1

Metodologia nauk

Metodologia nauki i nauk. Przedmiot i zakres. Podstawowe

pojęcia.

Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ

2011/2012

2

Metodologia – wstęp

3

Co to jest metodologia?

• Metodologia = teoria metody

• Metodologię można sformułować dla każdej dziedziny

• Są dwie grupy metodologii: te, które dotyczą działania fizycznego i te, które dotyczą działania duchowego (w tym – myślenia) – (Bocheński, 1992, s. 20, 21)

4

Co to jest metodologia nauk?

• Metodologia nauk, w aspekcie pragmatycznym – nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych; w aspekcie teoretycznym – nauka o elementach i strukturze systemów naukowych (Encyklopedia PWN http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=metodologia)

5

Co to jest metodologia nauk? Cd.

• Ogólna metodologia myślenia naukowego, „omawia ona metody, które znajdują zastosowanie w każdym myśleniu teoretycznym albo przynajmniej w znacznej części nauk. Ta i tylko ta metodologia jest częścią logiki”

• Metodologie specjalne – w ramach poszczególnych nauk – (Bocheński, 1992, s. 21)

6

Metodologia nauki i metodologia nauk

• Metodologia nauki – bada to, co wspólne dla wielu nauk (dyscyplin naukowych)

• Metodologia nauk – bada osobliwości poszczególnych dyscyplin

– (Bronk, 1992, s. 354)

7

Nauki o nauce, nauki o wiedzy

• Epistemologia (inne nazwy – gnoseologia, teoria poznania), filozofia nauki, logika, metanauka, metodologia nauk, socjologia wiedzy, teoria nauki – pojęcia, wzajemne relacje

• Metanauka = nauka, której przedmiotem jest nauka (Bobrowski, 1999, s. 19)

8

Metodologia a logika

• Metodologia ogólna = „ta część logiki, która dotyczy zastosowania praw logicznych do praktyki myślenia” (Bocheński, 1992, s. 11)

• „Metodologia jest (…) teorią zastosowania praw logiki do różnych dziedzin” (Bocheński, 1992, s. 20)

9

Czym zajmuje się metodologia nauk?

10

Zobacz też

• Prezentacja „Co to jest metoda”

• Prezentacja „Co to jest nauka”

11

Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnościowym

• Metodologia nauk nie prowadzi badań empirycznych „w terenie”, nie obserwuje rzeczywistych, konkretnych naukowców przy pracy (A)

• Metodologia nauk pyta o procedury, schematy postępowania akceptowane w nauce w ogóle i w poszczególnych dyscyplinach naukowych (B) – jako źródła poznania, wiedzy – jako sposoby uzasadniania stwierdzeń, wiedzy

• Pytanie – skoro metodologia nie zajmuje się (A), to skąd właściwie wie jakie są (B)?

– Nie wie, postępuje apriorycznie, jest działem logiki, zajmuje się metodami poprawnego myślenia w ogóle, m.in. bada wnioskowanie od zdania do zdania, mówi raczej o tym jakie powinny być właściwe metody prowadzące do wiedzy uzasadnionej (Bocheński, 1992, s. 20-25)

– Odnosi się do nauki jako mega-faktu, rzeczywiście istniejącego (Bocheński, 1992, s. 139-142)

12

Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnościowym cd.

• Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe – Metoda naukowa w ogóle, co ją charakteryzuje i odróżnia od innych

sposobów postępowania, poznania (metodologia ogólna) – Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach bądź w

większości dyscyplin (metodologia ogólna) – Metody w poszczególnych naukach (metodologia specjalna)

• Pytanie – czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako „przepisy”, schematy, wzorce postępowania czy również ich konkretne realizacje– Na przykład – czy tylko cechy, wartość poznawcza, właściwy sposób

przeprowadzenia metody analizy i krytyki piśmiennictwa jako takiej, by była akceptowana jako źródło poznania w nauce o informacji, czy także jej konkretne realizacje (powiedzmy – czy wystarczy oprzeć się na piśmiennictwie polsko- i anglojęzycznym)

13

Metodologia nauk bada: (2) wybrane aspekty nauki w sensie wytworowym, tj. wiedzę

naukową

• Starsze podejście, m.in. Koło Wiedeńskie, 1. połowa XX wieku – Metodologia skupia się przede wszystkim na zdaniach – hipotezach, prawach, twierdzeniach, sądach; zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych – Stąd – metodologia traktowana jak dział logiki

• Nowsze podejście, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine – metodologia skupia się na strukturach wiedzy – modelach, teoriach, paradygmatach, programach badawczych, całości wiedzy – (Bocheński, 1992, s. 139-142) (Grobler, 2008, s. 61-91, 267-312)

14

Metodologia nauk – przykłady problemów

• Co to jest hipoteza, jak się potwierdza i obala hipotezy? • Co to jest prawo nauki? Jakie ma funkcje? • Co to jest wyjaśnianie? • Czy istnieją „czyste” fakty? Jaki jest stosunek obserwacji do teorii? • Czym jest metoda naukowa w ogóle, jakie są typy metod

ogólnonaukowych, jakie metody są specyficzne dla poszczególnych dyscyplin etc.?

• Czym jest teoria? Dlaczego jedne teorie zastępują inne? • Jaki jest cel nauki? • Jakie są typy nauk? Czy nauki przyrodnicze i społeczne różnią się z

metodologicznego punktu widzenia? Jeżeli tak – na czym polega ich odmienność?

• Na czym polega definiowanie pojęć, terminów? Rodzaje definicji? Typy pojęć, terminów naukowych?

15

Metodologia nauk – podstawowe pojęcia

• Zobacz na przykład (Marciszewski, 2007) http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html

16

Bibliografia

17

Bibliografia • Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik.

• Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

• Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.

• Bocheński, Józef M. (1992). Współczesne metody myślenia. Poznań: „W drodze” Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów.

• Bronk, Andrzej (1992). Wielość nauk i jedność nauki (Stanisława Kamińskiego opcje metodologiczne). W: Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 345-370.

• Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.

• Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak.

• Hajduk, Zygmunt (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL.

• Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL.

• Kołakowski, Leszek (2000). Neutralność i wartości akademickie. W: Tenże, Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków: Wydawnictwo Znak, s. 137-155.

• Krajewski, Władysław (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

18

Bibliografia cd. • Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojęć kluczowych metodologii nauk.

http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html • Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe

Wydawnictwa Naukowe. • Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie

ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

• Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54.

• Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i twórczość w nauce. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76.

• Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywności nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17.

• Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35.

• Dodatkowe publikacje związane z filozofią i metodologią można znaleźć poprzez blog Cisek, Sabina (2008 – ). Methodology and Philosophy of Information Science. http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/