łlŚskie Sprawozdania Archeologiczne Tom 56, s. WrocĄaw 2014 … · 2015-10-07 · łlŚskie...

Śląskie Sprawozdania ArcheologiczneTom 56, s. Wrocław 2014

Izabela Gomułka

PRODUKCJA FIGUREK GLINIANYCH KONIKÓW NA ŚLĄSKU

Abstract:

The article focuses on medieval finds clay figurines of horses. These toys were pro-duced in the Rhineland, the Netherlands, southern and western Germany, then these patterns were distributed in Silesia, Bohemia, Austria and Moravia. Detailed analysis of finds from all these areas helped to supplement the knowledge of the figurines from Silesia. This comparison made it possible to specify the types of figures, determine character of their production and the direction of foreign

Key words: Late Middle Ages, toys, clay horses, Silesia

Artykuł opracowano w ramach realizowanego projektu Narodowego Centrum

Nauki OPUS 4 pt. Zabawki dziecięce na ziemiach polskich do końca XIX wieku, projekt numer UMO-2012/07/B/HS3/00899

WSTĘP

Późnośredniowieczne figurki koników odnalezione na Śląsku stanowią, wśród zabawek tego okresu, najbardziej zaawansowaną technologicznie grupę zabytków. Na tle innych uproszczonych przedmiotów tworzonych dla dzieci do zabawy, wyróżniają się nie tylko starannością wykonania, ale i widoczną inspi-racją wyrobami zachodnimi. Podstawowym problemem badawczym jest stopień wzorowania się na wyrobach obcych oraz określenie kierunków tych wpływów. Nie mniej istotna jest kwestia określenia wytwórców oraz ich warsztatów. Przed-miotem niniejszego opracowania jest zespół około 60 okazów glinianych figurek przedstawiających koniki oraz jeźdźców pochodzących ze Śląska (ryc. 1). Celem artykułu jest podjęcie próby określenia wytwórców glinianych zabawek oraz stop-nia inspiracji wyrobami nadreńskimi i rekonstrukcji kierunków ich napływu, po-a I. Gomułka, [email protected], Uniwersytet Wrocławski Studia Doktoranckie Nauk o Kulturze, ul. Szewska 48, 50-139 Wrocław

261-281

262

przez studia nad zabytkami śląskimi przy ich konfrontacji z pozostałymi znalezi-skami środkowoeuropejskimi.

MATERIAŁY

Gliniane figurki koników stanowią, na tle podobnych znalezisk z pozosta-łych terenów ziem polskich, wyjątkowo bogaty i zróżnicowany zespół zabytków.Zabytki tego typu spoza terenu Śląska znane są jedynie z pojedynczych znalezisk. Należy do nich m.in. okaz z Kołobrzegu (Rębkowski 1998, 281-282), którego uproszczona forma opiera się na połączonych ze sobą i nieznacznie wymodelo-wanych wałeczkach gliny. Więcej cech wspólnych z okazami śląskimi wykazuje znalezisko z Gniewu, pokryte glazurą i zaopatrzone od spodu w stożkowaty otwór oraz siodło wymodelowane z tylnej części zadu końskiego (Choińska-Bohdan 2004, 452-454). Z Krakowa pochodzi konik z stożkowatym siodłem wymodelowa-nym na środku grzbietu (http://www.krakow-rynek.pl/v1/?name=news), jest to element stosowany także w wyrobach śląskich. Figurka jeźdźca na koniu znajduje się również w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Najliczniejszy zespół spoza terenu Śląska - sześć figurek koników - pochodzi z Elbląga. Odkryto tu jeden z bogatszych zbiorów zabawek średniowiecznych na terenie ziem polskich (Marcinkowski 2010). Są one jednak bardzo zróżnicowane oraz odbiegają styli-stycznie od znalezisk śląskich.

Ryc. 1. Występowanie glinianych figurek koników na terenie Śląska w granicach z XIV w. (Mapę opracowano na podstawie: Szafraniec 1997, 71).

I. Gomułka

263

Szczególny charakter tej grupy zabytków na terenie Śląska związany jest z warsztatami ceramicznymi funkcjonującymi od XIII do poł. XVI w. na terenach Nadrenii, Niderlandów, południowych i zachodnich Niemiec. Powstawały w nich różnego typu figurki gliniane, w szczególności figurki o tematyce religijnej, zapew-ne ze względu na dużo większe zapotrzebowanie niż na zabawki. Ich wpływy objęły przede wszystkim tereny Śląska, Czech, Moraw oraz Austrii (ryc. 2).

Najprostszą formą wśród omawianych zabawek były koniki nieosiodłane. Często zły stan zachowania, w połączeniu z prostotą formy, daje niewielkie moż-liwości do analizy form takich figurek. Jednak nawet w takim przypadku zauwa-żalne są różnice, które wiązać możemy z indywidualnym wytwórcą. Najczęściej mamy do czynienia z różnym ukształtowaniem linii ciała zwierzęcia, np. silne wy-chylenie szyi ku przodowi i brak ogona (Wrocław, Rynek: tab. 1/43), rozstawienie nóg pod szerokim kątem i wymodelowanie przylegającego ogona (Środa Śląska: tab. 1/37), czy też osadzenie głowy na wysokiej i masywnej szyi i zakończenie zadu dłuższym odstającym ogonem (Ząbkowice Śląskie: tab. 1/54-57). Sporadycznie odnajdywane są okazy o tak prostej formie, iż trudno wręcz określić gatunek zwie-rzęcia, czego przykładem może być figurka z Opawy, ul. Pekařská (tabl. 1/18) oraz analogiczne okazy z Wysburga (Möbes 1990, 249) czy Ołomuńca, ul. 8 května (Měchurová 2009, 176). Forma tych figurek świadczyć może o pośpiechu wytwór-cy lub braku umiejętności, mogły być one wykonane również przez same dzieci, jedynie z pomocą dorosłych.

Ryc. 2. Występowanie figurek koników glinianych powstających pod wpływem warszta-tów niemieckich (skróty: Ś – średniowiecze, PŚ – późne średniowiecze).

Produkcja figurek glinianych koników na Śląsku

264

Na całym terenie występowania figurek obserwujemy pewne wspólne tendencje stylistyczne, jednak zauważalne są również znaczące różnice pomiędzy poszczególnymi okazami. Często stosowanym zabiegiem było uformowanie dłu-giego pyska końskiego skierowanego ku klatce piersiowej i wygięcie szyi w wy-raźny łuk. Z Opawy, ul. Drůbeží (tab. 1/9) pochodzi taki okaz o zauważalnym zniekształceniu linii szyi podczas wygięcia w łuk. Bardziej naturalną formę nadano podobnym konikom z Lüneburg (Ring 2012, 273), Stade (Finck 2012, 118-119) w Dolnej Saksonii, Mikulčic na Morawach (Měchurová 2012, 343), Hohenau w Dol-nej Austrii (Felgenhauer 1974, 41). Tak szeroki zakres występowania tego elementu mógł wynikać z obserwacji naturalnych póz koni. Do częstych znalezisk należy grupa koników osiodłanych. Najprostszą for-mę ukształtowania siodła uzyskiwano poprzez wyciągnięcie kawałka gliny z grzbie-tu figurki ku tyłowi, zakańczając go półkoliście, jak w przypadku konika z Javorníka (tabl. 1/5), bądź też bardziej spiczasto jak w okazie z Bogumina (tab. 1/1). W ten sposób wyobrażano siodło jedynie w sposób schematyczny w postaci tylnego łęku. Zabieg ten stosowano na całym terenie występowania figurek, stosując różne wy-sokości łęku i kąty nachylenia. Okazy śląskie prezentują również konkretne typy siodeł, m.in. siodło wysokie, które pozwalało na stabilniejsze osadzenie jeźdźca, szczególnie w momencie oddania lub przyjęcia ciosu. Możemy zaobserwować je na figurce ze Stonawy (tab. 1/32) z końca XIII w., o siodle z wyraźnie wysokimi łękami. Inny śląski okaz pochodzący z Raciborza (tab. 1/25), datowany na początek XIV w., ma wymodelowane siodło o prostych łękach i geometrycznej formie. Zbli-żony okaz o nieco wyższych łękach pochodzi z Norymbergi (http://www.larsdatter.com/toys.htm). Powtarzającym się wśród figurek elementem jest również siodło kopijnicze z wyprofilowanym szerokim tylnym łękiem okalającym lędźwie jeźdźca, tworzącym formę oparcia dającego większą stabilizację. Na zachowanych okazach widoczne jest uformowanie siodła poprzez wachlarzowate wymodelowanie kawał-ka gliny wyciągniętego z partii zadu konia. Przykładem są figurki z Wrocławia, ul. Więziennej 11 (tab. 1/52) oraz Strzegomia (tab. 1/33). Analogie odnaleźć można w Kasendorf (http://www.landschaftsmuseum.de/Seiten/ Lexikon/Spiele-Kinder.htm) czy Hradec Králové (Bláha, Sigl 2010, 235) (rys. 3 c-d). Od początku wykonywano również figurki jeźdźców uzbrojonych, z pod-kreślonymi takimi detalami jak siodło, tarcza, i hełm w różnych wariantach. Często są zarysowane nawet takie szczegóły jak ubranie, uprząż, włosy czy palce. Długie kręcone włosy charakteryzują postać jeźdźca z Nysy, podobną formę z równie wy-raźnie zarysowanymi elementami twarzy, odnaleźć można wśród figurek z Cop-pengrave (Gläser 2000, 142), analogiczne zarysowanie fryzury pojawiają się wśród figurek z Kolonii (Neu-Kock 1993, za: Höltken, Trier 2012, 180). Na okazie z Raci-borza (tab. 1/26) zaobserwować możemy wyraźnie zarysowany kaptur, układający się w fałdy i opadający z tyłu głowy. Kaptur stanowił bardzo często wyobrażany element stroju rycerza. Figurki z Konstancji (Oexle 1992, 394) oraz Strasburga (http://www.zum.de/Faecher/G/BW/ Landeskunde/rhein/geschichte/spaetma/ka/spielzeug.htm) noszą kaptur połączony z peleryną, zakrywającą całą postać jeźdź-

I. Gomułka

265

ca, poza dłońmi i twarzą. Znanych jest wiele zabytków z podobnym nakryciem głowy, jednak często ukazane jest ono bardzo schematycznie. Kaptur jest ele-mentem charakterystycznym m.in. szczególnej grupy figurek rozpowszechnionej głównie w Bawarii: Ratyzbonie, Würzburgu, Norymberdze, Feuchtwangen, Bay-reuth (Weinlich 1993, 72-74), znanej także m.in. ze stanowisk Sonnenburg (Endres 2003, 114), Stuttgart (Weinlich 1993, 74) i Innsbruck (Felgenhauer 1974, 41). Są to okazy przedstawiające postać jeźdźca w wysokim spiczastym kapturze, okalającym całą twarz, którego zakończenie najczęściej opada na bok lub ku przodowi. Figurki te cechuje wykonanie otworu w piersi wokół którego uformowane są ręce jeźdźca, wyobrażając trzymanie lancy. Wśród śląskich figurek zaobserwować możemy również wyobrażenie fi-gurki w hełmie, prawdopodobnie tzw. saladzie. Została uformowana na okazie ze Stonawy (tab. 1/32), datowanym na 2. poł. XIV w. Przedstawiony hełm jest dosyć schematyczny, jednak posiadamy analogiczne figurki z terenu Niemiec, na któ-rych element ten wyobrażono bardziej szczegółowo. Tę grupę figurek, datowaną na XIV-XV w., do której należą również znaleziska z Getyngi (Arndt 2012, 104), Wysburga (Möbes 1990, 249) i Coppengrave (Gläser 2000, 142) (rys. 2), charakte-ryzuje specyficzne, schematyczne wymodelowanie twarzy w postaci oczu wykona-nych poprzez dość głębokie nakłucie patyczkiem, wyraźne wyodrębnienie dosyć spiczastej części nosowej i otwartej wysuniętej żuchwie. Wszystkie okazy wyróż-nia również podobne ukształtowanie hełmu, jednak najdokładniejszy egzemplarz

Ryc. 3. Figurki koników: A -Wrocław (wg Borkowski 1999, 190); B - Strzegom (wg Schmidt 1934, 282, rys. 2); C - Kasendorf (wg Schmudlach, www.landscha ftsmu-

seum.de); D - Hradec Králové (wg Bláha, Sigl, 2010, 235, tabl. 1.2)


266

zaobserwować możemy na figurce z Getyngi. Charakteryzuje go lekko spiczasty dzwon z grzebieniem i przedłużony nakarczek.

Gliniane figurki prezentują także różne typy tarcz. Najczęściej występującą formą była tarcza kolista. Z terenu Śląska posiadamy trzy figurki o bardzo zbliżonej for-mie tarcz: ze Strzegomia (tab. 1/35), z ul. Więziennej 10 we Wrocławiu (tab. 1/10) oraz z pl. Nowy Targ we Wrocławiu, pochodzące z XIII-XIV w. (ryc. 5). Jeźdź-cy mają zaznaczone krótkie włosy, bez nakrycia głowy (okaz z ul. Więziennej ma utrąconą głowę), a w ręce dzierżą kolistą tarczę z wyraźnie wystającym spiczastym umbem. Dodatkowo wszystkie figurki mają wyraźnie zarysowane buty, oraz drugą dłoń spoczywającą na szyi konia. Okazy z Wrocławia zaopatrzone są w stożkowate otwory umieszczone od spodu konika. Mimo częściowego uszkodzenia figurki z ul. Więziennej możemy przypuszczać, iż zabytki wrocławskie mogły być wy-konane przez tego samego wytwórcę. Spotykany jest również wariant zabawki dwudzielnej, czyli konik i osob-no nakładany jeździec. Śląskie okazy odkryto we Wrocławiu na ul. Więziennej 11 (tab. 1/53) oraz w Opawie, na ul. Piekarskiej (tab. 1/16). Zabytek wrocławski zachowany jest tylko w dolnej partii, w postaci nóg o dużym półkolistym rozsze-rzeniu, umożliwiającym objęcie korpusu konia. Okaz z Opawy ma utrącone ręce i nogi, lecz charakterystycznie przedstawione rysy twarzy jeźdźca pozwalają na przyporządkowanie go do konkretnej grupy znalezisk wraz z okazem ze Smilův

Ryc. 4. Figurki koników z jeźdźcami: A - Stonawa (wg Měchurová 1994, 622-623); B: 1,2 - Wysburg (wg Möbes 1990; C - Getynga (wg Arndt 2012, 104, rys. 9)

I. Gomułka

267

(Měchurová 2009, 180) oraz Brandis (Hoffmann 1996, 176) (rys. 6). Figurki te cechuje podłużnie wymodelowana głowa, często zakończona kapturem, wyraźnie zaznaczone usta i szeroki nos oraz duże oczy, tworzone przez dwa głęboko ryte okrę-gi. Figurkę z badań zamku Smilův cechuje wymodelowanie wypukłe oczu, a zwień-czenie głowy kapturem. Ten przerysowany i nienaturalny wygląd twarzy jeźdźców wyróżnia ich na tle pozostałych figurek. Analogiczne rozwiązanie odnaleźć możemy wśród figurek dewocyjnych. Te charakterystyczne rysy twarzy oraz widoczna spod kaptura linia włosów były elementami figurki przedstawiającej modlącego się męż-czyznę bądź mnicha z Hrotovic (Mĕchurová 2010, 101) (ryc. 4D). Podobna figurka znana jest również z terenu Śląska, jest to okaz z nieznanej miejscowości wyobrażo-ny w kapturze bądź czapce frygijskiej (Borkowski 1998, 50). Zastosowanie elemen-tu kaptura oraz zaznaczonej linii włosów wykorzystano w wielu innych figurkach jeźdźców, m.in. z Görlitz (Hoffmann 1996, 176), Rostocku (Mulsow 2012, 264), Brna (Měchurová 2009, 181) czy Strasburga (Kasten 1976, 396). Jednak tę grupę zabytków charakteryzuje dodatkowo wykonanie twarzy w formie. Już od połowy XIII w. zaczęto stosować bardziej zaawansowane techniki w produkcji omawianych figurek. Szczególnie dotyczy to koników z jeźdźcami, których twarze zaczęto wykonywać za pomocą formy. Przykładem zastosowania nowych metod produkcji jest znalezisko figurki z XIV w. z Raciborza (tab. 1/30),

Ryc. 5. Figurki koników z jeźdźcami: A - Strzegom (wg Schmidt 1934, s. 282); B - Wrocław, pl. Nowy Targ (fot. I. Gomułka); C - Wrocław, ul. Więzienna

( wg Borkowski 1999, s. 190)


268

będącej najstarszym przykładem techniki odciskowej w zabawkarstwie na zie-miach polskich. Formy do przedstawienia twarzy stosowano także w produkcji in-nych rodzajów glinianych figurek – centaurów. Znaleziska takich figurek znane są z Wrocławia, ul. św. Marii Magdaleny 4/5 (tab. 1/44) oraz Świdnicy (tab. 1/38,39). Liczne okazy centaurów odnaleziono na terenie Niemiec, m.in. Brandis (Hof-

Ryc. 6. Figurki jeźdźców: A - Opawa (wg Měchurová 2009, 180, rys. 18); B - Brandis (wg Hoffmann 1996, 176); C - Březina, zamek Smilův (wg Měchurová 2009, 180, rys. 17).

Figurka mnicha: D - Hrotovice (wg Mĕchurová 2010, 101)

I. Gomułka

269

fmann 1996, 169). Figurki te mają również - analogicznie do koników - wykonane otwory. Jednak ze względu na formę, interpretowane są raczej jako demony, czy też postaci bajkowe, używane w teatrzykach, niż zabawki dziecięce. Wykorzystywanie figurek centaurów w teatrzykach religijnych sugeruje również znalezisko dwóch takich okazów na terenie klasztoru Dominikanów w Świdnicy. Analogiczne podo-bieństwo technologiczne dotyczy również figurek Kruselerpuppchen, których twa-rze także wyobrażano za pomocą formy. Figurki te łączy również zaopatrywanie od spodu korpusu w stożkowate kanały. W przeciągu XIV w. znacznie zwiększyło się używanie formy do produk-cji figurek i jednocześnie zwiększono różnorodność motywów. W XV i XVI w. zaczęto wykonywać figurki jeźdźców na koniach w dwudzielnych formach. Z te-renu Śląska pochodzi figurka jeźdźca na koniu (tab. 1/41) oraz fragment drugiej figurki w postaci łba końskiego (tab. 1/42), odkrytych na pl. Dominikańskim we Wrocławiu. Pełna figurka ma wyraźnie zarysowane elementy rzędu końskiego oraz grzywę. Głowa drugiego konika wydaje się być wykonana w tej samej formie. Jednak okazy te ukazują niedostatek umiejętności rzemieślnika, gdyż figurka ko-nia z jeźdźcem jest bardzo nierównomiernie wypalona, zaś na łbie drugiego konia wyraźnie widoczne są ślady łączenia formy, wzdłuż których figurka uległa silnym spękaniom i rozwarstwieniom. Okazy te datowane są na 1. poł. XV w. Pozostałe znane figurki tego typu pochodzą głównie z Saksonii (Hoffmann 1996, 177-179). Jednak większość wyrobów tego typu cechuje duża indywidualność form, szcze-gólnie wśród zabytków spoza centrów niemieckich. Prawdopodobnie jedynie na ich terenie mamy do czynienia z typową produkcją seryjną, którą zajmowali się wyspecjalizowani rzemieślnicy tzw. Bilderbäckerzy. Analogicznych elementów do okazu wrocławskiego doszukiwać możemy się jedynie w typie figurek jeźdź-ców z mieczem i torbą, odnajdywanych na terenie Saksonii (Hoffmann 1996, 177) (rys. 7). Podobieństwo figurki z Wrocławia widoczne jest w formie konika ze szczegółowym zaznaczeniem rzędu, jednak postać jeźdźca ma już uproszczo-ną formę, bez dodatkowych elementów. Zachodnia, najpewniej saksońska inspira-cja tym typem figurek jest zasadna ze względu na bliskość Saksonii i występowanie tego rodzaju figurek w różnych miastach na jej terenie (Drezno, Freiberg, Zwic-kau), świadczące o popularności tego motywu. Charakterystycznym elementem figurek koników są stożkowate otwory, wykorzystywane zarówno podczas produkcji, jak i w trakcie zabawy. Jedną z form były otwory sytuowane od spodu, za przednimi nogami, jak w przypadku figurek z Nysy (tab. 1/10) oraz Wrocławia (tab. 1/43,44,47,50). Inny rodzaj otworu spo-tykany u śląskich koników to otwór w piersi, znany z okazów z Wrocławia (tab. 1/48,52), Stonawy (tab. 1/32), Opawy (tab. 1/12,19). Wśród figurek z otworem bocznym wywierconym na wylot dostrzegalna jest grupa zabytków o zbliżonej formie. Do najczęściej spotykanych form należą okazy z Wrocławia (ul. Więzien-nej 11 - tab. 1/51) oraz z klasztoru dominikanów w Opawie (tab. 1/13). Otwór umiejscowiony jest w partii bocznej korpusu, głowa konika jest dosyć niewielka, charakterystyczne jest uformowanie długich nóg wyciągniętych w szerokim ką-


270

cie ku przodowi i tyłowi. Analogiczne okazy pochodzą z Brna (Měchurová 2009, 176), Uherského Hradiště (Měchurová 2012, 343), Pirny i Lipska (Hoffmann 1996, 174). Kolejny egzemplarz z Opawy cechuje przesunięcie otworu bocznego na szyję konika (tab. 1/23). Podobną formą jest także typ figurek o nieco krótszych nogach i wymodelowanym niewielkim siodle, znany z Brandis i Leisnig (Hoffmann 1996, 174). Znaleziska te skoncentrowane są na obszarze między Saksonią, Morawami a Śląskiem (ryc. 8), co sugeruje że mogły stanowić lokalny typ figurek.

REZULTATY I DYSKUSJA

Duże zróżnicowanie figurek na terenie Śląska, odnajdywanych najczęściej w pojedynczych egzemplarzach sugeruje, że ich wytwórcami byli miejscowi rze-mieślnicy, którzy wykonywali je przy okazji swojej podstawowej wytwórczości. Lo-kalną wytwórczość różnych typów figurek glinianych potwierdzają nie tylko liczne znaleziska o podobnych cechach, ale i występowanie na tym terenie dewocyjnych figurek lokalnej świętej, czyli św. Jadwigi (Kowalczyk, Produkcja figurek, 7). Nie-wątpliwie posiadamy również ślady postępującej specjalizacji wśród śląskich rze-mieślników, jednak nie ma jak dotąd przesłanek potwierdzających funkcjonowa-nie wyspecjalizowanych warsztatów. Ze Śląska znamy dwa okazy połówek form dwudzielnych, służących do wykonania figurek dewocyjnych oraz pozostałości

Ryc. 7 Figurki koników z jeźdźcami wykonane w dwuczęściowej formie ceramicznej: A - Wrocław (wg Borkowski 2004a, s. 241); B - Freiberg (wg Hoffmann 1996, 177);

C - Drezno (wg Hoffmann 1996, 177)

I. Gomułka

271

pracowni we Wrocławiu i Dzierżoniowie (Borkowski 2004 a, 210). Jednak o braku typowej specjalizacji świadczy odnajdywanie wrocławskich figurek w obiektach z ceramiką naczyniową i innymi elementami, część znalezisk nosiło krople gla-zury naniesione nieintencjonalnie, powstałe zapewne w wyniku wypału figurek wraz z ceramiką naczyniową (Borkowski 2004a). Zabawkowe koniki wykonywane były razem z innymi typami glinianych figurek. Wspólną wytwórczość potwierdza przede wszystkim odkrycie pojedyn-czych pracowni, gdzie wśród odpadków produkcyjnych zmieszane były figurki różnego typu. Jedno z najbogatszych odkryć miało miejsce w Kolonii, gdzie znale-ziono pozostałości pieca wraz z jamą odpadkową z fragmentami około 600 figurek, zarówno świeckich jak i religijnych, produkowanych w dużych seriach (Neu-Kock 1993, za: Höltken, Trier 2012, 180). Istnieją podstawy by sądzić, że produkcja wie-lu typów figurek glinianych w obrębie jednego warsztatu, była zjawiskiem przypi-sanym temu typowi wytwórczości na całym terenie występowania. Przemawiają za tym nie tylko jednorodne rozwiązania technologiczne, jak stożkowate kanały oraz otwory, wykorzystanie formy do wykonania twarzy, zastosowanie podobnego surowca czy pokrywanie glazurą. Wyraźne jest również przenikanie się elementów stylistycznych pomiędzy figurkami zabawkowymi, dewocyjnymi, świeckimi i wy-obrażeniami bajkowymi.

Ryc. 8. Lokalizacja znalezisk figurek koników z otworem na wylot w korpusie


272

UWAGI KOŃCOWE

Przeprowadzona analiza figurek śląskich na tle środkowoeuropejskim po-twierdziła, że bliskie kontakty odbijające się w wytwórczości figurek glinianych, łączyły Śląsk przede wszystkim z terenami najbliżej położonymi tj. z Morawami, północno-wschodnimi Czechami oraz Saksonią (ryc. 9). Pozostałe analogie pocho-dzą z rejonów najprężniej działających ośrodków garncarskich, a także zabawkar-skich: z Dolnej Saksonii z ośrodkiem w Coppengrave, Nadrenii z ośrodkiem w Ko-lonii oraz Północnej Bawarii z ośrodkiem w Norymberdze. Zakres ten pokrywa się z obszarem przenikania wzorców w wytwórczości figurek dewocyjnych. Tylko dla samego warsztatu wrocławskiego stwierdzono bezpośrednie wpływy z terenu Nadrenii, Górnych Łużyc oraz Saksonii (Kowalczyk, Późnośredniowieczne figurki gliniane...). Tak szerokie rozprzestrzenienie się wzorców zabawkowych figurek ko-ników wraz z innymi wyrobami glinianymi, świadczy o ich znaczeniu jako ważnej gałęzi wytwórczości warsztatów ceramicznych.

Ryc. 9. Lokalizacja najważniejszych ośrodków, w których odkryto figurki analogiczne do okazów śląskich

I. Gomułka

273

Lp.

Mie

jscow

ość -

sta-

now

isko

Rodz

aj

zaba

wki

Spos

ób

wyk

onan

ia

Wys

okoś

ć(z

acho

wan

a)D

ługo

ść(z

acho

wan

a)O

twór

Dat

owan

ieLi

tera

tura

1Bo

gum

in, P

lac

Svob

ody

koni

k

z

siodł

em

ręcz

nie

ok. 5

,5 cm

ok. 7

cm-

XV w

.Z.

Měc

huro

vá 2

012,

344

, ryc

. 10

2Bo

gum

in, P

lac

Svob

ody

głow

a kon

ika

ręcz

nie

ok. 3

,5 cm

ok. 3

cm-

XIV

w.

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

44, r

yc. 9

3By

tom

Odr

zańs

kiko

nik-

grze

chot

karę

czni

e10

cm6,

5 cm

na

szcz

ycie

zadu

2. p

oł. X

IV w

.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

87

4Ja

vorn

íkko

nik

ręcz

nie

ok. 5

,5 cm

ok. 5

cm-

XIV

– 1

. ćw.

XV

w.

Z. B

rach

tl 19

96, 2

88

5Ja

vorn

ík, z

amek

ko

nik

z sio

dłem

ręcz

nie

- X

V w

.Z.

Měc

huro

vá 2

012,

344

, ryc

. 12

6 K

ędzi

erzy

n-

-Koź

le

jeźd

ziec

na

kon

iurę

czni

e4,

5 cm

-X

IV w

.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

83

7N

ysa

jeźd

ziec

na

koni

urę

czni

e5,

9 cm

4,9

cmod

spod

uX

III/

XIV

w.

M. T

onde

ra 1

966,

154

-155

8K

rnov

(do

1960

r.

Úva

lno)

, zam

ek

Cvi

línko

nik

ręcz

nie

ok. 4

cmok

. 4 cm

-Ś

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

47, r

yc. 2

1

9O

paw

a, u

l. D

růbe

ží

trh

koni

krę

czni

eok

. 3 cm

ok. 5

cm-

ŚZ.

Měc

huro

vá 2

012,

347

, ryc

. 31

10O

paw

a, H

olub

igł

owa k

onik

arę

czni

eok

. 4,5

cmz p

rzod

u,

w p

iers

iŚ

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

49, r

yc. 3

2

11O

paw

a, k

lasz

tor

dom

inik

anów

koni

krę

czni

eok

. 3,5

cmok

. 7 cm

z bok

u, w

szyi

2. p

oł. X

III w

.Z.

Měc

huro

vá 2

009,

178

, ryc

. 12

Tabe

la 1

. Zes

taw

ieni

e śr

edni

owie

czny

ch fi

gure

k gl

inia

nych

kon

ików

i ce

ntau

rów

z te

renu

Ślą

ska


274

Lp.

Mie

jscow

ość -

sta-

now

isko

Rodz

aj

zaba

wki

Spos

ób

wyk

onan

ia

Wys

okoś

ć(z

acho

wan

a)D

ługo

ść(z

acho

wan

a)O

twór

Dat

owan

ieLi

tera

tura

12O

paw

a, u

l. Ko

lářs

ká

jeźd

ziec

na

kon

iurę

czni

eok

. 3 cm

ok. 5

cm-

ŚZ.

Měc

huro

vá 2

012,

347

, ryc

. 22

13O

paw

a,

ul. M

ezi t

rhy

jeźd

ziec

na

kon

iu

ręcz

nie

ok. 5

cmok

.6 cm

-Ś

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

49, r

yc. 2

3

14O

paw

a,

ul. P

ekař

ská

jeźd

ziec

ręcz

nie

ok. 6

,5 cm

ok. 2

,5 cm

-Ś

Z. M

ěchu

rová

200

9, 1

80, r

yc. 1

8

15O

paw

a,

ul. P

ekař

ská

głow

a kon

ika

ręcz

nie

ok. 3

cmok

. 3 cm

w sz

yiŚ

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

48, r

yc. 2

6

16O

paw

a,

ul. P

ekař

ská

gło

wa

koni

karę

czni

eok

. 5,5

cmok

. 2,5

cm-

ŚZ.

Měc

huro

vá 2

012,

348

, ryc

. 30

17O

paw

a,

ul. P

ekař

ská

koni

krę

czni

eok

. 4 cm

ok. 3

cmz p

rzod

u, w

pi

ersi

ŚZ.

Měc

huro

vá 2

012,

349

, ryc

. 29

18O

paw

a,

ul. P

ekař

ská,

Sol

nágł

owa k

onik

arę

czni

eok

. 4 cm

-Ś

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

50, r

yc. 3

3

19O

paw

a,

ul. P

ekař

ská,

Sol

náko

nik

ręcz

nie

ok. 4

cmok

. 4 cm

-Ś

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

50, r

yc. 3

4

20O

paw

a,

Dol

ní n

ámĕs

tiko

nik

ręcz

nie

ok. 3

cmok

. 3,5

cmz b

oku,

w sz

yiŚ

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

48, r

yc. 2

7

21O

paw

a,

Hor

ní n

ámĕs

tiko

nik

ręcz

nie

ok. 5

,5 cm

ok. 5

cmz b

oku,

w sz

yiŚ

Z. M

ěchu

rová

201

0, 1

04, r

yc. 1

5b

22O

stra

wa

– Ko

blov

, za

mek

Lan

dek

jeźd

ziec

na

kon

iurę

czni

e5

cm7,

2 cm

od ty

łu, w

lot

pod

ogon

em

2. p

oł. X

IV w

.Z.

Měc

huro

vá 1

994,

619

-620

23O

stra

wa

– Ko

blov

, za

mek

Lan

dek

jeźd

ziec

na

kon

iurę

czni

e8,

2 cm

8 cm

-2.

poł

. XIV

w.

Z. M

ěchu

rová

199

4, 6

19-6

20

I. Gomułka

275

Lp.

Mie

jscow

ość -

sta-

now

isko

Rodz

aj

zaba

wki

Spos

ób

wyk

onan

ia

Wys

okoś

ć(z

acho

wan

a)D

ługo

ść(z

acho

wan

a)O

twór

Dat

owan

ieLi

tera

tura

24O

stra

wa

– Ko

blov

, za

mek

Lan

dek

głow

a kon

ika

ręcz

nie

-2.

poł

. XIV

w.

Z. M

ěchu

rová

201

2, 3

46, r

yc. 2

0

25Ra

cibó

rz,

Now

y Ry

nek

10ko

nik

ręcz

nie

5,4

cm6

cm-

XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

283

26Ra

cibó

rz,

ul. D

ługa

koni

k

z s

iodł

emrę

czni

e4,

5 cm

6 cm

-po

cz. X

IV w

.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

83, r

yc. 4

27-2

9Ra

cibó

rz3

jeźd

źców

na

kon

iach

ręcz

nie

ok. 8

cmok

. 6,

5 cm

-po

cz. X

IV w

.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

83

30Ra

cibó

rz, O

stró

gje

ździ

ec

na k

oniu

ręcz

nie

7,7

cmok

. 7,8

cm-

po 1

300

r.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

83, r

yc. 6

31Ra

cibó

rzje

ździ

ec

na k

oniu

ręcz

nie,

twar

z

w

for

mie

9,9

cmok

. 6,

7 cm

-X

IV w

.E.

Sch

mid

t 193

4, 2

83, r

yc. 5

32St

onaw

ako

nik

z sio

dłem

ręcz

nie

5,3

cm6

cmw

pie

rsi

kon.

XII

I w.

Z. M

ěchu

rová

199

4, 6

22-6

23

33St

rzeg

omko

nik

z sio

dłem

ręcz

nie

ok. 8

cmok

. 5,5

cm-

pocz

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 2

34St

rzeg

omko

nik

z sio

dłem

ręcz

nie

ok. 8

cmok

. 5,5

cm-

pocz

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 2

35St

rzeg

omko

nik

z sio

dłem

ręcz

nie

ok. 8

cmok

. 5,5

cm-

pocz

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 2

36St

rzeg

omje

ździ

ec

na k

oniu

ręcz

nie

9,6

cm9,

4 cm

-2.

poł

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 1

37St

rzeg

omje

ździ

ec

na k

oniu

ręcz

nie

9,8

cm9,

4 cm

-2.

poł

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 1


276

Lp.

Mie

jscow

ość -

sta-

now

isko

Rodz

aj

zaba

wki

Spos

ób

wyk

onan

ia

Wys

okoś

ć(z

acho

wan

a)D

ługo

ść(z

acho

wan

a)O

twór

Dat

owan

ieLi

tera

tura

38Śr

oda

Śląs

ka,

ul. Ś

wid

nick

a 15

-17

koni

k rę

czni

e5,

5 cm

6 cm

-X

IV w

.Z.

Ale

ksy

i in.

200

8, 1

2, ry

c. 2

3

39Św

idni

ca,

pl.

Gru

nwal

dzki

cent

aur

ręcz

nie

5,5

cm6,

5 cm

z bok

uX

IV-X

V w

.D

. Kar

st 2

009,

276

, ryc

. 6/3

40Św

idni

ca,

pl. G

runw

aldz

kice

ntau

rrę

czni

e5

cm4,

5 cm

z bok

uX

IV-X

V w

.D

. Kar

st 2

009,

276

, ryc

. 6/4

41W

ierz

bna,

gm

. Żar

ówje

ździ

ec

na k

oniu

ręcz

nie

9,8

cm9,

6 cm

-2.

poł

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

283

42W

łodz

ieni

n,

gm. B

rani

ceko

nik

ręcz

nie

4 cm

ok. 3

cm-

pocz

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

283

43W

rocł

aw,

pl. D

omin

ikań

ski,

Gór

ka K

acer

ska

jeźd

ziec

na

kon

iu

w d

wu-

-czę

ścio

-w

ej fo

rmie

7,5

cm7,

15 cm

-1.

poł

. XV

w.

T. B

orko

wsk

i 200

4a, 2

41

44W

rocł

aw,

pl. D

omin

ikań

ski,

Gór

ka K

acer

ska

głow

a kon

ika

ręcz

nie

4,3

cm2,

75 cm

-1.

poł

. XV

w.

Muz

eum

Arc

heol

ogic

zne,

Odd

ział

Muz

eum

Mie

jskie

go

Wro

cław

ia

45W

rocł

aw,

ul. I

giel

na 1

4ko

nik

ręcz

nie

4,3

cm2,

75 cm

od sp

odu

XII

I-X

IV w

.T.

Bor

kow

ski 1

995,

313

-315

46W

rocł

aw, u

l. M

arii

Mag

dale

ny 4

/5ce

ntau

rrę

czni

e5,

9 cm

4,8

cmod

spod

uŚ

T. B

orko

wsk

i 200

4b, 2

77

47W

rocł

aw,

pl. b

pa N

anki

era

koni

k

z s

iodł

emrę

czni

e5,

6 cm

7 cm

ślad

w s

zyi

pocz

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

283

48W

rocł

aw, R

ynek

koni

krę

czni

e3

cm3,

7 cm

-2.

poł

. XII

I--p

oł. X

IV w

.J.

Bres

ch, C

. Buś

ko, 1

12, r

yc. 4

6

I. Gomułka

277

Lp.

Mie

jscow

ość -

sta-

now

isko

Rodz

aj

zaba

wki

Spos

ób

wyk

onan

ia

Wys

okoś

ć(z

acho

wan

a)D

ługo

ść(z

acho

wan

a)O

twór

Dat

owan

ieLi

tera

tura

49W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

10

jeźd

ziec

na

kon

iurę

czni

e4,

4cm

5,5

cmod

spod

u2.

poł

. XII

I w.

T. B

orko

wsk

i 199

9, 1

90

50W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

10

koni

k

z s

iodł

emrę

czni

e5,

6 cm

6,5c

mw

pie

rsi

XIV

-XV

w.

T. B

orko

wsk

i 199

9, 1

90

51W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

10

jeźd

ziec

na

koni

urę

czni

e5,

8 cm

5 cm

-2.

poł

. XII

I w.

T. B

orko

wsk

i 199

9, 1

90-1

91

52W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

11

koni

k

z s

iodł

emrę

czni

e4,

2 cm

4,4

cmod

spod

u2.

poł

. XII

I w.

T. B

orko

wsk

i 199

9, 1

91

53W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

11

koni

krę

czni

e4,

4 cm

4,8

cmz b

oku

2. p

oł. X

III w

.T.

Bor

kow

ski 1

999,

191

54W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

11

koni

krę

czni

e3,

4 cm

4 cm

w p

iers

i, śr

. 0,

9 cm

XV w

.T.

Bor

kow

ski 1

999,

191

55W

rocł

aw,

ul. W

ięzi

enna

11

nogi

jeźd

źca

ręcz

nie

4 cm

-XV

w.

T. B

orko

wsk

i 199

9, 1

92

56-5

9 Zą

bkow

ice

Śląs

kie

4 ko

niki

ręcz

nie

7,6

-8,5

cm7,

8-10

,5 cm

-2.

poł

. XIV

w.

E. S

chm

idt 1

934,

282

, ryc

. 3

Skró

ty:

Ś - ś

redn

iow

iecz

e


278

LITERATURA

Aleksy Z., Borowski G., Grześkowiak M., Jarysz P., Mruczek R., Stefanowicz M. 2008 Naukowe opracowanie wyników wyprzedzających ratowniczych badań archeo- logiczno-architektonicznych w Środzie Śląskiej na dz. nr 51 AM-22 przy ul. Świdnickiej 15-17, (w:) archiwum AKME Zdzisław Wiśniewski,Wrocław.Arndt B. 2012 Archäologische Befunde zu Kindheit und Jugend im mittelalterlichen Göttingen, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 97-114.Bláha R., Sigl J. 2010 Stŕedověká a raně novověká polévaná keramika ve sbírkách královéhradeckého muzea, Archaeologia Historica, 35, 233-251.Borkowski T. 1995 Gry i zabawy w średniowiecznym mieście na Śląsku. Ślady materialne, (w:) K. Wachowski (red.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. Miasto, Wroc- ław: Uniwersytet Wrocławski, 99-105.Borkowski T. 1998 Materialne przejawy codziennej religijności w średniowiecznych miastach śląskich. Drobna gliniana plastyka dewocyjna, Archaeologia Historica Polona, 7, 47-68.Borkowski T. 1999 Rozrywka – zabawki i drobna plastyka figuralna, (w:) C. Buśko, J. Piekalski J. (red.), Ze studiów nad życiem codziennym we wczesnośredniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu, Wrocław: Gajt (=Wratislavia Antiqua 1), 187-201.Borkowski T. 2004a Produkcja figurek ceramicznych w późnośredniowiecznym Wrocławiu, (w:) J. Piekalski, K. Wachowski (red.), Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski (=Wratislavia Antiqua 6), 207-244.Borkowski T. 2004b Gliniane skarbonki, przybory do gier, figurki ceramiczne oraz szczudło i flet z badań we Wrocławiu, (w:) J. Piekalski, K. Wachowski (red.), Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski (=Wratislavia Antiqua 6), 269-283. Borkowski T., Buśko C., Piekalski J. 1993 Średniowieczna i nowożytna parcela mieszczańska przy ul. Więziennej 11 we Wrocławiu, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 34, 287-318. Brachtl Z. 1996 Keramická středověká plastika koníčka z Javorníku-Vsi, Vlastivědný věstník moravský, 48, 3, 287-290. Bresch J., Buśko C. 2001 Badania na placu sądowym (wykop nr IX) (w:) C. Buśko (red.) Rynek wroc- ławski = W świetle badań archeologicznych, cz. 1, Wrocław: Uniwersytet Wroc- ławski (=Wratislavia Antiqua 3), 109-146.

I. Gomułka

279

Choińska-Bochdan E. 2004 Ceramiczny konik z Gniewu nad Wisłą - przedmiot zabawy czy magii?, (w:) R. Cza- ja i in (red.), Archaeologia et historia urbana, Elbląg: Muzeum, 451–455.Endres H. 2003 Ein Spielzeugpferd aus Keramik, (w:) I. Ericsson, H. Losert (red.), Aspekte der Archäologie des Mittelalters und der Neuzeit, Festschrift für Walter Sage, Bam- berger Schriften zur Archäologie des Mittelalters und der Neuzeit, 1, 113-115.Felgenhauer S. 1974 Tönerne Spielzeugpferdchen des Mittelalters in Österreich, Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines, 119, 39-52.Finck A. 2012 Stade - Kindheit und Jugend im Mittelalter und in der frühen Neuzei (w:) M. Glä- ser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kind- heit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 115-128.Gläser M. 2000 Die Kultur der mittelalterlichen Hansestädte. Dargestellt am Beispiel Hansestadt Lübeck, (w:) L. Leciejewicz, M. Rębkowski (red.), Salsa Cholbergiensis - Koło- brzeg w średniowieczu, Kołobrzeg, Le Petit Café, 127–146.Hoffmann V. 1996 Allerlay kurtzweil – Mittelalterliche und frühneuzeitliche Spielzeugfunde aus Sachsen, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Bodendenkmalpflege, 39, 127-200.Höltken T., Trier M. 2012 Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit - im Spiegel der Kölner Funde, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 173-186.Karst D. 2009 Ceramika z klasztoru Dominikanów w Świdnicy, Śląskie Sprawozdania Archeo- logiczne 51, 269-279.Kasten E. 1976 Tönerne figürliche Giesgefasse des Mittelalters in Mitteleuropa, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Bodendenkmalpflege, 20/21, 387-558.Klápštĕ J., Velímský T. 1975 Přispěvek ke studiu počátku města Mostu, Archeologické rozhledy, 27, 651-672.Marcinkowski M. 2010 Zabawki dzieci elbląskich. Prezentacja zbioru z badań wykopaliskowych (w:) Żołądź-Strzelczyk D., Kabacińska K. (red.), Dawne i współczesne zabawki dziecięce, Poznań: Wydawnictwo Rys, 55-69.Měchurová Z. 1994 Funde der kleinen mittelalterlichen Plastik auf dem Gebiet tschechischen Schlesiens, Archeologicke rozhledy, 46, 618-625.Mĕchurová Z. 2009 Drobná středověká plastika konička na Moravě, Archaeologia Historica, 34, 173–187.Mĕchurová Z. 2010 Stŕedověký svět dětí a her v archeologických pramenech, Archaeologia Historica, 35, 95-107. Mĕchurová Z. 2012. Pri strážnickej bráně, stojá koně vrané ... Stře-


280

dověký keramický koníček na Slováckuave Slezsku, (w:) Jiří Doležel, Martin Wi- hoda (red.), Mezi raným a vrcholným středověkem: Pavlu Kouřilovi k šedesátým narozeninám přátelé, kolegové a žáci, Brno: Archeologický ústav Akademie věd České republiki, 333-350.Mittelmeier M. 1986 Archäologische Untersuchungen in der Deggendorfer “Neustadt” im Jahre 1986, Deggendorfer Geschichtsblätter, 7, 36-40.Möbes G. 1990 Kleinplastiken aus Ton von der Wysburg bei Weisbach, Ausgrabungen und Funde, 35, 248-250.Mulsow R. 2012 Aspekte zu Kindheit und Jugend in Rostock, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 261-272.Mührenberg D. 2012 Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit im mittelalterlichen Lübeck, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanse- raum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt -Römhild, 219-242.Neu-Kock R. 1993 Ein Bilderbäcker-Werkstatt des Spätmittelalters an der Goldgasse in Köln, Zeit- schrift zur Archäologie des Mittelalters, 21, 3-70.Nickel H. 1966 The Little Knights of the Living-Room Table, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 25 (4), 170-184. Oexle J. 1992 Minne en miniature - Kinderspiel im mittelalterlichen , (w:) M. i N. Flüeler (red.), Stadtluft, Bettelmöch und Hirsebrei. Die Stadt um 1300, Stuttgart, 392-395.Richter U., Standke B. 1991 Mittelalterliche Kleinplastiken aus Freiberg, Ausgrabungen und Funde, 36, 38-43.Rębkowski M. 1998 Zabytki wykonane z innych surowców, (w:) M. Rębkowski, Archeologia średnio- wiecznego Kołobrzegu, 3, Kołobrzeg: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 277–288.Ring E. 2012 Kinder und Jugendliche in Lüneburg - eine Darstellung anhand archäologischer Quellen, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 273-283.Schmidt E. 1934 Mittelalterliche Spielzeugpferdchen und Tonreiter, Altschlesien, 4, 282-287.Seweryn T. 1960 Polskie zabawki ludowe, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.Schütte S., 1982 Spielen und Spielzeug in der Stadt des späten Mittelalters, (w:) Aus dem Alltag der mittelalterlichen Stadt (= Hefte des Focke Museums 62), Bremen, 201-210.

I. Gomułka

281

Smetànka Z. 1961 K problematice drobné hrnčířské plastiky, Sborník Československé společnosti archeologické 1 , 106-109.Szafraniec L. 1997 Górny Śląsk, Warszawa: Muza.Thier B. 2012 Ausgewählte Aspekte zur Kindheit im Mittelalter und in der frühen Neuzeit in Münster, (w:) M. Gläser (red.), Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VIII. Kindheit und Jugend, Ausbildung und Freizeit, Lübeck: Schmidt-Römhild, 285-298.Tondera M. 1966 Średniowieczne zabytki archeologiczne odkryte w Nysie, Opolski Rocznik Muzealny 2, 151-158.Weinlich E. 1993 Tönerne Ritterfigürchen zu Pferde – eine mittelalterliche Spielzeuggattung, Verhandlungen des Historischen Vereins für Oberpfalz und Regensburg 133, 65-76.Vyšohlíd M. 2011 Náměstí Republiky (Republic Square) in Prague, (w:) S. Krabath, J. Piekalski, K. Wachowski (red.), Ulica, plac i cmentarz w publicznej przestrzeni średnio- wiecznego i wczesnonowożytnego miasta Europy Środkowej, (=Wratislavia Antiqua 13), Wrocław, 205-217.Żołądź-Strzelczyk D. 2002 Dziecko w dawnej Polsce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

ŹRÓDŁA INTERNETOWE

www.landschaftsmuseum.de//Seiten/Lexikon/Spiele-Kinder.htm (data dostępu: 14.06.2015).

www.krakow-rynek.pl/v1/?name=news (data dostępu: 14.06.2015).

www.zum.de/Faecher/G/BW/Landeskunde/rhein/geschichte/spaetma/ka/spielzeug.htm (data dostępu: 14.06.2015).

http://www.spessartprojekt.de/forschung/kleinwallstadt/funde/pferd.php (data dostępu: 14.06.2015).

Kowalczyk E.J. Produkcja glinianych figurek w późnym średniowieczu na Śląsku, dostęp-ny w: www.academia.edu/3786971/Produkcja_glinianych_figurek_w_poznym_ srednio-wieczu _na_Slasku (data dostępu: 14.06.2015).

Kowalczyk E.J. Późnośredniowieczne figurki gliniane z Europy Środkowej i Zachodniej. Technologiczne aspekty produkcji i jej regionalne zróżnicowanie, dostępny w: www.academia.edu/3787071/Poznosredniowieczne_figurki_gliniane_z_Europy_Srodkowej_i_Zachodniej._Technologiczne_aspekty_produkcji_i_jej_regionalne_zroznicowanie_Eks-ploatacja_-_produkcja_-_dystrybucja (data dostępu: 14.06.2015).


łlŚskie Sprawozdania Archeologiczne Tom 56, s. WrocĄaw 2014 … · 2015-10-07 · łlŚskie...

Documents

Transcript of łlŚskie Sprawozdania Archeologiczne Tom 56, s. WrocĄaw 2014 … · 2015-10-07 · łlŚskie...