Ekonomia klasyczna (1776 – ok. 1870)

• Sens nazwy „ekonomia klasyczna”

• Główny przedmiot badania – długookresowe tendencje rozwojowe kapitalizmu (wzrost gospodarczy, podział dochodu w czasie itp.)

• Optymistyczna względem funkcjonowania wolnych rynków jako optymalnych mechanizmów organizujących gospodarkę

• W okresie istnienia ekonomii klasycznej powstały także szkoły myślenia ekonomicznego przeciwne kapitalizmowi – socjalizm, marksizm (K. Marks)

Główni ekonomiści klasyczni

• Adam Smith (1776-1790), Wealth of Nations 1776

• David Ricardo (1772-1823), Principles of Political Economy and Taxation, 1817

• John Stuart Mill (1806-1873), Principles of Political Economy, 1848

Ekonomiści związani z ekonomią klasyczną

• Thomas Robert Malthus (1766-1834): teoria demograficzna wykorzystywana przez klasyków

• Karol Marks (1818-1883): używał niektórych idei klasyków ale odrzucał inne

Adam Smith (1723-1790)

Adam Smith

• Ekonomista, filozof, publikował też na temat prawa, retoryki a nawet astronomii

• Profesor filozofii moralnej na uniwersytecie w Glasgow (Szkocja) w latach 1752-1764

• Interesował się problemami gospodarczymi w szerokim kontekście, m.in. etycznym

• Pod wpływem swojego nauczyciela FrancisaHutchesona (1694-1746) oraz przyjaciela filozofa-ekonomisty Davida Hume’a (1711-1776)

Adam Smith

• Nazywany „ojcem ekonomii” ponieważ udało mu się zsyntetyzowad osiągnięcia poprzedników w jeden spójny system wyjaśniający działanie rynków, wzrostu gospodarczego, rekomendujący pro-wzrostową politykę gospodarczą itd.

• Główne dzieło ekonomiczne:

– Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776 (Bogactwo narodów)

Przedmiot i metoda Bogactwa narodów

• Główny problem: przyczyny bogactwa narodów i metody jego zwiększania

• Metodologia: metoda dedukcyjna połączona z opisem historycznym

• Kontekstowa polityka gospodarcza – rekomendacje dla polityki oparte nie tylko na teorii ale również na analizie okoliczności historycznych, politycznych, instytucjonalnych itp.

• Bezkontekstowa polityka gospodarcza (D. Ricardo): czysta teoria wystarcza do formułowania zaleceo w polityce gospodarczej

Ekonomia Adama Smitha

• 1. Wizja działania gospodarek wolnorynkowych i polityka gospodarcza

• 2. teoria wzrostu gospodarczego

• 3. teoria wartości wymiennej (cen rynkowych)

• 4. teoria handlu zagranicznego

Założenia Smitha w rozważaniach teoretycznych i analizie polityki gosp.

• 1. ludzie są racjonalni (maksymalizują) i kierują się głównie własnym interesem (nie są altruistami)

• 2. rynki są konkurencyjne (istnieje swobodny przepływ zasobów między różnymi zastosowaniami)

Wizja kapitalizmu A. Smitha

• W kapitalizmie istnieje samoczynna siła, która bez intencji pojedynczych podmiotów ukierunkowuje ich indywidualne prywatne egoizmy w publiczną korzyśd

• Siła ta działa za pośrednictwem „niewidzialnej ręki rynku”

• Najsłynniejsza metafora ekonomiczna w historii

Metafora niewidzialnej ręki rynku

• „Ponieważ zaś każdy człowiek stara się, jak tylko może, aby użyd swego kapitału w wytwórczości krajowej oraz tak pokierowad tą wytwórczością, ażeby jej produkt posiadał możliwie największą wartośd, przeto każdy człowiek pracuje z konieczności nad tym, by dochód społeczny był jak największy. Co prawda, nie zamierza on na ogól popierad interesów społecznych ani też nie wie, w jakim stopniu je popiera. Kiedy woli popierad wytwórczośd krajową, a nie zagraniczną, ma wyłącznie na uwadze swe własne bezpieczeostwo, a gdy kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał możliwie najwyższą wartośd, myśli tylko o swym własnym zarobku, a jednak w tym, jak i w wielu innych przypadkach, jakaś niewidzialna ręka kieruje nim tak, aby zdążał do celu, którego wcale nie zamierzał osiągnąd. Społeczeostwo zaś, które wcale w tym nie bierze udziału, nie zawsze na tym źle wychodzi. Mając na celu swój własny interes człowiek często popiera interesy społeczeostwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyd im rzeczywiście. Nigdy nie zdarzyło mi się widzied, aby wiele dobrego zdziałali ludzie, którzy udawali, iż handlują dla dobra społecznego.”

Niewidzialna ręka rynku

• Egoistyczne działania podmiotów gosp. w sposób przez nie niezaplanowany i niezamierzony prowadzą (poprzez niewidzialną rękę rynku) do sytuacji optymalnej dla społeczeostwa

Co to jest niewidzialna ręka rynku?

• Wolna konkurencja: własnośd prywatna, swoboda gospodarowania, egoistyczne motywacje.

• Konkurencja między kapitalistami powoduje, że

1) Dobra sprzedawane są po kosztach wytworzenia

2) Optymalnej alokacji zasobów w różnych sektorach produkcji

3) Zaspokojenia pragnieo konsumentów

4) Zasób kapitału rośnie powiększając wzrost gospodarczy

Wzrost gospodarczy wg A. Smitha

Bogactwo narodu (ilośd towarów materialnych)

Siła produkcyjna pracy (produkcyjnośd pracy)

Odsetek osób zatrudnionych produkcyjnie

Akumulacja kapitału

Podział pracy

Rozległośd rynku

Rola paostwa wg A. Smitha

• Wymiar sprawiedliwości

• Obrona narodowa

• Dobra publiczne

Teorie wartości (cen) A. Smitha

• Wartośd wymienna (cena) a wartośd użytkowa (paradoks diamentu)

• Ceny relatywne towarów

• Ceny krótkookresowe a długookresowe (naturalne)

• Dwie teorie wartości wymiennej:

• - oparta na koszcie pracy

• - oparta na koszcie produkcji

Teorie wartości Smitha

• Dwa modele gospodarki:

1) Prymitywna (używa się tylko pracy)

2) Zaawansowana (używa się pracy, kapitału i ziemi)

Teorie wartości Smitha

• Teoria wartości oparta na koszcie pracy

• Wartośd wymienna (cena) jest określona przez ilośd pracy niezbędnej do wytworzenia towaru: P1/p2 = a1/a2

• Jak mierzyd ilośd pracy niezbędnej?

• Ilośd czasu pracy (przykład)

Teoria wartości oparta o koszt pracy

• A pomysłowośd, kwalifikacje, trudnośd, przykrośd pracy?

• Wyjaśnienie Smitha: płaca poprawną miarą kosztu pracy

• Ale co wyjaśnia płace?

Teoria wartości oparta na koszcie produkcji

• Ceny relatywne zależą od relatywnych kosztów produkcji: p1/p2 = TC1/TC2

• Koszt produkcji jest równy sumie płacy, zysku i renty gruntowej

• Ale, co wyznacza płacę, zysk, rentę gruntową??

Teorie wartości A. Smitha

• Wniosek:

• Teoria wartości oparta na czasowym koszcie pracy jest niepoprawna w obu modelach

• Teoria wartości oparta na koszcie produkcji jest analitycznie poprawna, ale nie jest dobrze określona

Ekonomia klasyczna po Smithie

• Thomas Robert Malthus (1776-1834)

• David Ricardo (1772-1823)

• Jean-Baptiste Say (1767-1832)

• John Stuart Mill (1806-1873)

Thomas R. Malthus

• Rozprawa o prawie ludności, 1798

• Pierwsza „teoria” demograficzna

• Założenia:

1. Żywnośd jest niezbędna do egzystencji

2. Skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna w czasie

Prawo ludnościowe Malthusa

• Konkluzja:

Przy braku ograniczeo popędu płciowego ludzie rozmnażają się szybciej, niż wzrasta podaż żywności.

Implikacja dla polityki gosp.:

Nie można poprawid standardu życia szerokich mas (pracujących)

Prawo ludnościowe Malthusa

• Wady rozumowania:

- Czy skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna?

- Czy decyzje co do posiadania potomstwa są nieracjonalne?

- Czy postęp technologiczny w rolnictwie postępuje faktycznie tak wolno?

David Ricardo (1772-1832)

• Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, 1817

• Samouk i praktyk biznesu

• Analiza bezkontekstowa

• Prekursor abstrakcyjnego modelowania

• Przedmiot ekonomii:

Zmiany funkcjonalnego podziału dochodu w czasie

D. Ricardo

• Teoria wartości

• Teoria renty gruntowej

• Teoria zmian podziału dochodu w czasie

• Teoria handlu zagranicznego (teoria przewag komparatywnych)

D. Ricardo – teoria wartości

• Teoria wartości wymiennej dla dóbr pomnażalnych

• Przyjmuje teorię wartości opartą na (koszcie) pracy (także dla modelu gospodarki zaawansowanej)

• Względne ceny określa relatywna ilośd godzin zegarowych czasu (a1/a2) pracy niezbędna do wyprodukowania dóbr: p1/p2 = a1/a2

Problemy teorii wartości Ricarda

• Jak ocenid wkład dóbr kapitałowych do produkcji?

Utożsamia kapitał z nagromadzoną pracą

Praca bezpośrednia a praca pośrednia

Praca pośrednia - czasowy ekwiwalent amortyzacji dóbr kapitałowych

Przykład – praca pośrednia

• Pracowy koszt wytworzenia maszyny = 100h

• Amortyzacja maszyny:

1 % kosztu wytworzenia na 1 wyprodukowanego towaru (np. łyżki)

• Praca bezpośrednia nad łyżką 2h

• Ile wynosi koszt 1 łyżki wg Ricardo?

• 2h (pracy bez.) + 1h (pracy pośredniej) = 3h

Dlaczego użycie pojęcia pracy pośredniej nie rozwiązuje problemu (teorii wartości)?

• Ricardo pomija procent od kapitału wydatkowanego na opłacenie pracy (pośredniej). Procent ten powinien byd liczony od momentu rozpoczęcia produkcji dobra kapitałowego do momentu sprzedaży dobra finalnego.

• Zasadniczy argument przeciwko każdej teorii wartości opartej na pracy

Teoria renty gruntowej

• Założenia:

- Gospodarka: wielkie gospodarstwo rolne produkujące pszenicę

- Ilośd ziemi ograniczona

- Dawki kapitału i pracy jako jeden czynnik prod.

- Występują malejące przychody z produkcji (kolejne dawki kapitału i pracy, przy stałej ilości ziemi, dają malejące wzrosty produkcji)

Teoria renty gruntowej Ricarda

Działka A Działka B Działka C

100 90 80

90 80

80

Renta gruntowa – maksymalna suma jaką zapłaciłby rolnik pracujący na gorszej działce właścicielowi lepszej działki

Ile wynosi renta gruntowa (w buszlach) w tym przykładzie? 30 na działce A10 na działce B

Wzrost produkcji z kolejnych dawek kapitału i pracy

Ile wynosi cena pszenicy w modelu?

• Niech 1 dawka kapitału i pracy kosztuje 100 zł

• Jaki jest koszt wyprodukowania 1 buszla pszenicy?

• Producenci w najgorszej sytuacji osiągają z 1 dawki kapitału i pracy wzrost produkcji równy 80 buszli. Czyli koszt wyprodukowania ostatniego buszla jest równy 100/80 = 1,25 zł

• Ricardo pokazuje, że cena będzie równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego producenta, czyli p= 1,25.

Wnioski z teorii renty gruntowej Ricarda

• Cena produktu równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego (koszty produkcji) producenta

• Właściciele bardziej żyznych działek otrzymują rentę gruntową

• Cena produktu jest określona na działce na której nie ma renty gruntowej (renta nie wpływa na cenę)

Teoria renty gruntowej Ricarda w praktyce

• Argument: wprowadzenie ceł (lub ich wzrost) na żywnośd w Anglii spowoduje spadek importu, zwiększenie inwestycji w ang. rolnictwo, wzrost rodzimej produkcji i spadek cen żywności.

• Kontrargument Ricarda: cła spowodują koniecznośd produkcji na mniej urodzajnych działkach, wzrost kosztów produkcji, wzrost rent i cen zboża.

• Wniosek: protekcjonizm jest szkodliwy dla konsumentów

Teoria podziału Ricarda

• Teoria funkcjonalnego podziału dochodu narodowego.

• Zmiany tego podziału w czasie

• Założenie – 3 klasy społeczne:1. Robotnicy. Płace robotników:

w = fundusz płac / ilośd robotników

Prawo ludnościowe Malthusa powoduje, że w jest stałe w czasie i utrzymuje się na poziomie minimum przetrwania (biologicznego)

Teoria podziału Ricarda

• Założenia cd.:– właściciele ziemscy są pasożytami (renta jest w

całości konsumowana, bez oszczędzania i inwestowania)

– Kapitaliści oszczędzają i inwestują zyski, akumulują kapitał, umożliwiają wzrost gospodarczy

• Łączna produkcja (dochód narodowy) = sumie płac, rent gruntowych i zysków

Teoria podziału dochodu Ricarda

MPL i K

dawki L i K

MP (produkt kraocowy) – przyrost całkowitej produkcji wynikający ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji (u nas – dawki kapitału i pracy)

Gdy stopa zysków wysoka, ilośd kapitału rośnie, rośnie fundusz płac, rośnie liczba robotników, rośnie podaż żywności, rośnie koszt produkcji żywności, rosną renty gruntowe, rosną ceny żywności, stopa zysków spada, aż do S.

krzywa MPL i K

x1 s

w

0

AC

E

B

D

Dla x1:

ABC – suma rent

wACD – suma zysków

0wDX1 – suma płac

Wnioski z teorii podziału Ricarda

• W kapitalizmie nadejdzie stan stacjonarny

• Następuje redystrybucja dochodu od kapitalistów do właścicieli ziemskich (płace robotników nie zmieniają się)

• Ponura wizja rozwoju (stan stacjonarny –zastój, brak wzrostu gospodarczego, stopa zysków zero, ogromne renty gruntowe)

• Wady teorii Ricarda

Teoria handlu zagranicznego Ricarda

• Przed Ricardem:

– Dominacja idei merkantylistycznych: ograniczaj import, maksymalizuj eksport, próbuj byd samowystarczalnym; popularne nakładanie ceł i innych ograniczeo w handlu

– Fizjokraci i Adam Smith: polityka leseferystyczna ale bez ogólnego i systematycznego uzasadnienia

• Ricardo dał teoretyczny argument na rzecz wolnego handlu (doktryna przewag komparatywnych)

Teoria handlu zagr. A. Smitha• Wolny handel jest korzystny dla krajów jeżeli

posiadają one absolutną przewagę w produkcji towarów

Wino (galony) Sukno (jardy)

Anglia 4 2

Portugalia 8 1

W tabeli przedstawiony jest produkt na jednostkę pracyAnglia ma absolutną przewagę w produkcji sukna, Portugalia – wina

Jeżeli Anglia specjalizuje się w prod. sukna, a Portugalia wina to łączna produkcja światowa wzrośnie (Wino 16 galonów, Sukno – 4 galony) przy tej samej ilości pracy

Wymiana doprowadzi do wzrostu dobrobytu obu krajów

Teoria przewag komparatywnych D. Ricardo

• Ale co w przypadku, gdy jeden kraj jest bardziej efektywny w produkcji każdego towaru?

Wino (galony) Sukno (jardy)

Anglia 12 6

Portugalia 8 1

Anglia ma absolutną przewagę w produkcji obu towarów. Czy handel międzynarodowy nie ma sensu?

Ma, bowiem o korzystności wymiany międzynarodowej decyduje przewaga komparatywna a nie absolutna

Teoria przewag komparatywnych Ricarda

Wino (galony) Sukno (jardy)

Anglia 12 6

Portugalia 8 1

Przewaga komparatywna Anglii w produkcji sukna – każda dodatkowa jednostka wyprodukowanego sukna oznacza stratę 2 galonów wina (w Portugalii – 8)

Przewaga komp. Portugalii w produkcji wina – za dodatkową jednostkę wina traci się „tylko” 1/8 jarda sukna (w Anglii „aż” ½ jarda)

Jeżeli kraje będą specjalizowały się w produkcji towarów w których mają przewagę komparatywną, to łączna produkcja światowa wzrośnie:1) Jeżeli Anglia przesuwa jedną jednostkę pracy do produkcji sukna, to łączna produkcja

wina spada o 12 g., a produkcja sukna rośnie o 6j. 2) Jeżeli Portugalia przesuwa dwie jednostki pracy do produkcji wina, to łączna produkcja

wina rośnie o 16, a produkcja sukna spada o 2j.W sumie światowa produkcja: wino: (16-12)>0, sukno: (6-2)>0

Wnioski z teorii przewag komparatywnych Ricarda

• O korzyściach z handlu decydują przewagi względne produktywności w różnych gałęziach danej gospodarki, a nie przewagi absolutne pomiędzy produktywnością gałęzi w różnych krajach

• Ricardo nie dowiódł jaka cena na towary ustali się na rynku międzynarodowym, ani jak podzielą się korzyści z handlu

• Potężny argument na rzecz wolnego handlu międzynarodowego, przeciwko merkantylizmowi i protekcjonizmowi.

• Korzyści z handlu zagr. odnoszą wszystkie strony.

Ricardo, Malthus i Say o stabilności kapitalizmu

• Prawo Saya – niemożliwa jest ogólna nadprodukcja dóbr w gospodarce (podaż stwarza swój własny popyt)

• Czynniki produkcji otrzymują wystarczające wynagrodzenie (siłę nabywczą) by wykupid wszystkie wyprodukowane towary (po cenach rynkowych)

• Implikuje, że w kapitalizmie nie ma kryzysów nadprodukcji lub niedoborów (stabilnośd kapitalizmu). Jest pełne zatrudnienie czynników produkcji.

• Zakłada, że wszystkie dochody czynników są wydawane.

T. Malthus (1820) o prawie Saya

• Co jeżeli faktyczny popyt na towary jest niewystarczający by wykupid wszystkie towary (i rosną zapasy)?

• Czy wtedy kapitaliści nie zmniejszą zatrudnienia, by wyprodukowad w przyszłym roku mniej? Czy nie pociągnie to za sobą kryzysu (czyli spadku produkcji, dochodu, wzrostu bezrobocia)?

• Argumenty Malthusa na rzecz niestabilności (możliwości kryzysu) w kapitalizmie:– Naiwny: popyt siły roboczej nie wystarczy na wykupienie wszystkich

towarów, a kapitaliści nie konsumują dużo (oszczędzają). (Malthus nie zauważył, że oszczędności kapitalistów są transformowane w popyt inwestycyjny (również uwzględniony w prawie Saya).

T. Malthus (1820) o prawie Saya

• Argument wyrafinowany:

– oszczędności nie zamieniają się w inwestycje w nieskooczonośd bez doprowadzenia w długim okresie do kryzysu. Zbyt duża stopa akumulacji kapitału może wywoład trudności – nadmiar oszczędności i inwestycji (argument niesprecyzowany)

• Ricardo akceptował prawo Saya i wygrał XIX-wieczny spór z Malthusem

• Malthus prekursorem XX-wiecznych argumentów na rzecz możliwości kryzysu w kapitalizmie (John Maynard Keynes)

Podsumowanie ekonomii D. Ricardo

• Analiza bezkontekstowa, abstrakcyjne modelowanie

• Wnioski z teorii wartości, renty gruntowej, podziału dochodu i handlu zagranicznego