciństwie byłazaspokojona przez opiekunów. Dzięki temu ich kontakty z innymiosobami w okresie dorosłości charakteryzują się otwartością i brakiemlęku przed odrzuceniem.

2. Styl oparty na unikaniu jest charakterystyczny dla osób, którychpotrzeba bliskości i bezpieczeństwa w dzieciństwie nie była zaspokojo-na, a często, na skutek dystansu opiekunów — stłumiona. Takie osobyw okresie dorosłości mają opory przed szukaniem wsparcia, boją siębowiem obojętności innych na ich problemy lub wręcz odrzucenia ich.

3. Styl lękowo — ambiwalentny prezentują osoby, których po-trzeba bliskości w dzieciństwie nie była konsekwentnie zaspakajana,dlatego też boją się wchodzić w bliskie relacje z innymi, mimo, żeodczuwają potrzebę takich relacji. (cyt za: Cieślak, Eliasz 2004, s. 72).

Z badań przeprowadzonych przez Floriana, Mikulincera i Bu-choltza (1995) wynika, że osoby zakwalifikowane jako posiadającebezpieczny styl przywiązania spostrzegały wyższy poziom dostępnościwsparcia emocjonalnego i instrumentalnego niż badani posiadającyodmienne style przywiązania. (cyt. za: Cieślak, Eliasz 2004, s. 72)

Badania Cutrona, Hesslinga i Suhra (1997), których celem byłoustalenie związku między dwoma zmiennymi osobowościowymi —neurotycznością i ekstrawersją wykazały, że ekstrawersja jest związanaz rozbudowaną siecią wsparcia społecznego oraz, że wysoki poziomekstrawersji jest predykatorem szukania wsparcia społecznego jakosposobu radzenia sobie ze stresem. (cyt. za: Cieślak, Eliasz 2004, s. 78).


W obliczu realnych zagrożeń zdrowia, życia, utraty środków dożycia czy innych cennych wartości, osobiste zasoby poszczególnychjednostek, a także bliskich im osób są często niewystarczające, dla-tego muszą istnieć wyspecjalizowane służby, które nad ich bezpie-czeństwem będą czuwać. Aby człowiek mimo tych zagrożeń czuł siębezpiecznie, musi te służby postrzegać jako dostępne, kompetentne,dobrze zorganizowane i gotowe nieść pomoc, wtedy gdy znajdzie sięw niebezpieczeństwie.

Na ocenę powagi zagrożeń oraz możliwości uzyskania wsparciaduży wpływ mają osobiste doświadczenia człowieka i doświadczeniaosób mu bliskich, a także informacje podawane przez media. Nie-stety, często dla celów politycznych lub pijarowskich media bądź wy-olbrzymiają skalę zagrożeń, bądź też je lekceważą lub ich znaczenieminimalizują.

Kilka lat temu zarówno czytelnik prasy jak i telewidz karmiony byłbez przerwy informacjami o makabrycznych zabójstwach, napadach,wzroście przestępczości i niemal sanatoryjnych warunkach odbywaniakary przez sprawców tych przestępstw, którzy za swoje czyny powinniodczuć dolegliwość kary. Ponieważ tego typu informacje podawanebyły jako temat „ważny” niemal przez wszystkie gazety i wszystkiestacje telewizyjne, ich odbiorca nabierał przekonania, że nie możeczuć się bezpiecznie, gdyż w każdej chwili i on może stać się ich ofiarą.

Lęk osób starych i chorych potęgowany był przez informacje, żelekarze i pielęgniarki masowo wyjeżdżają z Polski, że w szpitalach niema nie tylko personelu ale i leków, że lekarze, którzy pozostali, weszliw porozumienie z firmami farmaceutycznymi i zapisują leki, na któ-re emeryta nie stać, że lekarze należą do najbardziej skorumpowanejgrupy zawodowej. Oczywiście wielu lekarzy wyjechało z Polski, wieleszpitali jest zadłużonych, w wielu brak leków, są oczywiście lekarze,którzy uzależniają przyjęcie do szpitala od otrzymania od pacjentalub jego rodziny odpowiedniej kwoty, ale przecież jest wielu wspania-łych lekarzy i patologicznych przypadków nie wolno uogólniać. Mimotrudności, jakie przeżywa służba zdrowia, tylko w wyjątkowych, zresz-tą niezmiernie rzadkich przypadkach, człowiek w sytuacji zagrożeniażycia pomocy nie otrzymuje.

Rodzice dzieci chodzących do szkół podstawowych, a także gim-nazjów straszeni byli i są zagrożeniami bezpieczeństwa ich dzieciw szkole, związanymi z narkomanią i agresją. Są oczywiście szkoły,


zwłaszcza duże, w których panuje duża anonimowość, w których roz-prowadzane są narkotyki, w których młodzież pije alkohol, w którychdochodzi do wymuszeń, pobić, ale nie dotyczy to przecież wszystkichszkół.

Ostatnio coraz częściej społeczeństwo polskie straszone jest kry-zysem gospodarczym. Jest to kryzys światowy i nie wiadomo jak sięon rozwinie, kiedy się skończy i jakie będą jego skutki. Przy tak wieluniewiadomych trudno jest opracować skuteczne metody przeciwdzia-łania jego skutkom. W tej sytuacji ci, którzy posiadają oszczędnościboją się, że je stracą, ci co mają kredyty boją się, że nie będą w stanieich spłacić, ci, którzy pracują w zakładach, które swoich produktów niemogą sprzedać boją się utraty pracy, a ci, którzy jej już nie mają bojąsię, że w kasie państwowej zabraknie funduszy na pomoc społeczną.

II. Prezentacja wyników badań

1 . O c e n a z a g r o ż e ń b e z p i e c z e ń s t w ao g ó ł u s p o ł e c z e ń s t w a p o l s k i e g o

z e s t r o n y r ó ż n y c h z j a w i s k s p o ł e c z n y c h

Ocena zagrożeń inaczej wypada gdy dotyczy ogółu społeczeń-stwa, inaczej gdy człowiek ocenia własne bezpieczeństwo i wskazujesytuacje, które jemu osobiście mogą zagrozić.

W 2006 r. w ramach realizacji programu badawczego nt. „Opi-nie i postawy społeczeństwa polskiego wobec przestępstw, zachowańpatologicznych i kontrowersyjnych oraz środków kontroli nad tymi za-chowaniami” finansowanego przez Ministerstwo Nauki i SzkolnictwaWyższego (nr 1H02A01530), którego kierownikiem był prof. TeodorSzymanowski przeprowadzono ogólnopolskie badania postaw Pola-ków wobec przestępstw i karania. Ponieważ na opinie i postawy wo-bec przestępstw wpływ mogą mieć rodzaje identyfikowanych zagrożeńi ocena bezpieczeństwa ogółu Polaków, a także osobistego bezpieczeń-stwa, przedstawiono badanym listę różnego typu zjawisk prosząc abyocenili, które z nich zagrażają ogółowi społeczeństwa, a w którychz nich widzą osobiste zagrożenie. Badania przeprowadzone zostałyprzez OBOP na reprezentatywnej próbie ludności Polski w wieku po-wyżej 15 lat.


Ponieważ podobne pytania zadano badanym również w 1993 r.(Szymanowska, Szymanowski 1996) w tabeli 1 przedstawiono informa-cje o tym, które ze zjawisk ocenianie były jako najbardziej zagrażająceogółowi Polaków w 1993 i 2006 r.

Jeżeli porównamy odsetki badanych uznających dane zjawiskoza najbardziej zagrażające bezpieczeństwu społeczeństwa polskiegow 1993 i 2006 r. to okazuje się, że w przeważającej liczbie przypad-ków niewiele się one różnią. Znaczące różnice w opiniach dotycządostępu do broni palnej, który w 1993 za najbardziej zagrażająceuznało 20% badanych, a w 2006 r. tylko 1%. Zmalał też wyraź-nie odsetek badanych uznających za zjawisko najbardziej zagraża-jące bezpieczeństwu społeczeństwa zły stan zdrowia z 12% do 4%.O 7 punktów procentowych niższy jest też odsetek badanych uznają-cych za najpoważniejsze zjawisko zagrażające przestępczość (z 63%do 56%). Wyraźny wzrost odsetka badanych uznających dane zjawi-sko za najbardziej zagrażające odnotowuje się jedynie w przypadkułapownictwa, które za zagrażające w 1993 r. uznało 4%, a w 2006 r.— 14%.

Na liście zjawisk szczególnie zagrażających bezpieczeństwu Pola-ków zarówno w 1993 i 2006 znalazły się przestępczość i bezrobocie1

(ponad 50% wskazań) następnie alkoholizm, narkomania, ubóstwoi niewłaściwe rządy (około 20% wskazań).

Na zagrożenie przestępczością istotnie najczęściej wskazywałyosoby w wieku 30–39 lat (84%) i osoby w wieku powyżej 60 lat (83%),

1 Należy podkreślić, że w omawianych badaniach przedstawiano respondentomlistę zjawisk i zachowań, z których wybierali oni takie, które uważali za najbardziejzagrażające. Otóż, występuje ogólna prawidłowość; wyższe poczucie zagrożenia prze-stępczością ujawniają te sondaże, w których zagadnienie to badane było przy pomocypytań „zamkniętych” o skategoryzowanych odpowiedziach, uwzględniających zagroże-nie przestępczością, zwłaszcza wtedy, gdy badacze umieszczają przestępczość na po-czątku listy zagrożeń do wyboru przez respondenta. Gdy w badaniach stosowane są tzw.pytania otwarte — przestępczość i poczucie zagrożenia przestępczością przesuwa się nadalszy, odległy plan wśród postrzeganych i odczuwanych, jako zagrożenie, problemówspołecznych. Dlatego wydaje się, że w osobistym doświadczeniu Polaków przestępczośći zagrożenie przestępczością wydaje się być problemem dość marginalnym; zdecydowa-nie na czele postrzeganych i odczuwanych problemów jest bezrobocie, pijaństwo, złystan zdrowia, problemy z jego ochroną czy też ubóstwo. To te zjawiska, a nie przestęp-czość, były i są współcześnie podłożem zgeneralizowanego lęku i poczucia zagrożenialudzi. Przyp. red. J. Kwaśniewskiego.


Tabela 1. Zjawiska szczególnie zagrażające bezpieczeństwu społeczeństwa polskiego(%)

Zjawisko 1993 2006Różnica

w punktachprocentowych

Przestępczość 63 56 −7

Bezrobocie 52 55 +3

Alkoholizm 24 22 −2

Narkomania 19 21 +2

Agresja dzieci i młodzieży — 20 —

Ubóstwo 16 19 +3

Niewłaściwe rządy 21 17 −4

Nadużycia gospodarcze 14 16 +2

Łapownictwo 4 14 +10

Masowe wyjazdy Polaków — 11 —

Kryzys gospodarczy 21 — —

Sytuacja gospodarcza — 7 —

Bezdomność 5 7 +2

Odchodzenie od zasad moralnych −1 — —

Zły stan zdrowia 12 4 −8

Apatia i obojętność społeczeństwa 4 3 −1

Populizm — 2 —

Zły stan środowiska 1 2 +1

Dążenie do konsumpcji — 1 —

Łatwy dostęp do broni 20 1 −19

Masowy napływ cudzoziemców 10 1 −9

Wszystkie w tym samym stopniu 10 — —

Trudno powiedzieć 0,3 8 +7,7

Źródło: dane z 1993 r. — A. Szymanowska, T. Szymanowski 1996, dane z 2006 r. —A. Szymanowska 2008.

osoby żyjące w związkach małżeńskich (81%), bierne zawodowo tj. go-spodynie domowe (91%) i emeryci oraz renciści (83%), osoby ocenia-jące swoją sytuację materialną jako złą (84%) deklarujące prawicowe


poglądy polityczne (81%), i określające się jako wierzące i regularniepraktykujące (81%). (Szymanowska 2008, s. 24).

Aby móc prawidłowo ocenić zagrożenie bezpieczeństwa ze stro-ny przestępczości należy sięgnąć do opracowań naukowych opartycho analizę danych statystyki policyjnej i sądowej, a i wtedy, na co zwra-ca uwagę szereg autorów (por. Szymanowski 2004, Frieske 2002),prawidłowa ocena może sprawiać poważne trudności, choćby z te-go względu, iż statystyki nie uwzględniają tzw. ciemnej liczby prze-stępstw. Większość ludzi swoje oceny stopnia zagrożenia opiera nainformacjach o przestępstwach podawanych przez media, rzadziej nawłasnych doświadczeniach lub swoich bliskich, a tylko nieliczni sięgajądo opracowań naukowych.

Aby ustalić, skąd Polacy czerpią wiedzę o przestępczości zapytanobadanych, co przede wszystkich kształtuje ich poglądy na ten temat.Dla 71% respondentów źródłem wiedzy o zagrożeniu, jakie stwarzaprzestępczość są przede wszystkim media, 23% badanych swoje opinieukształtowało na podstawie własnych doświadczeń lub doświadczeńswoich bliskich, dla 5% badanych źródłem wiedzy o przestępczości sąopracowania naukowe, a 2% wskazało jeszcze inne źródła.

Na środki masowego przekazu jako źródło wiedzy najczęściejwskazywały kobiety (75%), osoby w wieku powyżej 60 lat (78%), ży-jące w związkach małżeńskich (75%), zamieszkałe na wsi (76%), po-chodzące z regionu małopolskiego (79%), a także osoby bezrobotne(86%), emeryci (79%), osoby deklarujące się jako wierzące i regular-nie praktykujące (75%).

Człowiek, którego wiedza o przestępczości pochodzi główniez mediów, które chcąc przyciągnąć czytelnika lub widza, starają sięeksponować wydarzenia szczególnie szokujące może sądzić, że prze-stępczość w Polsce charakteryzuje się popełnianiem zabójstw, zgwał-ceń, rabunków, wymuszeń rozbójniczych, znęcaniem się nad dziećmi,kradzieżami samochodów oraz prowadzeniem pojazdów w stanie nie-trzeźwości, podczas gdy najgroźniejsze przestępstwa, takie jak zabój-stwa, zgwałcenia, rozboje, czy znęcanie się nad dzieckiem stanowiąznikomy odsetek całej przestępczości (por. Szymanowski 2002).

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Andrzeja Siemasz-kę, nie ma korelacji między rozmiarami przestępczości a poziomemlęku przed nią. A zatem można stwierdzić, że lęk przed przestępczo-ścią jest indukowany przez inne czynniki.


Jednym z istotnych czynników mającym wpływ na poziom lękuprzed przestępczością jest ocena skuteczności działań policji. Wzrostprzekonania o skuteczności pracy policji zmniejsza lęk przed prze-stępczością i odwrotnie — spadek przekonania o skuteczności pracypolicji wpływa na wzrost poziomu lęku przed nią. (Siemaszko 2001,s. 112)

Drugim zjawiskiem uznanym przez badanych za szczególnie nie-bezpieczne, zagrażające całemu społeczeństwu polskiemu było zarów-no w 1993 r. jak i 2006 bezrobocie. Wskazało je ponad 50 procentbadanych.

Na bezrobocie jako zagrożenie wskazywali przede wszystkim lu-dzie młodzi w wieku 15–19 lat (63%), legitymujący się wykształceniempodstawowym (60%), zamieszkali w miejscowościach liczących od 20do 100 tys. mieszkańców, pochodzący z regionu dolnośląskiego (61%),będący najczęściej uczniami lub studentami (66%), deklarujący pra-wicowe poglądy polityczne (60%). (Szymanowska 2008 s.27).

W okresie PRL, problem bezrobocia formalnie nie istniał, a na-wet na podstawie ustawy o pasożytnictwie społecznym osoby uchy-lające się od pracy były karane. Przerosty w zatrudnieniu, przestojew działalności hamowały zarówno wzrost płac, jak i wzrost wydajnościpracy, ale pewność zatrudnienia, niezależnie od poziomu kwalifikacjii wydajności pracy dawały Polakom poczucie bezpieczeństwa.

Na początku okresu transformacji ustrojowej, w wyniku uwol-nienia sfery zatrudnienia pojawiło się bezrobocie, jako zjawisko odczasu II wojny światowej Polakom nieznane. Początkowo, zwłaszczagdy dotykało osób mało wydajnych w pracy, nie mających kwalifika-cji, spotykało się z przyzwoleniem społecznym, łączono je bowiem zezmianami zasad funkcjonowania gospodarki w kierunku modelu ryn-kowego. Z czasem, gdy zaczęto zamykać całe zakłady pracy i stopabezrobocia zaczęła w szybkim tempie rosnąć, pojawił się dość po-wszechny lęk przed utratą pracy.

Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego w 1993 r.stopa bezrobocia wynosiła 16,4%, w 2001 r. — 17,4%, w 2003 r. —20%, w 2005 r. — 17,6% a w 2006 r. — 14,9%. (Rocznik Statystyczny— dane na 31 grudnia każdego roku).

W ostatnich latach nastąpiły korzystne zmiany w zatrudnieniu.Zwłaszcza w dużych miastach stopa bezrobocia spadła do kilku pro-cent np. w Warszawie i Poznaniu stopa bezrobocia w czerwcu 2007 r.


wynosiła 3,9%, w Katowicach — 4,4%, w Krakowie — 4,6%. Te ko-rzystne zmiany nie dotyczyły jednak nadal małych miasteczek i wsi,gdzie bezrobocie jest ogromne, a ofert pracy nie ma. Wysoka stopabezrobocia w 2007 r. występowała zwłaszcza w powiecie szydłowieckim(33,7%), braniewskim (32,2%), bartoszyckim (31,6%), białogardzkim(31,3%), węgorzewskim (30,3%). (cyt. Za: Kowalski 2007).

Obecnie, na skutek kryzysu gospodarczego, stopa bezrobocia,zwłaszcza w regionach gdzie zlikwidowano duże zakłady przemysłoweznów wydatnie wzrosła i nie wiadomo czy nadal nie będzie wzrastać.

2 . O c e n a z a g r o ż e ń o s o b i s t e g o b e z p i e c z e ń s t w az e s t r o n y r ó ż n y c h z j a w i s k s p o ł e c z n y c h

Jak już wcześniej wspomniano ocena różnych zjawisk jako zagra-żających bezpieczeństwu całego społeczeństwa nie musi się pokrywaćz oceną tych samych zjawisk jako zagrażających osobistemu bezpie-czeństwu. Ocena własnego bezpieczeństwa opiera się bowiem przedewszystkim na ocenie własnych zasobów — umiejętności radzenia so-bie z sytuacjami trudnymi, posiadanych oszczędności, stanu zdrowia,kręgu osób, które mogą udzielić wsparcia itp. jak również na własnychdoświadczeniach.

Aby poznać opinie Polaków na temat zjawisk, które postrzegająjako zagrażające im osobiście poproszono badanych aby z listy zjawiskwybrali te, które oceniają jako najbardziej godzące w ich poczuciebezpieczeństwa.

Uzyskane dane na ten temat przedstawiono w tabeli nr 2.Za zjawiska wskazywane jako najbardziej zagrażające bezpie-

czeństwu osobistemu należy uznać, podobnie jak w przypadku zja-wisk zagrażających całemu społeczeństwu, bezrobocie i przestępczość,a także zły stan zdrowia, niewłaściwe rządy, ubóstwo, i sytuację gospo-darczą, niemniej odsetek badanych, którzy zjawiska te uznali za zagra-żające im bezpośrednio, poza stanem zdrowia, wyraźnie się zmniejszył.

Na bezrobocie jako sytuację, która może im zagrażać, wskazywaliistotnie częściej ludzie młodzi, w wieku do 30 lat (49%) niż w wiekuponad 60 lat (9%), co wydaje się w pełni zrozumiałe. Ponadto bezro-bocie, jako największe osobiste zagrożenie częściej postrzegały osobylegitymujące się średnim wykształceniem (40%) niż wyższym (26%),osoby zamieszkałe na wsiach (35%) niż w dużych miastach (28%),


Tabela 2. Ocena zjawisk uznanych za najbardziej zagrażające osobistemubezpieczeństwu Polaków w 1993 i 2006 r. (%)

Zjawisko 1993 rok 2006 rokRóżnica

w punktachprocentowych

Bezrobocie 39 33 −6

Przestępczość 40 30 −10

Zły stan zdrowia 21 26 +5

Niewłaściwe rządy 29 22 −7

Agresja dzieci i młodzieży — 17 —

Ubóstwo 25 15 −10

Sytuacja gospodarcza — 15 —

Kryzys gospodarczy 36 — —

Apatia i obojętność ludzi 10 10 0

Alkoholizm 10 8 −2

Nadużycia gospodarcze 7 8 +1

Odchodzenie od zasad moralnych — 8 —

Zły stan środowiska naturalnego 30 7 −23

Łapownictwo 3 6 +3

Narkomania 4 5 +1

Zła praca, lenistwo 5 4 −1

Masowe wyjazdy młodych Polaków — 4 —

Bezdomność 3 3 0

Dążenie do konsumpcji — 2 —

Populizm — 2 —

Łatwy dostęp do broni 11 2 −9

Masowy napływ cudzoziemców zeWschodu 7 1 −6

Wszystko w tym samym stopniu 1 — —

Trudno powiedzieć 1 8 +7

Źródło: dane z 1993 r. — A. Szymanowska T. Szymanowski 1996, z 2006 r. — A. Szy-manowska 2008.

oraz oceniające swą sytuację jako złą (36%), deklarujące poglądy cen-trolewicowe (35%) osoby niewierzące i niepraktykujące (39%).


Drugim zjawiskiem, które w opiniach badanych może zagrażaćich osobistemu bezpieczeństwu jest przestępczość, którą wskazało30% badanych. Osobiste zagrożenie przestępczością wskazywane jestpodobnie często przez kobiety i mężczyzn oraz niezależnie od wie-ku. Stwierdzono natomiast, że nieco częściej przestępczości boją sięmieszkańcy miast liczących od 20 do 100 tys. mieszkańców (47%)niż mieszkańcy wsi (27%). Częściej na przestępczość jako zagrożeniewskazywali też mieszkańcy regionu wielkopolskiego (38%) niż kato-wickiego (22%). Stwierdzono również, że istotnie częściej przestęp-czości obawiają się gospodynie domowe (38%) niż aktywni zawodowo,a zwłaszcza rolnicy (20%) oraz osoby oceniające swoją sytuację mate-rialną jako przeciętną (32%).

Na pytanie, czy badani obawiają się, że mogą stać się ofiarą prze-stępstwa w pobliżu swego miejsca zamieszkania 17% stwierdziło, żezdecydowanie się tego obawia , a 36%, że raczej się obawia czyli łącz-nie 53% przeżywa lęk przed staniem się ofiarą przestępstwa w pobliżuswego miejsca zamieszkania. Obaw takich natomiast nie przeżywa45% badanych, a pozostali nie byli w stanie na to pytanie odpowie-dzieć.

W badaniach CBOS przeprowadzonych w 2006 odsetek przeży-wających obawy związane z możliwością stania się ofiarą przestępstwabył tylko nieco wyższy, wynosił bowiem 55%. W 2007 r. odsetek Pola-ków obawiających się przestępczości spadł do 43%.

W tabeli 3 przedstawiono informacje dotyczące odsetka bada-nych deklarujących obawy związane z zagrożeniem przestępczościąustalone w badaniach prowadzonych przez CBOS od 1996 r.

Tabela 3. Deklaracje badanych dotyczące obaw związanych z możliwością stania sięofiarą przestępstwa (%)

Obawy związanez przestępczością

1996 1998 2000 2002 2004 2006 2007

TAK 67 62 67 66 63 55 44

NIE 30 35 31 32 36 43 54

Trudno pow. 3 3 2 2 1 2 2

Źródło: Strzeszewski 2007 — komunikat CBOS.

Wyraźny wzrost poczucia osobistego bezpieczeństwa i osłabie-nie lęku przed staniem się ofiarą przestępstwa nie wynika ze spadku


przestępczości lecz, jak można sądzić, z nagłaśnianych przez mediainformacji o walce z przestępczością, a także z rzeczywistej poprawyskuteczności pracy Policji.

Kolejne miejsce wśród zjawisk najbardziej zagrażających osobi-stemu bezpieczeństwu Polaków zajmuje zły stan zdrowia, który zanajbardziej szkodliwe zjawisko uznała ¼ badanych. Odsetek bada-nych wskazujących na stan zdrowia jako zagrożenie ich osobistegobezpieczeństwa wzrasta wraz z wiekiem. I tak wśród osób w wieku15–19 lat wynosi on 11%, w wieku 40–49 lat — 24%, 50–59 lat —30%, a wśród osób w wieku powyżej 60 lat — już 50%. Wzrost ten jestw pełni zrozumiały, gdyż wraz z wiekiem ujawniają się różne choro-by, następuje spadek sprawności zarówno fizycznej jak i psychicznej,co zmusza człowieka do większej koncentracji na stanie swego zdro-wia.

Na zagrożenie osobistego bezpieczeństwa w związku ze stanemzdrowia, poza osobami starszymi, istotnie częściej wskazywały oso-by z wykształceniem podstawowym (32%) niż wyższym (23%), za-mieszkałe na wsi (27%), oceniające swoją sytuację materialną jako złą(33%), deklarujące prawicowe poglądy polityczne (33%).

W porównaniu do 1993 r. odsetek obawiających się o swoje zdro-wie Polaków wzrósł z 21% do 26%. Wzrost ten może być wynikiemstarzenia się społeczeństwa polskiego, a więc zwiększonego zapotrze-bowania na opiekę lekarską, wysokimi kosztami specjalistycznego le-czenia i lekarstw, a także często powtarzanymi informacjami na tematkryzysu polskiej służby zdrowia, która nie jest w stanie objąć właściwąopieką lekarską wszystkich chorych.

Blisko 1⁄5 badanych za największe zagrożenie swego bezpieczeń-stwa uznało niewłaściwe rządy, i co ciekawe, zagrożenie związanez niewłaściwymi rządami było częściej wskazywane jako osobiste za-grożenie, niż zagrożenie bezpieczeństwa w skali całego społeczeństwa.

Na ten rodzaj zagrożenia najczęściej wskazywały osoby w wieku30–39 lat (26%), legitymujące się wyższym wykształceniem (27%),oceniające swoją sytuację materialną jako dobrą (28%), pracującew administracji państwowej (33%).

Kolejne miejsce wśród zjawisk zagrażających osobistemu bez-pieczeństwu zajmuje agresja dzieci i młodzieży. Na to zjawisko jakozagrażające wskazywały osoby najmłodsze w wieku 15–19 lat, miesz-kające zwłaszcza w dużych miastach.


W ostatnich latach, na skutek drastycznych wypadków jakiemiały miejsce w szkołach, podejmowano różne działania mają-ce na celu poprawę bezpieczeństwa uczniów. Ministerstwo Edu-kacji Narodowej zleciło w 2005 r. CMPP-P przeprowadzenie ba-dań, których celem było ustalenie jak w opinii nauczycieli-wycho-wawców przedstawia się bezpieczeństwo szkół, czy dochodzi w nichdo agresji i przemocy, wymuszeń, czy dzieci i młodzież naduży-wają alkoholu, czy mają kontakt z narkotykami, czy bezpiecznejest najbliższe otoczenie szkoły i jakie działania podjęła dyrek-cja szkół oraz nauczyciele aby zapewnić uczniom pełne bezpie-czeństwo.

Badaniami miało być objętych 700 wylosowanych szkół podstawo-wych oraz 700 gimnazjów, uwzględniając przy losowaniu liczbę wszyst-kich szkół w poszczególnych województwach oraz typ miejscowościw której zlokalizowana jest szkoła. Nie wszystkie szkoły przystąpiły dobadań, w efekcie otrzymano ankiety z 1141 szkół.

Jak wynika z przeprowadzonych badań jedynie w 26,9% szkółpodstawowych i 32,3% gimnazjów występują, zdaniem nauczycieli za-chowania agresywne często i bardzo często. Uwzględnienie wielkościszkoły i wielkości miejscowości w której jest położona wykazało, żena występowanie agresji w szkole, a także innych negatywnych zjawiskistotnie częściej wskazywali nauczyciele uczący w szkołach dużych,istotnie częściej również w szkołach zlokalizowanych w dużych miej-scowościach.

Jakkolwiek badania były anonimowe, badani nauczyciele prawdo-podobnie bali się ujawnić rzeczywiste rozmiary negatywnych zjawiskdążąc do tego aby przedstawić szkołę w której pracują w jak naj-lepszym świetle, pomniejszając znaczenie szkodliwych zjawisk, któ-re w nich występują. Nie można też wykluczyć tego, że nauczycieleo tym co dzieje się między uczniami po prostu nie zawsze wiedzą.W bardzo wielu szkołach, zwłaszcza w dużych miastach zatrudnionopracowników ochrony i być może w tej sytuacji nauczyciele poczulisię zwolnieni z obowiązku dbania o bezpieczeństwo swoich uczniów(Szymanowska 2006).

Z badań Janusza Surzykiewicza i Krystyny Ostrowskiej prze-prowadzonych w ostatnich latach w szkołach polskich wynika, żenie ma szkół całkowicie wolnych od agresji. Poza agresją fizycz-ną polegającą na popychaniu, biciu, przewracaniu dość powszech-


ny jest wandalizm, a także wymyślanie, obrażanie, obgadywanie,ośmieszanie zarówno kolegów jak i nauczycieli (Ostrowska, Surzy-kiewicz 2005).

3 . R e l a c j e m i ę d z y o c e n a m i z a g r o ż e ń b e z p i e c z e ń s t w ao s o b i s t e g o i b e z p i e c z e ń s t w a o g ó ł u s p o ł e c z e ń s t w a

p o l s k i e g o z e s t r o n y t y c h s a m y c h z j a w i s k s p o ł e c z n y c h

Wśród wszystkich zjawisk przedstawionych osobom badanym niema takich, które uznane byłyby przez wszystkich za zagrażające ichosobistemu bezpieczeństwu. To, czego ludzie się boją zależy bowiemmiędzy innymi od wieku, poziomu wykształcenia, stanu cywilnego,oceny własnej sytuacji materialnej, wielkości miejsca zamieszkania,regionu Polski w którym zamieszkują, czasami również od stosun-ku do religii i deklarowanych poglądów politycznych, nie mówiąc jużo pewnych cechach osobowości jak np. poziomu lękliwości, odpor-ności na stres, sposobów radzenia sobie z problemami, umiejętnościposzukiwania i korzystania ze wsparcia społecznego, zapotrzebowaniana stymulację, poczucia sprawstwa, poczucia umiejscowienia kontro-li itp.

Na zakończenie w tabeli 4 przedstawiono zestawienie wskazań naposzczególne zjawiska jako zagrożenia w skali całego społeczeństwai zagrożenia osobistego.

Aby ustalić, czy osoby, które postrzegają określone zjawiska spo-łeczne jako źródła zagrożenia ich osobistego bezpieczeństwa, uważająże zagrażają one również całemu społeczeństwu, dokonano pogłę-bionej analizy statystycznej wyników w wyniku której stwierdzono, żeistnieje zależność między postrzeganiem niekorzystnych, czy wręczpatologicznych zjawisk społecznych jako szkodliwych i zagrażającychzarówno osobistemu jak i powszechnemu bezpieczeństwu wszystkichobywateli.

Mimo istnienia tych zależności, gdy porównuje się oceny oso-bistego bezpieczeństwa badanych z ocenami zagrożeń w skali całegospołeczeństwa można stwierdzić, że osobiste bezpieczeństwo ocenianejest zdecydowanie wyżej, niż bezpieczeństwo ogółu Polaków. Wyjątekstanowi tu jedynie zagrożenie zdrowia, które jako osobiste zagrożeniebyło zdecydowanie częściej wskazywane, niż jako zagrożenie całegospołeczeństwa.


Tabela 4. Ocena zagrożeń bezpieczeństwa społecznego i zagrożeń osobistegobezpieczeństwa w 2006 r. (%)

ZjawiskoZagrożenie bezpieczeństwa Różnica

punktówprocentowychw skali kraju osobistego

Przestępczość 56 30 26

Bezrobocie 55 33 22

Alkoholizm 22 8 14

Narkomania 21 5 16

Agresja dzieci i młodzieży 20 17 3

Ubóstwo 19 15 4

Niewłaściwe rządy 17 22 5

Nadużycia gospodarcze 16 8 8

Łapownictwo 14 6 8

Masowy wyjazdy młodych Polaków 11 4 7

Sytuacja gospodarcza 7 15 8

Odchodzenie od zasad moralnych 7 8 1

Bezdomność 7 3 4

Łatwy dostęp do broni 4 2 2

Zły stan zdrowia 4 26 22

Apatia i obojętność ludzi 3 10 7

Zła praca, lenistwo 3 4 1

Populizm 2 2 0

Zły stan środowiska 2 7 5

Dążenie do konsumpcji 1 2 1

Masowy napływ cudzoziemców 1 1 0

Trudno powiedzieć 1 8 7

Źródło: A. Szymanowska 2008.

Podsumowanie

• Jak wynika z przedstawionych wyników badań, w 2006 r. Polacyistotnie mniej zjawisk społecznych w porównaniu do 1996 r. iden-tyfikowali jako źródła zagrożeń zarówno osobistego bezpieczeń-stwa jak i bezpieczeństwa całego społeczeństwa. Wyniki wska-


zujące na wzrost poczucia bezpieczeństwa potwierdzają równieżbadania przeprowadzane w 2007 r. przez CBOS jak i w ramachDiagnozy Społecznej.

• Porównując odsetek badanych wskazujących na zjawiska zagra-żające bezpieczeństwu całego społeczeństwa w 1996 i 2006 r. zna-czące różnice odnotowano w przypadku łapownictwa i dostępu dobroni palnej. W 2006 r. na łapownictwo jako zagrożenie wskazało14% badanych, a w 1996 r. jedynie 4% (różnica wynosi 10 punk-tów procentowych). Inaczej natomiast przedstawia się stosunekdo posiadania brani. W 1996 r. łatwy dostęp do broni za zagra-żające wskazało 20% badanych, w 2006 r. jedynie 1%, okazałosię bowiem, że dostęp do broni palnej nie wpłynął na wzrost czy-nów dokonywanych przy jej pomocy (różnica wynosi 19 punktówprocentowych).

• Zmiany jakie zaszły w ocenie przedstawionych badanym zja-wisk jako zagrożeń osobistego bezpieczeństwa dotyczą zagroże-nia związanego ze złym stanem środowiska naturalnego, którew 1996 r. uznało za zagrażające 30% badanych a w 2006 r. jedynie7% (różnica wynosi 23 punkty procentowe). W okresie porów-nywanych 10 lat o 10 punktów procentowych spadł też odsetekbadanych wskazujących jako zagrożenie przestępczość i ubóstwo.

• Wskazując konkretne zjawiska badani znacznie częściej uznawa-li je za zagrożenia bezpieczeństwa całego społeczeństwa niż ichosobiście. Te różnice w ocenach wynikają z różnych źródeł wie-dzy na temat zagrożeń. Osobiste bezpieczeństwo badani ocenialina podstawie osobistych doświadczeń jak również doświadczeńswoich rodzin i kręgu znajomych. Natomiast przy ocenie przed-stawionych zjawisk jako potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwacałego społeczeństwa badani opierali się na informacjach z me-diów, które przedstawiają świat jako groźny i niebezpieczny.

• Znacznie częściej zagrożenie zarówno swego osobistego bez-pieczeństwa jak i bezpieczeństwa całego społeczeństwa widziaływ różnych zjawiskach kobiety niż mężczyźni, osoby starsze niżmłodsze, osoby nieaktywne zawodowo niż pracujące.

• Zjawiskami najczęściej wskazywanymi przez badanych jako za-grażające były: przestępczość i bezrobocie. Gdyby badania prze-prowadzone były w 2009 r. na pewno jako zjawisko zagrażającespołeczeństwu polskiemu, wskazywany byłby kryzys gospodarczy.


Badania przedstawione w niniejszym opracowaniu przeprowa-dzone zostały w 2006 r. czyli trzy lata temu. Jak wspomniano w pierw-szej części tej pracy, aby człowiek mógł się czuć bezpiecznie musi byćwolny od lęku o najbliższą przyszłość. Sytuację taką zapewnia mu życiew warunkach względnie stabilnych, w świecie w którym panuje porzą-dek i przestrzegane są prawa, w świecie w którym człowiek w obliczunieszczęścia nie zostaje sam lecz może liczyć na pomoc i wsparciespołeczne.

Przez ostatnie trzy lata wiele się w Polsce zmieniło. Przede wszyst-kim trzeba podkreślić, że spadła przestępczość, której wielu Pola-ków bardzo się obawia. Wyraźny spadek bezrobocia, w którym więk-szość Polaków widzi również zagrożenie bezpieczeństwa, odnotowanyw ubiegłych latach, okazał się niestety krótkotrwały, bowiem świato-wy kryzys gospodarczy, który jakkolwiek nie dotknął jeszcze Polskiw takim stopniu jak kraje zachodnie, spowodował już likwidację wieluzakładów i zahamował wzrost inwestycji. Wydaje się jednak, że po-czucie bezpieczeństwa Polaków może zaburzać nie tyle sam wzrostbezrobocia, co sytuacja zagrożenia bezrobociem, a zwłaszcza kryzy-sem, którego skutków nikt, a zwłaszcza przeciętny obywatel nie jestw stanie przewidzieć. Oczywiście państwo musi być przygotowanena to, że i w Polsce kryzys wystąpi, rząd musi podejmować odpo-wiednie działania, które skutki kryzysu będą łagodzić, stałe jednakpodnoszenie tematu kryzysu przez media i prominentnych polity-ków opozycji oraz straszenie nim społeczeństwa nie wydaje się właś-ciwe.

Człowiek stojąc wobec trudnej sytuacji może ją potraktowaćjako zadanie, zmobilizować się do działania, szukać racjonalnychrozwiązań. Od wielu lat wzrasta w Polsce liczba młodych ludzi,dobrze wykształconych, którzy wierzą w to, że los ich w znacz-nej mierze od nich samych zależy i których własne zasoby dowalki z sytuacjami trudnymi, dzięki otwartości, przedsiębiorczościi mobilności są nieporównywalnie większe niż starszego pokole-nia.

Należy mieć nadzieję, że Polacy, zwłaszcza ci młodzi i dobrze wy-kształceni, podobnie jak ich rodzice i dziadkowie, którzy wielokrotniejuż zdawali egzamin w trudnych sytuacjach, nie poddadzą się i trud-ne sytuacje przed którymi staną potraktują jak wyzwanie i okazję dosprawdzenia się.


Literatura cytowana

Cieślak R., Eliasz A. (2004), Wsparcie społeczne a osobowość, w: H. Sęki R. Cieślak (red), Wsparcie społeczne, stres, zdrowie, PWN.

Ekkman P., Davidson R. J. (1999), Natura emocji, GWN.Heszen-Niejodek I. (2001), Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie, w:

J. Strelau (red), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, GWN.Kowalski (2007), Bezrobocie w największych miastach nie przekracza 7%,

„Dziennik” z 2 lipca 2007.Maslow A. (1990), Motywacja i osobowość, Instytut Wyd. PAX.Ostrowska K., Surzykiewicz J. (2005), Zachowania agresywne w szkole. Badania

porównawcze 1997 i 2003, Wyd. CMPP-P.Siemaszko A. (2001), Kogo biją, komu kradną. Przestępczość nierejestrowana

w Polsce i na świecie. Warszawa: Wyd. Instytutu Wymiaru Sprawiedliwo-ści–Oficyna Naukowa.

Strelau J. (1977), Temperament, w: T. Tomaszewski (red), Psychologia, PWN.Szymanowska A. (2006), Raport z badań ankietowych dotyczących bezpieczeń-

stwa w szkole, cz. I. — maszynopis.Szymanowska A. (2008), Polacy wobec przestępstw i karania, Wyd. UW.Szymanowska A., Szymanowski T. (1996), Opinia społeczna w Polsce o nie-

których zachowaniach patologicznych, kontrowersyjnych, przestępstwachi środkach kontroli prawno-karnej, Wyd. MS i Stowarzyszenie „Patro-nat”.

Psychospołeczne aspekty poczucia bezpieczeństwa - IPSIR · (cyt za: Cieślak, Eliasz 2004, s....

Documents

Transcript of Psychospołeczne aspekty poczucia bezpieczeństwa - IPSIR · (cyt za: Cieślak, Eliasz 2004, s....