Majątek gospodarstw domowych w Polsce wstępne...

Departament Stabilności Finansowej

Konferencja Naukowa: „Długoterminowe oszczędzanie”

Warszawa, Szkoła Główna Handlowa, 20-21.06.2016

Majątek gospodarstw domowych w Polsce

– wstępne wyniki

Kacper Grejcz, Zbigniew Żółkiewski

2

Poglądy wyrażone w prezentacji reprezentują stanowisko autorów, a nie

Narodowego Banku Polskiego

Prezentacja została przygotowana na podstawie opracowania:

NBP (2015) – „Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport z

badania pilotażowego 2014 r.” (pod red. P. Bańbuły i Z. Żółkiewskiego)

1. Uzasadnienie dla podjęcia badania

2. Metoda badania (zarys)

3. Wyniki (przegląd)

a) Majątek

b) Nierówności

c) Polska na tle krajów strefy euro

d) Zadłużenie

e) Oszczędności

4. Podsumowanie

3

Plan

K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce...

4

Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) – uzasadnienie

Brakuje szczegółowych i kompletnych danych o majątku i

zadłużeniu gospodarstw domowych w Polsce...

Wiemy: ile zarabiają i na co wydają GD w Polsce (Badanie Budżetów

Gospodarstw Domowych/EU – SILC)

Nie wiemy: Jakim majątkiem dysponują GD, z czego się składa? Ile

wynoszą zobowiązania GD? Jak jest rozkład majątku w populacji

(nierówności)?

Inne pytania, na które pomoże nam odpowiedzieć badanie BZGD:

Jak gospodarstwa domowe zarządzają finansami na przestrzeni

życia?

Jakie ryzyko finansowe podejmują gospodarstwa domowe? Czy i

jakie rezerwy finansowe GD mają na wypadek utraty pracy lub

wzrostu kosztów kredytu.

Jakie jest związane z tym krótko- i długoterminowe ryzyko dla

stabilności finansowej?


BZGD to analiza sytuacji finansowej GD, na podstawie kompletnego

opisu ich sytuacji finansowej, w tym zgromadzonych zasobów

(aktywów) i zaciągniętych zobowiązań (pasywów)

■ Badanie ankietowe – jądro BZGD

Formularz ankiety

Sytuacja finansowa GD i dodatkowo informacje nt. cech socjoekonomicznych

i demograficznych

Polska wersja modelowego kwestionariusza, stosowanego przez ECB (projekt:

Household Finance and Consumption Network)

Realizacja (styczeń – luty 2014 r)

Próba 7000 gospodarstw (zwrotność ankiety: 52% - powyżej oczekiwań)

Reprezentatywna z nadpróbkowaniem bogatych GD opartym o dane o

nieruchomościach i podatkach

Uzupełnienie brakujących odpowiedzi poprzez procedurę (wielokrotnej) imputacji

i uogólnienie wyników na populację

5

Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) – metoda badania


Co dostajemy jako efekt przeprowadzenia BZGD? – bilans

gospodarstwa domowego

6

BILANS GOSPODARSTWA DOMOWEGO AKTYWA PASYWA

Aktywa rzeczowe Kredyty mieszkaniowe Główne miejsce zamieszkania (GMZ) Kredyty mieszkaniowe pod GMZ

Inna nieruchomość Kredyty mieszkaniowe pod inną nieruchomość

Pojazdy

Przedmioty wartościowe Kredyty inne niż mieszkaniowe

Majątek z prowadzenia działalności gospodarczej Poz. zobowiązania

Aktywa finansowe

Depozyty

Fundusze inwestycyjne

Akcje

Obligacje MAJĄTEK NETTO: AKTYWA - PASYWA Dobrowolne programy emerytalne / Ubezpieczenia

na życie

Inne aktywa finansowe

Poz. należności

Pełny bilans GD dla dowolnej grupy gospodarstw domowych, np.

obciążonych kredytem walutowym

Badanie w pełni zharmonizowane z badaniem HFCN (porównywalność

wyników, wsparcie metodologiczne itp.)


Majątek

Wyniki badania

7 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce...

Majątek i jego składniki

■ Ile wynosi przeciętny (mediana) majątek i z czego się składa?

■ Majątek netto: 257,0 tys. zł

■ Aktywa rzeczowe : 307,4 tys. zł

■ Główne miejsce zamieszkania (GMZ): 282,6 tys. zł

■ Majątek z prowadzenia działalności gosp.: 219,7 tys. zł

■ Inna nieruchomość: 150,0 tys. zł

■ Aktywa finansowe: 8,6 tys. zł

■ Zadłużenie: 10,0 tys. zł

■ Struktura majątku:

■ Aktywa rzeczowe: 95,2%

■ Debt-to-Assets: 6%

8

0

20

40

60

80

100

0

50

100

150

200

250

300

350

Majątek netto i jego składniki (mediana, odsetek GD)

mediana (tys. zł) % GD (oś P)


Co sprzyja bogactwu?

■ Dochody, wiek głowy GD, wykształcenie, status na rynku pracy, klasa

miejscowości

9

-

10

20

30

40

50

60

-

50

100

150

200

250

300

350

400

16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+

Majątek netto i roczny dochód netto wg wieku osoby referencyjnej

(mediana w tys. zł)

majątek netto dochód netto (oś P)

-

50

100

150

200

250

300

350

400

Podstawowe lub brak Średnie Wyższe

Majątek netto wg wykształcenia osoby referencyjnej (mediana w tys. zł)

-

200

400

600

800

1 000

Majątek netto wg statusu na rynku pracy osoby referencyjnej

(mediana w tys. zł)

-

50

100

150

200

250

300

350

400

Miasto Miasto powyżej200 tys.

Miasto poniżej200 tys.

Wieś

Majątek netto wg klasy miejscowości (mediana w tys. zł)


Wyniki regresji kwantylowej (Koenker and Hallock, 2001)

Uwaga: czarne linie – oceny parametrów regresji kwantylowej; czerwone linie – oceny parametrów MNK


10

Nierówności majątkowe

■ Oznacza to, że 10% najbardziej zasobnych GD posiada ok. 41% całkowitego majątku netto, zaś 20% najmniej zasobnych jedynie 1%.

■ Dla ok. 6% GD łączny poziom zadłużenia jest równy lub przekracza zasób wszystkich zgromadzonych aktywów

■ Nierówności majątkowe są umiarkowane (współczynnik Giniego wynosi 58%, dla dochodów: 38%)

11

-500

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90Wart

ość m

ają

tku n

etto (

tys.

zł)

Percentyle

Współczynnik Giniego wynosi

58%

P90: 879 tys. zł

1% populacji posiada majątek

netto o wartości co najmniej 2,8

mln zł

P70: 457 tys. zł P50: 257 tys.

zł P30: 130 tys.

zł P10: 2 tys. zł

5,9% populacji posiada 0 lub

ujemny majątek netto


Skala nierówności silnie zróżnicowana dla poszczególnych

składników majątku

K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 12

α= 2,63

α = 3,00

BZGD+Forbes BZGD Forbes

Majątek netto [zł] ok. 1 mln zł ok. 11 000 mln zł

Krzywa Lorenza Stopień koncentracji majątku:

BZGD vs. lista najbogatszych Polaków

Gini:

38%

57%

70%

90%

93%

-20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Skum

ulo

wany u

dzia

ł kw

oty

akty

wów

rzeczow

ych/a

kty

wó

w

finansow

ych/c

ałk

ow

ite

go z

adłu

że

nia

/doch

odu n

etto/m

ają

tku z

tyt.

pro

wadzenia

dzia

ł. g

osp.

Skumulowany odsetek gospodarstw domowych

aktywa rzeczowe aktywa finansowe

zadłużenie całkowite dochód netto

krzywa 45° majątek z tyt. prowadzenia dział. gosp.


Składowe majątku netto (k):

Udział

składnika

majątku

(Si)

Korelacja

współcz.

Giniego (Ri)

Współcz.

Giniego

(Gi)

Udział absolutny

(Si*Ri*Gi)

Wkład

względny

(Si*Ri*Gi/G)

Wkład krańcowy

((Si*Ri*Gi/G)-Si)

Główne miejsce zamieszkania

(GMZ) 70,0 91,2 54,0 34,5 59,6 -10,3

Inna nieruchomość 11,1 75,5 91,8 7,7 13,3 2,2

Pojazdy 3,1 56,3 70,9 1,3 2,2 -1,0

Przedmioty wartościowe 0,3 40,6 91,2 0,1 0,2 -0,1

Majątek z prowadzenia

działalności gospodarczej 15,9 89,8 92,5 13,2 22,8 6,9

Depozyty 3,2 49,5 74,5 1,2 2,1 -1,2

Fundusze inwestycyjne,

obligacje, akcje 0,6 61,1 97,7 0,3 0,6 0,0

Dobrowolne programy

emerytalne / Polisa na życie 0,7 26,2 70,2 0,1 0,2 -0,5

Inne aktywa finansowe 0,2 52,6 98,1 0,1 0,2 0,0

Kredyty i pożyczki

mieszkaniowe -4,2 -11,1 -93,7 -0,4 -0,8 3,4

Inne formy zadłużenia -1,0 -28,7 -91,5 -0,3 -0,4 0,5

Dekompozycja wskaźnika Giniego

• Według rodzaju składników majątku (Lerman and Yitzhaki,1985; Lopez-Feldman, 2006 )

𝐺 = 𝑆𝑖𝐺𝑖𝑅𝑖

𝑙

𝑖=1

G – współczynnik Giniego dla majątku ogółem

Sk – udział i-tego składnika w majątku ogółem

Gk – współczynnik Giniego dla i-tego składnika majątku

Rk– miara korelacji dla i-tego składnika majątku z majątkiem ogółem


Majątek netto Dochód netto

Wewn-grup Międzygrup. Wspólny Razem Wewn-grup Międzygrup Overlap Razem

Własność GMZ 47,4 35,3 17,3 100,0 47,2 25,6 27,2 100,0

Typ gospodarstwa 23,3 28,1 48,5 100,0 20,4 43,9 35,7 100,0

Miejsce zamieszkania 50,9 21,4 27,7 100,0 56,3 1,7 42,0 100,0

Status na rynku pracy

osoby odniesienia 27,0 37,1 35,9 100,0 29,7 40,0 30,3 100,0

Wiek osoby odniesienia 17,7 22,4 59,9 100,0 17,1 28,9 54,0 100,0

Wykształcenie osoby

odniesienia 46,2 12,3 41,5 100,0 41,6 32,7 25,7 100,0

Spadek / darowizna 50,4 26,0 23,6 100,0 55,8 7,9 36,3 100,0

Dekompozycja wskaźnika Giniego – ciąg dalszy

• Według cech gospodarstw domowych (Rao, 1969; Lambert and Aronson, 1993)

• Gk – wsp. Giniego dla majątku k-tej grupy gosp. domowych

• GB – wsp. Giniego, gdy każde gosp. domowe posiada majątek równy przeciętnemu dla swojej grupy

• R - składnik rezydualny

• vk - udział k-tej grupy w populacji

• λk - relacja przeciętnego majątku k-tej grupy do przeciętnego majątku w populacji

Polska na tle krajów strefy euro


■ Majątek netto

■ Pozycja względem krajów strefy euro

generalnie zgodna uszeregowaniem wg

PKB per capita, ale….

■ Większa rola własności głównego miejsca

zamieszkania…

■ Relatywnie częste posiadanie majątku

związanego z prowadzoną działalnością

gospodarczą o znacznej wartości

■ Niższe nierówności majątkowe (Gini: 58%

vs. 68%)

■ Zadłużenie

■ Powszechność zaciągania długu niższa…

■ Polskie gospodarstwa domowe znacząco

niżej zadłużone względem krajów strefy

euro w relacji do aktywów (6% vs. 22%)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

DE SK PL PT AT FI SI GR NL EA FR IT ES BE MT CY LU

mediana majątku netto (tys. euro)

% gospodarstw domowych posiadających nieruchomośćstanowiącą główne miejsce zamieszkania (oś P)

0

10

20

30

40

50

60

70

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

SI MT PL SK IT GR AT CY ES BE LU FR EA PT DE FI NL

wskaźnik DTA % zadłużonych gospodarstw domowych (oś P)

Zadłużenie


Zadłużenie gospodarstw domowych w Polsce...

Źródło: BZGD, NBP.


63,0%

12,1%

24,9%

37,0%

Niezadłużeni

Zadłużeni kredytem mieszkaniowym

Zadłużeni kredytem innym niż kredyt mieszkaniowy

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0

10

20

30

40

50

60

me

dia

na

wa

run

ko

wa

(ty

s.

zł)

% z

ad

łużo

nych

go

sp

od

ars

tw d

om

ow

ych

Decyle

% zadłużonych wg dochodu netto

% zadłużonych wg majątku netto

mediana wg dochodu netto (oś P)

mediana wg majątku netto (oś P)

Odsetek zadłużonych Odsetek zadłużonych i mediana wartości

zadłużenia względem dochodu netto

Mediana wartości zadłużenia = 10 tys. zł.

Gospodarstwa domowe w najtrudniejszej sytuacji finansowej

Źródło: BZGD, NBP.


18

Płynne aktywa ≤ 1

m-c dochód DTA > 0.75 DTA > 1

DSTI > 30% 6,7% 2,3% 1,3%

DSTI > 40% 3,2% 1,2% 0,6%

Spełniają jednocześnie 3 warunki:

wysokie obciążenie spłatą długu (DSTI > 30-40%);

niski poziom oszczędności ( ≤1 miesięczny dochód);

niewielki majątek w stosunku do zadłużenia (DTA>75-100%).

Odsetek zadłużonych gospodarstw w szczególnie trudnej sytuacji finansowej

Oszczędności


Oszczędności w opinii polskich gospodarstw domowych


■ skłonność do oszczędzania wg

■ dochodu rośnie od 30% w I decylu do 80% w ostatnim

■ wykształcenia rośnie od 40% dla podstawowego do 80% dla wyższego

■ statusu na rynku pracy rośnie od 33% dla niepracujących do 70% dla samozatrudnionych (pracujący: 66%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BZGD, NBP.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Decyle dochodu netto

Oszczędzanie wg dochodu netto

Tak, regularnie Tak, nieregularnie Nie

0%

20%

40%

60%

80%

100%

podstawowe lub brak średnie wyższe

Oszczędzanie wg wykształcenia osoby odniesienia


0%

20%

40%

60%

80%

100%

pracujący samozatrudniony emerytowany inny niepracujący

Oszczędzanie wg statusu na ryku pracy osoby odniesienia


■ skłonność do oszczędzania w BZGD (59,0%, w tym 20% regularnie) wyraźnie

wyższa w porównaniu do innych badań np. Diagnozy Społecznej 2015 (45,0%)


■ motywy oszczędzania w zależności

od wieku:

■ zwiększa się znaczenie takich

motywów długookresowych, jak:

zabezpieczenie na starość, edukacja /

wsparcie dla dzieci;

■ zmniejsza się znaczenie takich

motywów krótkookresowych /

konsumpcyjnych”, jak podróże /

wakacje, duże zakupy;

■ motyw przezornościowy

(zabezpieczenie na wypadek

nieprzewidzianych sytuacji) –

najważniejszy we wszystkich grupach

wiekowych, rośnie wraz z wiekiem

21

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BZGD, NBP.

Oszczędności w opinii polskich gospodarstw domowych

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+

Cele oszczędności wg grup wiekowych

zakup własnego domu / mieszkania

inne duże zakupy (inna nieruchomość, pojazdy, meble itp.)

zabezpieczenie na wypadek nieprzewidzianych sytuacji

zabezpieczenie na starość

edukacja / wsparcie dla dzieci lub wnuków

podróże / wakacje

spłata długu

inne

ogółem


■ Po raz pierwszy mamy szczegółowe dane o majątku i zadłużeniu gospodarstw

domowych w Polsce

■ Wyniki badania za 2014 rok wskazują na:

■ Umiarkowany poziom majątku netto w Polsce (ok. 257 tys. zł) i nierówności majątkowych (na

tle strefy euro),

■ Główne miejsce zamieszkania jest podstawowym składnikiem majątku (ok. 80% aktywów),

zaś aktywa finansowe mają relatywnie małe znaczenie,

■ Duża rola majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, zwłaszcza wśród

zamożniejszych gospodarstw (>25% wartości aktywów),

■ Zadłużenie dotyczy ok. 37% gospodarstw i przeciętnie jest niewielkie (ok. 10 tys. zł),

■ Płynne aktywa finansowe są istotne dla zwiększenia odporności zadłużonych gospodarstw

domowych na nawet znaczny wzrost kosztów obsługi długu

■ Odsetek gospodarstw o skrajnie trudnej sytuacji finansowej z uwagi na znaczne zadłużenie

jest niewielki.

■ Oszczędzanie deklaruje większy niż w większości badań odsetek gospodarstw

domowych (59%), zaś rozkład skłonności do oszczędzania, ze względu na

podstawowe motywy, nie odbiega od wzorców obserwowanych w krajach strefy

euro

22

Podsumowanie

■ Majątek netto (net wealth, private net worth) : wartość aktywów, stanowiących

prywatną własność gospodarstwa domowego i podlegających rynkowej

wycenie, pomniejszona o wartość zadłużenia

■ Rozszerzony majątek netto (augmented net wealth) : majątek netto +

należności z tytułu publicznych programów zabezpieczenia społecznego (gł.

emerytalnych)

■ Konsekwencje zmiany definicji majątku (dla wybranych krajów):

Przeciętny (mediana) majątek silnie rośnie, a nierówności majątkowe znacznie

spadają (wsp. Giniego)

23

Post scriptum: co właściwie mierzymy?

Gini = 0,80

Gini = 0,72

Gini = 0,49

Gini = 0,60

Gini = 0,51

Gini = 0,38

0

50

100

150

200

250

300

Niemcy (2007) Włochy (2002) Finlandia (2004/2005)

Majątek netto a rozszerzony majątek netto w wybranych krajach (mediana w tys. euro)

majątek netto

rozszerzony majątek netto

Uwaga: mediana dla Niemiec dotyczy majątku w przeliczeniu na osobę.


Dziękuję za uwagę!

Pełna wersja raportu dostępna jest na stronach:

http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2015/Raport_BZGD_2014.pdf (Raport)

http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2015/Raport_BZGD_2014_-_aneks_metodologiczny.pdf (Aneks)

Informacje na temat badania HFCN, w tym procedura dostępu do danych:

https://www.ecb.europa.eu/pub/economic-research/research-networks/html/researcher_hfcn.en.html

http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2015/Raport_BZGD_2014.pdf



http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2015/Raport_BZGD_2014_-_aneks_metodologiczny.pdf




Slajdy uzupełniające

26 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce...

Stopień pokrycia rzeczywistych wartości aktywów finansowych i

zobowiązań gospodarstw domowych w Polsce na tle krajów

strefy euro

Źródło: BZGD, NBP, EBC.

27

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

GR IT SI

PT

NL

PL

SK

ES FI

AT

FR

LU

DE

CY

MT

BE

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

110%

SI

SK IT

GR

AT

PT

MT

PL

ES

FR

DE

BE

NL FI

LU

CY

Aktywa finansowe Zobowiązania


Majątek gospodarstw domowych w Polsce wstępne...

Documents

Transcript of Majątek gospodarstw domowych w Polsce wstępne...