Makroekonomia 1

Wykład 11: Rynek pracy i rodzaje bezrobocia

Dr hab. Gabriela Grotkowska

Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego

Od sztywnych do zmiennych cen…

Co się dzieje, gdy firmy reagują na wzrost popytu zwiększeniem produkcji:

Wzrost produkcji wzrost zatrudnienia spadek bezrobocia wyższe płace wyższe koszty produkcji dla firm wyższe ceny żądania wyższych płac wyższe ceny itd…

Dotychczas założenie o stałych cenach i braku ograniczeń po stronie podażowej

Teraz: jak ceny i płace się dostosowują i jak to wpływa na produkcję

Centralny mechanizm tych dostosowań: RYNEK PRACY

Plan wykładu

Współczesny rynek pracy

Podstawowe terminy

Popyt, podaż i niedopasowanie

Dynamika rynku pracy i przepływy na rynku pracy

Mechanizm ustalania płac

Bezrobocie i jego rodzaje

Bezrobocia naturalne i jego przyczyny

Neoklasyczny model rynku pracy: płaca jest równa produktywności

Płaca realna

Zatrudnienie

W/p

L

Podaż pracyPopyt na pracę

Jak faktycznie funkcjonuje rynek pracy?

Model klasyczny: pełne zatrudnienie, czyli brak bezrobocia

Płaca realna jest równa krańcowej produktywności pracy (w/P = MPL)

A jak jest w rzeczywistości?

Spojrzenie na polski rynek pracy (IV kwartał 2018)

Ludność kraju38 411 tys. (szacunek)

Ludność w wieku produkcyjnym30 411 tys. osób

Ludność aktywna zawodowo

17058 tys. osób

Pracujący16 409

tys. osób

Bezrobotni649 tys.

osób

Dzieci do 15. roku życia

Osoby bierne zawodowo: nie chcą lub nie mogą pracować

Polski rynek pracy: miary względne

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

40.0

42.0

44.0

46.0

48.0

50.0

52.0

54.0

56.0

58.0

60.01

99

5

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

Współczynnik aktywności zawodowej

Wskaźnik zatrudnienia

Stopa bezrobocia (prawa oś)

Specyfika współczesnego rynku pracy

Niejednorodny popyt i podaż

Wysokie koszty dostosowawcze

(kosztowna mobilność kwalifikacyjna i przestrzenna)

Niepełna informacja

Związki zawodowe i umowy zbiorowe

Bariery w wolnokonkurencyjnym mechanizmie płacowym

Popyt na pracę w dzisiejszej gospodarce

Permanentność stanu restrukturyzacji gospodarki

Dynamika i zmienność współczesnego procesu gospodarowania:

postęp technologiczny (SBTC)

handel międzynarodowy (miejsce Polski w światowym podziale pracy)

przepływy czynników produkcji: migracje i inwestycje bezpośrednie

dynamiczne zmiany preferencji konsumentów: globalne wzorce konsumpcyjne

Czy możliwe jest przewidywanie struktury popytu na pracę?

Wielkość popytu

Struktura zawodowa (kwalifikacyjna)

Podaż pracy w dzisiejszej gospodarce

Wymiar jakościowy, a nie ilościowy

Wielowymiarowy charakter współczesnych kompetencji:

cechy osobowe

kompetencje kluczowe

kwalifikacje zawodowe

Uwarunkowanie przez system edukacji szkolnej i pozaszkolnej

Koszty i opóźnienia w czasie w zakresie dostosowań podaży

Sztywność tradycyjnego systemu edukacji (opartego w dużej mierze o mechanizmy pozarynkowe)

Ograniczone możliwości oddziaływania poprzez szkolenia i kształcenie ustawiczne

Niedopasowanie stanem permanentnym

Permanentne różnice w położeniu na rynku pracy osób o różnych kwalifikacjach

We współczesnej gospodarce niedopasowanie strukturalne jest nie do uniknięcia

Choć działają pewne mechanizmy mające ją niwelować, jest to stan będący udziałem wszystkich rynków pracy w krajach o gospodarce rynkowej

Powstaje tylko pytanie o skalę tego niedopasowania

Rola państwa w ograniczaniu niedopasowań

Ustalanie się płac w gospodarce, czyli czemu płace nie zawsze równe są produktywności?

Różne sposoby ustalania płac:

Ustalane przez pracodawcę

Negocjacje pracownik-pracodawca

Negocjacje zbiorowe (poziom firmy, branży, kraju)

Negocjacje zbiorowe

W USA: mniej niż 25%

W krajach Europy: więcej (nawet do 80%)

Im wyższe kwalifikacje, tym większy zakres negocjacji (prezes banku, znany sportowiec vspracownik McD)

Waga zaszłości historycznych

Rola związków zawodowych

Czy istnieje jedna teoria dotycząca ustalania się płac?

Płaca musi przekraczać płacę progową pracownika

Wysokość płacy zależy od warunków na rynku pracy: im niższe bezrobocie, tym wyższe płace

Podział renty związanej z zyskiem nadzwyczajnym

Jak ekonomiści wyjaśniają kształtowanie się płac?

Nawet przy braku negocjacji zbiorowych, pracownicy mają jakąś siłę negocjacyjną (aby otrzymać płacę powyżej płacy progowej)

Firmom może zależeć, aby płacić więcej niż wynosi płaca progowa

Siła negocjacyjna pracownika

Zależy od tego, jak bardzo kosztowne dla firmy jest zastąpienie pracownika innym i jak trudne (kosztowne) dla pracownika jest znalezienie innej pracy

Znacznie ma zatem:

natura pracy (jakich wymaga kwalifikacji, czy są one rzadkie, czy są kwalifikacje ogólne czy specyficzne dla firmy)

sytuacja na rynku pracy

ŹRÓDŁA BEZROBOCIA

Jak bardzo można obniżyć stopę bezrobocia

Szybki wzrost gospodarczy powoduje spadek stopy bezrobocia. Ale jak bardzo może obniżyć się stopa bezrobocia?

Nawet w USA, w okresie minionego półwiecza, stopa bezrobocia nigdy nie spadła poniżej poziomu 2,9%.

Jak to możliwe, iż obserwujemy znaczące bezrobocie, nawet wówczas gdy wiele firm ma trudności ze znalezieniem pracowników?

Punktem wyjścia dla naszych rozważań, jest obserwacja, że nawet w najlepszych czasach, miejsca pracy są nieprzerwanie tworzone i niszczone.

Nawet w dobrych okresach, większość z nas zna kogoś, kto właśnie stracił pracę

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Ogó

łem

A. R

oln

ictw

o, le

śn

ictw

o, ło

wie

ctw

oi ry

ba

ctw

o

B. G

órn

ictw

o i w

yd

obyw

an

ie

C. P

rzetw

órs

two

prz

em

ysło

we

D. W

ytw

arz

anie

i z

aop

atr

yw

an

ie w

ene

rgię

ele

ktr

yczną,

ga

z,

pa

rę…

E. D

osta

wa w

od

y;

gosp

oda

row

anie

ście

kam

i i…

F. B

ud

ow

nic

two

G. H

an

de

l h

urt

ow

y i d

eta

liczn

y;

nap

raw

a p

oja

zdó

w…

H. T

ransp

ort

i g

ospo

dark

am

ag

azyn

ow

a

I. D

zia

łaln

ość z

wią

zan

a z

za

kw

ate

row

anie

m i u

słu

ga

mi…

J.

Info

rma

cja

i k

om

unik

acja

K. D

zia

łaln

ość fin

anso

wa i

ube

zp

iecze

nio

wa

L. O

bsłu

ga

rynku

nie

ruch

om

ości

M.

Dzia

łaln

ość p

rofe

sjo

na

lna

,n

au

ko

wa i t

echn

iczna

N. D

zia

łaln

ość w

za

kre

sie

usłu

ga

dm

inis

trow

an

ia i d

zia

łaln

ość…

O. A

dm

inis

tracja

pu

blic

zna

io

bro

na n

aro

do

wa;

obo

wią

zko

we…

P. E

duka

cja

Q. O

pie

ka z

dro

wotn

a i p

om

oc

sp

ołe

czn

a

R. D

zia

łaln

ość z

wią

za

na

z k

ultu

rą,

rozry

wką

i r

ekre

acją

S. P

ozosta

ła d

zia

łaln

ość u

słu

go

wa

Współczynnik przyjęć

Współczynnik zwolnień

0

2

4

6

8

10

12

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

Od

sete

k s

iły r

ob

oc

ze

j (%

)Faktyczna stopa bezrobocia i naturalna stopa bezrobocia, 1960–2014

Unemployment rate

Natural rate of

unemployment

Najprostszy model naturalnej stopy bezrobocia

Notacja:

L = zasób siły roboczej

E = pracujący

U = bezrobotni

U/L = stopa bezrobocia

Założenia

1. L jest ustalone z zewnątrz.

2. W każdym miesiącu:

s = stopa separacji, odsetek pracujących, którzy tracą pracę (dobrowolnie lub przymusowo)

f = stopa zatrudniania, odsetek bezrobotnych, którzy znajdują pracę

s i f dane są egzogenicznie

Przepływy między pracującymi a bezrobotnymi

Pracujący Bezrobotni

s ×E

f ×U

Warunek równowagi (steady state)

Definicja: rynek pracy jest w r równowadze dynamicznej (steady state) lub w równowadze długookresowej, kiedy stopa bezrobocia jest stała

Warunek równowagi:

s ×E = f ×U

Liczba

pracujących, którzy

odeszli z pracy lub

zostali zwolnieni

Liczba

bezrobotnych,

którzy podjęli

pracę

Stopa bezrobocia równowagi:

f ×U = s×E

= s×(L –U )

= s×L – s×U

Rozwiązując ze względu na U/L:

(f + s)×U = s×L

Więc:

U s

L s f

Przykład:

Każdego miesiąca:

1% pracujących traci pracę(s = 0.01)

19% bezrobotnych znajduje pracę(f = 0.19)

Ustalmy zatem stopę bezrobocia w równowadze:

0 010 05, or 5%

0 01 0 19

U s

L s f

..

. .

Implikacje dla polityki gospodarczej

Aby obniżyć stopę bezrobocia należy obniżyć s lub podnieść f.

Skąd bierze się bezrobocie?

Jeśli bezrobotni znajdowaliby pracę natychmiast (f = 1), wówczas okresy trwania bezrobocia byłyby bardzo krótkie, a stopa bezrobocia byłaby bliska zeru.

Istnieją jednak dwie przyczyny, dla których f < 1:

1. Poszukiwanie pracy zajmuje czas

2. Sztywność płac

Poszukiwanie pracy

Gdy pracownik traci zatrudnienie nie z własnej woli z powodu likwidacji miejsca pracy, zwykle nie przyjmuje pierwszej oferty zatrudnienia, jaką znajdzie (programista)

Pracownicy często dobrowolnie odchodzą z pracy, zwykle z powodów osobistych, takich jak przeprowadzka rodziny, z powodu niezadowolenia z dotychczasowej pracy, bądź chęci szukania lepszych perspektyw

Gdyby wszyscy pracownicy i wszystkie miejsca pracy były podobne do siebie, poszukiwanie pracy nie byłoby konieczne.

Gdyby informacja o miejscach pracy i o pracownikach była pełna i dokonała, proces poszukiwania pracy byłby bardzo szybki.

W praktyce jednak, jest pewną normą dla pracownika, który stracił pracę, bądź młodego pracownika poszukującego pierwszej pracy, poświęcenie co najmniej kilku tygodni (miesięcy) na poszukiwanie zatrudnienia.

Poszukiwanie pracy i bezrobocie frykcyjne

Bezrobocie frykcyjne: powodowane jest przez fakt, iż znalezienie pracy przez osobę bezrobotną wymaga czasu

Występuje nawet wtedy, gdy płace są elastyczne i jest wystarczająca liczba miejsc pracy (wakatów)

Pojawia się gdyż:

Pracownicy mają różne zdolności, preferencje

Miejsca pracy wymagają równych kwalifikacji

Mobilność przestrzenna wymaga czasu

Przepływ informacji o wakatach i osobach poszukujących pracy jest niedoskonały

Zmiany strukturalne w gospodarce

Zmiany w strukturze popytu na pracę między gałęziami i regionami

przykład: zmiany technologicznewzrost popytu na specjalistów od komputerów, a mniej – na specjalistów od maszyn do pisania

przykład: nowe porozumienie handlowepopytna prace rośnie w sektorach eksportujących, a może spaść w sektorach konkurujących z importem

Takie scenariusze doprowadzą do wzrostu bezrobocia frykcyjnego

Przykład: USA: zmiany strukturalne w długim okresie

1,0%

12,8%

7,2%

79,0%

2009

4,2%

28,0%9,9%

57,9%

Agriculture

Manufacturing

Other industry

Services

1960

Więcej przykładów zmian strukturalnych

Rewolucja przemysłowa (XIX wiek): spadek roli rolnictwa, rozkwit przemysłu

Kryzys energetyczny (1970-te): popyt przesuwa się z urządzeń energochłonnych na oszczędne

Wydatki na opiekę zdrowotną jako % GDP:1960: 5.2 2000: 13.81980: 9.1 2010: 17.9

W dynamicznej gospodarce,

mniejsze zmiany strukturalne mają miejsce cały

czas, przyczyniając się do bezrobocia frykcyjnego.

Poszukiwanie pracy i polityka rynku pracy

Polityka państwa prowadząca do obniżenia bezrobocia obejmuje

publiczne pośrednictwo pracy

informacja o nowych wakatach oraz

dopasowywanie kandydatów do pracy i

wakatów

publiczne programy szkoleniowe

pomoc pracownikom z sektorów

schyłkowych w pozyskaniu kwalifikacji

koniecznych dla znalezienia zatrudnienia w

gałęziach rozwijających się

Ubezpieczanie na wypadek bezrobocia(UI)

Wypłata świadczenia przez ograniczony czas po tym, jak osoba ubezpieczona straci pracę

UI zwiększa bezrobocie, ponieważ zmniejsza

koszt alternatywny bycia bezrobotnym

intensywność wysiłku w poszukiwania pracy

f

Badania: Im dłuższy czas uprawnienia do pobierania świadczenia, tym dłuższy przeciętny czas bezrobocia.

Korzyści z UI

Dając bezrobotnym więcej czasu na poszukiwanie pracy, UI może prowadzić do lepszego dopasowania poszukujących pracy i wakatów, co może skutkować większa produktywnością i wyższym dochodem

Skąd bezrobocie?

Dwa powody, dla których f < 1:

1. Poszukiwanie pracy

2. Sztywność płac

U s

L s f

BYŁO

Teraz

Naturalna stopa bezrobocia:

Bezrobocie wynikające ze sztywności płac realnych

Siła robocza

Real

wage

Podaż

Popyt

Bezrobocie

Sztyw

na

płaca

realna

Liczba osób

chętnych do pracy

Liczba

zatrudnionych

Jeśli płaca

realna usztywni

się na

poziomie

powyżej

poziomu

równowagi, jest

za mało miejsc

pracy w

stosunku do

liczby

poszukujących.

Bezrobocie wynikające ze sztywności płac realnych

Wówczas firmy „racjonują”

zatrudnienie.

Bezrobocie: powstaje ze

sztywności realnych płac i

racjonowania zatrudnienia

Jeśli płaca

realna usztywni

się na poziomie

powyżej

poziomu

równowagi, jest

za mało miejsc

pracy w

stosunku do

liczby

poszukujących.

Przyczyny sztywności płac

1. Płaca minimalna

2. Związki zawodowe

3. Płace efektywnościowe

1. Płaca minimalna

Płaca minimalna może być wyższa od poziomu równowagi, przede wszystkim dla osób o niskich kwalifikacjach i młodych.

Badania: 10% wzrost płacy minimalnej zmniejsza zatrudnienie nastolatków o 1–

3%

Ale istnienie tej regulacji w nie może wyjaśnić większości bezrobocia, większość osób zarabia więcej niż wynosi płaca minimalna.

2. Związki zawodowe

Związki korzystają z siły monopolistycznej, aby zagwarantować wyższe płace swoim członkom.

Jeśli płaca związkowa przewyższa płacę równowagi, powstaje bezrobocie

Insiders: Mający prace członkowie związków, w interesie których leży utrzymanie wysokiego poziomu płac

Outsiders: Bezrobotni (nie będący członkami związków), którzy woleliby, aby płace spały do poziomu równowagi, gdyż wówczas mieliby pracę.

104,737Private sector (total)

20,450Government (total)

15,835Health care

4,020Education

12,171Professional services

6,111Finance, insurance

4,355Transportation

14,582Retail trade

13,599Manufacturing

780Mining

122.6

121.1

114.9

112.6

99.1

90.2

123.5

102.4

107.2

96.4

151.7

6.9

37.0

7.5

13.0

2.1

1.1

20.4

4.9

10.5

7.2

14.06,244Construction

wage

ratio

U % of

total

#

employed

(1000s)

industry

wage ratio = 100 × (union wage) / (nonunion wage)

Członkowsko w związkach zawodowych, USA, 2011

3. Płace efektywnościowe (wydajnościowe)

Teoria, która mówi, ze wyższa płaca podnosi produktywność:

Przyciągając lepszych kandydatów do pracy

Zwiększając ich wysiłek i zmniejszając bumelowanie

Zmniejszając rotację zatrudnienia, która jest kosztowną dla firm

Poprawiając stan zdrowia pracowników (kraje rozwijające się)

Płace wydajnościowe

Firmy mogą odnosić korzyść z tego, że płacą pracownikom więcej niż wynosi ich płaca progowa

Znacznie ma zatem:

natura pracy (jakie znaczenie ma zaangażowanie pracownika)

sytuacja na rynku pracy (przy niskim bezrobociu, pracownicy chętniej będą odchodzić z pracy)

Henry Ford: 5$ za dzień

1914: zasada 5$ za 8-godzinny dzień pracy

Wcześniej 2,3$ za 9 godzin

Problemem firmy były bardzo duże odpływy z zatrudnienia

Zyski w 1914 wyższe niż w 1913, ale czy z tego powodu?

Inne korzyści firmy: przeciwdziałanie rozwojowi związków zawodowych i reklama

Roczna stopa rotacji pracowników (%)

1913 1914 1915

Stopa rotacji 370 54 16

Stopa zwolnień 62 7 0,1

Współczesny rynek pracy

Dynamika współczesnego rynku pracy

Zasób bezrobotnych: jak lotnisko pełne pasażerów

Duży napływ i odpływ pasażerów

Zła pogoda doprowadziła do zamknięcia lotniska

Przepływy na rynku pracy: USA

Co miesiąc: 6,7 mln osób opuszcza swoje miejsce pracy

¾ to odejścia, a ¼ to zwolnienia

Odpływy z bezrobocia: 3,1 mln (czyli co miesiąc 44% bezrobotnych opuszcza ten stan)

Przeciętny czas bezrobocia = 1/0,44 = 2,27 miesiąca

Pracujący, 127 m

Bezrobotni, 7 m

Bierni, 67 m

1,5

1,7

1,1

1,3

1,5

1,8

3,5

49

Jak powstaje bezrobocie koniunkturalne?

LD1LD0

LSw

L

w1

w0

• Jeśli spada popyt na pracę (LD0

przesuwa się do LD1) to przy wyjściowych płacach na poziomie w0 na rynku pozostanie grupa osób, które zostaną zwolnione z pracy ΔL, które staną się bezrobotnymi U

• Gdyby płace obniżyły się do nowego poziomu równowagi w1, to zmniejszyłoby koszty produkcji na tyle, że firmy nie zwolniłyby pracowników, zatrudnienie pozostałoby stałe a bezrobocia by nie było

• Problem: nieelastyczność płac ”w dół” w krótkim czasie

ΔL= U

Δw

Bezrobocie to powstaje wskutek jednocześnie działających przyczyn:1) spadku popytu na pracę LD2) nieobniżania się płac do nowego poziomu równowagi

50

Jak można zlikwidować bezrobocie koniunkturalne?

LD1LD0

LSw

L

w1

w0

A. Przez zwiększenie zdolności płac do obniżania się do poziomu równowagi np. usuwając regulacje dotyczące płacy minimalnej

B. Przez ponowne zwiększenie popytu na pracę, co może nastąpić, jeśli firmy zetkną się ze wzrostem popytu na swoje produkty, to zaś (jeśli mówimy o interwencji państwa) może wynikać:

albo ze zwiększenia wydatków (w

tym ekspansywna polityka fiskalna)

albo z ze zwiększenia podaży

pieniądza (ekspansywna polityka monetarna)

ΔL= U

Δw A

B

Koniec wykładu 11.

Dziękuję i zapraszam za tydzień !