Filozofia nauki#5 Filozofia odkrycia naukowego i postępu w nauce

Paweł Łupkowski

Instytut PsychologiiZakład Logiki i Kognitywistyki

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Niniejszy dokument stanowi wyłączniemateriały pomocnicze do wykładu (notatki wykładowcy).

1 / 77

Wykład przygotowany (głównie) na podstawie

I Adam Grobler, Metodologia nauk, Aureus/Znak, Kraków2006.

I Michał Heller, Filozofia nauki, Copernicus Center Press,Kraków 2016.

I Wojciech Sady, Spór o racjonalność naukową od Poincarégo doLaudana, FNP, Wrocław 2000.

I Ilkka Niiniluoto, "Scientific Progress", The StanfordEncyclopedia of Philosophy (Summer 2015 Edition),Edward N. Zalta (ed.), URL = http://plato.stanford.edu/archives/sum2015/entries/scientific-progress/.

2 / 77

http://plato.stanford.edu/archives/sum2015/entries/scientific-progress/http://plato.stanford.edu/archives/sum2015/entries/scientific-progress/

Pytania

I Czy w nauce dokonuje się postęp?I Czy rozwój nauki jest racjonalny?I Czy rozwój nauki kierowany jest czynnikami

zewnętrznymi czy wewnętrznymi względem niej?I Jaki jest status poznawczy nauki?

3 / 77

POSTĘP W NAUCE?

4 / 77

Czy w nauce dokonuje się postęp?

I Postęp naukowy jest „sloganem uznawanym niemalinstynktownie przez prawie wszystkich” [Heller, s. 119]

I „Jednak z punktu widzenia każdej społeczności, czy tonaukowców, czy nienaukowców, rezultatem płodnej pracytwórczej jest postęp. Cóż innego mogłoby nim być?”[Kuhn, źródło]

I Pytanie o to, czy w nauce dokonuje się postęp wydaje sięna pozór pytaniem źle postawionym, lub retorycznym.

5 / 77

http://sady.up.krakow.pl/filnauk.kuhn.struktura.htm

Kumuluatywizm[Heller, s. 119–120]

I Kumulatywizm – nauka rozwija się przez doskonalenieswoich metod i gromadzenie (kumulowanie) wyników.

I „Przekonanie o kumulatywistycznym charakterze naukijest dość naturalnym poglądem wielu pracownikównaukowych i wybitnych uczonych. Powstaje ono na skutekosobistego odczucia dokładania (choćby to było tylkoprzez przyczynkarstwo) do «skarbca osiągnięćludzkości».”

6 / 77

Z perspektywy biologaDr hab. Stanisław Czachorowski prof. UWM, Wydział Biologii i Biotechnologii

„Nauka jest jak domek chruścika, ma charakter kumulatywny.Z przodu nieustannie dobudowywana, rośnie. Ale z tyłuodrzucane są starsze elementy, zbędne. Domek rośnie,powiększa się, zachowuje kształt i proporcje. Ale nie jest topełna kumulatywność. Niektóre zbędne rozwojowo elementysą tracone, odrzucane. Cały czas nauka zachowuje swojącałościowość.”http://czachorowski.blox.pl/2013/07/Nauka-jest-jak-domek-chruscika-kumulatywna.html

7 / 77

http://czachorowski.blox.pl/2013/07/Nauka-jest-jak-domek-chruscika-kumulatywna.htmlhttp://czachorowski.blox.pl/2013/07/Nauka-jest-jak-domek-chruscika-kumulatywna.html

Is Science Cumulative? a Physicist ViewpointBernard d’Espagnat (2008), In: Rethinking Scientific Change and Theory Comparison,Volume 255 of the series Boston Studies in the Philosophy of Science pp 145-151

„In view of the facts that when a recipe has been foundworking it will continue to work and that, in physics, theequations of superseded theories usually remain useful, thestatement made by some epistemologists that science is notcumulative is difficult to understand. Some might try to relateits validity to a “principle” according to which, to be “reallyscientific” a theory must be such that the set of its basic lawsdoes not explicitly refer to us and the predictions we issue. Butit will be shown that if this principle is consistently adhered toquantum physics must be taken to be a non-scientific theory.Since this conclusion is absurd the “principle” should berejected, and science viewed as cumulative.”

8 / 77

Variable Cultural Acquisition Costs ConstrainCumulative Cultural EvolutionMesoudi A (2011), PLoS ONE 6(3): e18239. doi:10.1371/journal.pone.0018239

„One of the hallmarks of human culture is that it is cumulative.Beneficial innovations areaccumulated and combined over time resulting in knowledgeand technology that could not have been invented by a singleindividual on their own [...]”

9 / 77

Niels Bohr (1885–1962)Zasada korespondencji

Źródło: Wikimedia Commons

10 / 77

Niels Bohr (1885–1962)Zasada korespondencji

I Zasada sformułowana w kontekście prac nad podstawamimechaniki kwantowej.

I Prawa fizyki kwantowej przechodzą w pewnychokolicznościach w prawa fizyki klasycznej.

„Although the importance of Bohr’s correspondence principleis largely undisputed, there is far less agreement concerninghow the correspondence principle should be defined.”Bokulich, Alisa, "Bohr’s Correspondence Principle", The StanfordEncyclopedia of Philosophy (Spring 2014 Edition), Edward N. Zalta (ed.),http://plato.stanford.edu/archives/spr2014/entries/bohr-correspondence/.

11 / 77

http://plato.stanford.edu/archives/spr2014/entries/bohr-correspondence/http://plato.stanford.edu/archives/spr2014/entries/bohr-correspondence/

Niels Bohr (1885–1962)Zasada korespondencji

I Wprowadza się pojęcie przejść granicznych z jednej dodrugiej teorii.

I Heller jako przykład przytacza szczególną (1905) i ogólnąteorię względności (1915).

I Jeżeli rozważamy małe prędkości układów (w porównaniuz prędkością światła), to „wszystkie wzory szczególnejteorii względności przechodzą we wzory mechanikiklasycznej” [Heller, s. 121]

I „Prawidłowość ta była ważną wskazówką dla Einsteinaw pracy nad sformułowaniem szczególnej i ogólnej teoriiwzględności” [Heller, s. 121]

12 / 77

„Zapytaj fizyka”Portal w którym naukowcy z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiegoodpowiadają na pytania dotyczące fizyki. (Odpowiada dr hab. Piotr Sułkowski)

I Czy teorie w fizyce dzielą się na teorie klasyczne i kwantowe?Czy fizyka relatywistyczna (relatywistyka?) to teoria klasyczna?Czy STW, OTW to teorie klasyczne?

I Teorie w fizyce rzeczywiście dzielą się na klasycznei kwantowe. W pewnym uproszczeniu, danej teoriiklasycznej powinna odpowiadać pewna konkretna teoriakwantowa. W teoriach kwantowych zasadniczą rolęparametr nazywany stałą Plancka (oznaczana przez h);w granicy kiedy ta stała dąży do zera, dana teoriakwantowa powinna redukować się do teorii klasycznej.

https://zapytajfizyka.fuw.edu.pl/pytania/

13 / 77

https://zapytajfizyka.fuw.edu.pl/pytania/

Zasada korespondencjiHeurystyka dla nowych teorii

I „Zasada korespondencji jest jedną z najważniejszych regułheurystycznych (niekiedy jedyną) w poszukiwaniunowych teorii.” [Heller, s. 121–122]

I Nowa teoria niejako wchłania starą teorię (przynajmniejw jej zakresie, który jest dobrze uzasadniony empirycznie).

I Np. ogólna teoria względności musi wyjaśniać zjawiskawyjaśniane wcześniej przez Newtonowską teorięgrawitacji.

I Zasada korespondencji „wyznacza kierunek postępu”.

14 / 77

Zasada korespondencjiKrytyka

I Zasada korespondencji zaczęła funkcjonować w naucepóźno, przed czasami Newtona fizyka rozwijała siękatastroficznie (Arystoteles . impetus . fizykaKartezjańska . fizyka Newtona)

I Co więcej, XIX wyeliminowanie teorii flogistonu przeztermodynamikę klasyczną wskazuje na to, że również poNewtonie występowały katastroficzne przejścia od jednejteorii do drugiej.

I Argument z niewspółmierności teorii naukowych.. Zarówno w mechanice klasycznej, jak i w szczególnejteorii względności występują terminy: przestrzeń, czas,masa, energia, pęd itp. – mają jednak inne znaczenia (por.Kuhn).

15 / 77

Breakdown of Bohr’s Correspondence PrincipleBo Gao (1999), Phys. Rev. Lett. 83, 4225.

„Niels Bohr’s famous correspondence principle—that classicaland quantum physics must agree under certain conditions—isnot correct the way he and many modern textbooks have statedit.”

I Bo Gao of the University of Toledo in Ohio was studyingthe rotational-vibrational states of diatomic moleculesclose to breaking apart and was surprised that thesemiclassical predictions became less accurate at higherquantum numbers. The problem, Gao eventually realized,is that a state with a large quantum number is not necessarily“more classical” – the correct classical limit is a state wherethe quantum mechanical wave associated with theparticles has a short wavelength.http://physics.aps.org/story/v4/st26

16 / 77

http://physics.aps.org/story/v4/st26

RACJONALNOŚĆ ROZWOJU NAUKI

17 / 77

Spór o racjonalność rozwoju nauki

I Popper: możliwy jest racjonalny wybór pomiędzyteoriami.

I W „Domysłach i refutacjach” Popper sformułował trzywarunki przyrostu wiedzy, które stanowią zarazemkryteria wyboru spośród alternatywnych hipotez.

1. warunek treści empirycznej, treść empiryczna = zbiórpotencjalnych falsyfikatorów hipotezy, lepsza jest tahipoteza, która ma więcej p.f.

2. warunek prostoty, prostsze hipotezy są bardziej narażonena falsyfikację, tj. są lepsze (problem z pojęciem prostoty)

3. warunek względnego sukcesu empirycznego: częśćnadwyżki treści empirycznej musi zostać potwierdzona(potwierdzenie = niepowodzenie próby falsyfikacji, Popperużywał tu pojęcia „koroboracja”)

18 / 77

Racjonalność rozwoju nauki

I Kuhn: rozwój nauki odbywa się w sposób nieciągły –okresy nauki normalnej przedzielane są naukowymirewolucjami.

I Ustalenie paradygmatu podyktowane jest w dużej mierzewpływami społecznymi i naciskami psychologicznymi.

I Trwałość paradygmatu opiera się w znaczącym stopniu nanaciskach grupowych, poczuciu trwania w pewnejokreślonej tradycji badawczej.

19 / 77

Racjonalność rozwoju naukiKuhn „Struktura rewolucji naukowych”

„Właśnie studiowanie paradygmatów, często o wiele bardziejwyspecjalizowanych niż te, które przykładowo wymieniłem,przygotowuje studenta do przyszłego uczestnictwa w pracachdanej wspólnoty naukowej. Ponieważ w ten sposób przyłączasię on do grupy, która uczyła się podstaw swej dyscypliny natych samych konkretnych modelach, jego przyszła działalnośćrzadko kiedy doprowadzi go do wniosków zasadniczosprzecznych z tym modelem w kwestiach podstawowych.”[Kuhn, Źródło]

20 / 77

http://sady.up.krakow.pl/filnauk.kuhn.struktura.htm

Racjonalność rozwoju naukiKuhn „Struktura rewolucji naukowych”

I Nie dysponujemy obiektywnymi kryteriami wyborupomiędzy paradygmatami.

„Przejście od jednego do drugiego paradygmatu, właśniez powodu ich niewspółmierności, nie może odbywać się krokpo kroku, pod wpływem logiki i neutralnego doświadczenia.Jak w wypadku zmiany widzenia postaci, dokonuje się ono odrazu (choć niekoniecznie w jednej chwili) – lub wcale.” [Kuhn,Źródło]

21 / 77

http://sady.up.krakow.pl/filnauk.kuhn.struktura.htm

Racjonalność rozwoju naukiOdpowiedź Poppera [za: Heller, s. 123–126]

I Popper (1970) Normal Science and Its DangersI We współczesnej nauce możemy zaobserwować wiele cech

opisanych przez Kuhna – są one jednak objawemdegeneracji nauki a nie przejawem jej „stanu normalnego”.

I W świetle falsyfikacjonizmu możemy powiedzieć, żenauka jest w stanie permanentnej rewolucji:

I teorie prowadzą między sobą ustawiczną walkęo przetrwanie (analogia do teorii ewolucji);

I w walce tej jednak decydującą rolę odgrywają argumentyemipiryczne i teoretyczne a nie socjologicznei psychologiczne.

22 / 77

Racjonalność rozwoju naukiOdpowiedź Poppera [za: Heller, s. 123–126]

I Zasadę falsyfikacji możemy odnosić nie tylko dopojedynczych teorii ale także do ciągów teorii, co pozwolinam uchwycić zjawisko zastępowania jednej teorii przezdrugą przy współudziale doświadczenia.

I Przy tym podejściu wyniki doświadczeń niewyjaśnioneprzez poprzednią teorię wyjaśniane są przez nową teorię.

23 / 77

Racjonalność rozwoju naukiLakatos: programy badawcze

I Program badawczy to zespół hipotez, z których każda jestpróbą udoskonalenia poprzedniej.

I Program badawczy łączy wspólna tematyka oraz pewienasortyment środków rozwiązywania problemów.

I Heurystyka pozytywna programu, orazI heurystyka negatywna programu badawczego.

24 / 77

Programy badawczeHeurystyki

Heurystyka negatywnapolega na wyłączeniu spod krytyki pewnych założeńnaukowych, metodologicznych a także metafizycznych, któreuznawane są za twardy rdzeń programu.I Porzucenie rdzenia równoznaczne jest z porzuceniem

programu badawczego.

Heurystyka pozytywnaokreśla strategie modyfikacji i rewizji pasa ochronnego hipotez.

25 / 77

Programy badawczePorzucać czy kontynuować?

I Program badawczy to zespół hipotez, z których każda jestpróbą udoskonalenia poprzedniej.

I Jeśli każda hipoteza spełnia w stosunku do poprzedniejwarunki przyrostu wiedzy Poppera, to zespół hipoteznazywa się postępowym programem badawczym.

I Kolejne hipotezy wysuwane w ramach tego programupowinny mieć bogatszą treść empiryczną orazprzynajmniej część nadwyżki treści empirycznej powinnabyć potwierdzona.

I Program, który nie jest postępowy, nazywa Lakatosdegenerującym się.

26 / 77

Programy badawczePorzucać czy kontynuować?

I Otrzymujemy jasne kryterium rewizji wiedzy zastanej:I należy podtrzymywać te jej fragmenty, które służą jako

twardy rdzeń postępowego programu badawczego,I rewidować zaś te, które wchodzą w skład twardego

rdzenia degenerującego się programu badawczego.

27 / 77

Programy badawcze

„Koncepcja Lakatosa spotkała się z na ogół z dość życzliwymprzyjęciem. Zarzuca się mu wprawdzie, iż nie podał onwystarczająco obiektywnych kryteriów racjonalnegoodrzucania i akceptowania kolejnych programów badawczych,ale podkreśla się również to, że jego wizja nauki jest bardziejrealistyczna niż nadmiernie wyidealizowana wizja Poppera, arównocześnie mniej uwypuklająca pozaracjonalne czynnikirozwoju nauki, niż czyni to koncepcja Kuhna.” [Heller, s. 138]

28 / 77

Racjonalność rozwoju naukiPaul Karl Feyerabend (1924–1994)

Źródło: Wikimedia Commons

29 / 77

Racjonalność rozwoju nauki: Anything goes!Za [Sady, link]

I Feyerabend Paul K. (1975a) Against Method: Outline of anAnarchistic Theory of Knowledge, New Left Books. Wyd. pol.(na podstawie wyd. z 1988 r.) Przeciw metodzie, tłum. S.Wiertlewski, K. Zamiara, Siedmioróg 1996.

I Wszystko ujdzie – oto jedyna zasada, a raczej antyzasada,metodologiczna z kart Przeciw metodzie.

I Ma ona w zamyśle Feyerabenda służyć dwu celom:I rozwojowi wiedzy iI uwolnieniu społeczeństwa od nauki.

30 / 77

http://sady.up.krakow.pl/sady.racjnauk6feyerabend.htm

Racjonalność rozwoju nauki: Anything goes!Za [Sady, link]

I Nie jesteśmy w stanie ani zdefiniować postępu, ani podaćkryterium umożliwiającego rozpoznanie, iż w danymprzypadku postęp się dokonał.

I Ze względu na dowolne cele stawiane przed nauką – każdametoda czasem się przydaje, a czasem jest szkodliwa.

I Ponieważ nie można rozpoznać, z jaką sytuacją mamyaktualnie do czynienia, to stosować się powinnojednocześnie wszelkie metody, choćby najbardziej szalone.

I Najlepsi naukowcy są – niezależnie od składanych w tymwzględzie deklaracji – metodologicznymi anarchistami.

31 / 77

http://sady.up.krakow.pl/sady.racjnauk6feyerabend.htm

Racjonalność rozwoju nauki: Anything goes!Za [Sady, link]

I Teza konstruktywna w filozofii Feyerabenda: zasadapłodności (lub model alternatyw, por. [Heller, s. 139–140])

I staraj się wymyślać teorie sprzeczne z teoriami panującymi,i to nie wtedy, gdy te drugie popadną w tarapaty, alezwłaszcza w okresie, gdy wydają się być dobrzepotwierdzone i cieszą się powszechnym uznaniem.

32 / 77

http://sady.up.krakow.pl/sady.racjnauk6feyerabend.htm

Paul Feyerabend

Źródło: https://ericgerlach.com/moderneuropeanphilosophy11/

33 / 77

INTERNALIZM A EKSTERNALIZM W ROZWOJU NAUKI

34 / 77

Internalizm a eksternalizm

I Czy rozwój nauki sterowany jestI wewnętrzną logiką (inernalizm), czyI jest wypadkową czynników zewnętrznych w stosunku do

nauki, takich jak czynniki socjologiczne, psychologicznei przypadkowe zdarzenia z historii (eksternalizm)?

I Pytanie to wiąże się z rozróżnieniem na kontekst odkryciai kontekst uzasadniania.

I (Odpowiedź na to pytania wiąże się też z ustaleniem rolii zakresu kompetencji filozofii nauki.)

35 / 77

Kontekst odkrycia i kontekst uzasadnianiaHans Reichenbach (1891–1953)

I Rozróżnienie to wprowadził w latach 30-tychReichenbach (Koło Wiedeńskie).

I Rozróżnienie opiera się na rozróżnieniu:I nauka (poznanie) jako czynnośćI nauka (poznanie) jako wytwór czynności.

36 / 77

Kontekst odkrycia i kontekst uzasadniania

I Nauka (jako czynność) jest procesem poznawczymprowadzącym do:

I budowania teorii – kontekst odkrycia – oraz doI sprawdzania i uzasadniania tych teorii (kontekst

uzasadniania).

I To, co należy do kontekstu odkrycia i uzasadniania badasię za pomocą odmiennych narzędzi.

37 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

I Uważa się, że typowy XX-wieczny pogląd na zadaniafilozofii (nauki) wyłonił się z rozróżnienia ugruntowanegoprzez Reichenbacha.

KONTEKST ODKRYCIAI dotyczy: rzeczywistych procesów, które prowadzą

uczonego do odkryciaI w porządku czasowym: hipoteza jest najpierw odkrywanaI może być przedmiotem badań: psychologii, socjologii –

dyscyplin opisowych, których zadaniem byłoby opisanietychże procesów

38 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

KONTEKST UZASADNIENIAI dotyczy: logicznie uporządkowanych wyników tych

procesów, przedstawianych wspólnocie uczonychI w porządku czasowym: dopiero potem

testowana/uzasadnianaI może być przedmiotem badań: filozofii, metodologii –

dyscyplin normatywnych, których zadaniem byłabyracjonalna rekonstrukcja odkrycia naukowego

39 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

KONTEKST ODKRYCIAI dotyczy: rzeczywistych procesów, które prowadzą

uczonego do odkrycia

KONTEKST UZASADNIENIAI dotyczy: logicznie uporządkowanych wyników tych

procesów, przedstawianych wspólnocie uczonych

40 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

I Logika nie nadaje się do opisu kontekstu odkrycia,ponieważ nie istnieją algorytmiczne proceduryrozwiązywania problemów naukowych (pogląd zgodnyz naszym romantycznym ujęciem nauki).

I Stąd też rozróżnienie pomiędzy kontekstem odkryciaa kontekstem uzasadnienia jest rozróżnieniem pomiędzytym, co nie daje się opisać za pomocą proceduralgorytmicznych (lub innych narzędzi logicznych), a tym,co można w ten sposób opisać.

I Do ugruntowania się tego odróżnienia przyczyniła się np.krytyka psychologizmu w logice, przeprowadzona przezFregego, a później Husserla (logika nie opisujerzeczywistych procesów myślowych).

41 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

I Popper zgadza się z tym poglądem.I Nie interesuje go, co prowadzi uczonego do postawienia

hipotezy, hipotezy mają być śmiałe – mają się cechowaćobszerną treścią empiryczną.

42 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnieniaI Podział przedstawiony przez Reichenbacha był

motywowany przez filozofię logicznego pozytywizmu(Reichenbach był liderem nurtu powstałego w Berlinie,związanego z Kołem Wiedeńskim, dla odróżnienianazywanego empiryzmem logicznym).

I Reichenbach postulował racjonalną rekonstrukcję rozwojuwiedzy naukowej.

I To, co jest związane z aktem odkrycia, nie poddaje siętakiej rekonstrukcji, dlatego podział na kontekst odkryciai kontekst uzasadnienia jest podziałem pomiędzy tymiaspektami uprawiania nauki, które nie dają się badać zapomocą środków formalnych, a tymi aspektami, któremożna w ten sposób badać.

I Celem neopozytywistów była analiza aspektów naukizwiązanych z uzasadnieniem za pomocą narzędzisyntaktycznych (i semantycznych).

43 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

I Wywodzący się od Reichenbacha pogląd na odkryciei uzasadnianie został zakwestionowany w latach 70-tychubiegłego stulecia, wraz z częściową rehabilitacją(nowożytnego) programu odkrycia.

I Podział Reichenbacha uznano za zbyt uproszczony.I Pojęcie odkrycia może się stosować bądź:

I w wąskim sensie – do początkowego aktu powstania jakiejśidei naukowej, bądź

I w szerokim sensie – do procesu, który rozpoczyna się mniejwięcej wraz z powstaniem takiej idei, a kończy się wrazz akceptacją „konkretnego produktu naukowego”.

44 / 77

Kontekst odkrycia/uzasadnienia

„We współczesnej metodologii nauk obserwuje się tendencjędo zacierania różnicy pomiędzy kontekstem odkryciai kontekstem uzasadnienia. Podkreśla się, że ostre rozróżnienieobu kontekstów było możliwe tylko wtedy, gdy wierzonow możliwość wypracowania sztywnych regułmetodologicznych, przy pomocy których dałoby się ściśleoddzielić naukę od nie-nauki. Istnienie takich regułpozwoliłoby usunąć z rozważań metodologicznych wszystko,co odnosiłoby się do subiektywnej sfery przeżyćposzczególnych badaczy.” [Heller, s. 141]

45 / 77

Trzy konteksty

I Wyróżniono w związku z tym trzy konteksty:1. kontekst powstawania [generowania, wytwarzania]

(generation),2. kontekst dociekań (pursuit),3. kontekst uzasadniania (justification).

46 / 77

Powstawanie/dociekanie/uzasadnianie

I Argumentacja za przyjęciem pośredniego, trzeciegokontekstu:

I odkrycie rozumiane jest teraz w wąski sposób – odkrycieutożsamione z aktem „wymyślenia” jakiejś idei.

I To dlaczego, komu, gdzie, kiedy jak i jakie pomysłyprzychodzą do głowy – to dziedzina badań psychologiii socjologii.

I Pomiędzy aktem wymyślenia jakiejś idei, a zastosowaniemprocedur uzasadniania (np. poddaniem teorii naukowejpróbom eksperymentalnym) jest miejsce na liczne działanianaukowców, które podpadają pod kontekst dociekań. Np.:

I rozwinięcie idei (pojawia się hipoteza), porównanie jejz innymi hipotezami, zebranie wstępnych świadectw narzecz hipotezy.

I Zanim hipoteza zostanie poddana testom (kontekstuzasadnienia), uczeni muszą się przekonać, że hipoteza jestwarta (często kosztownych) testów.

47 / 77

Powstawanie/dociekanie/uzasadnianie

I Zwolennicy trójczłonowego podziału uważają, że tylkokontekst odkrycia (w wąskim sensie) wypada z zakresubadań filozofii (metodologii i logiki).

I Postulują filozoficzne badanie zagadnień z kontekstupośredniego – kontekstu dociekań – za pomocą metodracjonalnej analizy.

I Przykłady zagadnień z zakresu kontekstu dociekań:I uszczegółowianie pierwotnej hipotezy;I badanie jej założeń i konsekwencji (zwłaszcza na tle innych

przyjętych już hipotez);I zbieranie wstępnych świadectw na rzecz hipotezy;I argumentacja na rzecz hipotezy (która może polegać np. na

przedstawieniu nie rozwiązanych dotąd problemów, któretaka hipoteza pomogłaby rozwiązać).

48 / 77

Historia wewnętrzna i zewnętrzna naukiLakatos

„Wydaje się, że rozróżnienie kontekstu odkrycia i kontekstuuzasadniania [...] pozostaje pożytecznym narzędziemmetodologicznym. Pozwala ono na utrzymanie rozsądnychproporcji między tendencjami internalistycznymii eksternalistycznymi. [...] Rozróżnienie to warto uzupełnićinnym, pochodzącym od Lakatosa.”[Heller, s. 143]

I Zadaniem historii wewnętrznej jest rekonstrukcja ewolucjinauki, odwołująca się do „wewnętrznej logiki” nauki.

I Zadaniem historii zewnętrznej jest uwzględnianiepozanaukowych czynników, które rzeczywiście odgrywająrolę w dziejach nauki.

I To rozróżnienie należy traktować jako część pewnejidealizacji nauki.

49 / 77

Internalizm a eksternalizmRachel A. Ankeny, Sabina Leonelli (2016), Repertoires: A post-Kuhnian perspective onscientific change and collaborative research, Studies in History and Philosophy of Science60.

„A vast body of scholarship in the history, philosophy, andsocial studies of science underscores the critical role ofcollaboration in the development of scientific knowledge.”

50 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative researchThis account provides an alternative to the idea of Kuhnian paradigms forunderstanding scientific change in the following ways:

1. it does not frame change as primarily generated andshaped by theoretical developments, but rather takesaccount of administrative, material, technological, andinstitutional innovations that contribute to change andexplicitly questions whether and how such innovationsaccompany, underpin, and/or undercut theoretical shifts;

2. it thus allows for tracking of the organization, continuity,and coherence in research practices which Kuhncharacterized as ‘normal science’ without relying on theoccurrence of paradigmatic shifts and revolutions to beable to identify relevant components; and

3. it requires particular attention be paid to the performativeaspects of science.

51 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative research

I Decisions and strategies concerning funding as well as themanagement and dissemination of resources and outputs(among other factors) are as scientifically andepistemologically significant as decisions and reasoningabout theory, methods, instrumentation, technologies, andmodels, as well as the types of expertise and compositionsof the groups tasked with performing research.

52 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative research

Repertoireswell-aligned assemblages of skills, behaviors, and material,social, and epistemic components that groups may use topractice certain kinds of science, and whose enactment affectsthe methods and results of research, including how groupspractice and manage research and train newcomers. [s. 20]

53 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative research

I Adoption and use of instruments and concepts is a crucial stepwithin the establishment of a repertoire.

I Repertoire only emerges when scientists establish what theyperceive to be reliable and effective ways to work with theseideas and materials within and across groups, whichtypically means developing appropriate social structuresand know-how.

I Repertoire involves the elaboration of strategies forcoordinating and managing these conceptual, material, andsocial components, so that when they are combined, theyproduce the intended performance.

54 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative researchExample: model organism research

Źródło: Wikimedia Commons

55 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative researchExample: model organism research

I A small group of species, including the fruit fly (Drosophilamelanogaster), the nematode, the zebrafish, the buddingyeast, and the weed, has dominated experimental work inmolecular biology over recent decades.

I This dominance has not arisen because they constitute thebest biological materials with which to work in anyobjective sense, nor because other species are too difficultor unwieldy for experimental work.

56 / 77

Repertoires: A post-Kuhnian perspective on scientificchange and collaborative researchExample: model organism research

I Instead, these species have risen to prominence thanks totheir proponents’ efforts to portray them as ‘obligatorypassage points’ for multidisciplinary collaboration acrossbiological subfields.

I The proponents of the key model organisms were able toconvince colleagues, peers, and large-scale governmentalfunders that repeated use of and reference to the same organismprovides critical opportunities for sharing knowledge, materials,and technologies across biological disciplines and researchgroups, and indeed constituted an anchor around whichentire research communities could be built.

57 / 77

Kolejne wyzwania

58 / 77

Kolejne wyzwania

59 / 77

Kolejne wyzwania

60 / 77

Kolejne wyzwania

Źródło: http://fold.it/portal

61 / 77

http://fold.it/portal

Kolejne wyzwaniaDavid Watson, Luciano Floridi, Crowdsourced science: sociotechnical epistemology in thee-research paradigm, Synthese, DOI 10.1007/s11229-016-1238-21, Published online26.10.2016

Virtual citizen science labs constitute large sociotechnicalsystems in which professionals, volunteers, and digitaltechnologies come together to pursue three importantepistemic goals:

1. Reliability The designers of citizen science websites employ numerousquality control measures to ensure that user contributions are accurateand precise.

2. Scalability Hundreds of thousands of volunteers from around the worldregularly participate in citizen science projects, analysingunprecedented volumes of data for a wide variety of scientific studies.

3. Connectivity Information and communication networks unlock thedistributed knowledge of large epistemic communities by establishingnumerous channels that allow users to confer with one another anddirect information toward one or several central nodes.

62 / 77

10.1007/s11229-016-1238-21

Kolejne wyzwaniaDavid Watson, Luciano Floridi, Crowdsourced science: sociotechnical epistemology in thee-research paradigm, Synthese, DOI 10.1007/s11229-016-1238-21, Published online26.10.2016

In what follows, we present empirical evidence thatcrowdsourced e-research is uniquely reliable, scalable, andconnective. We argue that these properties are essential forthe promotion of scientific knowledge, and therefore thatany system that maximises all three not only constitutes amajor methodological advancement, but merits closephilosophical attention.

63 / 77

10.1007/s11229-016-1238-21

SPÓR O STATUS POZNAWCZY NAUKI

64 / 77

Spór o status poznawczy naukiNa podstawie (Grobler, R. IV)

I F. Bacon (Novum organum): celem nauki są: prawdai wynalazki.

I Realizm: nauka jest bezinteresownym poszukiwaniemprawdy (rozumianej klasycznie)

I Ewentualne wynalazki są „miłą premią” za intelektualneosiągnięcia.

65 / 77

Spór o status poznawczy naukiNa podstawie (Grobler, R. IV)

I Instrumentalizm ma swoje różne odmiany. Cechącharakterystyczną jest to, że docenia się tutaj dążeniaintelektualne tylko jako środki sprzyjające zaspokajaniupotrzeb praktycznych.

I Zagadnienie prawdy nie jest interesujące (ewentualnie jesttraktowane jako utopijny przedmiot kontemplacji)

I Niekiedy prawda jest redukowana (jako pojęcieniezrozumiałe) do wartości instrumentalnych (np. trafnościprzewidywań wyprowadzonych za pomocą teorii).

I Teorie naukowe są jedynie narzędziami przewidywaniazjawisk i projektowania technologii.

66 / 77

Spór o status poznawczy naukiInstrumentalizm a empiryzm

I Główna przesłanka instrumentalizmu to skrajnyempiryzm – doświadczenie nie daje nam dostatecznychpodstaw aby cokolwiek twierdzić o rzeczywistości ukrytejpod powierzchnią zjawisk.

I George Berkeley (1685–1753): domniemanie przyczynywrażeń zmysłowych leży poza zasięgiem doświadczenia.

I Przedmiot: zespół idei objętych przez nas wspólną nazwą(w celu łatwiejszego ujęcia rezultatów poznania).

67 / 77

Spór o status poznawczy naukiInstrumentalizm a empiryzm

I Ernst Mach (1838–1916), empiriokrytycyzm.I Idee – elementy czystego doświadczenia.I Funkcją nauki jest skrótowy opis doświadczenia

(systematyzacja).I Systematyzacji służą terminy teoretyczne. Terminy te tylko

pozornie odnoszą się do przedmiotów materialnych (te takna prawdę nie istnieją).

I Wartość teorii polega na zgodności z doświadczeniemi oszczędności środków pojęciowych (a nie na ichprawdziwości).

68 / 77

Spór o status poznawczy naukiInstrumentalizm a pragmatyzm

I Instrumentalizm jest często konsekwencją pragmatyzmu.I Charles Sanders Peirce (1839–1914): myśl jest sensowna

wtw wynikają z niej dyrektywy do działania.I Stephen Toulmin, (1922–2009): nauka stanowi narzędzie

przystosowawcze człowieka do środowiska.I Teorie naukowe służą jako „zezwolenie na wnioskowanie”

(inference tickets): ze zdań opisujących aktualne warunkiprowadzą do zdań wyrażających przewidywanieprzyszłego stanu rzeczy.

I Uniwersalne zdania nauki nie mogą być prawdziwe, anifałszywe. Działają raczej jak reguły wnioskowania.

69 / 77

Spór o status poznawczy naukiInstrumentalizm a konwencjonalizm

I Édouard Le Roy (1870–1954), skrajny konwencjonalizm.I Nauka w całości jest sztucznym tworem.I Prawa nauki są definicjami pojęć w nich występujących.I Pod naciskiem doświadczenia dokonuje się ad hoc

manipulacji na definicjach pojęć.

70 / 77

Skrajny konwencjonalizm (Le Roy)Prawa nauki są definicjami pojęć

Przykład

I Prawo głoszące, że fosfor topi się w temperaturze 44◦CI To tak na prawdę definicja fosforu.I Próbkę substancji, która pod każdym względem

przypomina fosfor ale topi się w innej temperaturzenazwalibyśmy inaczej.

71 / 77

Spór o status poznawczy naukiKoło Wiedeńskie

I Główny problem empiryzmu logicznego: zagadnienieinterpretacji empirycznej terminów teoretycznych.

I Udana redukcja terminów teoretycznych doobserwacyjnych może świadczyć o tym, że:

I terminy teoretyczne są pod względem czysto poznawczymzbędne (pełnią jedynie funkcję dogodnych skrótów);przedmioty teoretyczne to (użyteczne) fikcje .instrumentalizm;

I terminy teoretyczne zostały trafnie dobrane . realizm.

72 / 77

Spór o status poznawczy naukiRealizm a instrumentalizm

Ernest Nagel (1901–1985)Spór ma charakter czysto werbalny, ponieważ wybór międzyrealizmem a konwencjonalizmem nie niesie za sobą żadnychkonsekwencji metodologicznych (oba stanowiska implikująjednakowe normy postępowania naukowego).

Karl Popper (1902–1994)Z punktu widzenia falsyfkacjonizmu istnieją widoczne różnicemetodologiczne między realizmem a instrumentalizmem.

73 / 77

Spór o status poznawczy naukiRealizm a instrumentalizm

Ernest Nagel (1901–1985)Spór ma charakter czysto werbalny, ponieważ wybór międzyrealizmem a konwencjonalizmem nie niesie za sobą żadnychkonsekwencji metodologicznych (oba stanowiska implikująjednakowe normy postępowania naukowego).

Karl Popper (1902–1994)Z punktu widzenia falsyfkacjonizmu istnieją widoczne różnicemetodologiczne między realizmem a instrumentalizmem.

73 / 77

Spór o status poznawczy naukiPopper: istnieją widoczne różnice metodologiczne między realizmema instrumentalizmem

1. Testowanie narzędzi ma na celu ustalenie zakresu ichstosowalności. Gdyby hipotezy miały być tylkonarzędziami, negatywny wynik eksperymentuwykluczyłby tylko stosowanie hipotezy do pewnej klasyzjawisk. Tymczasem konsekwencją falsyfikacji jestodrzucenie hipotezy jako fałszywej.

2. Skądinąd fałszywe hipotezy można z powodzeniemwykorzystywać w roli narzędzi. Teorie naukowe są nie tylkonarzędziami przewidywania zjawisk ale służą teoretycznejdyskusji na temat zakresu stosowalności sfalsyfikowanychhipotez. (Por. wysłanie sondy na Księżyc, mechanikaklasyczna a teoria względności.)

3. Teorie i hipotezy są nie tylko narzędziami przewidywaniaale również narzędziami testowania innych hipotez.

74 / 77

Spór o status poznawczy naukiPopper: istnieją widoczne różnice metodologiczne między realizmema instrumentalizmem

I Teorie i hipotezy są nie tylko narzędziami przewidywaniaale również narzędziami testowania innych hipotez. . Tezao uteoretyzowaniu obserwacji

I Test dowolnej hipotezy zakłada jakieś inne hipotezy.

Teza o uteoretyzowaniu obserwacji położyła kresinstrumentalizmowi – w każdym razie instrumentalizmowiw jego klasycznym sformułowaniu, w którym zdaniauniwersalne teorii naukowych są jedynie narzędziamiprzewidywania zjawisk. [Grobler, s. 264]

75 / 77

Spór o status poznawczy naukiInne argumenty na rzecz realizmu

Karl Popper: argument ewolucjonistyczny

I Analogia do teorii ewolucji.I Teorie naukowe są dla człowieka tym, czym dla tygrysa

kły i pazury.I „Teorie selekcjonowane za pomocą mechanizmu

falsyfikacji, który w sposób oczywisty angażuje cechyśrodowiska naturalnego, muszą coraz lepiej odpowiadaćstrukturze swojej dziedziny przedmiotowej.” [Grobler,s. 265]

I Konkluzywność argumentu? Por. Stephen Toulmin(/ instrumentalizm).

76 / 77

Inne argumenty na rzecz realizmuBoyda-Putnama ostateczny argument na korzyść realizmu

I Richard Boyd (1942–), Hilary Putnam (1926–2016).I „[G]dyby nasze teorie nie były choć w przybliżeniu

prawdziwe, sukcesy nauki zakrawałyby na cud.” [Grobler,s. 265]

I Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia (spośródalternatywnyh poglądów na wartość nauki należy wybraćrealizm, który lepiej od innych wyjaśnia zjawiskopermanentnego sukcesu nauki).

I Bas van Fraasen: odrzuca wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia –moc wjaśniająca hipotez jest wartością jedynie pragmatyczną a niepoznawczą.

I Paul Feyerabend: nauka nie odnosi permanentnych sukcesów.I Larry Laudan: kwestionuje związek między sukcesem a (przybliżoną)

prawdziwością.

77 / 77

WprowadzeniePostep w nauce?Racjonalnosc rozwoju naukiInternalizm a eksternalizmSpór o status poznawczy nauki