Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat

Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat

Przygotowała Magdalena Klimek vel Klimczak

Specjalistyczna Poradnia Doradztwa Zawodowego i dla Dzieci z Wadami

Rozwojowymi w Łodzi

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO

wiek przedszkolny

Teoria umysłu

• zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowanych zachowań i traktowania ich jako przejawów stanów nieobserwowalnych.

Teoria umysłu

sprawności językowe i komunikacyjne, zachowania społeczne.

Warto więc zwracać uwagę i stymulować rozwój zdolności narracyjnych – opowiadanie i skłanianie do opowiadań

Teoria umysłu

3-latki nie rozumieją jeszcze różnicy pomiędzy

światem realnym, a światem w umyśle,

nie odróżniają przekonań własnych od cudzych na temat konkretnej sytuacji

Teoria umysłu

4-5-latkidostrzegają, że przekonania na jakiś temat

mogą być fałszywe

Teoria umysłu

4-latkizaczynają odróżniać przekonania na temat

rzeczywistości od samej rzeczywistości

4-5-latkipotrafią odróżnić przekonania własne od

przekonań innych na temat tego samego fragmentu rzeczywistości

Teoria umysłuDzięki teorii umysłu dzieci w okresie średniego

dzieciństwa potrafią:Dokonywać transformacji informacji z

otoczenia,umysł może wzbogacać lub fałszować obraz

rzeczywistości,rozumieją metafory, kłamstwa, żarty,

rozumieją i opisują wewnętrzny świat bohaterów (literackich, filmowych)

Rozwój emocjonalny

Zachodzi jedynie w sytuacjach społecznych, we wspólnym działaniu, w dyskursie.

Wiedza dziecka o emocjach koreluje ze sprawnościami językowymi, poznawczymi, a tym samym z rozumieniem fałszywych przekonań.

Rozwój emocjonalny

4-latkiprzewidują reakcje emocjonalne na zdarzenia

przykre i przyjemne,przewidują stany emocjonalne osoby, której

pragnienia zostały lub nie zostały zaspokojone,uważają, że skutki czyichś działań są intencjonalne, rozumieją, rozpoznają, nazywają i okazują emocjemają trudności z regulowaniem emocji mieszanych.

Rozwój emocjonalny

5-latki• łączą z działaniami intencjonalnymi tylko

skutki negatywne.

Ok. 6 r.ż. • dostrzegają różnicę pomiędzy przeżywaniem

emocji, a ich ekspresją.

Rozwój społeczny

Prawidłowy rozwój społeczny przejawia się wzdolności do osiągania celów społecznych:angażowania się w coraz bardziej złożone

interakcje,nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni,włączania się w grupę i zdobywania akceptacji.

Rozwój społeczny

Trudności ujawniane w wieku przedszkolnym w w/w obszarach skutkują:

Kłopotami z komunikowaniem swoich potrzeb,Rozpoznawaniem podstawowych emocji,Rozwiązywaniem konfliktów interpersonalnychTrudnościami z nawiązywaniem relacji z innymi w

późniejszym okresie rozwojowymOgraniczonym zakresem korzystania ze stwarzanych

przez szkołę warunków edukacyjnych.

Rozwój społeczny

Co może pomóc?

PRZYJAŹŃ

Rozwój społecznyPRZYJAŹŃCo pomaga kształtować kontakty przyjacielskie?• wspólna zabawa w udawanie

Rozwój społecznyPRZYJAŹŃCo utrudnia nawiązywanie przyjaźni?Dyspozycje osobiste dziecka: nieśmiałość, nadaktywność, nieprawidłowości w rozwoju teorii umysłu

Rozwój społeczny

Zachowania prospołeczne i negatywne.

Czym się charakteryzują?

Rozwój społecznyZachowania prospołeczne i negatywne

Zachowania prospołeczne: pomoc, dzielenie się, empatia.


3-4-latki reagują empatyczne na zmartwienia dzieci, z

którymi się kolegują

5-6-latki są zdolne do empatii wobec osób nieznanych i

postaci fikcyjnych


Zachowania negatywneAgresja instrumentalna:służy uzyskaniu upragnionego przedmiotu,zanika pomiędzy 5-6 rokiem życia.


Agresja wroga:skierowana na osobę w celu odwetowym,używana dla ustalenia dominacji,rośnie pomiędzy 4-7 rokiem życia

Rozwój moralny

Współwystępuje z rozwojem emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

Czym się charakteryzuje dziecięca moralność?

Ma charakter heterotoniczny

Rozwój moralny

Jest związany z odróżnianiem dobra od zła,Ok. 4 r.ż dzieci zaczynają odczuwać powściąg,

ponieważ:rozumieją przeżycia innych,rozwija się u nich poczucie winy,zaczynają odczuwać wstyd.

Zdolność do samokontroli

Czym jest samokontrola?

Jest zdolnością do działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli; jest przejawem rozwoju osobowości.

Zdolność do samokontroliCo obejmuje samokontrola?:kontrolę poznawczą,kontrolę motoryczną,odraczanie gratyfikacji (okres końca późnego

dzieciństwa),zdolność do powstrzymywania się od

natychmiastowego działania,ujawnianie emocji,szybkie wyprowadzanie wniosków.

Rozwój obrazu własnej osoby

Czym jest obraz własnej osoby?

Jest przejawem rozwoju osobowości; pozwala odróżniać siebie od innych: pozwala na współdziałanie i rozwiązywanie konfliktów; rozwija umiejętność rozróżniania zachowań zamierzonych od niezamierzonych

Rozwój obrazu własnej osoby

Dzieci agresywne: mają trudności z diagnozowaniem intencji

zachowań innych,dostrzegają w zachowaniu innych wrogie

motywy nawet, gdy ich nie ma.

Samoocena

Kształtuje się już w wieku przedszkolnym. Sądy opisowe na swój temat utrwalają się.

Samoocena

Czym skorupka za młodu….

Już w okresie przedszkolnym uwidaczniają się względnie stałe cechy osobowości takie jak:

agresywność,wycofanie.

Zabawa

Zabawa

Dlaczego jest taka ważna?Spontaniczna zabawa społeczna: w dużej mierze kreuje dziecko, rozwija poczucie wspólnoty, rozwija zdolność do kooperacji, uczy przestrzegania reguł zachowania zgodnie z

przyjętą rolą, umożliwia podzielanie wyobrażeń i współdziałanie w

tworzeniu tematu.

Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnymUspołecznianie dziecięcych działań Zwiększenie zakresu kontroli nad własnymi

działaniami i towarzyszącymi im przeżyciami. Opanowanie postaw społecznie

aprobowanych. Nabywanie wiedzy i umiejętności służących

rozumieniu najbliższego otoczenia

Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnymKamieniami milowymi w rozwoju dziecięcej

moralności, bez której nie jest możliwe uspołecznianie działań, są:

• Poczucie wstydu• Poczucie winy.

Przeciwności i zagrożenia

Działanie po linii najmniejszego oporu, czyli najprostszy sposób umożliwiający

uzyskanie maksymalnej przyjemności.

Dostępność przedmiotów z otoczenia ma największe znaczenie w uspołecznianiu działań.


Ja sobie z tym radzić?

Ograniczanie dostępności.


Co przynosi ograniczanie dostępności?1.dziecko poszukuje nowej formy działania,2.daje możliwości wprowadzania w obszar

pragnień dziecka tego, czym samo nie zainteresowałoby się,

3.dorosły przejmuje kontrolę nad pragnieniami dziecka i zmusza je w ten sposób do działania po największej linii oporu


Działanie po największej linii oporu, czyli zgodnie z regułami społecznymi i z użyciem określonej wiedzy i umiejętności.


Ryzyko dziecko zacznie traktować dorosłego jak

wroga,zacznie rywalizować z dorosłym zamiast

podejmować współpracędorosły staje się dla dziecka źródłem frustracji,

ograniczeń zakazów i nakazów.


Zbyt długo utrzymujący się negatywizm dziecka uniemożliwia:

opanowanie zasad organizowania współpracy rówieśniczej,

działanie pod kierunkiem dorosłego


Co może pomóc?

Zabawa na niby


Zabawa na niby pozwala:częściowo spełnić swoje pragnienia,doświadczyć w formie zabawowej

negatywnych skutków zaspokajania swoich pragnień

przeżyć frustrację, która może przestraszyć dziecko na tyle, żeby nie podejmowała działań po najmniejszej linii oporu.

Przeciwności i zagrożeniaZagrożenie procesu uspołeczniania mogą

pojawić się w efekcie:1.niedostrzegania niezadowolenia dorosłych

nie pojawia się poczucie winy i wstydudziecko nie odczuwa konfliktu,


2. niezadowolenie rodziców/dorosłych nie wywołuje w dziecku negatywnych uczuć

dziecko nie odczuwa konfliktu


3. nierozpoznawanie związku niezadowolenia dorosłych, które wywołuje u dziecka negatywne uczucia, z własnymi działaniami dziecka

dziecko odczuwa konflikt, z którym nie potrafi sobie poradzić


4. rozpoznaje prawidłowo związek niezadowolenia dorosłych wywołujący w nim negatywne uczucia, z własnymi działaniami i nie potrafi ich powstrzymać

dziecko odczuwa konflikt uczuć, przeżywa jednocześnie występowanie sprzecznych uczuć

Przeciwności i zagrożenia tkwiące w środowisku dziecka:Dziecko• Deprywacja – nudy• Przeciążenie-wycofanie• Zagubienie-dezorganizacja • Frustracja potrzeb-agresja• Dysfunkcjonalność-konflikty• Nieadekwatność-

niesamodzielność• pomieszanie-konflikty

Zmiana w otoczeniu• Wzbogacenie otoczenia• Zubożenie otoczenia• Ograniczenie• Poszerzenie• Przebudowa• Dostosowanie

• uregulowanie

Podsumowanie okresu średniego dzieciństwa

SFERA ROZWOJU

POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO

KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO

Rozwój emocjonalny

•Identyfikuje wyrazy mimiczne podstawowych emocji, zna ich nazwy.

•Doświadcza wstydu, poczucia winy, zakłopotania, zazdrości, dumy (wzrastająca samoświadomość).

•Orientuje się w zewnętrznych przyczynach emocji

•Używa czasownikowych określeń emocji.

•Orientuje się w mentalnych przyczynach emocji.

•Potrafi opanować złość i strach.

•Boi się wytworów własnej wyobraźni.

•Manipuluje emocjami innych, kontroluje swoje w relacjach z innymi.

SFERA ROZWOJU



Rozwój społeczny •Jest zdolne do

samoobsługi.

•Wykazuje tendencje do wspólnej zabawy.

•Nawiązuje pierwsze, niestałe jeszcze przyjaźnie.

•Rzadko przejawia agresję instrumentalną, częściej agresję wrogą.

•Samoobsługa bez wsparcia dorosłego.

•Współdziała w grupie, lubi dominować.

•Opanowuje wiele reguł zachowania.

•Przejawia empatię wobec osób nieznanych i fikcyjnych.

•Agresja skierowana na osobę.

SFERA ROZWOJU



Rozwój moralny

•Odróżnia reguły moralne od konwencji społecznych.

•Kieruje się normami narzuconymi, aby uniknąć kary.

•Realizm moralny, przestrzega norm dla uzyskania nagrody.

•Opanowuje wiele istotnych reguł moralnych.

•Uważa, że kara powinna być związana tematycznie z przewinieniem.

SFERA ROZWOJU



Rozwój osobowości •Następuje identyfikacja

płciowa•Ujmuje podstawy różnic płciowych.

•Ma potrzebę osiągnięć.

•Jest wrażliwe na krytykę.

•Z trudnością odracza gratyfikacje.

•Na tworzenie obrazu własnej osoby ma wpływ stan posiadania.

PÓŹNE DZIECIŃSTWOmłodszy wiek szkolny

Zadania okresu wczesnoszkolnego:

1) Zbudowanie poczucia własnych kompetencji.

2) Umiejętność korzystania z ważnych narzędzi kulturowych – czytania, pisania, liczenia.

3) Funkcjonowanie w świecie społecznym w sposób dający uczucie satysfakcji.

4) Budowanie predyspozycji do odnoszenia sukcesów.

Obszary zmian w późnym dzieciństwieAutonomia moralna

Zanik dziecięcego egocentryzmu

Relacje z dorosłymi

Relacje z rówieśnikami

Postawa pracy

Rozwój samodzielnościŚwiadomość własnych przeżyć

Początek refleksji

Rozwój emocjonalny i społeczny

Początek refleksji:dzieci dostrzegają nie tylko sytuacyjne

przyczyny działań,dostrzegają w przyczynach działań względnie

stałe cechy dyspozycyjne (cechy psychiczne),


8-9 latRozwija się zdolność do decentracji, czylizdolność do dostrzegania wewnętrznych

przyczyn zachowań innych, dzięki przyjmowaniu innego niż własny punktu widzenia.


Jak przebiega rozwój umiejętności przyjmowania cudzej perspektywy?

Rozwój emocjonalny i społecznyPERSPEKTYWA ORIENTACYJNY

WIEKCHARAKTERYSTYKA

Perspektywa Subiektywna-niezróżnicowana

Perspektywa osobista odwzajemniona

5-9 rok życia

7-12 rok życia

•Inni ludzie mogą mieć odmienną perspektywę, opinie, motywy, ponieważ mają dostęp do innych informacji na temat danej sytuacji. Nie wiążą tego z innym sposobem widzenia danej sytuacji.

•Dzieci odkrywają, że inne opinie i motywy mogą pojawiać także wtedy, gdy ludzie mają tę samą wiedzę na dany temat. •Są zdolne do rozważania sposobu widzenia sytuacji przez drugą osobę.•Nie potrafią jednocześnie analizować własnego i cudzego punktu widzenia.


Relacje rówieśnicze, a popularność w grupie: dzieci popularne – otwarte i mają optymistyczne

nastawienie i usposobienie, są towarzyskie i mają wysokie kompetencje społeczne,

dzieci odrzucane – mają trudności w nawiązaniu konstruktywnych relacji z rówieśnikami, przejawiają wiele i antyspołecznych zachowań,

dzieci ignorowane – unikają bycia w diadzie, są nieśmiałe, mało stanowcze, wycofują się w obliczu agresji.


Czym jest przyjaźń dla dzieci wczesnoszkolnych?


Przyjaźń: wspólnota zainteresowań, wspólnota gustów i poglądów, wzajemność, segregacja płciowa


Rozwój rozumienia i wyrażania emocjiOk. 7 roku życia – okres umysłowyDostrzeganie: wewnętrznego charakteru przeżyć

emocjonalnych i ich związku z pragnieniami, przekonaniami,

różnicy między emocjami przeżywanymi, a okazywanymi.


Rozwój rozumienia i wyrażania emocji9 – 11 lat – okres refleksyjny: jednoczesne przeżywanie różnych stanów

emocjonalnych regulacja emocji wpływ rozumowania moralnego na emocje


AgresjaRektywna - reakcja na czyjeś działanie,Proaktywna – występuje bez prowokacji,jest przemyślana,towarzyszy jej niski poziom emocji,ma za zadanie pomóc w uzyskaniu lepszej

pozycji w grupie.


Stres i sposoby radzenia sobie z nim:wzrasta umiejętność znoszenia napięcia

emocjonalnego,wzrasta umiejętność dystansowania się do

własnych przeżyć,pojawia się dążenie do osiągnięcia celu mimo

odczuwanego napięcia emocjonalnego.

Rozwój moralny

Rozwój moralny

Rozumowanie moralne:Pozwala na formułowanie sądów co do

własnej powinności i odpowiedzialności w odniesieniu do konkretnej sytuacji.

Rozwój moralny

Zachowania prospołeczne:przejawy altruizmu,dzielnie się,udzielanie pomocy,współpraca.

Rozwój moralnyJak wspomagać rozwój wnioskowania moralnego:oczekuj od dziecka podawania przyczyn, dla

których czegoś chce,chwal za przestrzeganie zwyczajów i używanie

form grzecznościowych,wyjaśniaj powody kary i podpowiedz, jak uniknąć

kary w przyszłości, naprawić zło,ucz wzajemności, rozsądnie przydzielaj obowiązki,zachęca do posłuszeństwa na zasadzie szacunku,

a nie strachu.podważaj dziecięcy egocentryzm

Osobowość

Następuje wzrost:Pracowitości, Pilności, wytrwałości.

Rozwija się poczucie własnych kompetencji

Osobowość

Niebezpieczeństwo!

poczucie niższościdziecko nie jest zdolne do uporania się z zadaniami stawianymi przez siebie lub dorosłych

Osobowość

Osobowość

Samoocena7-8 lat nie formułują samooceny w odniesieniu do

poszczególnych obszarów, tworzą ogólny psychologiczny obraz siebie.

OsobowośćPoczucie własnej skuteczności

Wysoka samoocena kompetencji szkolnych

• Sukcesy przypisują swoim zdolnościom,

• Porażki przypisują niewystarczającym staraniom lub zbyt dużą trudnością zadania

Niska samoocena kompetencji szkolnych

• Sukcesów nie dostrzegają, lub przypisują okolicznościom zewnętrznym

• Porażki przypisują posiadanym cechom – syndrom wyuczonej bezradności.

Postawa pracy

Oznacza wytrwałość w wykonywaniu podjętego działania i dbałość o wynik.

na postawę pracy składa się także: podpatrywanie jak inni działają i uczenie się

od nich, szukanie różnych sposobów pokonywania

przeszkód, zwracanie się o pomoc w trudnych sytuacjach.

Postawa pracy

Ważne !Zorganizować dziecku środowisko i proces

edukacyjny tak, aby:ukazać im przyjemność nauki i pracy,pokazać, ze nauka i praca mogą być źródłem

rzeczywistej satysfakcji życiowej.

Podsumowanie okresu późnego dzieciństwa -

okresu wczesnoszkolnego

STREFAROZWOJU

PÓŹNE DZIECIŃSTWO-FAZA WCZESNA7-8 LAT

POŹNE DZIECIŃSTWO-FAZA PÓŻNA9-11 LAT

Rozwój emocjonalny

Rośnie wiedza dziecka o emocjach – rozumie związki pomiędzy emocjami i innymi stanami umysłowymi; zauważa różnicę pomiędzy emocjami przeżywanymi, a okazywanymi.

Zwiększa się świadomość, że przeżywanie jednocześnie różnych emocji o tym samym znaku.

Rośnie wiedza o emocjach, świadomość możliwości regulowania swoich stanów emocjonalnych i rozumienie wpływu rozumowania moralnego na emocje.

Pojawia się świadomość możliwości jednoczesnego przezywania emocji o różnych znakach, odczuwanych wobec dwu, a potem do jednego obiektu

STREFAROZWOJU



Rozwójemocjonalny Dziecko uczy się

właściwego zachowania, a także stosuje nowe formy agresji – tyranizowanie.

Przejawiając agresję liczy się z opinią grupy, jest zdolne do agresji proaktywnej,Przeżywa lęki szkolne,Rozwija umiejętności dystansowania się do swoich przeżyć, wzrasta odporność psychiczna

STREFAROZWOJU



Rozwójspołeczny

Dostrzega wewnętrzne przyczyny zachowania innych; rozumie subiektywność perspektywy innej osoby, bo potrafi przyjąć odmienny od własnego punkt widzenia.

Spędza więcej czasu z rówieśnikami niż z rodzicami.

Wciąż są dla niego ważne więzi z rodzicami.

Przyjaźnie opierają się na wspólnocie zainteresowań.

Rozumie, że inni ludzie mogą inaczej postrzegać sytuację mimo, że mają dostęp do tej samej wiedzy o niej.

Rośnie rola rówieśników jako źródła wsparcia społecznego.

Przyjaźnie są zawierane w oparciu o bliskość psychiczną i lojalność.

FAZAROZWOJU



Rozwój moralny Zaczyna dostrzegać

zróżnicowanie oczekiwań w różnych grupach i kontekstach społecznych.

Kłamstwo to mówienie nieprawdy.

Odchodzi od kryteriów oceny moralnej pochodzących od autorytetu.

Uważa, że reguły moralne są możliwymi do zmiany konwencjami społecznymi.

Kieruje się zasadą harmonii interpersonalnej i podkreśla znaczenie oczekiwań społecznych i braku aprobaty wobec zachowań niepożądanych.Odkrywa znaczenie intencji dla oceny czynu, np. kłamstwa.

Bibliografia wykorzystana do prezentacji:• Boyd. D. (2008). Psychologia rozwoju

człowieka. Zysk i S-ka Wydawnictwo s.j., Poznań,

• Brzezińska. A. I. (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk,

• Trempała. J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukow PWN. Warszawa.

Dziękuję za uwagę

Magdalena Klimek vel Klimczak

Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat

Documents

Transcript of Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat