Masterplan 60+ Kleczków Ołbin

Tomasz BojęćPrzemysław Chimczak

MASTERPLAN 60+Strategia rozwoju Kleczkowa i Ołbina

MASTERPLAN 60+. Strategia rozwoju Kleczkowa i Ołbina

Opracowanie merytoryczne:

Tomasz Bojęć i Przemysław Chimczak (BLOKBLOG)

Karolina Mróz i Dorota Whitten (Infopunkt Łokietka 5, Fundacja Dom Pokoju)

Okładka, projekt graficzny, skład:

Iwona Jarosz

Przemysław Chimczak

Ilustracje:

Korekta językowa:

Agata Janus

Korekta przedmiotowa:

Michał Dębek

Wydawca:

Fundacja Dom Pokoju

Projekt współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej

w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych

na lata 2014-2020

SPIS TREŚCI

Osiedla dla wszystkich 5

Kleczków 7Ołbin 61

MASTERPLAN 60+. Strategia rozwoju Kleczkowa i Ołbina

Opracowanie merytoryczne:

Tomasz Bojęć i Przemysław Chimczak (BLOKBLOG)

Karolina Mróz i Dorota Whitten (Infopunkt Łokietka 5, Fundacja Dom Pokoju)

Okładka, projekt graficzny, skład:

Iwona Jarosz

Ilustracje:

Korekta językowa:

Agata Janus

Korekta przedmiotowa:

Michał Dębek

Wydawca:

Fundacja Dom Pokoju

Projekt współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej

w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych

na lata 2014-2020

SPIS TREŚCI

Osiedla dla wszystkich 5

Kleczków 7Ołbin 61

OSIEDLA DLA WSZYSTKICH

Planowanie przestrzenne w Polsce opiera się dzisiaj głównie na analizach i interpretacji twardych danych. Konsultacje społeczne – organizowane ze względu na wymogi prawne – przeprowadzane są często jedynie po to by wypełnić podstawowe wymagania stawiane przez ustawę, bez woli uwzględnienia wniosków ze strony społecznej. Zgadzamy się ze stwierdzeniem, że ogólna praktyka powinna opierać się głównie na wiedzy specjalistów – uważamy jednak, że sam proces konsul-tacji może przebiegać inaczej, a jego wpływ na projekt powinien być zdecydowanie większy.

Opracowanie Masterplanów 60+ dla Kleczkowa i Ołbina okazało się dosko-nałą okazją do przedstawienia naszych uwag. Jego istotą jest bowiem nie tyle kompletna wizja stworzona dla tych osiedli, ale raczej dogłębna diagnoza trapiących je problemów. Introwertyczny i zapomniany Kleczków oraz często lekceważony Ołbin to osiedla, które nie posiadają przygotowanych master-planów ogólnych, tak jak opracowywane wcześniej w ramach programu Masterplan 60+ Nadodrze. Podjęliśmy się więc wstępnej analizy problemów tych dwóch osiedli, nie tylko ze społecznego, ale i planistycznego punktu widzenia. Część społeczną, przygotowaną przez Fundację Dom Pokoju, uzupełniliśmy o podstawowe analizy oraz towarzyszące im wstępne zma-powanie osiedla. Kluczowe dla opracowania okazały się jednak codzienne rozmowy z mieszkańcami, które powiedziały nam o studiowanych osiedlach często więcej niż dogłębna analiza studium uwarunkowań.

Fakt, że założenia Masterplanów 60+ wychodziły pierwotnie od potrzeb tej specyficznej grupy wiekowej okazał się być dodat-kową zaletą dla naszych działań.

Jesteśmy społeczeństwem starzejącym się – to zdanie, podparte danymi statystycznym jest w chwili obecnej bardzo często powtarzanym sloganem. Określa ono jednak rzeczywistą wiekową strukturą naszego społeczeństwa. Skupienie na potrzebach tej grupy wiekowej staje się więc najbardziej re-prezentatywną wizją społecznego rozwoju osiedli mieszkaniowych. Z kilku przyczyn:

6 OSIEDLA DLA WSZYSTKICH

• seniorem pewnego dnia będzie każdy z nas, jest więc to realizacja potrzeb wszystkich grup wiekowych w przyszłości

• jest to najczęściej użytkująca przestrzeń grupa społeczna, dobrze znająca swoje najbliższe otoczenie - bo to osoby starsze spędzają na osiedlu najwięcej czasu

• są doskonałą grupą fokusową, która często opowiada o trapiących ją problemach, przez co bardzo chętnie współpracuje przy konsulta-cjach społecznych

• większość seniorów należy do naszych rodzin lub bezpośredniego otoczenia

• przestrzenie przyjazne osobom starszym są wygodne i intuicyjne, co czyni je komfortowymi dla wszystkich grup użytkowników

Założenia tego wydania Masterplanu 60+ Osiedla dla wszystkich skłoniły nas jednak do współpracy z różnymi grupami wiekowymi, przy czym seniorzy pełnili tu rolę szczególną. Żywimy nadzieję, że nasza praca i dalsze działania przysłużą się tak rozwojowi Kleczkowa i Ołbina, jak i opracowywaniu wizji dla innych osiedli we Wrocławiu oraz w pozostałych polskich miastach.

Tomasz Bojęć i Przemysław ChimczakBLOKBLOG

KLECZKÓW

DLACZEGO KLECZKÓW? 9

METODY PRACY 11

1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA 13KLECZKÓW WE WROCŁAWIU 131.1 Peryferyjne centrum 131.2 Osiedle Kleczków 13TRANSPORT I KOMUNIKACJA 141.3 Sieć rzeczna 141.4 System kolejowy 171.5 Główne połączenia drogowe 171.6 Sieć tras rowerowych 19UKŁAD URBANISTYCZNY 191.7 Zabudowa 191.8 Typy zespołów urbanistycznych 201.9 Przestrzenie publiczne 201.10 Promenady Wrocławskie 231.11 Własności gruntów 23REKOMENDACJE 24

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE 272.1 Inwentaryzacja zasobów osiedla 282.2 Nowa tkanka społeczna 292.3 Możliwe konsekwencje 292.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa 302.5 Działania animacyjne 302.6 Inauguracja rad seniorów 322.7 Departamenty 322.8 Nasz Kleczków 342.9 Efekty współpracy 34REKOMENDACJE 36 3

6 OSIEDLA DLA WSZYSTKICH

• seniorem pewnego dnia będzie każdy z nas, jest więc to realizacja potrzeb wszystkich grup wiekowych w przyszłości

• jest to najczęściej użytkująca przestrzeń grupa społeczna, dobrze znająca swoje najbliższe otoczenie - bo to osoby starsze spędzają na osiedlu najwięcej czasu

• są doskonałą grupą fokusową, która często opowiada o trapiących ją problemach, przez co bardzo chętnie współpracuje przy konsulta-cjach społecznych

• większość seniorów należy do naszych rodzin lub bezpośredniego otoczenia

• przestrzenie przyjazne osobom starszym są wygodne i intuicyjne, co czyni je komfortowymi dla wszystkich grup użytkowników

Założenia tego wydania Masterplanu 60+ Osiedla dla wszystkich skłoniły nas jednak do współpracy z różnymi grupami wiekowymi, przy czym seniorzy pełnili tu rolę szczególną. Żywimy nadzieję, że nasza praca i dalsze działania przysłużą się tak rozwojowi Kleczkowa i Ołbina, jak i opracowywaniu wizji dla innych osiedli we Wrocławiu oraz w pozostałych polskich miastach.

Tomasz Bojęć i Przemysław ChimczakBLOKBLOG

KLECZKÓW

DLACZEGO KLECZKÓW? 9

METODY PRACY 11

1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA 13KLECZKÓW WE WROCŁAWIU 131.1 Peryferyjne centrum 131.2 Osiedle Kleczków 13TRANSPORT I KOMUNIKACJA 141.3 Sieć rzeczna 141.4 System kolejowy 171.5 Główne połączenia drogowe 171.6 Sieć tras rowerowych 19UKŁAD URBANISTYCZNY 191.7 Zabudowa 191.8 Typy zespołów urbanistycznych 201.9 Przestrzenie publiczne 201.10 Promenady Wrocławskie 231.11 Własności gruntów 23REKOMENDACJE 24

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE 272.1 Inwentaryzacja zasobów osiedla 282.2 Nowa tkanka społeczna 292.3 Możliwe konsekwencje 292.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa 302.5 Działania animacyjne 302.6 Inauguracja rad seniorów 322.7 Departamenty 322.8 Nasz Kleczków 342.9 Efekty współpracy 34REKOMENDACJE 36 3

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA 373.1 Skala 373.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedla 383.3 Budynki użyteczności publicznej 403.4 Centra lokalne 413.5 Białe plamy 42REKOMENDACJE 43

4. CZTERY ŚWIATY: ELEMENTY WIĘKSZEJ CAŁOŚCI 454.1 Dorzecze Odry – tereny rekreacyjne dla osiedla i miasta 454.2 Kwartały mieszkaniowe – serce dzielnicy 474.3 Port miejski – potencjał giganta 504.4 Nowy Kleczków – szanse i zagrożenia 524.5 Potencjał dawnej gazowni 55REKOMENDACJE 57ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA 58

DLACZEGO KLECZKÓW?

Kleczków jest osiedlem wyjątkowym - choć na pierwszy rzut oka nie różni się wiele od grona innych, zaniedbanych osiedli mieszkaniowych w reszcie polskich miast. To przestrzeń, która w nadchodzących latach podlegać będzie bardzo gwałtownym zmianom, a obecne uwarunkowania urbanistyczne i społeczne będą miały dla tego pro-cesu kluczowe znaczenie.

W wyniku swojej specyficznej lokalizacji oraz zmieniających się na prze-strzeni lat granic miasta, Kleczków stał się osiedlem przejściowym pomiędzy śródmieściem a peryferiami. Mimo dużej bliskości centrum, jego wyraźne odizolowanie od reszty miasta prowadziło do marginalizacji i nawarstwiania się lokalnych problemów. Obecnie jest to miejsce określane jako problema-tyczne, dodatkowo stygmatyzowane przez obecność Zakładu Karnego oraz Dolnośląskiego Centrum Zdrowia Psychicznego. Osiedle jest też zamiesz-kane przez bardzo dużo osób starszych.

Kleczków ma jednak niebywały potencjał. Ogromne tereny nieużytków stanowią obecnie około 1/3 całego osiedla, a obumierający port miejski niedługo będzie musiał zmienić swoją funkcję. Ze względu na wyjątkowo atrakcyjną lokalizację Kleczków zapewne stanie się również magnesem dla dużych inwestycji miejskich.

Postępująca budowa dużego osiedla deweloperskiego zakończy się podwojeniem ilości mieszkańców Kleczkowa, doprowadzając przez to do jego intensywnej i nagłej gentryfikacji. Póki to nie nastąpi mamy jeszcze szansę, żeby zrozumieć i chociaż czę-ściowo kontrolować procesy, które niedługo kompletnie zmienią obraz tej części miasta.

Kluczowe staną się działania miękkie, które w pewien sposób będą w stanie zamortyzować nadchodzące zmiany. Dzięki współpracy z lokalną spo-łecznością i próbie zrozumienia ich specyfiki mamy szansę na uniknięcie problemów, z którymi zmaga się dziś wiele polskich osiedli.

Niniejsze opracowanie ma na celu zdiagnozowanie obecnego stanu Kleczkowa oraz przedstawienie kluczowych zagadnień dla jego rozwoju.

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA 373.1 Skala 373.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedla 383.3 Budynki użyteczności publicznej 403.4 Centra lokalne 413.5 Białe plamy 42REKOMENDACJE 43

4. CZTERY ŚWIATY: ELEMENTY WIĘKSZEJ CAŁOŚCI 454.1 Dorzecze Odry – tereny rekreacyjne dla osiedla i miasta 454.2 Kwartały mieszkaniowe – serce dzielnicy 474.3 Port miejski – potencjał giganta 504.4 Nowy Kleczków – szanse i zagrożenia 524.5 Potencjał dawnej gazowni 55REKOMENDACJE 57ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA 58

DLACZEGO KLECZKÓW?

Kleczków jest osiedlem wyjątkowym - choć na pierwszy rzut oka nie różni się wiele od grona innych, zaniedbanych osiedli mieszkaniowych w reszcie polskich miast. To przestrzeń, która w nadchodzących latach podlegać będzie bardzo gwałtownym zmianom, a obecne uwarunkowania urbanistyczne i społeczne będą miały dla tego pro-cesu kluczowe znaczenie.

W wyniku swojej specyficznej lokalizacji oraz zmieniających się na prze-strzeni lat granic miasta, Kleczków stał się osiedlem przejściowym pomiędzy śródmieściem a peryferiami. Mimo dużej bliskości centrum, jego wyraźne odizolowanie od reszty miasta prowadziło do marginalizacji i nawarstwiania się lokalnych problemów. Obecnie jest to miejsce określane jako problema-tyczne, dodatkowo stygmatyzowane przez obecność Zakładu Karnego oraz Dolnośląskiego Centrum Zdrowia Psychicznego. Osiedle jest też zamiesz-kane przez bardzo dużo osób starszych.

Kleczków ma jednak niebywały potencjał. Ogromne tereny nieużytków stanowią obecnie około 1/3 całego osiedla, a obumierający port miejski niedługo będzie musiał zmienić swoją funkcję. Ze względu na wyjątkowo atrakcyjną lokalizację Kleczków zapewne stanie się również magnesem dla dużych inwestycji miejskich.

Postępująca budowa dużego osiedla deweloperskiego zakończy się podwojeniem ilości mieszkańców Kleczkowa, doprowadzając przez to do jego intensywnej i nagłej gentryfikacji. Póki to nie nastąpi mamy jeszcze szansę, żeby zrozumieć i chociaż czę-ściowo kontrolować procesy, które niedługo kompletnie zmienią obraz tej części miasta.

Kluczowe staną się działania miękkie, które w pewien sposób będą w stanie zamortyzować nadchodzące zmiany. Dzięki współpracy z lokalną spo-łecznością i próbie zrozumienia ich specyfiki mamy szansę na uniknięcie problemów, z którymi zmaga się dziś wiele polskich osiedli.

Niniejsze opracowanie ma na celu zdiagnozowanie obecnego stanu Kleczkowa oraz przedstawienie kluczowych zagadnień dla jego rozwoju.

10 KLECZKÓW

Jest to również inicjatywa, która zwrócić ma uwagę władz miasta, inwestorów i mieszkańców osiedla na najważniejsze problemy oraz zachęcić wszystkie stron do współpracy przy tworzeniu planów na przyszłość tej części miasta. Chcemy, aby działanie to doprowadziło do powstania kompleksowej wizji dla Kleczkowa, która uwzględni nie tylko urbanistykę osiedla, ale ponad wszystko potrzeby jego mieszkańców.

Fot. 1. Zaniedbany Kleczków do osiedle wyjątkowe. To tu niebawem nastąpią największe zmiany społeczno-przestrzenne w mieście. (źródło: fotopolska. eu)

METODY PRACY

Przedstawienie wniosków, należących niejako do subiektywnej części odbioru osiedla, uznaliśmy za kluczowe dla powstania kompletnego Masterplanu 60+ dla Kleczkowa. Jeśli mamy mówić o mieście dla wszystkich, powinniśmy dążyć do zasypania luki pomiędzy odgór-nym planowaniem miejskim a naprawczymi działaniami społecznymi.

Naszym celem jest pokazanie, że planowanie miasta powinno opierać się w równie dużym stopniu na twardych danych i wiedzy specjalistów, co na opinii samych mieszkańców oraz nieoficjalnych sposobach rozumienia i użytkowania przestrzeni.

Pozwoliło nam to spojrzeć na nowo nie tylko na wyjątkowo skomplikowany obszar Kleczkowa, ale też poddać pod dyskusję dzisiejszą sytuację plano-wania urbanistycznego w Polsce. Nie wypracowaliśmy jeszcze własnych zwyczajów, a świeże podejście pozwoliło nam sięgać do metod bliższych naukom społecznym.

Metody pracy nad osiedlem podzieliliśmy na cztery etapy:

1. Okiem Planisty. Analizy urbanistyczne Kleczkowa2. Działania Miękkie. Seniorzy na Kleczkowie3. Ludzka Skala. Odbiór osiedla z poziomu użytkownika4. Cztery Światy. Charakterystyka i rekomendacje dla poszczególnych

części osiedla

Rozdział pierwszy: Okiem Planisty, poświęcony został uwarunkowaniom urbanistycznym Kleczkowa. Jest to analiza danych świadczących o twardych zasobach osiedla, której celem jest przybliżenie charakterystyki tej części miasta oraz identyfikacja potencjalnych szans i zagrożeń.

Druga część dokumentu: Działania Miękkie, skupiła się na procesie aktywizacji mieszkańców osiedla, zainicjowanym przez nas na początku 2014 roku (ze szczególnym akcentem położonym na najstarszych użytkow-ników przestrzeni). Podjęte działania miały więc na celu poznanie seniorów, ich obecnej sytuacji i potrzeb oraz nawiązanie z nimi bliższej współpracy.

10 KLECZKÓW

Jest to również inicjatywa, która zwrócić ma uwagę władz miasta, inwestorów i mieszkańców osiedla na najważniejsze problemy oraz zachęcić wszystkie stron do współpracy przy tworzeniu planów na przyszłość tej części miasta. Chcemy, aby działanie to doprowadziło do powstania kompleksowej wizji dla Kleczkowa, która uwzględni nie tylko urbanistykę osiedla, ale ponad wszystko potrzeby jego mieszkańców.

Fot. 1. Zaniedbany Kleczków do osiedle wyjątkowe. To tu niebawem nastąpią największe zmiany społeczno-przestrzenne w mieście. (źródło: fotopolska. eu)

METODY PRACY

Przedstawienie wniosków, należących niejako do subiektywnej części odbioru osiedla, uznaliśmy za kluczowe dla powstania kompletnego Masterplanu 60+ dla Kleczkowa. Jeśli mamy mówić o mieście dla wszystkich, powinniśmy dążyć do zasypania luki pomiędzy odgór-nym planowaniem miejskim a naprawczymi działaniami społecznymi.

Naszym celem jest pokazanie, że planowanie miasta powinno opierać się w równie dużym stopniu na twardych danych i wiedzy specjalistów, co na opinii samych mieszkańców oraz nieoficjalnych sposobach rozumienia i użytkowania przestrzeni.

Pozwoliło nam to spojrzeć na nowo nie tylko na wyjątkowo skomplikowany obszar Kleczkowa, ale też poddać pod dyskusję dzisiejszą sytuację plano-wania urbanistycznego w Polsce. Nie wypracowaliśmy jeszcze własnych zwyczajów, a świeże podejście pozwoliło nam sięgać do metod bliższych naukom społecznym.

Metody pracy nad osiedlem podzieliliśmy na cztery etapy:

1. Okiem Planisty. Analizy urbanistyczne Kleczkowa2. Działania Miękkie. Seniorzy na Kleczkowie3. Ludzka Skala. Odbiór osiedla z poziomu użytkownika4. Cztery Światy. Charakterystyka i rekomendacje dla poszczególnych

części osiedla

Rozdział pierwszy: Okiem Planisty, poświęcony został uwarunkowaniom urbanistycznym Kleczkowa. Jest to analiza danych świadczących o twardych zasobach osiedla, której celem jest przybliżenie charakterystyki tej części miasta oraz identyfikacja potencjalnych szans i zagrożeń.

Druga część dokumentu: Działania Miękkie, skupiła się na procesie aktywizacji mieszkańców osiedla, zainicjowanym przez nas na początku 2014 roku (ze szczególnym akcentem położonym na najstarszych użytkow-ników przestrzeni). Podjęte działania miały więc na celu poznanie seniorów, ich obecnej sytuacji i potrzeb oraz nawiązanie z nimi bliższej współpracy.

12 KLECZKÓW

Część trzecia: Ludzka Skala, skupia się na indywidualnych odczuciach użyt-kowników i mieszkańców Kleczkowa. Jest to synteza informacji i opinii, które udało nam się zebrać w trakcie pracy na osiedlu, rozmowach z jego miesz-kańcami czy organizacjami pozarządowymi, działającymi na tym obszarze.

Ostatni rozdział: Cztery Światy jest elementem wynikowym wcześniej-szych analiz. Jest to również próba podsumowania i pogodzenia różnych spojrzeń na przyszłość Kleczkowa. W tej części skupiamy się na najważ-niejszych, naszym zdaniem, fragmentach osiedla oraz przedstawiamy konkretne propozycje co do jego przyszłości.

Rys. 1. Analizowane osiedle znajduje się niemal w samym centrum miasta. Między innymi dlatego jest bardzo atrakcyjnym terenem inwestycyjnym.

1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA

Celem niniejszego rozdziału jest zebranie oraz ponowna analiza wszystkich informacji o tej części miasta. Doprowadzi to do usys-tematyzowania wiedzy o Kleczkowie, znalezienia szans i zagrożeń kluczowych dla przyszłości osiedla oraz prezentacji najważniejszych wniosków.

W tym rozdziale przyjrzymy się więc osiedlu Kleczków pod katem jego lokalizacji (Kleczków we Wrocławiu), możliwości komunikacyjnych (Transport i komunikacja) oraz uwarunkowań przestrzennych (Układ urbanistyczny).

KLECZKÓW WE WROCŁAWIU

1.1 Peryferyjne centrumKleczków położony jest dwa kilometry na północ od ścisłego centrum Wrocławia, na przestrzeni lat – kiedy Wrocław przesuwał swoje granice - z terenu peryferyjnego stał się centralną częścią miasta.

Ponadto jest to najdalej wysunięta na północ część miasta objęta jesz-cze planami zabudowy śródmiejskiej (co wiąże się z dążeniem do uzyska-nia wyższej gęstości zabudowy). Jednocześnie przynależność do dawnej dzielnicy Psie Pole sprawia, że Kleczków jest już objęty innymi stawkami podatkowymi, co wpływa na znaczne rozluźnienie zabudowy.

W efekcie otrzymujemy hybrydę – miejsce, które nie jest już traktowane jako śródmieście, ale jeszcze nie jak peryferia.

Ma to bardzo duże znaczenie dla sposobu myślenia o Kleczkowie i rodzaju planowanych tam inwestycji.

1.2 Osiedle KleczkówZa obszar opracowania przyjęto administracyjną granicę osiedla Kleczków. Łącznie zajmuje on ok. 235 ha, z czego osiedle rozplanowane jest na powierzchni 130 ha, a 105 ha zajmuje pas dorzecza Odry. Obecnie Kleczków zamieszkiwany jest przez 6600 mieszkańców.

12 KLECZKÓW

Część trzecia: Ludzka Skala, skupia się na indywidualnych odczuciach użyt-kowników i mieszkańców Kleczkowa. Jest to synteza informacji i opinii, które udało nam się zebrać w trakcie pracy na osiedlu, rozmowach z jego miesz-kańcami czy organizacjami pozarządowymi, działającymi na tym obszarze.

Ostatni rozdział: Cztery Światy jest elementem wynikowym wcześniej-szych analiz. Jest to również próba podsumowania i pogodzenia różnych spojrzeń na przyszłość Kleczkowa. W tej części skupiamy się na najważ-niejszych, naszym zdaniem, fragmentach osiedla oraz przedstawiamy konkretne propozycje co do jego przyszłości.

Rys. 1. Analizowane osiedle znajduje się niemal w samym centrum miasta. Między innymi dlatego jest bardzo atrakcyjnym terenem inwestycyjnym.

Celem niniejszego rozdziału jest zebranie oraz ponowna analiza wszystkich informacji o tej części miasta. Doprowadzi to do usys-tematyzowania wiedzy o Kleczkowie, znalezienia szans i zagrożeń kluczowych dla przyszłości osiedla oraz prezentacji najważniejszych wniosków.

W tym rozdziale przyjrzymy się więc osiedlu Kleczków pod katem jego lokalizacji (Kleczków we Wrocławiu), możliwości komunikacyjnych (Transport i komunikacja) oraz uwarunkowań przestrzennych (Układ urbanistyczny).

KLECZKÓW WE WROCŁAWIU

1.1 Peryferyjne centrumKleczków położony jest dwa kilometry na północ od ścisłego centrum Wrocławia, na przestrzeni lat – kiedy Wrocław przesuwał swoje granice - z terenu peryferyjnego stał się centralną częścią miasta.

Ponadto jest to najdalej wysunięta na północ część miasta objęta jesz-cze planami zabudowy śródmiejskiej (co wiąże się z dążeniem do uzyska-nia wyższej gęstości zabudowy). Jednocześnie przynależność do dawnej dzielnicy Psie Pole sprawia, że Kleczków jest już objęty innymi stawkami podatkowymi, co wpływa na znaczne rozluźnienie zabudowy.

W efekcie otrzymujemy hybrydę – miejsce, które nie jest już traktowane jako śródmieście, ale jeszcze nie jak peryferia.

Ma to bardzo duże znaczenie dla sposobu myślenia o Kleczkowie i rodzaju planowanych tam inwestycji.

1.2 Osiedle KleczkówZa obszar opracowania przyjęto administracyjną granicę osiedla Kleczków. Łącznie zajmuje on ok. 235 ha, z czego osiedle rozplanowane jest na powierzchni 130 ha, a 105 ha zajmuje pas dorzecza Odry. Obecnie Kleczków zamieszkiwany jest przez 6600 mieszkańców.

14 KLECZKÓW

Kleczków, przy niedużej odległości od centrum Wrocławia, charakteryzuje się nad wyraz dużym obszarem i małą gęstością zaludnienia. Pozwala to wnioskować, że w najbliższych latach opisywana część miasta, jako ostatni tak duży teren w bezpośredniej bliskości centrum, może stać się mocnym atraktorem dla dużych inwestycji.

powierzchnia (ha) ilość mieszkańców

wrocław 29 300 632 432nadodrze 110 27 800kleczków 235 6 600

TRANSPORT I KOMUNIKACJA

1.3 Sieć rzecznaKoryto rzeki Odry w wyraźny sposób rysuje granicę osiedla od północy i zachodu, skutecznie odgradzając Kleczków od reszty dzielnicy Psie Pole. Takie usytuowanie stworzyło jednocześnie idealne warunki do lokacji portumiejskiego.

Lokalizacja Kleczkowa w charakterze peryferyjnego centrum i otwarcie na Odrę, pozwala na szerokie możliwości rozwoju alternatywnych metod transportu oraz powstanie rozległej bazy rekreacyjnej.

Rosnące znaczenie rzek w mieście oraz ponowne otwieranie się współcze-snych miast na korzyści z nich płynące, tworzy dobry grunt pod opracowanie dla tego obszaru ambitnych planów turystycznych.

Rozwinięcie siatki tramwajów wodnych jako alternatywnej metody trans-portu w skali miejskiej i aglomeracyjnej, jawić się może jako ciekawa odmiana od wiecznie zakorkowanego ruchem samochodowym Wrocławia. Port miej-ski, nie tylko może być jednym z przystanków tramwaju wodnego, ale też zdaje się być jedną z lepszych przestrzeni, w których ulokować można by zajezdnię dla tego typu pojazdów. Alternatywnie Port można wykorzystać jako przestrzeń pod budowę loftów mieszkaniowych i biurowych.

Rys. 2. Kleczków zajmuje powierzchnię 235 ha. Niemal połowę powierzchni administracyjnej osiedla (105 ha) stanowi dorzecze Odry.

Rys. 3. Rzeka stanowi bardzo ważną część Kleczkowa. Wyraźnie oddziela osiedle od dawnej dzielnicy Psie Pole, do której należało przed zlikwidowaniem podziałów dzielnicowych w 1991 roku.

15KLECZKÓW

14 KLECZKÓW

Kleczków, przy niedużej odległości od centrum Wrocławia, charakteryzuje się nad wyraz dużym obszarem i małą gęstością zaludnienia. Pozwala to wnioskować, że w najbliższych latach opisywana część miasta, jako ostatni tak duży teren w bezpośredniej bliskości centrum, może stać się mocnym atraktorem dla dużych inwestycji.

wrocław 29 300 632 432nadodrze 110 27 800kleczków 235 6 600

1.3 Sieć rzecznaKoryto rzeki Odry w wyraźny sposób rysuje granicę osiedla od północy i zachodu, skutecznie odgradzając Kleczków od reszty dzielnicy Psie Pole. Takie usytuowanie stworzyło jednocześnie idealne warunki do lokacji portumiejskiego.

Lokalizacja Kleczkowa w charakterze peryferyjnego centrum i otwarcie na Odrę, pozwala na szerokie możliwości rozwoju alternatywnych metod transportu oraz powstanie rozległej bazy rekreacyjnej.

Rosnące znaczenie rzek w mieście oraz ponowne otwieranie się współcze-snych miast na korzyści z nich płynące, tworzy dobry grunt pod opracowanie dla tego obszaru ambitnych planów turystycznych.

Rozwinięcie siatki tramwajów wodnych jako alternatywnej metody trans-portu w skali miejskiej i aglomeracyjnej, jawić się może jako ciekawa odmiana od wiecznie zakorkowanego ruchem samochodowym Wrocławia. Port miej-ski, nie tylko może być jednym z przystanków tramwaju wodnego, ale też zdaje się być jedną z lepszych przestrzeni, w których ulokować można by zajezdnię dla tego typu pojazdów. Alternatywnie Port można wykorzystać jako przestrzeń pod budowę loftów mieszkaniowych i biurowych.

Rys. 2. Kleczków zajmuje powierzchnię 235 ha. Niemal połowę powierzchni administracyjnej osiedla (105 ha) stanowi dorzecze Odry.

Rys. 3. Rzeka stanowi bardzo ważną część Kleczkowa. Wyraźnie oddziela osiedle od dawnej dzielnicy Psie Pole, do której należało przed zlikwidowaniem podziałów dzielnicowych w 1991 roku.

15KLECZKÓW

16 KLECZKÓW

Rys. 4. Nasyp kolejowy odcina obszar od pozostałych śródmiejskich osiedli sprawiając, że Kleczków staje się na swój sposób kolejną miejską wyspą.

Rys. 5. Ważne połączenia drogowe przebiegają tylko na osi północ-południe . Pomiędzy dwiema bie-gnącymi w tym kierunku drogami żyje niemalże całe społeczeństwo Kleczkowa.

17KLECZKÓW

1.4 System kolejowySieć kolejowa stanowi granicę osiedla od południa, co skutkuje jego izolacją od Nadodrza. Jest to ważna linia o znaczeniu ponadlokalnym, o czym stanowi ulokowanie w tym miejscu drugiego najważniejszego dworca Wrocławia – Dworca Nadodrze.

To przez Dworzec Nadodrze pociągi z Wrocławia jadą do Łodzi czy Warszawy. Węzeł ten łączy też wszystkie mniejsze okoliczne miejscowości, takie jak Trzebnica, Oleśnica, Pawłowice czy Długołęka. Usytuowanie linii kole-jowej i dworca w bezpośrednim sąsiedztwie Kleczkowa z jednej strony wpływa na wyłączenie osiedla z tkanki miasta, a z drugiej niesie bardzo szerokie perspektywy dla rozwoju osiedla. Funcjonujące Koleje Dolnośląskie, których ruch w dużej mierze odbywa się poprzez Dworzec Nadodrze, stanowią po-tencjał do stworzenia szybkiej kolei aglomeracyjnej. Mogłoby to dodatkowo podnieść atrakcyjność tej części miasta i zachęcić kolejnych mieszkańców do osiedlania się w obrębie Nadodrza i Kleczkowa. Taka sytuacja byłaby równie ważna dla biznesu, który na osiedlu może się wkrótce pojawić – już dziś bowiem buduje się tu kilkadziesiąt tysięcy metrów kwadratowych biur.

1.5 Główne połączenia drogoweOsiedle położone jest na osi łączącej północ z południem Wrocławia.

Przez swój tranzytowy charakter, ulice Reymonta i Trzebnicka stają się niewidzialnymi granicami wyznaczającymi trzy części osiedla - Kleczków zachodni, centralny i wschodni.

Jest to również podział, który w najprostszy sposób pozwala na opisanie fragmentów Kleczkowa.

Opisywany obszar można uznać za poprawnie skomunikowany z resztą miasta. Już w tej chwili przez osiedle przejeżdża sześć linii tramwajowych, osiem połączeń autobusowych oraz dziewięć nocnych. Teren osiedla jest jednak tak duży, że jego rozwój wiązać się musi z uruchomieniem kolejnych linii, które biegły będą również na osi wschód-zachód, a nie jedynie (tak jak dotychczas) północ-południe. Dzięki temu możliwe będzie wykorzystanie komunikacji miejskiej jako narzędzia spajającego osiedle, a nie tworzącego kolejne podziały.

16 KLECZKÓW

Rys. 4. Nasyp kolejowy odcina obszar od pozostałych śródmiejskich osiedli sprawiając, że Kleczków staje się na swój sposób kolejną miejską wyspą.

Rys. 5. Ważne połączenia drogowe przebiegają tylko na osi północ-południe . Pomiędzy dwiema bie-gnącymi w tym kierunku drogami żyje niemalże całe społeczeństwo Kleczkowa.

17KLECZKÓW

1.4 System kolejowySieć kolejowa stanowi granicę osiedla od południa, co skutkuje jego izolacją od Nadodrza. Jest to ważna linia o znaczeniu ponadlokalnym, o czym stanowi ulokowanie w tym miejscu drugiego najważniejszego dworca Wrocławia – Dworca Nadodrze.

To przez Dworzec Nadodrze pociągi z Wrocławia jadą do Łodzi czy Warszawy. Węzeł ten łączy też wszystkie mniejsze okoliczne miejscowości, takie jak Trzebnica, Oleśnica, Pawłowice czy Długołęka. Usytuowanie linii kole-jowej i dworca w bezpośrednim sąsiedztwie Kleczkowa z jednej strony wpływa na wyłączenie osiedla z tkanki miasta, a z drugiej niesie bardzo szerokie perspektywy dla rozwoju osiedla. Funcjonujące Koleje Dolnośląskie, których ruch w dużej mierze odbywa się poprzez Dworzec Nadodrze, stanowią po-tencjał do stworzenia szybkiej kolei aglomeracyjnej. Mogłoby to dodatkowo podnieść atrakcyjność tej części miasta i zachęcić kolejnych mieszkańców do osiedlania się w obrębie Nadodrza i Kleczkowa. Taka sytuacja byłaby równie ważna dla biznesu, który na osiedlu może się wkrótce pojawić – już dziś bowiem buduje się tu kilkadziesiąt tysięcy metrów kwadratowych biur.

1.5 Główne połączenia drogoweOsiedle położone jest na osi łączącej północ z południem Wrocławia.

Przez swój tranzytowy charakter, ulice Reymonta i Trzebnicka stają się niewidzialnymi granicami wyznaczającymi trzy części osiedla - Kleczków zachodni, centralny i wschodni.

Jest to również podział, który w najprostszy sposób pozwala na opisanie fragmentów Kleczkowa.

Opisywany obszar można uznać za poprawnie skomunikowany z resztą miasta. Już w tej chwili przez osiedle przejeżdża sześć linii tramwajowych, osiem połączeń autobusowych oraz dziewięć nocnych. Teren osiedla jest jednak tak duży, że jego rozwój wiązać się musi z uruchomieniem kolejnych linii, które biegły będą również na osi wschód-zachód, a nie jedynie (tak jak dotychczas) północ-południe. Dzięki temu możliwe będzie wykorzystanie komunikacji miejskiej jako narzędzia spajającego osiedle, a nie tworzącego kolejne podziały.

18 KLECZKÓW

Rys. 6. Rozwój rekreacyjnej trasy rowerowej wzdłuż Szlaku Odry to ogromna szansa dla osiedla.

Rys. 7. Chaotyczna zabudowa Kleczkowa stanowi przestrzeń transferu pomiędzy kwartałowym śród-mieściem i rozluźnioną urbanistyką peryferii.

19KLECZKÓW

1.6 Sieć tras rowerowychDzisiaj przez Kleczków przebiegają dwie trasy, którymi głównie przemiesz-czają się rowerzyści – zorganizowana ulica Reymonta oraz ulica Trzebnicka, która nie jest w całości wyposażona w drogę dla rowerów, jednak posiada ją fragmentarycznie i pozwala cyklistom na skuteczną komunikację. Każdy nowoprojektowany, czy przebudowywany fragment infrastruktury drogo-wej na Kleczkowie przewidywać więc powinien również drogę dla rowerów. Innym aspektem jest rekreacyjna rola roweru. Dużą szansą dla zmiany odbioru osiedla i jego rozwoju, może być Szlak Odry biegnący wzdłuż jej koryta. W planach miejskich trasa ta już teraz przewidywana jest jako obszar rekreacji i aktywnego wypoczynku Wrocławian.

UKŁAD URBANISTYCZNY

Układ urbanistyczny Kleczkowa jest unikalny w skali Wrocławia i charaktery-zuje się bardzo dużą złożonością. Zrozumiemy, że stykamy się z niezwykle delikatną materią, kiedy dostrzeżemy problem połączenia:

• industrialnej zabudowy portu miejskiego • rozległych terenów nadrzecznych • zamkniętych ośrodków Więzienia oraz Zakładu Psychiatrycznego • historycznej zabudowy kamienicznej • połaci nieużytków, które w najbliższej przyszłości przekształcą się

w duży kompleks mieszkaniowy

1.7 ZabudowaW przeciwieństwie do gęstej tkanki Nadodrza i rozluźnionej urbanistyki Karłowic, czy Różanki – Kleczków charakteryzuje się bardzo niejednolitą zabudową. Jedynie centralną część można uznać za zorganizowany zespół urbanistyczny.

W jego skład wchodzą głównie cztero-, maksymalnie sześciokondy-gnacyjne kamienice historyczne, tworzące cztery kwartały. Tam, gdzie działania wojenne lub zły stan techniczny doprowadziły do zniszczenia kamienic, zostały one uzupełnione zabudową plombową, a w najwięk-szym, północnym kwartale, zbudowano również jedenastopiętrowe bloki. Dodatkowym, charakterystycznym dla osiedla elementem, są budynki usług publicznych z czerwonej cegły.

18 KLECZKÓW

Rys. 6. Rozwój rekreacyjnej trasy rowerowej wzdłuż Szlaku Odry to ogromna szansa dla osiedla.

Rys. 7. Chaotyczna zabudowa Kleczkowa stanowi przestrzeń transferu pomiędzy kwartałowym śród-mieściem i rozluźnioną urbanistyką peryferii.

19KLECZKÓW

1.6 Sieć tras rowerowychDzisiaj przez Kleczków przebiegają dwie trasy, którymi głównie przemiesz-czają się rowerzyści – zorganizowana ulica Reymonta oraz ulica Trzebnicka, która nie jest w całości wyposażona w drogę dla rowerów, jednak posiada ją fragmentarycznie i pozwala cyklistom na skuteczną komunikację. Każdy nowoprojektowany, czy przebudowywany fragment infrastruktury drogo-wej na Kleczkowie przewidywać więc powinien również drogę dla rowerów. Innym aspektem jest rekreacyjna rola roweru. Dużą szansą dla zmiany odbioru osiedla i jego rozwoju, może być Szlak Odry biegnący wzdłuż jej koryta. W planach miejskich trasa ta już teraz przewidywana jest jako obszar rekreacji i aktywnego wypoczynku Wrocławian.

Układ urbanistyczny Kleczkowa jest unikalny w skali Wrocławia i charaktery-zuje się bardzo dużą złożonością. Zrozumiemy, że stykamy się z niezwykle delikatną materią, kiedy dostrzeżemy problem połączenia:

• industrialnej zabudowy portu miejskiego • rozległych terenów nadrzecznych • zamkniętych ośrodków Więzienia oraz Zakładu Psychiatrycznego • historycznej zabudowy kamienicznej • połaci nieużytków, które w najbliższej przyszłości przekształcą się

w duży kompleks mieszkaniowy

1.7 ZabudowaW przeciwieństwie do gęstej tkanki Nadodrza i rozluźnionej urbanistyki Karłowic, czy Różanki – Kleczków charakteryzuje się bardzo niejednolitą zabudową. Jedynie centralną część można uznać za zorganizowany zespół urbanistyczny.

W jego skład wchodzą głównie cztero-, maksymalnie sześciokondy-gnacyjne kamienice historyczne, tworzące cztery kwartały. Tam, gdzie działania wojenne lub zły stan techniczny doprowadziły do zniszczenia kamienic, zostały one uzupełnione zabudową plombową, a w najwięk-szym, północnym kwartale, zbudowano również jedenastopiętrowe bloki. Dodatkowym, charakterystycznym dla osiedla elementem, są budynki usług publicznych z czerwonej cegły.

20 KLECZKÓW

1.8 Typy zespołów urbanistycznychCentralna oraz wschodnia część osiedla klasyfikowane są jako śródmiej-ski typ zespołów urbanistycznych, co będzie miało bezpośredni wpływ na gęstość zabudowy na terenie Kleczkowa. I chociaż osiedle w obecnym momencie charakteryzuje się bardzo małą liczbą mieszkańców, to z czasem będzie się ona zwiększać, dochodząc do zagęszczenia podobnego jak na terenie sąsiadujących Nadodrza i Ołbina. Jest to kolejny argument przema-wiający za traktowaniem Kleczkowa jako integralnej części śródmieścia, dla której sporządzone być powinny kompleksowe plany rozwoju.

Innym ważnym aspektem, jest spojrzenie nie tyle z urbanistycznego, co planistycznego punktu widzenia. Kleczków wydaje się być bowiem przestrzenią transferu, pomiędzy gęstą zabudową śródmiejską Nadodrza i Ołbina, a rozluźnioną zabudową Karłowic i Różanki, złożoną z wolnosto-jących bloków i domów jednorodzinnych.

Warunki te stawiają Kleczków w bardzo specyficznej sytuacji i pozwalają oczekiwać nieszablonowego myślenia przy orga-nizowaniu nowej zabudowy, która powinna posiadać cechy płynnego przejścia, między kwartałowym śródmieściem i zielonymi peryferiami.

1.9 Przestrzenie publiczneCzęść lądowa Kleczkowa nie posiada właściwie żadnych przestrzeni publicznych, ani parków. Brak zagospodarowanej zieleni odbije się więc znacząco na jego dalszym rozwoju. Założyć można, że jest to wynik dwóch powiązanych ze sobą mechanizmów. Z historycznego punktu widzenia, charakterystyka Kleczkowa wynika przede wszystkim z lokacji portu miej-skiego. Osiedle było więc sypialnią pracowników niskiego szczebla, którymi w okresie przedtaylorowskim nikt się nie interesował. Również w czasach modernizmu, kiedy starano się podnieść poziom życia niższych warstw społeczeństwa, zmiany dokonywane w pozostałych częściach miasta nie docierały do przemysłowego Kleczkowa. Jednocześnie mała, jak na tak duży obszar, ilość mieszkańców skupionych głównie w kamienicach pozwoliła za-łożyć, że wnętrza kwartałów są wystarczającymi przestrzeniami publicznymi.

W następstwie zwiększenia ilości mieszkańców Kleczkowa przeznacze-nie pewnych terenów na przestrzeń wspólną powinno być wymogiem oraz interwencją konieczną dla podniesienia jakości życia na osiedlu.

21KLECZKÓW

Rys. 8. Większa część osiedla charakteryzuje się zabudową Śródmiejską. Jednak bliskość Odry i rozluź-nionej zabudowy Karłowic i Różanki pozwala myśleć o Kleczkowie w sposób nieszablonowy.

Rys. 9. Brak zorganizowanych placów i skwerów to jedna z największych bolączek nadrzecznego osiedla. Kontrastuje to szczególnie z różnorodnością przestrzeni publicznych sąsiadującego Nadodrza.

20 KLECZKÓW

1.8 Typy zespołów urbanistycznychCentralna oraz wschodnia część osiedla klasyfikowane są jako śródmiej-ski typ zespołów urbanistycznych, co będzie miało bezpośredni wpływ na gęstość zabudowy na terenie Kleczkowa. I chociaż osiedle w obecnym momencie charakteryzuje się bardzo małą liczbą mieszkańców, to z czasem będzie się ona zwiększać, dochodząc do zagęszczenia podobnego jak na terenie sąsiadujących Nadodrza i Ołbina. Jest to kolejny argument przema-wiający za traktowaniem Kleczkowa jako integralnej części śródmieścia, dla której sporządzone być powinny kompleksowe plany rozwoju.

Innym ważnym aspektem, jest spojrzenie nie tyle z urbanistycznego, co planistycznego punktu widzenia. Kleczków wydaje się być bowiem przestrzenią transferu, pomiędzy gęstą zabudową śródmiejską Nadodrza i Ołbina, a rozluźnioną zabudową Karłowic i Różanki, złożoną z wolnosto-jących bloków i domów jednorodzinnych.

Warunki te stawiają Kleczków w bardzo specyficznej sytuacji i pozwalają oczekiwać nieszablonowego myślenia przy orga-nizowaniu nowej zabudowy, która powinna posiadać cechy płynnego przejścia, między kwartałowym śródmieściem i zielonymi peryferiami.

1.9 Przestrzenie publiczneCzęść lądowa Kleczkowa nie posiada właściwie żadnych przestrzeni publicznych, ani parków. Brak zagospodarowanej zieleni odbije się więc znacząco na jego dalszym rozwoju. Założyć można, że jest to wynik dwóch powiązanych ze sobą mechanizmów. Z historycznego punktu widzenia, charakterystyka Kleczkowa wynika przede wszystkim z lokacji portu miej-skiego. Osiedle było więc sypialnią pracowników niskiego szczebla, którymi w okresie przedtaylorowskim nikt się nie interesował. Również w czasach modernizmu, kiedy starano się podnieść poziom życia niższych warstw społeczeństwa, zmiany dokonywane w pozostałych częściach miasta nie docierały do przemysłowego Kleczkowa. Jednocześnie mała, jak na tak duży obszar, ilość mieszkańców skupionych głównie w kamienicach pozwoliła za-łożyć, że wnętrza kwartałów są wystarczającymi przestrzeniami publicznymi.

W następstwie zwiększenia ilości mieszkańców Kleczkowa przeznacze-nie pewnych terenów na przestrzeń wspólną powinno być wymogiem oraz interwencją konieczną dla podniesienia jakości życia na osiedlu.

21KLECZKÓW

Rys. 8. Większa część osiedla charakteryzuje się zabudową Śródmiejską. Jednak bliskość Odry i rozluź-nionej zabudowy Karłowic i Różanki pozwala myśleć o Kleczkowie w sposób nieszablonowy.

Rys. 9. Brak zorganizowanych placów i skwerów to jedna z największych bolączek nadrzecznego osiedla. Kontrastuje to szczególnie z różnorodnością przestrzeni publicznych sąsiadującego Nadodrza.

22 KLECZKÓW

Rys. 11. Większość osiedla oddana jest prywatnym właścicielom pod wieczyste użytkowanie. To, jak rozwinie się osiedle, zależy od strategii miasta i woli osób, które zarządzają kleczkowskimi terenami.

Rys. 10. Nowa zabudowa Kleczkowa - Promenady Wrocławskie zajmie powierzchnię przeszło 15 ha. Przestrzeń ta łączy w sobie cechy śródmiejskich kwartałów i wolnostojących obiektów.

23KLECZKÓW

1.10 Promenady WrocławskieCzęść wschodnia na chwilę obecną zdominowana jest przez wielkie prze-strzenie nieużytków. Jest to również miejsce, które będzie w najbliższym czasie podlegać największym zmianom, z uwagi na tworzenie się tam wiel-kiego założenia deweloperskiego Promenady Wrocławskie.

Osiedle Promenady Wrocławskie w liczbach:

• Ilość mieszkań: 240 w I etapie, 427 w II i III etapie. Po zrealizowaniu wszystkich etapów: 2 tys.

• Ilość mieszkańców: około 6 tys. • Powierzchnia biurowa: 80 tys. mkw • Powierzchnia osiedla: około 15 ha • Liczba kwartałów zabudowy: 14

Promenady Wrocławskie określane są jako projekt unikalny, ponieważ ogromne osiedle budowane jest zaledwie trzy kilometry od centrum mia-sta. Deweloper chwali się atrakcyjną lokalizacją i uniwersalnym założeniem tworzącym przestrzeń do pracy, mieszkania i odpoczynku. Osiedle składać się ma z otwartych quasi-kwartałów ułożonych w wydzielonych wcześniej strefach funkcjonalnych. Zieleń ukształtowana jest tak, by możliwie naj-bardziej podnieść standard mieszkaniowy. Założenie posiada też własne połączenie brzegów Odry. Martwi natomiast – mimo braku ogrodzenia w dosłownym tego słowa znaczeniu – niejako odwracanie się plecami do pozostałej części osiedla.

1.11 Własności gruntów Szczególnie ważne w kwestiach własnościowych jest zwrócenie uwagi na obszary będące własnością prywatną i te, które należą do skarbu państwa, a oddane są w wieczyste użytkowanie. Przestrzeń, jaką zajmują wyżej wspo-mniane obszary wskazuje, że perspektywy rozwoju Kleczkowa uzależnione są nie tylko od możliwości jakie stworzy miasto, ale też w bardzo dużym stopniu od woli i wizji osób prywatnych będących czy to właścicielami, czy zarządcami większości Kleczkowskich gruntów.

22 KLECZKÓW

Rys. 11. Większość osiedla oddana jest prywatnym właścicielom pod wieczyste użytkowanie. To, jak rozwinie się osiedle, zależy od strategii miasta i woli osób, które zarządzają kleczkowskimi terenami.

Rys. 10. Nowa zabudowa Kleczkowa - Promenady Wrocławskie zajmie powierzchnię przeszło 15 ha. Przestrzeń ta łączy w sobie cechy śródmiejskich kwartałów i wolnostojących obiektów.

23KLECZKÓW

1.10 Promenady WrocławskieCzęść wschodnia na chwilę obecną zdominowana jest przez wielkie prze-strzenie nieużytków. Jest to również miejsce, które będzie w najbliższym czasie podlegać największym zmianom, z uwagi na tworzenie się tam wiel-kiego założenia deweloperskiego Promenady Wrocławskie.

Osiedle Promenady Wrocławskie w liczbach:

• Ilość mieszkań: 240 w I etapie, 427 w II i III etapie. Po zrealizowaniu wszystkich etapów: 2 tys.

• Ilość mieszkańców: około 6 tys. • Powierzchnia biurowa: 80 tys. mkw • Powierzchnia osiedla: około 15 ha • Liczba kwartałów zabudowy: 14

Promenady Wrocławskie określane są jako projekt unikalny, ponieważ ogromne osiedle budowane jest zaledwie trzy kilometry od centrum mia-sta. Deweloper chwali się atrakcyjną lokalizacją i uniwersalnym założeniem tworzącym przestrzeń do pracy, mieszkania i odpoczynku. Osiedle składać się ma z otwartych quasi-kwartałów ułożonych w wydzielonych wcześniej strefach funkcjonalnych. Zieleń ukształtowana jest tak, by możliwie naj-bardziej podnieść standard mieszkaniowy. Założenie posiada też własne połączenie brzegów Odry. Martwi natomiast – mimo braku ogrodzenia w dosłownym tego słowa znaczeniu – niejako odwracanie się plecami do pozostałej części osiedla.

1.11 Własności gruntów Szczególnie ważne w kwestiach własnościowych jest zwrócenie uwagi na obszary będące własnością prywatną i te, które należą do skarbu państwa, a oddane są w wieczyste użytkowanie. Przestrzeń, jaką zajmują wyżej wspo-mniane obszary wskazuje, że perspektywy rozwoju Kleczkowa uzależnione są nie tylko od możliwości jakie stworzy miasto, ale też w bardzo dużym stopniu od woli i wizji osób prywatnych będących czy to właścicielami, czy zarządcami większości Kleczkowskich gruntów.

24 KLECZKÓW

REKOMENDACJE

Analiza urbanistyczna Kleczkowa pozwala przede wszystkim zwrócić uwagę na brak konsekwencji w układzie osiedla. Zorganizowana centralna część zdaje się mocno zaniedbana, tworzy jednak niewątpliwy potencjał dla całego terenu. Te kilka kwartałów nadaje osiedlu charakter śródmiejski, co widać już przy planowaniu kolejnych budynków – choćby w ramach Promenad Wrocławskich.

Martwi, widoczna już w planistycznym ujęciu, wyraźna intrower-tyczność poszczególnych części osiedla, a ze względu na status własności większej części osiedlowych gruntów – również przyszłość, jaka je czeka.

Jednocześnie duża gęstość stosunkowo niskiej zabudowy i możliwość stworzenia przestrzeni zielonych i publicznych stawia Kleczków w pozycji osiedla potencjalnie bardzo atrakcyjnego dla Seniorów. Problemy, z jakimi boryka się dzisiaj – czyli chaos spowodowany opuszczonymi przestrze-niami — jest jednocześnie jego ogromną szansą. Z planistycznego punktu widzenia Kleczków może być wzorcowym (dla Wrocławia, ale i w skali kraju) osiedlem uniwersalnym, jeśli:

• powstająca zabudowa utrzyma gęstość śródmiejską (a wraz z tym odpowiednią ilość usług), przy jednoczesnym nieco rozluźnionym, zielonym układzie

• powstaną przy niej przestrzenie publiczne, biorące pod uwagę mak-symalne uproszczenie przeszkód architektonicznych

Co więcej, analiza zaistniałej sytuacji pozwala stwierdzić, że trudno wskazać we Wrocławiu osiedle mające większy od Kleczkowa potencjał dla roz-woju transportu publicznego – a co za tym idzie, jest dobrym miejscem do zamieszkania dla osób najmniej mobilnych, jakimi są seniorzy. Już dziś pozytywne wrażenie wzbudza duża ilość linii tramwajowych i autobusowych oraz bliska lokalizacja Dworca Nadodrze.

25KLECZKÓW

W najbliższym czasie rekomendujemy:

• uruchomienie nowych kolejowych połączeń aglomeracyjnych, które pozwolą wykorzystać w pełni potencjał Dworca Nadodrze

• uzupełnienie tras pojazdów transportu miejskiego poruszającego się w linii północ-południe tak, by obsługiwały osiedle również w kierunku wschód-zachód

• wykorzystanie bliskości rzeki Odry w kontekście uruchomienia tram-waju wodnego

• rozbudowanie systemu rowerów miejskich o nowe stacje – w szcze-gólności w okolicach portu miejskiego i Dworca Nadodrze

• planowanie infrastruktury drogowej tak, by rower był integralną częścią ruchu na osiedlu

• stworzenie wzdłuż Odry trasy przeznaczonej na sport i rekreację

Fot. 2. Promenady Wrocławskie nieodwracalnie zmienią zarówno przestrzenną, jak i społeczną strukturę Kleczkowa. (źródło: Vantage Development)

24 KLECZKÓW

REKOMENDACJE

Analiza urbanistyczna Kleczkowa pozwala przede wszystkim zwrócić uwagę na brak konsekwencji w układzie osiedla. Zorganizowana centralna część zdaje się mocno zaniedbana, tworzy jednak niewątpliwy potencjał dla całego terenu. Te kilka kwartałów nadaje osiedlu charakter śródmiejski, co widać już przy planowaniu kolejnych budynków – choćby w ramach Promenad Wrocławskich.

Martwi, widoczna już w planistycznym ujęciu, wyraźna intrower-tyczność poszczególnych części osiedla, a ze względu na status własności większej części osiedlowych gruntów – również przyszłość, jaka je czeka.

Jednocześnie duża gęstość stosunkowo niskiej zabudowy i możliwość stworzenia przestrzeni zielonych i publicznych stawia Kleczków w pozycji osiedla potencjalnie bardzo atrakcyjnego dla Seniorów. Problemy, z jakimi boryka się dzisiaj – czyli chaos spowodowany opuszczonymi przestrze-niami — jest jednocześnie jego ogromną szansą. Z planistycznego punktu widzenia Kleczków może być wzorcowym (dla Wrocławia, ale i w skali kraju) osiedlem uniwersalnym, jeśli:

• powstająca zabudowa utrzyma gęstość śródmiejską (a wraz z tym odpowiednią ilość usług), przy jednoczesnym nieco rozluźnionym, zielonym układzie

• powstaną przy niej przestrzenie publiczne, biorące pod uwagę mak-symalne uproszczenie przeszkód architektonicznych

Co więcej, analiza zaistniałej sytuacji pozwala stwierdzić, że trudno wskazać we Wrocławiu osiedle mające większy od Kleczkowa potencjał dla roz-woju transportu publicznego – a co za tym idzie, jest dobrym miejscem do zamieszkania dla osób najmniej mobilnych, jakimi są seniorzy. Już dziś pozytywne wrażenie wzbudza duża ilość linii tramwajowych i autobusowych oraz bliska lokalizacja Dworca Nadodrze.

25KLECZKÓW

W najbliższym czasie rekomendujemy:

• uruchomienie nowych kolejowych połączeń aglomeracyjnych, które pozwolą wykorzystać w pełni potencjał Dworca Nadodrze

• uzupełnienie tras pojazdów transportu miejskiego poruszającego się w linii północ-południe tak, by obsługiwały osiedle również w kierunku wschód-zachód

• wykorzystanie bliskości rzeki Odry w kontekście uruchomienia tram-waju wodnego

• rozbudowanie systemu rowerów miejskich o nowe stacje – w szcze-gólności w okolicach portu miejskiego i Dworca Nadodrze

• planowanie infrastruktury drogowej tak, by rower był integralną częścią ruchu na osiedlu

• stworzenie wzdłuż Odry trasy przeznaczonej na sport i rekreację

Fot. 2. Promenady Wrocławskie nieodwracalnie zmienią zarówno przestrzenną, jak i społeczną strukturę Kleczkowa. (źródło: Vantage Development)

26 KLECZKÓW

Fot. 3. Praca z seniorami była głównym zadaniem projektu. Stworzenie na Kleczkowie Rady Seniorów było konieczne, by osiedle mogło stać się w przyszłości przyjazne osobom w wieku 60+.

Fot. 4. Działania animacyjne, zwłaszcza osiedlowe pikniki, cieszyły się dużym zainteresowaniem mieszkańców Kleczkowa.

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE

Projekt zainicjowany przez Fundację Dom Pokoju, ma na celu akty-wizację lokalnego środowiska senioralnego. Aktywizacja z założenia powinna doprowadzić do powstania osiedlowej Rady Seniora i oparta jest na modelu tworzenia takiej rady wypracowanej w ramach pro-jektu Stallone i Szapołowska też zdmuchnęli 60 świeczek, czyli Senior na Nadodrzu.

Założeniem wypracowanego modelu jest stworzenie zgromadzenia senio-rów, zintegrowanej, około 20-30 osobowej grupy, która spośród siebie wybierze Radę Seniorów: 12-osobową reprezentację, działającą w imieniu lokalnych seniorów w celu realizowania ich potrzeb i interesów.*

Model zakłada samodzielność Zgromadzeń i Rad Seniorów, których członkowie posiadają niedoceniany potencjał społeczno-zawodowy.

Proces aktywizacji odbywa się na bazie określonych w harmonogramie działań:

• inwentaryzacja zasobów osiedla • analiza nowej tkanki społecznej • zgromadzenie seniorów • działania animacyjne • warsztaty • działania integracyjne • wyłonienie i inauguracja Rady Seniorów • podział rady na departamenty tematyczne • warsztaty z udziałem ekspertów • opracowanie rekomendacji na przyszłość

* Cały model jest opisany w publikacji Masterplan 60+. Strategia wsparcia seniorów z Nadodrza i zainteresowanych jego genezą odsyłamy tamże.

26 KLECZKÓW

Fot. 3. Praca z seniorami była głównym zadaniem projektu. Stworzenie na Kleczkowie Rady Seniorów było konieczne, by osiedle mogło stać się w przyszłości przyjazne osobom w wieku 60+.

Fot. 4. Działania animacyjne, zwłaszcza osiedlowe pikniki, cieszyły się dużym zainteresowaniem mieszkańców Kleczkowa.

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE

Projekt zainicjowany przez Fundację Dom Pokoju, ma na celu akty-wizację lokalnego środowiska senioralnego. Aktywizacja z założenia powinna doprowadzić do powstania osiedlowej Rady Seniora i oparta jest na modelu tworzenia takiej rady wypracowanej w ramach pro-jektu Stallone i Szapołowska też zdmuchnęli 60 świeczek, czyli Senior na Nadodrzu.

Założeniem wypracowanego modelu jest stworzenie zgromadzenia senio-rów, zintegrowanej, około 20-30 osobowej grupy, która spośród siebie wybierze Radę Seniorów: 12-osobową reprezentację, działającą w imieniu lokalnych seniorów w celu realizowania ich potrzeb i interesów.*

Model zakłada samodzielność Zgromadzeń i Rad Seniorów, których członkowie posiadają niedoceniany potencjał społeczno-zawodowy.

Proces aktywizacji odbywa się na bazie określonych w harmonogramie działań:

• inwentaryzacja zasobów osiedla • analiza nowej tkanki społecznej • zgromadzenie seniorów • działania animacyjne • warsztaty • działania integracyjne • wyłonienie i inauguracja Rady Seniorów • podział rady na departamenty tematyczne • warsztaty z udziałem ekspertów • opracowanie rekomendacji na przyszłość

* Cały model jest opisany w publikacji Masterplan 60+. Strategia wsparcia seniorów z Nadodrza i zainteresowanych jego genezą odsyłamy tamże.

28 KLECZKÓW

2.1 Inwentaryzacja zasobów osiedlaAby rozpocząć lokalne działania animacyjne ważne jest, aby zbadać teren ‒ zarówno pod względem infrastrukturalnym (miejsca spotkań), jak i instytucji, organizacji itp., które mogą się włączyć i wesprzeć takie działania, a które jednocześnie stanowią gwarancję ich długofalowości. Na Kleczkowie pierwszy etap inwentaryzacji skupił się na szukaniu dwóch typów miejsc:

• takich, gdzie można spotkać seniorów • lokalizacji, które będą stanowić miejsce spotkań dla przyszłego

Zgromadzenia i Rady Seniorów

Na początku najbardziej zwróciły uwagę:

• brak kościoła • brak biblioteki miejskiej • brak kawiarni • brak parku, czy też innego terenu rekreacyjnego

Kleczków jest pod tym względem bardzo specyficzny, zazwyczaj bowiem przynajmniej jedna z powyższych instytucji znajduje się na osiedlu i stanowi ośrodek lokalnego życia społecznego.

Przeprowadzona inwentaryzacja zazwyczaj wyznacza dalsze kierunki działań animacyjnych. W tym przypadku należało poszukać innych instytucji, które pomogłyby dotrzeć do mieszkańców osiedla. W wyniku wywiadów przeprowadzonych wśród mieszkańców (rozmowa bezpośrednia na osie-dlowych podwórkach) wyłoniły się dwie główne instytucje, mogące wesprzeć działania na osiedlu:

• Rada Osiedla Kleczków • Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus.

Kontakt z tymi instytucjami umożliwił dotarcie do seniorów z Kleczkowa i przełamanie początkowej nieufności wobec Juniormentora – przedstawi-ciela Fundacji spoza osiedla. Zadaniem Juniormentora była animacja działań lokalnych, której rezultatem było stworzenie Rady Seniorów.

29KLECZKÓW

2.2 Nowa tkanka społecznaGłówną ideą towarzyszącą projektowaniu Promenad Wrocławskich, co można przeczytać na stronie opisującej to miejsce, było stworzenie przy-jaznej do życia i funkcjonalnej przestrzeni. Miejsca, gdzie każdy może poczuć się sobą. Hasłem marketingowym jest zdanie: Promenady Wrocławskie – Twoja nowa dzielnica Wrocławia. Wyraźnie unika się tu jednak identyfikacji z Osiedlem Kleczków.

Istotnym problemem Kleczkowa jest podwojenie się ilości jego mieszkańców, które nastąpi w najbliższych latach poprzez bu-dowę deweloperskiego osiedla Promenady Wrocławskie.

Ponadto, jak dowiadujemy się ze strony internetowej dewelopera, PromenadyWrocławskie stanowią jednocześnie wyzwanie społeczne, którego celem jest stworzenie autonomicznej społeczności dzielnicy, która będzie jednak integralną częścią miasta. Trudno w chwili obecnej dokonać charakterystyki mieszkańców powstającego osiedla, ale w Internecie uruchomione zostało Forum Mieszkańcow Promenad. Ma ono sporo wątków, część zajmują sprawy administracyjne, ale sporym zainteresowaniem cieszą się również: przywi-tajmy się, sąsiedzka integracja i poznaj sąsiada. Lektura wpisów na tym forum pozwala postrzegać lokatorów Promenad Wrocławskich jako ludzi otwartych, chętnych do integracji i gotowych do podejmowania inicjatyw.

2.3 Możliwe konsekwencjeZapowiadana przez dewelopera autonomiczność Promenad oraz brak działań w kierunku zespolenia nowej społeczności z autochtonami grozi procesem gentryfikacji. Mechanizm ten, odpowiednio kontrolowany, może oczywiście przynosić pozytywne rezultaty – jednak w sytuacji, w której nie podejmuje się działań spajających dwie, mocno różne grupy społeczne, zagrożeniem jest wzajemna antagonizacja i autogettoizacja, zwłaszcza nowej tkanki. W przypadku Kleczkowa proces jest tym bardziej niebez-pieczny, że nowych mieszkańców pojawi się tak wielu.

Na mapie Wrocławia próżno szukać miejsca, które w sposób tak wyraźny zmieniłoby swoje dotychczasowe oblicze. Jedyne, które na potrzeby opracowa-nia można by do tej sytuacji przyrównać – Przedmieście Oławskie – przestało być już tak niebezpieczne jak przed gentryfikacją (czyli do 1997 roku). Jednostki patologiczne zostały jednak zmarginalizowane przez nową społeczność, a nie

28 KLECZKÓW

2.1 Inwentaryzacja zasobów osiedlaAby rozpocząć lokalne działania animacyjne ważne jest, aby zbadać teren ‒ zarówno pod względem infrastrukturalnym (miejsca spotkań), jak i instytucji, organizacji itp., które mogą się włączyć i wesprzeć takie działania, a które jednocześnie stanowią gwarancję ich długofalowości. Na Kleczkowie pierwszy etap inwentaryzacji skupił się na szukaniu dwóch typów miejsc:

• takich, gdzie można spotkać seniorów • lokalizacji, które będą stanowić miejsce spotkań dla przyszłego

Zgromadzenia i Rady Seniorów

Na początku najbardziej zwróciły uwagę:

• brak kościoła • brak biblioteki miejskiej • brak kawiarni • brak parku, czy też innego terenu rekreacyjnego

Kleczków jest pod tym względem bardzo specyficzny, zazwyczaj bowiem przynajmniej jedna z powyższych instytucji znajduje się na osiedlu i stanowi ośrodek lokalnego życia społecznego.

Przeprowadzona inwentaryzacja zazwyczaj wyznacza dalsze kierunki działań animacyjnych. W tym przypadku należało poszukać innych instytucji, które pomogłyby dotrzeć do mieszkańców osiedla. W wyniku wywiadów przeprowadzonych wśród mieszkańców (rozmowa bezpośrednia na osie-dlowych podwórkach) wyłoniły się dwie główne instytucje, mogące wesprzeć działania na osiedlu:

• Rada Osiedla Kleczków • Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus.

Kontakt z tymi instytucjami umożliwił dotarcie do seniorów z Kleczkowa i przełamanie początkowej nieufności wobec Juniormentora – przedstawi-ciela Fundacji spoza osiedla. Zadaniem Juniormentora była animacja działań lokalnych, której rezultatem było stworzenie Rady Seniorów.

29KLECZKÓW

2.2 Nowa tkanka społecznaGłówną ideą towarzyszącą projektowaniu Promenad Wrocławskich, co można przeczytać na stronie opisującej to miejsce, było stworzenie przy-jaznej do życia i funkcjonalnej przestrzeni. Miejsca, gdzie każdy może poczuć się sobą. Hasłem marketingowym jest zdanie: Promenady Wrocławskie – Twoja nowa dzielnica Wrocławia. Wyraźnie unika się tu jednak identyfikacji z Osiedlem Kleczków.

Istotnym problemem Kleczkowa jest podwojenie się ilości jego mieszkańców, które nastąpi w najbliższych latach poprzez bu-dowę deweloperskiego osiedla Promenady Wrocławskie.

Ponadto, jak dowiadujemy się ze strony internetowej dewelopera, PromenadyWrocławskie stanowią jednocześnie wyzwanie społeczne, którego celem jest stworzenie autonomicznej społeczności dzielnicy, która będzie jednak integralną częścią miasta. Trudno w chwili obecnej dokonać charakterystyki mieszkańców powstającego osiedla, ale w Internecie uruchomione zostało Forum Mieszkańcow Promenad. Ma ono sporo wątków, część zajmują sprawy administracyjne, ale sporym zainteresowaniem cieszą się również: przywi-tajmy się, sąsiedzka integracja i poznaj sąsiada. Lektura wpisów na tym forum pozwala postrzegać lokatorów Promenad Wrocławskich jako ludzi otwartych, chętnych do integracji i gotowych do podejmowania inicjatyw.

2.3 Możliwe konsekwencjeZapowiadana przez dewelopera autonomiczność Promenad oraz brak działań w kierunku zespolenia nowej społeczności z autochtonami grozi procesem gentryfikacji. Mechanizm ten, odpowiednio kontrolowany, może oczywiście przynosić pozytywne rezultaty – jednak w sytuacji, w której nie podejmuje się działań spajających dwie, mocno różne grupy społeczne, zagrożeniem jest wzajemna antagonizacja i autogettoizacja, zwłaszcza nowej tkanki. W przypadku Kleczkowa proces jest tym bardziej niebez-pieczny, że nowych mieszkańców pojawi się tak wielu.

Na mapie Wrocławia próżno szukać miejsca, które w sposób tak wyraźny zmieniłoby swoje dotychczasowe oblicze. Jedyne, które na potrzeby opracowa-nia można by do tej sytuacji przyrównać – Przedmieście Oławskie – przestało być już tak niebezpieczne jak przed gentryfikacją (czyli do 1997 roku). Jednostki patologiczne zostały jednak zmarginalizowane przez nową społeczność, a nie

31KLECZKÓW

podniesienie poczucia własnej wartości. Z racji braku miejsc kulturalnych należało skupić się na podstawowych działaniach animacyjnych. Dużym problemem był silny kompleks, jaki mieszkańcy odczuwali w stosunku do sąsiadującego osiedla Nadorze, poddanego wieloletniemu procesowi rewi-talizacji. Mieszkańcy uważali, że wszelkie działania kulturalne odbywają się po sąsiedzku, gdyż tam stworzono wiele miejsc kulturalnych, a na ich terenie nie ma na to miejsca. Rzeczywiście, nietrudno zauważyć, że w kwartałach mieszkalnych oraz w ich otoczeniu nie ma kulturalno-społecznych miejsc spotkań dla lokalnej społeczności.

Najprostszą formą integracji mieszkańców w tej sytuacji była impreza plenerowa, możliwa do zorganizowania po uzyskaniu formalnej zgody, w czym pomogła zawiązana już współpraca z Radą Osiedla.Dzięki wsparciu Rady oraz zaangażowaniu Środowiskowego Domu Samopomocy, prowa-dzonego przez lokalne Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus (które zlokalizowane jest na jednym z kwartałów podwórkowych) odbyły się dwa pikniki, w których wzięli udział mieszkańcy Kleczkowa:

• Piknik na zakończenie roku szkolnego: miał na celu zapoznanie mieszkańców osiedla z ideą Rady Seniorów jako działania oddolnego. Mieszkańcy, przyciągnięci atrakcjami dla dzieci i dorosłych, mieli moż-liwość spotkania się z przedstawicielami już działającej Rady Seniorów z Nadodrza (patrz: Materplan60+);

• Piknik na zakończenie wakacji: pozwolił zwiększyć zaufanie miesz-kańców wobec działań Juniormentora w zakresie utworzenia Rady Seniorów. Na tym pikniku działali już aktywnie nowopozyskani człon-kowie zgromadzenia seniorów z Osiedla Kleczków.

Chcąc dotrzeć do jak największej ilości seniorów, zorganizowana została akcja Senior idzie na kawę. W porozumieniu z kawiarnią, usytuowaną tuż za granicą terytorialną Osiedla Kleczków (a przez to na tym osiedlu mało znaną), w wybranych godzinach, seniorzy mogli kupić kawę za połowę ceny. Dzięki tej akcji udało się pokazać, że podejmowane działania Rady Seniorów mogą przynosić realną korzyść dla całej grupy 60+ w danej społeczności lokalnej. Ważne jest jednak, aby działania te realnie odpowiadały na zdiagnozowane potrzeby seniorów, w tym wypadku akcja Senior idzie na kawę wiązała się z brakiem takiego miejsca na samym Kleczkowie.

30 KLECZKÓW

zresocjalizowane. W efekcie niebezpieczeństwo wciąż istnieje, co odbija się szczególnie na poczuciu bezpieczeństwa osób starszych i mniej aktywnych. Zmiany zachodzące na Kleczkowie są więc szansą na uniknięcie tych błędów, wyciągnięcie wniosków i przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom tych zmian.

2.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa (Etap 1)Kluczowym działaniem w pierwszej fazie poznawania mieszkańców było dyżurowanie wraz z Radą Osiedla. Umożliwiło to poznanie najbardziej aktyw-nych seniorów, chcących zaangażować się w życie osiedla i nieobojętnych na problemy sąsiadów.

Rada Osiedla sprawuje funkcję wnioskodawczą oraz opiniotwórczą. W za-kres jej kompetencji wchodzi m. in. inicjowanie petycji czy różnego typu ini-cjatyw obywatelskich. Celem działania rady osiedla jest wsłuchiwanie się w potrzeby społeczności lokalnej, a także koordynowanie takich działań, aby osiedle było właściwie zarządzane. Rada Osiedla jest organem, do którego mieszkańcy mogą zgłaszać swoje problemy i petycje. Pozyskanie Rady Osiedla na rzecz działań związanych z aktywizacją seniorów było na Kleczkowie bardzo dużym ułatwieniem, tym bardziej, że członkinie Rady (raz przekonane do idei) weszły w skład Zgromadzenia Seniorów, wspierając je swoim doświadczeniem i zaangażowaniem w sprawy lokalne.

Zadaniem Juniormentora była również aktywizacja osób, które nie udzie-lały się dotychczas społecznie, ale mogłyby swoją wiedzą i kompetencjami wesprzeć nowopowstające ciało. W celu znalezienia takich osób zorganizo-wane zostały bezpłatne kursy komputerowe i językowe. Zgodnie z naszymi przewidywaniami skorzystało z nich sporo seniorów z Kleczkowa, którzy podczas indywidualnych spotkań z Juniormentorem koordynującym zajęcia, zachęcani byli do działań w Zgromadzeniu Seniorów. Obok wspominanych już radnych Rady Osiedla Kleczkow, w skałd Zgromadzenia weszli m. in.: prezes Stowarzyszenia Curatus, członkowie Klubu Inteligencji Katolickiej oraz byli pracownicy Zakładu Karnego.

2.5 Działania animacyjneLokalne środowiska senioralne są bardzo często zatomizowane, a ich przed-stawicieli cechuje niskie poczucie sprawstwa. Działania animacyjne mają więc na celu zintegrowanie tej grupy, przekazanie pakietu wiedzy i umiejętności, niezbędnych dla podejmowanych działań na rzecz środowisk lokalnych oraz

31KLECZKÓW

podniesienie poczucia własnej wartości. Z racji braku miejsc kulturalnych należało skupić się na podstawowych działaniach animacyjnych. Dużym problemem był silny kompleks, jaki mieszkańcy odczuwali w stosunku do sąsiadującego osiedla Nadorze, poddanego wieloletniemu procesowi rewi-talizacji. Mieszkańcy uważali, że wszelkie działania kulturalne odbywają się po sąsiedzku, gdyż tam stworzono wiele miejsc kulturalnych, a na ich terenie nie ma na to miejsca. Rzeczywiście, nietrudno zauważyć, że w kwartałach mieszkalnych oraz w ich otoczeniu nie ma kulturalno-społecznych miejsc spotkań dla lokalnej społeczności.

Najprostszą formą integracji mieszkańców w tej sytuacji była impreza plenerowa, możliwa do zorganizowania po uzyskaniu formalnej zgody, w czym pomogła zawiązana już współpraca z Radą Osiedla.Dzięki wsparciu Rady oraz zaangażowaniu Środowiskowego Domu Samopomocy, prowa-dzonego przez lokalne Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus (które zlokalizowane jest na jednym z kwartałów podwórkowych) odbyły się dwa pikniki, w których wzięli udział mieszkańcy Kleczkowa:

• Piknik na zakończenie roku szkolnego: miał na celu zapoznanie mieszkańców osiedla z ideą Rady Seniorów jako działania oddolnego. Mieszkańcy, przyciągnięci atrakcjami dla dzieci i dorosłych, mieli moż-liwość spotkania się z przedstawicielami już działającej Rady Seniorów z Nadodrza (patrz: Materplan60+);

• Piknik na zakończenie wakacji: pozwolił zwiększyć zaufanie miesz-kańców wobec działań Juniormentora w zakresie utworzenia Rady Seniorów. Na tym pikniku działali już aktywnie nowopozyskani człon-kowie zgromadzenia seniorów z Osiedla Kleczków.

Chcąc dotrzeć do jak największej ilości seniorów, zorganizowana została akcja Senior idzie na kawę. W porozumieniu z kawiarnią, usytuowaną tuż za granicą terytorialną Osiedla Kleczków (a przez to na tym osiedlu mało znaną), w wybranych godzinach, seniorzy mogli kupić kawę za połowę ceny. Dzięki tej akcji udało się pokazać, że podejmowane działania Rady Seniorów mogą przynosić realną korzyść dla całej grupy 60+ w danej społeczności lokalnej. Ważne jest jednak, aby działania te realnie odpowiadały na zdiagnozowane potrzeby seniorów, w tym wypadku akcja Senior idzie na kawę wiązała się z brakiem takiego miejsca na samym Kleczkowie.

30 KLECZKÓW

zresocjalizowane. W efekcie niebezpieczeństwo wciąż istnieje, co odbija się szczególnie na poczuciu bezpieczeństwa osób starszych i mniej aktywnych. Zmiany zachodzące na Kleczkowie są więc szansą na uniknięcie tych błędów, wyciągnięcie wniosków i przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom tych zmian.

2.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa (Etap 1)Kluczowym działaniem w pierwszej fazie poznawania mieszkańców było dyżurowanie wraz z Radą Osiedla. Umożliwiło to poznanie najbardziej aktyw-nych seniorów, chcących zaangażować się w życie osiedla i nieobojętnych na problemy sąsiadów.

Rada Osiedla sprawuje funkcję wnioskodawczą oraz opiniotwórczą. W za-kres jej kompetencji wchodzi m. in. inicjowanie petycji czy różnego typu ini-cjatyw obywatelskich. Celem działania rady osiedla jest wsłuchiwanie się w potrzeby społeczności lokalnej, a także koordynowanie takich działań, aby osiedle było właściwie zarządzane. Rada Osiedla jest organem, do którego mieszkańcy mogą zgłaszać swoje problemy i petycje. Pozyskanie Rady Osiedla na rzecz działań związanych z aktywizacją seniorów było na Kleczkowie bardzo dużym ułatwieniem, tym bardziej, że członkinie Rady (raz przekonane do idei) weszły w skład Zgromadzenia Seniorów, wspierając je swoim doświadczeniem i zaangażowaniem w sprawy lokalne.

Zadaniem Juniormentora była również aktywizacja osób, które nie udzie-lały się dotychczas społecznie, ale mogłyby swoją wiedzą i kompetencjami wesprzeć nowopowstające ciało. W celu znalezienia takich osób zorganizo-wane zostały bezpłatne kursy komputerowe i językowe. Zgodnie z naszymi przewidywaniami skorzystało z nich sporo seniorów z Kleczkowa, którzy podczas indywidualnych spotkań z Juniormentorem koordynującym zajęcia, zachęcani byli do działań w Zgromadzeniu Seniorów. Obok wspominanych już radnych Rady Osiedla Kleczkow, w skałd Zgromadzenia weszli m. in.: prezes Stowarzyszenia Curatus, członkowie Klubu Inteligencji Katolickiej oraz byli pracownicy Zakładu Karnego.

2.5 Działania animacyjneLokalne środowiska senioralne są bardzo często zatomizowane, a ich przed-stawicieli cechuje niskie poczucie sprawstwa. Działania animacyjne mają więc na celu zintegrowanie tej grupy, przekazanie pakietu wiedzy i umiejętności, niezbędnych dla podejmowanych działań na rzecz środowisk lokalnych oraz

32 KLECZKÓW

2.6 Inauguracja Rady Seniorów (Etap 2)Uroczyste mianowanie członków Rady stanowi ważny element projektu – ten moment jest bowiem kamieniem milowym, oficjalnie inaugurującym działanie tej grupy. We wrześniu 2014 roku odbyło się seminarium inau-gurujące powstawanie osiedlowej Rady Seniorów Kleczkowa, wyłonionej spośród członków Zgromadzenia Seniorów. W jej skład weszły osoby, które wcześniej aktywnie zaangażowały się w akcje i działania animowane przez Juniormentora.

Seminarium miało na celu przedstawienie nowych radnych oraz zapoznanie ich z działalnością Rady Seniorów Nadodrza, która jest wzorem oddolnych senioralnych działań społecz-nych we Wrocławiu.

Podczas rozmów z zaproszonymi gośćmi przyszli radni mogli nawiązać korzystne znajomości, umożliwiające późniejszą współpracę na rzecz swo-jego osiedla. Uroczystość inauguracyjna była bardzo ważnym wydarzeniem w rozumieniu członków Zgromadzenia Seniorów, ponieważ jednoznacznie wyznaczała rozpoczęcie działań na rzecz społeczności lokalnych i konstytu-owała ich w formalną grupę. Grupa ta jednak wciąż potrzebowała integracji i animacji, choćby poprzez podejmowanie wspólnych inicjatyw.

2.7 Departamenty tematyczne W ramach działań animacyjnych ze zgromadzeniem seniorów wyłoniły się dwa nurty działań, nastawione na rozwiazywanie podstawowych problemów mieszkańców oraz poprawę wizerunku osiedla. Zgromadzenie podzieliło pracę na dwie grupy, które nazwane zostały, na wzór działającej już rady Seniorów Nadodrza, departamentami. Powstały więc:

• Departament społeczny, który zajmuje się głównie zbieraniem pro-blemów mieszkańców i działaniem na rzecz poprawy jakości życia na Osiedlu. W grupie tej działają seniorzy związani z Radą Osiedla Kleczków, nie tylko sami radni, ale również mieszkańcy, którzy z Radą Osiedla już wcześniej podejmowali różne inicjatywy lokalne.

• Departament współpracy z Zakładem Karnym w ramach programu Nasz Kleczków.

33KLECZKÓW

Departamenty wyłaniają się samoistnie, dzięki wyłuszczeniu potrzeb śro-dowiska senioralnego, stanowiących imperatyw do podejmowania działań. Dzięki temu działania Rady są celowe i ukierunkowane, a ich efekty wpływają realnie na wzrost zadowolenia społecznego oraz poprawę jakości życia w społeczności lokalnej.

Aby realizować zaplanowane zadania Rada nie może działać w oderwaniu od środowiska lokalnego lub, co gorsza, w sprzecz-ności z jego potrzebami. Długofalowy efekt tych działań zapewni jedynie współpraca z resztą lokalnej społeczności oraz wsparcie działających na terenie osiedla instytucji i organizacji.

Warto tu podkreślić, że animacja i aktywizacja środowiska senioralnego prowadzi bardzo często do integracji i zmian w obrębie całej społecz-ności lokalnej.

Fot. 5. Wszystkie ustalenia i obrady prowadzone były w atmosferze pełnego profesjonalizmu.

32 KLECZKÓW

2.6 Inauguracja Rady Seniorów (Etap 2)Uroczyste mianowanie członków Rady stanowi ważny element projektu – ten moment jest bowiem kamieniem milowym, oficjalnie inaugurującym działanie tej grupy. We wrześniu 2014 roku odbyło się seminarium inau-gurujące powstawanie osiedlowej Rady Seniorów Kleczkowa, wyłonionej spośród członków Zgromadzenia Seniorów. W jej skład weszły osoby, które wcześniej aktywnie zaangażowały się w akcje i działania animowane przez Juniormentora.

Seminarium miało na celu przedstawienie nowych radnych oraz zapoznanie ich z działalnością Rady Seniorów Nadodrza, która jest wzorem oddolnych senioralnych działań społecz-nych we Wrocławiu.

Podczas rozmów z zaproszonymi gośćmi przyszli radni mogli nawiązać korzystne znajomości, umożliwiające późniejszą współpracę na rzecz swo-jego osiedla. Uroczystość inauguracyjna była bardzo ważnym wydarzeniem w rozumieniu członków Zgromadzenia Seniorów, ponieważ jednoznacznie wyznaczała rozpoczęcie działań na rzecz społeczności lokalnych i konstytu-owała ich w formalną grupę. Grupa ta jednak wciąż potrzebowała integracji i animacji, choćby poprzez podejmowanie wspólnych inicjatyw.

2.7 Departamenty tematyczne W ramach działań animacyjnych ze zgromadzeniem seniorów wyłoniły się dwa nurty działań, nastawione na rozwiazywanie podstawowych problemów mieszkańców oraz poprawę wizerunku osiedla. Zgromadzenie podzieliło pracę na dwie grupy, które nazwane zostały, na wzór działającej już rady Seniorów Nadodrza, departamentami. Powstały więc:

• Departament społeczny, który zajmuje się głównie zbieraniem pro-blemów mieszkańców i działaniem na rzecz poprawy jakości życia na Osiedlu. W grupie tej działają seniorzy związani z Radą Osiedla Kleczków, nie tylko sami radni, ale również mieszkańcy, którzy z Radą Osiedla już wcześniej podejmowali różne inicjatywy lokalne.

• Departament współpracy z Zakładem Karnym w ramach programu Nasz Kleczków.

33KLECZKÓW

Departamenty wyłaniają się samoistnie, dzięki wyłuszczeniu potrzeb śro-dowiska senioralnego, stanowiących imperatyw do podejmowania działań. Dzięki temu działania Rady są celowe i ukierunkowane, a ich efekty wpływają realnie na wzrost zadowolenia społecznego oraz poprawę jakości życia w społeczności lokalnej.

Aby realizować zaplanowane zadania Rada nie może działać w oderwaniu od środowiska lokalnego lub, co gorsza, w sprzecz-ności z jego potrzebami. Długofalowy efekt tych działań zapewni jedynie współpraca z resztą lokalnej społeczności oraz wsparcie działających na terenie osiedla instytucji i organizacji.

Warto tu podkreślić, że animacja i aktywizacja środowiska senioralnego prowadzi bardzo często do integracji i zmian w obrębie całej społecz-ności lokalnej.

Fot. 5. Wszystkie ustalenia i obrady prowadzone były w atmosferze pełnego profesjonalizmu.

34 KLECZKÓW

2.8 Nasz KleczkówOd sierpnia 2014 roku ruszyła wspólna akcja Fundacji Dom Pokoju oraz Zakładu Karnego nr 1 we Wrocławiu, prowadzona w ramach programu Nasz Kleczków. Celem działania była zmiana przekonania ludzi mieszka-jących tutaj od pokoleń, że Zakład Karny przysparza jedynie wątpliwej sławy, stygmatyzując okolicę. Wspólna inicjatywa pozwoliła ponadto pokazać, że jednostki penitencjarne są otwarte na uczestnictwo społeczeństwa w spo-sobie odbywania kary pozbawienia wolności. Współpraca była także okazją, by zmienić postrzeganie więźniów – którzy wcześniej odbierani byli jako bezużyteczni i niepotrzebni, a okazali się osobami chcącymi podtrzymać wieź ze światem zewnętrznym.

Działania te miały doprowadzić do spotkania dwóch światów – środo-wiska lokalnych mieszkańców oraz grona mieszkańców tymczasowych, osadzonych ZK. Dzielnica wymagała wielu prac, które ochoczo wykonali odbywający karę. Efektem była wizualna zmiana otoczenia, która przeło-żyła się bezpośrednio na jakość funkcjonowania we wspólnej przestrzeni. W dniach 24 i 25 lipca 2014 odbyły się spotkania informacyjne z osadzonymi. Pracownicy Fundacji zapoznali osadzonych z założeniami projektu, wyja-śniając cele działań oraz ich korzyści dla społeczności lokalnej i więźniów.

2.9 Efekty współpracyPo wybraniu grupy mężczyzn, która była najbardziej zainteresowana i zaangażowana w rozmowy z pracownikami ruszył drugi etap prac, czyli porządkowanie jednej z przestrzeni podwórkowych na terenie osiedla. Przez kolejne dwa tygodnie grupa więźniów, pod opieką wychowawców z Zakładu Karnego i pracownika Fundacji Dom Pokoju systematycznie porządko-wała podwórko kwartału ulic Kleczkowskiej, Trzebnickiej, Kraszewskiego i Siemieńskiego. W ramach kolejnych działań na Kleczkowie wyrównano drogi okalające podwórko oraz przeprowadzono szereg nasadzeń zieleni, mają-cych na celu uzupełnienie brakującego drzewostanu oraz poprawę estetyki i funkcjonalności terenu podwórka. Postawiono też ławki dla mieszkańców i stoliki rekreacyjne.

Działanie to miało aspekt dodatkowy – znacznie wzrosło poczucie sprawstwa wśród członków Zgromadzenia Seniorów, którzy jed-nocześnie zintegrowali się wokół realizacji tego zadania.

35KLECZKÓW

W działaniach tych dużym wsparciem była Rada Osiedla Kleczków oraz Stowarzyszenie na rzecz promocji zdrowia Curatus, które na mocy oddziel-nych porozumień zawartych z Fundacją Dom Pokoju i Zakładem Karnym pomagały w realizacji założonych celów projektu. Całość działań zwieńczył piknik rodzinny, który odbył się 27 ix 2014 w Parku Staszica, gdzie osadzeni wraz z pracownikami Fundacji oraz mieszkańcami Kleczkowa wspólnie orga-nizowali i koordynowali szereg gier i zabaw rodzinnych.

Opisana wyżej rewitalizacja wnętrza kwartału stała się impulsem do nawiązania długofalowej współpracy z Zakładem Karnym. Chęć dalszych działań zadeklarowała zarówno placówka penitencjarna, jak i członkowie Rady Osiedla i Rady Seniorów. Jest to szansa na integrację instytucji oraz organizacji działających na terenie Kleczkowa, ponieważ już powstała ini-cjatywa utworzenia wokół tych działań partnerstwa Razem dla Kleczkowa, w skład którego wchodziliby, oprócz wyżej wymienionych, przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej czy lokalnego stowarzyszenia zajmującego się pomocą postpenitencjarną. Padły również wstępne dekla-racje CSRowe.

Fot. 6. Rady seniorów to dziś ważny partner w dyskusjach o rozwoju śródmiejskich osiedli.

34 KLECZKÓW

2.8 Nasz KleczkówOd sierpnia 2014 roku ruszyła wspólna akcja Fundacji Dom Pokoju oraz Zakładu Karnego nr 1 we Wrocławiu, prowadzona w ramach programu Nasz Kleczków. Celem działania była zmiana przekonania ludzi mieszka-jących tutaj od pokoleń, że Zakład Karny przysparza jedynie wątpliwej sławy, stygmatyzując okolicę. Wspólna inicjatywa pozwoliła ponadto pokazać, że jednostki penitencjarne są otwarte na uczestnictwo społeczeństwa w spo-sobie odbywania kary pozbawienia wolności. Współpraca była także okazją, by zmienić postrzeganie więźniów – którzy wcześniej odbierani byli jako bezużyteczni i niepotrzebni, a okazali się osobami chcącymi podtrzymać wieź ze światem zewnętrznym.

Działania te miały doprowadzić do spotkania dwóch światów – środo-wiska lokalnych mieszkańców oraz grona mieszkańców tymczasowych, osadzonych ZK. Dzielnica wymagała wielu prac, które ochoczo wykonali odbywający karę. Efektem była wizualna zmiana otoczenia, która przeło-żyła się bezpośrednio na jakość funkcjonowania we wspólnej przestrzeni. W dniach 24 i 25 lipca 2014 odbyły się spotkania informacyjne z osadzonymi. Pracownicy Fundacji zapoznali osadzonych z założeniami projektu, wyja-śniając cele działań oraz ich korzyści dla społeczności lokalnej i więźniów.

2.9 Efekty współpracyPo wybraniu grupy mężczyzn, która była najbardziej zainteresowana i zaangażowana w rozmowy z pracownikami ruszył drugi etap prac, czyli porządkowanie jednej z przestrzeni podwórkowych na terenie osiedla. Przez kolejne dwa tygodnie grupa więźniów, pod opieką wychowawców z Zakładu Karnego i pracownika Fundacji Dom Pokoju systematycznie porządko-wała podwórko kwartału ulic Kleczkowskiej, Trzebnickiej, Kraszewskiego i Siemieńskiego. W ramach kolejnych działań na Kleczkowie wyrównano drogi okalające podwórko oraz przeprowadzono szereg nasadzeń zieleni, mają-cych na celu uzupełnienie brakującego drzewostanu oraz poprawę estetyki i funkcjonalności terenu podwórka. Postawiono też ławki dla mieszkańców i stoliki rekreacyjne.

Działanie to miało aspekt dodatkowy – znacznie wzrosło poczucie sprawstwa wśród członków Zgromadzenia Seniorów, którzy jed-nocześnie zintegrowali się wokół realizacji tego zadania.

35KLECZKÓW

W działaniach tych dużym wsparciem była Rada Osiedla Kleczków oraz Stowarzyszenie na rzecz promocji zdrowia Curatus, które na mocy oddziel-nych porozumień zawartych z Fundacją Dom Pokoju i Zakładem Karnym pomagały w realizacji założonych celów projektu. Całość działań zwieńczył piknik rodzinny, który odbył się 27 ix 2014 w Parku Staszica, gdzie osadzeni wraz z pracownikami Fundacji oraz mieszkańcami Kleczkowa wspólnie orga-nizowali i koordynowali szereg gier i zabaw rodzinnych.

Opisana wyżej rewitalizacja wnętrza kwartału stała się impulsem do nawiązania długofalowej współpracy z Zakładem Karnym. Chęć dalszych działań zadeklarowała zarówno placówka penitencjarna, jak i członkowie Rady Osiedla i Rady Seniorów. Jest to szansa na integrację instytucji oraz organizacji działających na terenie Kleczkowa, ponieważ już powstała ini-cjatywa utworzenia wokół tych działań partnerstwa Razem dla Kleczkowa, w skład którego wchodziliby, oprócz wyżej wymienionych, przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej czy lokalnego stowarzyszenia zajmującego się pomocą postpenitencjarną. Padły również wstępne dekla-racje CSRowe.

Fot. 6. Rady seniorów to dziś ważny partner w dyskusjach o rozwoju śródmiejskich osiedli.

36 KLECZKÓW

REKOMENDACJE

Członkowie Zgromadzenia i Rady Seniorów na Kleczkowie swoje potrzeby realizują poprzez działania na rzecz społeczności lokalnej. Mniej odczuwalny w środowisku lokalnym jest brak miejsca spotkań, niż np. obniżone poczucie bezpieczeństwa (ze względu na patologizację społeczności lokalnej), nie-przyjazna przestrzeń we wnętrzu kwartałów podwórzowych, atomizacja społeczna itp. Rada Seniorów powinna więc kontynuować działania integra-cyjne i rewitalizacyjne, tym bardziej, że sprzyja im przychylność instytucji lokalnych.

W myśl zasady najpierw baza, potem nadbudowa – realizacja wymienionych wyżej zadań będzie sprzyjać, w ujęciu długofa-lowym, również poprawie wizerunku całego osiedla, a przez to większej przychylności potencjalnych najemców przestrzeni komercyjnych na Kleczkowie.

Z racji swojego położenia – z nasypem kolejowymi na południu i kanałem miejskim na północy – Kleczków bardzo mocno odcina się od reszty miasta, stając się swoistą twierdzą społeczną. Problemy osiedla należy więc roz-patrywać w bardzo indywidualny sposób. Dzisiejsza sytuacja sprawia, że mieszkańcy czują się nieważni dla miasta i jego władz. Znane z miejskich legend patologie rzeczywiście funkcjonują i rozwijają się nieprzerwanie na Kleczkowie, co jest wynikiem nie tyle poczucia bezkarności, co wrażenia zapomnienia. Życia w nie-miejscu.

Osiedle to wymaga więc szczególnej uwagi, zwłaszcza ze względu na pojawienie się w niedługim czasie dużej ilości nowych zabudowań. Na wscho-dzie zamieszka klasa średnia, na zachodzie natomiast w przyszłości praw-dopodobnie osiedli się wyższa klasa średnia, która wykupi lofty planowane w miejscu portu rzecznego. Można przypuszczać, że nowa tkanka społeczna zgentryfikuje przestrzeń – od działań animacyjnych i integracyjnych zależy więc, czy autochtoni poczują się wykluczeni jeszcze bardziej niż dotychczas, czy też zbudują wraz z nowymi mieszkańcami nową dzielnicę Wrocławia. Perspektywa ta nadała jednak pracy z mieszkańcami wartość dodaną – ich odczucia i historie sprowokowały, by osiedle przeanalizować urbanistycznie również z perspektywy człowieka.

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA

Doświadczenia wynikające z bezpośredniej pracy z mieszkańcami sprowokowały nas by poznać osiedle empirycznie – zarówno przed, jak i w trakcie działań aktywizacyjnych. Pozwoliło to inaczej spojrzeć na strukturę wewnętrzną Kleczkowa. Zebranie tych informacji było możliwe dzięki licznym spacerom po osiedlu, rozmowom z przypad-kowymi przechodniami, współorganizacji pikników dla mieszkańców czy wreszcie bliskiej współpracy z Fundacją Dom Pokoju. W efekcie Kleczków okazał się obszarem jeszcze mniej jednorodnym niż mo-głoby się to pierwotnie wydawać, a uwidocznione podziały społeczne miały realne powiązanie z tkanką urbanistyczną.

Celem tej części opracowania jest ponowne spojrzenie na tkankę urbani-styczną osiedla, widzianą tym razem oczami jego użytkownika. Takie dzia-łanie pozwoliło nam zrozumieć niewidzialne podziały istniejące na osiedlu, uwidocznić sposób poruszania się po Kleczkowie przez jego mieszkańców, czy znaleźć nieoficjalne centra lokalne, mające znaczny wpływ na tutejsze życie kulturalne. Zebrane wnioski doprowadziły nas również do zapropono-wania podziału osiedla na cztery wyspy, czyli tereny różniące się zasadniczo swoją urbanistyką, sposobem użytkowania oraz perspektywami rozwoju.

3.1 Skala Mało kto zdaje sobie sprawę z rzeczywistej wielkości osiedla. Dla większo-ści Wrocławian ogranicza się ono do obszaru ulic Reymonta i Trzebnickiej przez co często określane jest jako część Nadodrza. Jednocześnie mosty odrzańskie skutecznie oddzielają Kleczków od Psiego Pola*, do którego administracyjnie należy.

W efekcie mieszkańcy znajdują się w sytuacji, którą możemy określić mianem problemu administracyjno-tożsamościowego, czyli mentalnie będąc społecznością śródmiejską, prawnie są mieszkańcami terenów peryferyjnych.

* W 1991 roku Rada Miejska Wrocławia zlikwidowała byłe urzędy dzielnicowe i rozpoczęła trwa-jący na przestrzeni lat 90. proces łączenia byłych instytucji dzielnicowych w ogólnomiejskie. Jednakże instytucje państwowe są często nadal właściwe dla obszarów byłych dzielnic, np. sądy rejonowe, jednostki ZUS czy urzędy skarbowe.

36 KLECZKÓW

REKOMENDACJE

Członkowie Zgromadzenia i Rady Seniorów na Kleczkowie swoje potrzeby realizują poprzez działania na rzecz społeczności lokalnej. Mniej odczuwalny w środowisku lokalnym jest brak miejsca spotkań, niż np. obniżone poczucie bezpieczeństwa (ze względu na patologizację społeczności lokalnej), nie-przyjazna przestrzeń we wnętrzu kwartałów podwórzowych, atomizacja społeczna itp. Rada Seniorów powinna więc kontynuować działania integra-cyjne i rewitalizacyjne, tym bardziej, że sprzyja im przychylność instytucji lokalnych.

W myśl zasady najpierw baza, potem nadbudowa – realizacja wymienionych wyżej zadań będzie sprzyjać, w ujęciu długofa-lowym, również poprawie wizerunku całego osiedla, a przez to większej przychylności potencjalnych najemców przestrzeni komercyjnych na Kleczkowie.

Z racji swojego położenia – z nasypem kolejowymi na południu i kanałem miejskim na północy – Kleczków bardzo mocno odcina się od reszty miasta, stając się swoistą twierdzą społeczną. Problemy osiedla należy więc roz-patrywać w bardzo indywidualny sposób. Dzisiejsza sytuacja sprawia, że mieszkańcy czują się nieważni dla miasta i jego władz. Znane z miejskich legend patologie rzeczywiście funkcjonują i rozwijają się nieprzerwanie na Kleczkowie, co jest wynikiem nie tyle poczucia bezkarności, co wrażenia zapomnienia. Życia w nie-miejscu.

Osiedle to wymaga więc szczególnej uwagi, zwłaszcza ze względu na pojawienie się w niedługim czasie dużej ilości nowych zabudowań. Na wscho-dzie zamieszka klasa średnia, na zachodzie natomiast w przyszłości praw-dopodobnie osiedli się wyższa klasa średnia, która wykupi lofty planowane w miejscu portu rzecznego. Można przypuszczać, że nowa tkanka społeczna zgentryfikuje przestrzeń – od działań animacyjnych i integracyjnych zależy więc, czy autochtoni poczują się wykluczeni jeszcze bardziej niż dotychczas, czy też zbudują wraz z nowymi mieszkańcami nową dzielnicę Wrocławia. Perspektywa ta nadała jednak pracy z mieszkańcami wartość dodaną – ich odczucia i historie sprowokowały, by osiedle przeanalizować urbanistycznie również z perspektywy człowieka.

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA

Doświadczenia wynikające z bezpośredniej pracy z mieszkańcami sprowokowały nas by poznać osiedle empirycznie – zarówno przed, jak i w trakcie działań aktywizacyjnych. Pozwoliło to inaczej spojrzeć na strukturę wewnętrzną Kleczkowa. Zebranie tych informacji było możliwe dzięki licznym spacerom po osiedlu, rozmowom z przypad-kowymi przechodniami, współorganizacji pikników dla mieszkańców czy wreszcie bliskiej współpracy z Fundacją Dom Pokoju. W efekcie Kleczków okazał się obszarem jeszcze mniej jednorodnym niż mo-głoby się to pierwotnie wydawać, a uwidocznione podziały społeczne miały realne powiązanie z tkanką urbanistyczną.

Celem tej części opracowania jest ponowne spojrzenie na tkankę urbani-styczną osiedla, widzianą tym razem oczami jego użytkownika. Takie dzia-łanie pozwoliło nam zrozumieć niewidzialne podziały istniejące na osiedlu, uwidocznić sposób poruszania się po Kleczkowie przez jego mieszkańców, czy znaleźć nieoficjalne centra lokalne, mające znaczny wpływ na tutejsze życie kulturalne. Zebrane wnioski doprowadziły nas również do zapropono-wania podziału osiedla na cztery wyspy, czyli tereny różniące się zasadniczo swoją urbanistyką, sposobem użytkowania oraz perspektywami rozwoju.

3.1 Skala Mało kto zdaje sobie sprawę z rzeczywistej wielkości osiedla. Dla większo-ści Wrocławian ogranicza się ono do obszaru ulic Reymonta i Trzebnickiej przez co często określane jest jako część Nadodrza. Jednocześnie mosty odrzańskie skutecznie oddzielają Kleczków od Psiego Pola*, do którego administracyjnie należy.

W efekcie mieszkańcy znajdują się w sytuacji, którą możemy określić mianem problemu administracyjno-tożsamościowego, czyli mentalnie będąc społecznością śródmiejską, prawnie są mieszkańcami terenów peryferyjnych.

* W 1991 roku Rada Miejska Wrocławia zlikwidowała byłe urzędy dzielnicowe i rozpoczęła trwa-jący na przestrzeni lat 90. proces łączenia byłych instytucji dzielnicowych w ogólnomiejskie. Jednakże instytucje państwowe są często nadal właściwe dla obszarów byłych dzielnic, np. sądy rejonowe, jednostki ZUS czy urzędy skarbowe.

38 KLECZKÓW

Z uwagi na swoją długość Kleczków wydaje się być małym osiedlem. Jego realną skalę poznajemy dopiero, kiedy uświadomimy sobie rozległość obszaru, która wynosi w sumie 3,3km i jest porównywalna z odległością od Sky Tower do Placu Bema. Przedstawione porównanie skali pozwala nam lepiej uzmysłowić sobie faktyczne rozmiary osiedla oraz znaczenie, jakie może mieć dla przyszłości rozwoju śródmieścia Wrocławia.

3.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedlaKleczkow porównać można do zestawu puzzli, które łączą się tylko pozor-nie. Na podstawie rozmów z mieszkańcami i badań przestrzennych udało nam się wydzielić podstawowy zestaw elementów, składających się na obraz Kleczkowa – pokazują one jak różnorodna (i jednocześnie rozbita) jest struk-tura tej części miasta. Osiedle składa się z niewielkiej witalnej przestrzeni otoczonej dwiema silnymi arteriami, które skutecznie tną je na trzy części, czwartą wydziela nabrzeże. Przestrzeń mieszkaniowa żyje głównie między osiedlowymi sklepami i zdaje się to być wystarczająco silną rekomendacją do

Rys. 12. Szerokość Kleczkowa wynosi ponad trzy kilometry. Odległość tą możemy porównać do dystansu od Sky Tower do placu Bema.

39KLECZKÓW

Rys. 13. Mapping osiedla uwidocznił jego niedostrzegalne podziały. Prawdziwa twarz Kleczkowa jawi się jako zbiór mocno niezależnych elementów, które łączą się ze sobą tylko pozornie.

Rys. 14. Mimo niewielkiej ilości mieszkańców Kleczków przepełniony jest obiektami użyteczności publicznej, które dodatkowo nie najlepiej wpływają na reputacje osiedla.

38 KLECZKÓW

Z uwagi na swoją długość Kleczków wydaje się być małym osiedlem. Jego realną skalę poznajemy dopiero, kiedy uświadomimy sobie rozległość obszaru, która wynosi w sumie 3,3km i jest porównywalna z odległością od Sky Tower do Placu Bema. Przedstawione porównanie skali pozwala nam lepiej uzmysłowić sobie faktyczne rozmiary osiedla oraz znaczenie, jakie może mieć dla przyszłości rozwoju śródmieścia Wrocławia.

3.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedlaKleczkow porównać można do zestawu puzzli, które łączą się tylko pozor-nie. Na podstawie rozmów z mieszkańcami i badań przestrzennych udało nam się wydzielić podstawowy zestaw elementów, składających się na obraz Kleczkowa – pokazują one jak różnorodna (i jednocześnie rozbita) jest struk-tura tej części miasta. Osiedle składa się z niewielkiej witalnej przestrzeni otoczonej dwiema silnymi arteriami, które skutecznie tną je na trzy części, czwartą wydziela nabrzeże. Przestrzeń mieszkaniowa żyje głównie między osiedlowymi sklepami i zdaje się to być wystarczająco silną rekomendacją do

Rys. 12. Szerokość Kleczkowa wynosi ponad trzy kilometry. Odległość tą możemy porównać do dystansu od Sky Tower do placu Bema.

39KLECZKÓW

Rys. 13. Mapping osiedla uwidocznił jego niedostrzegalne podziały. Prawdziwa twarz Kleczkowa jawi się jako zbiór mocno niezależnych elementów, które łączą się ze sobą tylko pozornie.

Rys. 14. Mimo niewielkiej ilości mieszkańców Kleczków przepełniony jest obiektami użyteczności publicznej, które dodatkowo nie najlepiej wpływają na reputacje osiedla.

40 KLECZKÓW

rozwoju osiedla. Dużą rolę odgrywają też supermarket E.Leclerc i – w nega-tywnym sensie – obiekty o funkcjach ogólnomiejskich (więzienie i zakład psychiatryczny), które są negatywnie odbierane zarówno przez mieszkań-ców osiedla, jak i całego Wrocławia. Potencjalnie atrakcyjny port miejski, przez brak zagospodarowania, jest dzisiaj najwyżej celem spacerów z psem.

Najbardziej uderza brak podstawowych usług kulturalnych i rekreacyjnych – sami mieszkańcy wskazują niedobór prze-strzeni dla dzieci, starszych, domu kultury, biblioteki, kawiarni, czy obiektów sportowych.

Ważnym czynnikiem jest również brak kościoła na osiedlu – fakt ten zmusza mieszkańców do uczęszczania do kościoła na Nadodrzu (do którego parafii należą) lub do parafii na Rózance. Stworzenie odpowiednich warunków usłu-gowych (zarówno sakralnych, jak i świeckich) jest konieczne do podniesienia kondycji osiedla, zwłaszcza w obliczu podwojenia ilości mieszkańców.

3.3 Budynki użyteczności publicznej Na pozostałym obszarze występuje wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków, w szczególności budynki użyteczności publicznej, wykończone czerwoną cegłą, co stanowi charakterystyczną cechę dla wrocławskich obiektów usługowych powstających przez większość historii miasta. Zlokalizowanie na obszarze Kleczkowa obiektów o funkcjach takich jak szpi-tal psychiatryczny czy więzienie wynikało prawdopodobnie z historycznie peryferyjnego położenia. Na osiedlu znajdują się też inne budynki usługowe: Zarząd Zieleni Miejskiej, siedziba firmy Tauron, szkoła podstawowa oraz budynek Urzędu Skarbowego – wszystkie zlokalizowane wzdłuż ulic Trzebnickiej i Reymonta nadają tej części osiedla specyficznego i unikalnego klimatu. Stygmatyzują jednak wizerunek osiedla, jako nieprzyjaznego i niemal wyłącznie urzędowego. Co ważne, to nie sama obecność usług wpływa na wizerunek Kleczkowa, a ich introwertyczny charakter – lokalizacja więzienia czy szpitala psychiatrycznego nie podnosi bowiem bezpieczeństwa, a buduje negatywne konotacje.

Dodatkowym problemem jest – w niemal wszystkich obiektach usługo-wych na osiedlu – infrastruktura nieprzystosowana w pełni do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo.

41KLECZKÓW

3.4 Centra lokalneZ uwagi na brak ogólnodostępnej przestrzeni publicznej Kleczków wytworzył specyficzny klimat centrów lokalnej aktywności, które niejako okupują już istniejące funkcje. Znalazły się wśród nich:

• boisko szkoły podstawowej, które jest miejscem organizacji większości imprez osiedlowych i pikników

• wnętrze jednego z kwartałów z siedzibą ośrodka Curatus • supermarket E.Leclerc

Brak oficjalnych przestrzeni kulturalnych sprowokował ucharakteryzowanie się na Kleczkowie rozpoznawalnych miejsc spotkań tam, gdzie codziennie krzyżują się ludzkie drogi. Są to zarówno kioski i warzywniaki, jak i od lat funkcjonujące sklepy z bielizną czy zorganizowane w latach 90. sklepiki z ubraniami, znany w okolicy pokaźny sklep z akcesoriami oświetleniowymi oraz wiele innych usług. Są to miejsca codziennych spacerów i wizyt śro-dowiska senioralnego na Kleczkowie. Sklepy usytuowane są głównie przy ul. Trzebnickiej, która uchodzi za najważniejszą arterię Kleczkowa.

Przy drugiej istotnej ulicy – Reymonta – ulokowane są głównie funkcje ogólnomiejskie, m.in. port miejski, budynek ZUS czy drobne przedsiębior-stwa. Z empirycznej obserwacji i ulicznych rozmów wynika, że okolice tej arterii są dużo rzadziej uczęszczane przez mieszkańców, co pozwala uznać ulicę Trzebnicką za centrotwórczą, a rozdrobnione i gęste usługi codzienne za właściwy sposób kształtowania osiedla – zwłaszcza ze względu na star-szych jego mieszkańców.

Słusznym zdaje się na Kleczkowie podtrzymanie i rozwój małego handlu, a konieczne wydaje się utworzenie, wciąż nieobecnych, obiektów usług podstawowych – domu kultury, choćby małej biblioteki, szkoły gimnazjalnej, odpowiedniej skali przychodni.

Warto nadmienić, że Kleczków nigdy nie posiadał swojego kościoła (co jest ewenementem w skali całego Wrocławia), czyli miejsca będącego naturalnym punktem aktywności sąsiedzkiej i organizowania się, zwłaszcza osób starszych.

Jego pojawienie się jest w stanie, w zupełnie nowy sposób, ukształtować społeczny wizerunek osiedla.