I wtedy nieoczekiwanie nadeszło przebudzenie…Weź udział w pamiętnej lekcji języka polskiego

Zadanie 1. Przeczytaj poniższy fragment Syzyfowych prac. Aby uporządkować swoją wiedzę na temat roli lekcji języka polskiego w zarządzanej przez Rosjan szkole, odpowiedz na pytania zapisane na fiszkach. Odpowiedzi zapisz kolorową czcionką.

W klasie pierwszej wykładano również język polski. Był to przedmiot nieobowiązkowy. Nauczycielem tego „miejscowego języka” był niejaki pan Sztetter, człowiek światły, ale tak wiekuiście wylękły o swoją posadę, że właściwie niczego nie uczył. […] W klasach wyższych zdobywał się biedny belfer czasami na jakąś wzmiankę o literaturze polskiej, a mówił to z miną tak przerażoną, że tylko śmiech budził. W klasie pierwszej lekcje języka polskiego odbywały się cztery razy tygodniowo w porze bardzo niewygodnej, bo między godziną ósmą i dziewiątą z rana. W zimie bywało wtedy szaro i chłodno. Chłopcy siedzieli skuleni i senni. Nauczyciel przychodził w swoim futrze szopowym, tulił się w nie i drzemał z otwartymi oczami, podczas gdy wzywani do katedry tłumaczyli z wypisów Dubrowskiego urywki nudne jak odwar z lukrecji. Po odczytaniu i przełożeniu na rosyjskie danego kawałka następował rozbiór, dokonywany po rosyjsku i na modłę rosyjską. W ciągu całej lekcji nauczyciel nie mówił ani słowa po polsku i z niechęcią prostował faktyczne błędy. Uczniowie odrabiali ten „przedmiot” jak wstrętną katorgę. „Polskie” była to godzina stokroć nudniejsza od kaligrafii i „Zakonu Bożego”, gdyż nadto małe próżniaki czuły w powietrzu woń wzgardy unoszącą się nad tą nieszczęsną lekcją. Stopnie z polskiego nikogo nie obchodziły, nauczyciel Sztetter nie był wcale w umysłach malców ceniony na równi z wykładającym arytmetykę albo łacinę. Traktowano go pobłażliwie, jak piąte koło u wozu, jako rzecz w istocie niepotrzebną i bez wartości. […] Języki: francuski, niemiecki i polski były kopciuszkami kursu gimnazjalnego. Uczeń mógł wybrać sobie z dwu pierwszych jeden tylko język, a na polski, rzecz prosta, mógł nie chodzić bezkarnie.  […] Tego dnia lekcja języka „miejscowego” była ostatnią z rzędu, a więc przypadła między godziną drugą a trzecią.

TRUDNE SŁOWA

światły – posiadający rozległą wiedzę i duże doświadczeniewiekuiście wylękły – wiecznie, nieustannie wystraszonybelfer – potocznie, lekceważąco: nauczycielkatedra – stół lub pulpit wykładowcy, stojący na podwyższeniu; też: podwyższenie z tym stołem lub pulpitemnudny jak lukrecja – bardzo, uciążliwie nudny (przestarzały frazeologizm) lukrecja – roślina uprawiana ze względu na słodką substancję otrzymywaną z korzeniana modłę – na wzór (czego lub jakiś), na sposób (czyj, jakiś)katorga – męki, torturykaligrafia – sztuka starannego i estetycznego pisaniaZakon Boży – lekcja religii w szkole rosyjskiejpobłażliwie – z wyrozumiałością (czasem z odcieniem lekceważenia)

Jak Rosjanie nazywali język polski?

………………………………………………………………………………………

………...

Jaki był cel takiego działania zaborców?

………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

W jaki sposób władze szkolne obniżały w oczach uczniów wartość lekcji języka polskiego?

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

………………………………………..

……………………………………………………………………………………

Jaki był przebieg tych lekcji?

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

Jak zachowywał się profesor Sztetter?

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

Jak uczniowie traktowali lekcje języka ojczystego?

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

………………………………………….

Jaki był stosunek chłopców do nauczyciela języka polskiego?

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

………………………………

A teraz przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania od 2. do 8.

Tego dnia lekcja języka „miejscowego” była ostatnią z rzędu, a więc przypadła między godziną drugą a trzecią. Sztetter wszedł do klasy jak zwykle z wyrazem niechęci na twarzy, zasiadł i wnet wymienił czyjeś nazwisko, prosząc o tłumaczenie z języka polskiego na rosyjski wiersza Czajkowskiego pt. Pająk.

Ten, kogo spotkał los tak nudny, pragnąc wykręcić się, zaczął gadać (rozumie się, po rosyjsku):

— Panie profesorze, mamy nowego ucznia. […]— Nowy uczeń? — spytał Sztetter ze zdziwieniem. — Gdzie, jaki uczeń?Sieger wstał ze swego miejsca i skłonił się nauczycielowi.— A… — mruknął Sztetter. — Wasza familija?— Zygier — rzekł nowy uczeń.Nauczyciel zaczął szukać tej familii w spisie abecadłowym pod literą Z — i nie znalazł.— Mówisz pan… Zygier?— Tak. W papierach i w metryce stało: Sieger, jak pisał się mój dziad i ojciec, dlatego

prawdopodobnie zanotowano pod S. Ja nazywam się Bernard Zygier, Zet, y, gier… […]— Niech będzie Zygier… — powiedział. — Chcesz pan uczęszczać na lekcje języka polskiego?— Rozumie się! Przecież to nasz język ojczysty… (Wied' eto nasz rodnoj jazyk).Sztetter obejrzał szybkim lotem drzwi oszklone, tego ucznia, dziennik i poruszył wargami, jak gdyby

mówił jakieś słowo, czego przecie nikt nie dosłyszał. Po chwili rzekł:— No… czytaj pan!Zygier wziął książkę ułożoną przez prof. Wierzbowskiego i zaczął czytać wskazany urywek. Koledzy

jego, widząc, że prezentacja skończona i że rozpoczynają się zwykłe „nudy narodowe”, wzięli się do odrabiania lekcji, do jawnego czytania rzeczy postronnych albo wprost układali się jako tako do drzemki. Niektórzy, lepiej wychowani, z nałogu przyzwoitości trzymali oczy wlepione w Pająka. Inni oglądali ściany powleczone sinym kolorem, szerokie brunatne lamperie, żółty stoliczek katedry, czarną tablicę, szyby zasłonięte parą… Tymczasem Zygier odczytał i przetłumaczył na język urzędowy kilka strof wiersza, a potem rozbierał kolejno zdania pod względem gramatycznym i logicznym. Zastanowiło wszystkich, że czynił to nadzwyczaj starannie i że rozbierał po polsku. Podmiot, orzeczenie, słowa określające, rzeczownik, zaimek, mianownik, dopełniacz, celownik, imiesłowy odmienne, nieodmienne itd. brzmiały w tej klasie tak dziwnie, tak jakoś zabawnie, że wszyscy uczniowie, słysząc to raz pierwszy, spoglądali ze śmiechem to na profesora, to na ucznia ciągnącego rzecz swoją ze skupieniem i uwagą. Ukończywszy rozbiór całego wiersza, Zygier złożył książkę na ławie.

TRUDNE SŁOWA

Wasza familija (ros.) – pańskie nazwiskostało (w papierach i w metryce) – dawne: było napisanemetryka – dokument stwierdzający narodziny, chrzest, ślub lub śmierć jakiejś osobylamperia – dolna część ściany pomalowana farbą olejnąrozbiór gramatyczny – zakwalifikowanie wyrazów w zdaniu do poszczególnych części mowy i opisanie ich form gramatycznychrozbiór logiczny – podział zdania na części i ich określenie

Zadanie 2.Połącz każdy związek frazeologiczny z jego objaśnieniem. W puste miejsca wpisz odpowiednie litery.

Związek frazeologiczny Objaśnienie frazeologizmu1. zabić czas A. nic nie robić, próżnować, myśleć o rzeczach błahych

2. umierać z nudów

B. użyć wybiegów (sprytnych działań), żeby czegoś uniknąć

3. wykręcić się od czegoś C. zrobić coś z nudów, żeby się czas nie dłużył

4. wlepiać wzrok D. bardzo się nudzić

5. dawać do myślenia E. patrzeć uporczywie; patrzeć tępo, bezmyślnie

1. myśleć o niebieskich migdałach F. zmuszać do zastanowienia, zastanawiać kogo

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Zadanie 3.Uzupełnij poniższy fragment dziennika związkami frazeologicznymi z zadania 2. Zapisz je kolorową czcionką.

7 lutego

Dzisiejsza lekcja polskiego zaczęła się jak każda inna – do sali wszedł Sztetter, a my natychmiast wyczytaliśmy z jego twarzy zwyczajne u niego zniechęcenie. Gołym okiem widać, że staruszek traktuje uczenie nas jak katorgę. Prawdę mówiąc, my dotąd tak samo myśleliśmy o przychodzeniu na jego lekcje, które są stokroć nudniejsze niż na przykład kaligrafia czy religia. Kiedy belfer wyrwał jednego z chłopaków i kazał mu przetłumaczyć wiersz, zrozumieliśmy, że oto zaczynają się zwykłe „nudy narodowe”. Nieszczęśnik próbował ……………………………….. od odpowiedzi, więc powiedział, że mamy w klasie nowego ucznia. Dobrze zrobił, bo teraz na tamtym skupiła się uwaga Sztettera. Nowy zabrał się do czytania i tłumaczenia Pająka, a my …………………………………………… .Robiliśmy różne rzeczy, aby ………………………… . Ktoś odrabiał lekcje, ktoś inny układał się do drzemki, jeszcze inny …………………………..……. w ściany, tablicę, okno. Pozostali …………………………………………………………. . Ja udawałem, że czytam wiersz po cichu. Słuchałem, jak Zygier rozbiera zdania pod względem logicznym i gramatycznym. Fakt, że robi to po polsku, a nie w języku urzędowym, zaskakiwał, ……………………………………………………... .

Zadanie 4.Uporządkuj terminy, którymi posługuje się Zygier, analizując zdania pod względem gramatycznym i logicznym. Zapisz je w odpowiednich kolumnach tabeli.

MAŁA PODPOWIEDŹ

Wykonasz poprawnie to zadanie, jeśli uważnie przeczytasz objaśnienia pod zacytowanym powyżej fragmentem powieści.

Rozbiór logiczny Rozbiór gramatyczny

Zadanie 5.Nazwisko, które Stefan Żeromski nadał bohaterowi, ma znaczenie symboliczne (der Sieger znaczy po niemiecku zwycięzca). Dlaczego Zygiera można nazwać zwycięzcą? Odpowiedź zapisz poniżej.

Zadanie 6.Wykreśl słowo, które nie jest synonimem czterech pozostałych.

A. zwycięstwo, wygrana, walka, triumf, sukces.B. przegrana, porażka, klęska, uległość, niepowodzenie.

podmiot • rzeczownik • mianownik • imiesłowy odmienne • orzeczenie • celownik • słowa określające • zaimek • dopełniacz • imiesłowy nieodmienne

Zadanie 7.Do wyrazu zwycięzca dopisz wyrazy pokrewne.

Zadanie 8.Dlaczego Bernard Zygier spolszczył swoje nazwisko?Odpowiedź zapisz poniżej.

Zadanie 9.

Podaj spolszczoną pisownię poniższych wyrazów.

Shakespeare – ……………………… Chopin – ………………………  

New York – ……………………… Paris – ………………………

ketchup – ……………………… chips – ………………………

manager – ……………………… business – ………………………

Wyraz spolszczyć znaczy „nadać czemuś cechy polskie”, np. przyswoić wyrazy obce za pomocą odmiany, zmiany zapisu czy wymowy.

………………………………......czasownik niedokonany

(bezokolicznik)

……………………………………czasownik dokonany (bezokolicznik)

zwycięzca

…………………………………forma żeńska tego rzeczownika

…………………………rzeczownik nazywający

czynność

…………………………przymiotnik

Zadanie 10.Przeczytaj poniższy fragment i uzupełnij zdania.

Uczeń […] już nie ku profesorowi, lecz w stronę klasy zwrócony jął wyborną i bardzo piękną ruszczyzną z chwalebnym uniknięciem „polonizmów” plastycznie malować napad podchorążych na Belweder w nocy 29 listopada.

Oszołomiony belfer, pragnąc co tchu przerwać ten wykład, rzucił pytanie:— Umiesz pan może co na pamięć?— Tak, umiem to i owo.— Proszę powiedzieć.Zygier złożył książkę, przez chwilę się namyślał i wnet zaczął mówić głosem nie donośnym, ale

dźwięczącym jak szlachetny metal:

Nam strzelać nie kazano. Wstąpiłem na działo…

TRUDNE SŁOWA

polonizm – wyraz, zwrot lub konstrukcja zdaniowa przejęte z języka polskiego lub na nim wzorowane

atak podchorążych na Belweder 29.11.1830 r. – akcja rozpoczynająca powstanie listopadowe

Nam strzelać nie kazano. Wstąpiłem na działo… to pierwsze słowa wiersza Adama Mickiewicza

pt. ………………………………………………….. . Utwór przedstawia jeden z epizodów obrony

Warszawy podczas zakończonego klęską powstania ……………………………………... – szturm

…………………………… na polską redutę na Woli.

Scena recytacji utworu stanowi centralny punkt powieści. Jest dowodem czci i uwielbienia dla geniuszu

Mickiewicza, dowodem uznania wielkiej roli jego …………………….…… w życiu narodu.

Zadanie 11.Przeczytaj poniższy fragment powieści, który przedstawia reakcje osób słuchających recytacji Bernarda Zygiera. Podane w ramce nazwy emocji dopasuj do odpowiednich części tekstu. W każdym nawiasie zapisz kolorową czcionką odpowiednie słowo.

Nam strzelać nie kazano. Wstąpiłem na działo…

Usłyszawszy te wyrazy, Sztetter zerwał się na równe nogi i zaczął machać rękami (……………………………….1), ale Zygier nie umilkł.

Jakby odepchnięty jego wzrokiem nauczyciel siadł na swym krześle, podparł głowę rękoma […]. (……………………………….2)

W klasie stała się cisza. Wszystkie oczy skierowały się na wypowiadającego „wiersze polskie”. […] Dziwne, niesłychane słowa przykuwały uwagę, potężny obraz boju roztwierał się przed oczyma słuchaczów. […] Jedni z nich słuchali wyprostowani, inni wstali z ławek i zbliżyli się do mówcy. (……………………………….3)

Borowicz siedział zgarbiony, podparłszy pięścią brodę i rozpalone oczy wlepił w Zygiera. Dręczyło go przemierzłe złudzenie, że on to wszystko już niegdyś słyszał, że on to nawet gdzieś jakby własnym okiem widział, ale nie mógł pojąć, co będzie dalej (……………………………….4) — i słuchał, słuchał ze wstrętem i złością, ale z dreszczem dziwnego bólu w piersiach.

[…] Borowicz zamknął oczy. Znalazł już wszystko. To ten sam żołnierz, o którym mówił mu przed laty strzelec Noga na pagórku pod lasem. Ten sam, zabity nahajami, leżący w skrwawionej mogile pod świerkiem. Serce Marcina szarpnęło się nagle, jakby chciało wydrzeć się z piersi (……………………………….5), ciałem jego potrząsało wewnętrzne łkanie. Ścisnął mocno zęby, żeby z krzykiem nie szlochać. (……………………………….6) Zdawało mu się, że nie wytrzyma, że skona z żalu.

Sztetter siedział na swym miejscu wyprostowany. Powieki jego były jak zwykle przymknięte, tylko teraz kiedy niekiedy wymykała się spod nich łza i płynęła po bladej twarzy. (……………………………….7)

poruszenie • rozpacz • rezygnacja • przestrach • wstrząs • wzruszenie • wzburzenie

TRUDNIEJSZE SŁOWA

poruszenie – stan podniecenia wywołany przez jakieś wydarzeniarezygnacja – stan przygnębienia i zniechęcenia towarzyszący zgodzie na sytuację, której nie można zmienićwzburzenie – stan podniecenia, zdenerwowania

Zadanie 12.Obejrzyj kadry z filmu Syzyfowe prace w reżyserii Pawła Komorowskiego i napisz, jakie emocje widać na twarzach słuchaczy. Pod każdą fotografią zapisz zdanie, w którym użyjesz wybranego związku frazeologicznego we właściwej formie gramatycznej.

smutek przepełnia komuś duszę • coś przejmuje kogoś smutkiem • być czymś przejętym • okazywać czymś zainteresowanie • strach obiera mowę • coś wzbudziło w kimś strach •

zdradzać wzruszenie • wzruszenie odbija się w oczach

……………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………….

Zadanie 13.Obejrzyj fragment filmu Syzyfowe prace (link poniżej) i oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

Bernard Zygier po raz pierwszy przyszedł na lekcję polskiego w nowej szkole.

Profesor Sztetter zdenerwował się faktem, że chłopak tak długo zwlekał z pojawieniem się na jego lekcji.

Nowy uczeń wykazał się dużą wiedzą o Mickiewiczu.

Kiedy Zygier recytował Redutę Ordona, jeden z uczniów stał na czatach.

Nauczyciel znał na pamięć recytowany przez Zygiera utwór.

W czasie recytacji uczniowie siedzieli w milczeniu, ponieważ bali się wizyty dyrektora i nieuchronnej kary.

https://www.youtube.com/watch?v=O3efQ8yXmFg

………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Zadanie 14.Poniższy fragment opisuje emocje towarzyszące recytatorowi oraz siłę oddziaływania poezji Mickiewicza na słuchaczy. Do każdego z poniższych cytatów dopisz nazwę środka stylistycznego, który został wykorzystany przez pisarza w celu podkreślenia wymowy opisu. UWAGA! Niektórych terminów powinieneś użyć więcej niż jeden raz.

„oskarżenie […] zamknięte w zdarzeniach bitwy” – ………………………………………..

„uczniaka polskiego” – ………………………………………..

„własny jego utwór, własna mowa” – ………………………………………..

„obraz (…) wydzierał się z ust mówcy” – ………………………………………..

„uczucia dziecięce i młodzieńcze” – ………………………………………..

„uczucia leciały między słuchaczów” – ………………………………………..

„pękały jak granaty” – ………………………………………..

„świszczały niby kule” – ………………………………………..

„ogarniały dusze na podobieństwo kurzawy bojowej” – ………………………………………..

Nie była to już recytacja utworu wielkiego poety, lecz oskarżenie uczniaka polskiego zamknięte w zdarzeniach bitwy. Był to własny jego utwór, własna mowa. Każdy obraz walki dawno przegranej wydzierał się z ust mówcy jako pragnienie uczestnictwa w tym dziele zgubionym. Uczucia dziecięce i młodzieńcze, po milionkroć znieważane, leciały teraz między słuchaczów w kształtach słów poety, pękały wśród nich jak granaty, świszczały niby kule, ogarniały dusze na podobieństwo kurzawy bojowej.

TRUDNE SŁOWA

uczniak – potocznie: uczeń szkolny, zwłaszcza z młodszych klaspo milionkroć znieważane – milion razy poniżane, upokarzane, obrażanekurzawa bojowa – pył unoszący się na polu bitwy

epitet •metafora • porównanie • powtórzenie

Zadanie 15.Poniższe kadry filmowe prezentują różny kąt ustawienia kamery. Taki zabieg pozwala opowiadać o wydarzeniach w sposób subiektywny i emocjonalny. Uporządkuj podane informacje dotyczące zastosowanej perspektywy. Zapisz je pod odpowiednim zdjęciem.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

perspektywa niska • perspektywa wysoka • kamera powyżej linii oczu • kamera poniżej linii oczu • punkt widzenia osoby dominującej • punkt widzenia osoby słabszej i uległej •

przedstawienie postaci wrażliwej, bezbronnej • rysy twarzy czytelne • przedstawienie postaci silnej, pewnej siebie

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

Czas na wypracowanie.

Wyobraź sobie, że jesteś jedną z osób uczestniczących w pamiętnej lekcji polskiego. Opisz swoje przeżycia wywołane recytacją utworu Mickiewicza. W wypowiedzi użyj czasowników w czasie teraźniejszym.