Dr Elżbieta Zubrzycka Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Lekarz w pracy z pacjentem:

SZANTAŻ EMOCJONALNY jako źródło negatywnej relacji.

Jak reagować na szantażujące zaczepki ćwiczenia

na podstawie książki Susan Forward

Czy ważni ludzie w twoim życiu

Grożą, że zatrują ci życie, jeśli nie zrobisz tego, czego chcą? (Np. że z tobą zerwą?) Że zrobią sobie krzywdę, przestaną o siebie dbać,

zachorują? Zawsze chcą więcej, niezależnie od tego, ile im dajesz? Z góry zakładają, że im ustąpisz? Nie liczą się z twoimi uczuciami i pragnieniami? Wiele obiecują, jeśli będziesz postępować tak, jak chcą? Są mili, kiedy ulegasz i odstręczający, kiedy starasz się

postawić na swoim? Posługują się pieniędzmi, aby postawić na swoim?

Szantaż emocjonalny: Będziesz cierpieć!

Nie skazuje związku na zagładę !!!

Na czym polega? • Nasi najbliżsi karzą nas, jeśli nie zrobimy tego, czego sobie

życzą. • Wykorzystują nasze słabe punkty i wiedzę o nas. Wiedzą, jak być skutecznym: • Jeśli potrzebujesz akceptacji i miłości – grozi, że cię ich

pozbawi, lub każe ci na nie zasłużyć, • Jeśli jesteś hojny i troskliwy, zarzuci ci egoizm i nieczułość, • Jeśli cenisz pieniądze i bezpieczeństwo finansowe, zapewni

ci je pod pewnymi warunkami lub zagrozi ich utratą • Jeśli łatwo spowodować, że czujesz się winny, na pewno to

wykorzysta.

Po której stronie barykady stoisz?

Szantażysta

• Musi być tak, jak chcę

• Musi być tak natychmiast

• Uległość drugiej osoby oznacza szacunek, miłość bezpieczeństwo

• Racja jest po mojej stronie

• Wiem, co najlepsze dla mnie i dla innych

• Dużo w życiu złych rzeczy mi się przydarzyło

Ofiara szantażu

• Mam sine poczucie obowiązku i czuję odpowiedzialność za samopoczucie innych

• Kiedy coś źle zrobię, dręczy mnie silne poczucie winy,

• Boję się złości, odrzucenia i wyrzutów ze strony ludzi dookoła

• Mam słabe punkty wymagające ochrony

Kamienie węgielne uległości wobec szantażu

• LĘK

• OBOWIĄZEK

• WINA/ WSTYD

Skąd się biorą szantażyści?

• Wszystkie ich działania napędza lęk i niepokój, bronią się przed poczuciem

krzywdy i lękiem.

• Szantażyści wydają się silni i pewni siebie (niektórzy), inni grają słabością.

• U podstaw działań szantażystów tkwi obawa przed stratą, odrzuceniem, odebraniem miłości, utratą władzy i zmianą.

• Uczucia te mogą pochodzić z wczesnych doświadczeń w rodzinie. • Szantażowanie może też pojawić się nagle - jako reakcja na sytuację:

odrzucenie, utrata pracy, rozwód, przejście na emeryturę czy choroba . Stanowi próbę odzyskania kontroli i poczucia bezpieczeństwa.

Wymiana i zmiana

Do szantażu trzeba dwojga. • Wrażliwe miejsca to słabość • Uczymy drugą osobę, jak wywołać żal, niepewność, lęki i

złość - a ona z tego korzysta używając zdobytej wiedzy przeciwko nam.

Od uległości (roli ofiary) --> do odpowiedzialności • Najpierw oczekujemy, że to oni się zmienią. Wtedy wszystko

będzie dobrze. • Potem dojrzewamy do tego, że to my się zmieniamy.

Bierzemy swoje życie w swoje ręce.

Uderz w stół, a nożyce się odezwą

• Dotychczas za każdym razem reagowaliśmy w ten sam sposób.

• Dawaliśmy do zrozumienia, że można z nami znowu tak postąpić.

• A jeśli zachowamy się inaczej, niż dotąd?

• Wywołujemy nową, nieznaną reakcję.

• To skutkuje.

Cena za poddanie się szantażowi

• Stale czujemy się wytrąceni z równowagi,

zawstydzeni, przeżywamy złość, poczucie winy, przede wszystkim niższości. Przestajemy być sobą. Szantaż niszczy, odbiera wiarę w siebie, zagraża szacunkowi do samego siebie.

• Oddajemy to, co otrzymaliśmy – sami stajemy się szantażystami , patrz dzieci w szkole

• Bezradność

• Zawsze dzieje się tak samo. Nie widzimy drogi wyjścia. Nie wiemy, że mamy wiele możliwości.

Wątpliwości natury etycznej:

Kiedy jestem samolubny/a, kiedy wierny/a sobie

i swoim wartościom?

Ile mogę dać bez poczucia wykorzystania?

Na ile zaprzeczam sobie, ustępując szantażyście?

Ile chcę dać komuś kosztem własnego dobra?

Sześć symptomów szantażu, mających powtarzalny charakter

Żądanie

Opór Wyrażony wprost bul pośrednio

Presja Monolog, opór jest dowodem na zły charakter, Natomiast własne potrzeby

przedstawiane są w pozytywnym świetle

Groźby Wprost lub zasugerowane. Rośnie stres nie do zniesienia.

Uległość Mgła i ULGA

Powtórzenie Spokojny okres . Jedna strona nauczyła się, że uległość przynosi korzyści i spokój,

druga już wie, jak dochodzić swego. Szantaż to powtarzający się schemat postępowania OBU stron, gdzie dochodzi do

poddania się żądaniom szantażysty KOSZTEM dobra drugiej osoby.

4 oblicza szantażu:

• Prokuratorzy grożą, że tobie coś zrobią

• Biczownicy (autoagresorzy) grożą, że sobie coś zrobią:

• Cierpiętnicy grożą, że będą cierpieć,

• Kusiciele nie grożą, ale obiecują . Marchewka i kij: ja ci dam to, a ty

zrezygnuj z czego innego. Nie rezygnujesz? Nie ma nagrody. Każdy prezent jest owinięty wieloma sznurkami.

PRZYGOTOWANIE

do zmiany reagowania

Nowy repertuar zachowań, który pozwoli uniknąć szantażu.

Przerwanie wzorca oporu, presji i kapitulacji

Nowe wzorce komunikacji (nieobronnej).

Zmiana zachowań i emocji

***** Bądź cierpliwy i dobry dla siebie! *****

Pierwszy krok - I tydzień

Ćwiczenie 3 narzędzi: Umowy Wzmacniających stwierdzeń Afirmujących zdań

Czas ćwiczeń - 15 minut dziennie • Konieczne znalezienie bezpiecznego miejsca, w samotności • Wyłącz telefon, skup się na sobie

Pomoce: Arkusz I. Umowa, Arkusz II. Wzmacniające stwierdzenia, Arkusz III.

Afirmujące zdania

Wzmacniające stwierdzenie: MOGĘ TO

ZNIEŚĆ

• Wypisz stwierdzenia, które dotychczas były nie do zniesienia:

• Uleganie szantażyście wynika z przekonania, że nie można znieść jego presji, że nie da się wytrzymać tego dłużej.

• Jesteś jednak znacznie silniejszy, niż ci się wydaje.

Pomoc: Arkusz II Wzmacniające stwierdzenia

Afirmujące zdania Część I: Zmiana uległych zachowań

• Wszyscy spotykamy się z emocjonalnych

szantażem.

• Każdy ma swoje racjonalizacje i nimi uzasadnia, dlaczego ulega.

• Zaznacz stwierdzenia, które pasują do ciebie i dopisz swoje własne.

• Potem wypisz uczucia, jakie wywołują.

Pomoc: Arkusz III Afirmujące stwierdzenia

Afirmujące zdania Część II: Zmiana uległych zachowań

• Zamień stwierdzenia z lewej strony na ich

odwrotność – po prawej. • Nadaj stwierdzeniom z lewej strony czas przeszły

(może być czerwonym lub innym kolorem). • Powtarzaj pozytywne stwierdzenia patrząc w

lustro. • Jesteś z siebie zadowolona/y! • Wyobraź sobie uczucia, jakie się pojawią. • ZAPISZ JE Pomoc: Arkusz III Afirmujące stwierdzenia

Afirmujące zdania

Część III: Zmiana uległych zachowań praca z wyobraźnią koniecznie 7 dni

• Zmiana zaczyna się od wyobrażenia.

• Wypisz zdania powstałe w arkuszu III np: Potrafię oprzeć się emocjonalnemu szantażowi, i czuję się silna/y,

pewna/y siebie, dumna/y i zadowolona/y.

• Utrwalanie przez powtarzanie

• Notuj uczucia, jakie się będą pojawiać. Zobacz, jak się zmieniają.

• Pomoc: Arkusz III Afirmujące stwierdzenia

Sygnały SOS

Plan działania w kontakcie z szantażystą; pierwsze 3 kroki

• Pod presją, kiedy opadasz z sił, sygnał SOS

• Stań, Stop - nie reaguj jak zwykle, 24 godziny, granie na zwłokę. Co powiedzieć? Techniki nierobienia

niczego: trójkąt i zyskiwanie przestrzeni. Zmiana rozkładu sił.

• Obserwuj – wizualizacja „winda”. Prośba szantażysty z perspektywy obserwatora.

• Strategię zaplanuj (strategiami zajmiemy się później)

• Pomoc: Arkusz IV Co powiedzieć, Arkusz V Obserwacje i myśli i Arkusz VI Rozpoznanie przekonań

Zmiana rozkładu sił w związku

STOP - zmieniasz w tym momencie rozkład sił w związku. Szantażysta wywiera silniejszą presję. Wtedy powiedz np. • To nie jest próba sił • To nie jest próba kierowania tobą • Chodzi tylko o więcej czasu, żeby się zastanowić nad

tym, czego pragniesz. Kiedy czujesz dyskomfort, chcesz go zwalczyć, odrzucić,

pozbyć się czym prędzej – przeciwnie, zaakceptuj go, przeżyj, doświadcz, że nie zrobi ci krzywdy.

• MOŻESZ TO ZNIEŚĆ

Obserwuj:

• Zyskujesz czas – obserwuj siebie i drugą osobę.

• Nabierz dystansu

• Posłuż się wizualizacją: winda

• Pomoc: Arkusz III Afirmujące stwierdzenia

Zgodzić się czy nie?

Świadome podjęcie decyzji

Zyskujesz czas na zastanowienie się, czego TY potrzebujesz i pragniesz. Wszystkie żądania należą do jednej z 3 kategorii:

• Żądanie dotyczy spraw błahych (np. wyjście na obiad. Co mówi twoje ciało – ono nigdy nie kłamie)

• Żądanie dotyczy ważnych kwestii i twoja spójność jest zagrożona (czy mnie krzywdzi)

• Żądanie dotyczy najważniejszych kwestii życiowych (przyszłości związku, zerwanie bliskiego kontaktu z rodzicem lub krewnym, pozostania w nielubianej pracy, wydanie czy zainwestowanie dużej ilości pieniędzy). Jego spełnienie może skrzywdzić ciebie lub inne osoby. Rozciągnij w czasie proces podejmowania decyzji (poza pewnymi przypadkami)

Gdy coś w żądaniu niepokoi: Zestaw pytań sprawdzających:

Do jakiej części żądania mam zastrzeżenia, a do jakich nie mam?

Czy to, czego chce druga osoba, wyrządzi mi krzywdę?

Czy wyrządzi krzywdę komuś innemu?

Czy żądając bierze pod uwagę moje pragnienia i uczucia?

Czy coś w sposobie przestawienia żądania wywołuje mój lęk, poczucie

winy lub obowiązania?

Co jest w tym dobrego dla mnie?

Jak powiedzieć najważniejsze

• Przećwicz, co zostanie powiedziane. Wykorzystaj puste krzesło, fotografię. Wyraź złość. Uwolnij tłumioną energię, poznaj własne uczucia.

• Obserwacje (fakty) myśli uczucia oczekiwania • Może w formie listu? Pisanie listu do szantażysty

porządkuje myśli, ułatwia wyrażenie swojego zdania bez osobistego kontaktu, można też go przeczytać.

Strategia Jak przedstawić swoje racje i obronić swoje stanowisko,

(niezależnie od reakcji drugiej osoby)

Cztery strategie to: • Nieobronna komunikacja Arkusz VII • Zmiana przeciwnika w sprzymierzeńca (Czy możesz mi

pomóc zrozumieć…) • Wymiana handlowa • Wykorzystanie humoru

Nieobronne przedstawienie decyzji • Warunki do rozmowy: miejsce, w którym czujesz się

swobodnie • Przemyśl, co dokładnie powiesz, • Poproś, by ci nie przerywano, potem powie co zechce.

Przewidywanie odpowiedzi

Naucz się wypowiedzi na pamięć. Wielokrotnie powtarzaj odpowiedzi na

kolejne szantaże: Przykro mi, że tak to widzisz, Twoje groźby zabijają nasz związek, Kłamałem, bo się ciebie boję. Możemy to zmienić. Jest bardzo wdzięczny, ale to nie nic wspólnego z decyzjami

podejmowanymi przeze mnie w moim życiu (wybór partnera, pracy, zainteresowań, miejsca zamieszkania, itp.)

Nie mogę być jak xxxx, bo jestem sobą. Nie odpowiadaj szybko. Dobrze mieć czas na przemyślenie wypowiedzi drugiej osoby. Powstrzymaj się przed powrotem do starych wzorców.

• Pomoc: Arkusze IX Katastroficzne przewidywania i groźby, X Opinie szantażysty, XI

Unikanie „Dlaczego?” i „Jak?” XII Jak sobie radzić z milczeniem

Po czym rozpoznać zmianę?

1. Przyjęcie odpowiedzialności za posługiwanie się lękiem, poczuciem

obowiązku i winy drugiej osoby – aby postawić na swoim. 2. Przyznanie, że istnieją lepsze sposoby proszenia i zobowiązanie do

uczenia się ich.

3. Przyznanie, że techniki presji zadawały ból i nie wyrażały miłości.

4. Umowa o współpracy przy negocjowaniu podstaw zdrowego związku i ewentualnym skorzystaniu z zewnętrznej pomocy.

5. Dążenie do uznania prawa do inności (w myśleniu, odczuwaniu, zachowywaniu się) drugiej osoby i przyznanie, że „inny” nie znaczy „zły”.

6. Zaangażowanie się w pracę nad eliminowaniem taktyk wywołujących lęk, poczucie obowiązku i poczucie winy, konkretnie: nigdy więcej negatywnych porównań, gróźb, wyzwisk, wywoływania poczucia winy itd.)

Będziesz silniejszym człowiekiem

Nie warto zwlekać!

Im dłużej trwa sytuacja szantażu, tym więcej mgły.

Z czasem zapominasz, kim jesteś, czego pragniesz i w

co wierzysz.

Kiedy poznasz i zastosujesz podane strategie, zmierzysz się z emocjonalnym szantażem,

to niezależnie od wyników

→ staniesz się silniejszą osobą.

Powodzenia w nowych technikach komunikacji !!!

Dziękuję za wytrwanie przy tym emocjonalnie tak trudnym temacie!

Korzystałam z książek: