Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Bookarnia Online.

Anselm Grün

Księga odpowiedzi na trudnepytania dotyczące życia

Opracował Anton Lichtenauer

Tytuł oryginału: Anselm Grüns Buch der Antworten

Antworten auf die Königsfragen des Lebens

Copyright © Verlag Herder Freiburg im Breisgau 2007

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Jedność, Kielce2008

Tłumaczenie

Magdalena Jałowiec-Sawicka

Redakcja i korekta

Michał Rowiński

Redakcja techniczna

Wiktor Idzik

Projekt okładki

Justyna Kułaga-Wytrych

ISBN 978-83-7660-532-6

Wydawnictwo Jedność

25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4

Dział sprzedaży: tel. 041 349 50 50

Redakcja: tel. 041 368 11 10

www.jednosc.com.pl

e-mail: jednosc@jednosc.com.pl

4/28

„Kim byliśmy, kim się staliśmy, gdzie byliśmy,

dokąd zostaliśmy rzuceni, dokąd spieszymy,

od czego zostaniemy zbawieni,

co oznaczają narodziny, a co odrodzenie”.

(Klemens z aleksandrii, wypisy z theodota)

„Kim jesteśmy? Skąd pochodzimy? Dokąd zdążamy?

Czego oczekujemy? Co nas czeka?

Wielu czuje, że się zagubiło. Grunt pod nogami się chwieje

i nie widzą, dlaczego i od czego.

Ten ich stan jest strachem, gdy stanie się bliżej określony,

będzie lękiem”.

(Ernst bloch, zasada nadziei)

Słowo wstępne

Nie tylko teolodzy znają zarzut, że udzielają odpowiedzi, niewiedząc, jakie są prawdziwe problemy człowieka. Szczególnie przykrejest oskarżenie, że mówią o czymś, co ludzi już w ogóle nie interesuje.Najostrzej wyraża to reakcja na slogan ewangelickich chrześcijan, żeJezus jest odpowiedzią na wszystkie pytania: „Jezus jest odpowiedzią.Ale jakie było właściwie pytanie?”.

Kto ciągle słyszy tylko odpowiedzi na pytania, których wcale nie za-dał, ten wkrótce nie będzie w ogóle słuchał. Ale ten, kto zadaje właś-ciwe pytania, może znaleźć odpowiedzi, które mu pomogą. Podczasdyskusji wciąż doświadczamy tego, że osoba, która zadaje najlepszepytania, posuwa rozmowę do przodu i najbardziej się przyczynia dorozwiązania danego problemu.

Odpowiedź zawsze jest uzależniona od pytania, a na początku każde-go procesu myślenia znajduje się chęć posiadania wiedzy i ciekawość –a więc pytania. Filozofowie dostrzegają w tym sztukę pomagania wnarodzinach prawdy. Na przykład Sokrates praktykował swoją filo-zofię, wciąż tylko zadając pytania: czego ludzie naprawdę chcą, comyślą, jak rozumieją swoje życie. Martin Heidegger zaś całą ludzką eg-zystencję definiował w oparciu o ten impuls: ludzka egzystencja może– i musi – zadawać pytania. Podstawowym pytaniem jest dla niego py-tanie o sens bycia: człowiek musi sobie zadać pytanie o sens istnienia idopiero wtedy może pytać o sens poszczególnych rzeczy, o sens ist-niejącej istoty, jak formułuje to Heidegger.

Poglądy Heideggera, swojego filozoficznego nauczyciela, przejął teo-log Karl Rahner. Stwierdza on, że „człowiek pyta z konieczności”.

Filozoficzna antropologia dostrzega więc wyjątkową pozycję człowiekawłaśnie w tym, że jest on istotą pytającą i że wszystko, co go spotyka,wydaje mu się początkowo wątpliwe.

Nie tylko wielcy myśliciele – począwszy od starożytności aż po ter-aźniejszość – zadają sobie pytanie o sens całości. Każdy myślący człow-iek wciąż je sobie zadaje: „Kim jesteśmy? Skąd pochodzimy? Dokądzdążamy? Czego oczekujemy? Co nas czeka?”. Wszystkie te pytaniatworzą pewne więzi – z nami samymi, z innymi, z Bogiem. I tylkowtedy, gdy szukamy na nie jakiejś odpowiedzi, więzi te oraz sens, którymoże się w nich przejawiać, będą się przed nami otwierać wciąż nanowo.

Pytania, do których się odnoszę w tej książce, nie są fikcyjne. Kiedywygłaszam wykład, zawsze stwarzam też możliwość rozmowy. Czasempojawiają się tylko nieliczne pytania, ale niekiedy jest ich wiele idotyczą najważniejszych kwestii. Wtedy czuję, co ludzi porusza. Niek-tóre pytania są zadawane wciąż na nowo: często bardzo bezpośrednio,niekiedy ukryte za pozornie zupełnie innymi problemami. Są to py-tania całkiem normalnych ludzi, a mimo to są „królewskimi, trudnymipytaniami” – dotyczą wszystkich wielkich tematów życia. Są to py-tania, na które żadna, nawet bardzo wyspecjalizowana nauka nie znaodpowiedzi, dających się fachowo udowodnić. Mimo to poruszają nasone, nie odstępują nas nawet na chwilę. Ponieważ pytania te postawilimłodzi ludzie, ludzie znajdujący się we wszelkich sytuacjach życiow-ych, mam nadzieję, że odpowiedziami zamieszczonymi w tej książcetrafię w wątpliwości możliwie wielu czytelników.

Każda moja odpowiedź jest zawsze subiektywna, oparta na moimdoświadczeniu życiowym, gdyż nie chodzi tutaj o pytania naukowe anio obiektywnie sprawdzalne wyjaśnienia. Wszystkie odpowiedzi for-mułuję naturalnie na tle teologii, takiej, jaką sam studiowałem, ale za-wsze próbuję udzielić zadowalającej odpowiedzi także samemu sobie,

7/28

tak bym tę odpowiedź rozumiał i bym mógł za nią ponosić odpowiedzi-alność przed sobą samym, przed moim rozumem i przed moją wiarą.

Pytania, z jakimi przychodzi mi się konfrontować, skłaniają mnie za-wsze do przemyślenia ich na nowo. Żadnej odpowiedzi nie znam zgóry. Próbując się odnieść do tych pytań i odpowiedzieć na nie, jestemzmuszony do zastanowienia się i czasem z wdzięcznością doświad-czam, że rodzą się we mnie odpowiedzi, których sam wcześniej nie zn-ałem, które zostały wywabione przez pytających.

Chciałbym, aby odpowiedzi, których udzielam na pytania przy-wołane w tej książce, zachęcały Was, Drodzy Czytelnicy, do samodziel-nego zastanowienia się nad waszymi najgłębiej ukrytymi pytaniami, doszukania odpowiedzi, których moglibyście sobie sami udzielić. Byćmoże pytania albo odpowiedzi zawarte w tej książce zrodzą w Wasnowe pytania. Właśnie one mogą się dla Was stać pytaniami cent-ralnymi, pytaniami, od których zależy powodzenie Waszego życia.Proszę, byście ufali takim pytaniom, byście spróbowali na nie samod-zielnie odpowiedzieć, znajdując oparcie w pytaniach postawionych wtej książce i ufając, że Duch Święty w Was działa i podsuwa wam to, comoże rozjaśnić Wasze pytania i wątpliwości.

8/28

ZA CZYM TĘSKNIĘ? JAKZNAJDĘ SZCZĘŚCIE?

Czy szczęście jest zawsze tylkochwilowe?

Szczęście oznacza udane życie – z tym stwierdzeniem łatwo sięzgodzić. Trudniej znaleźć powszechnie akceptowaną odpowiedź na py-tanie, czy i jak możliwe jest trwałe szczęście. Czy to wszystko to tylkokwestia stylu życia? A może nastawienia? Albo okoliczności – jaksądzą niektórzy? „Zamiar, że człowiek ma być szczęśliwy, nie jest za-warty w planie stworzenia” – twierdził twórca psychoanalizy, ZygmuntFreud. Ale udane życie naprawdę istnieje. I nie jest to doświadczenietylko moje, ale wielu ludzi.

Szczęście oznacza pozostawanie w zgodzie ze sobą, zgadzanie się nasiebie samego i na swoje życie. Również takie doświadczenie istnieje.Ale prawdą jest także to, że absolutne szczęście jest niedostępne dlanas, ludzi. To, co przeżywamy, jest zawsze tylko szczęściem relaty-wnym. Szczęście absolutne, jak mawia się w języku teologicznym,czeka nas dopiero w niebie po śmierci.

W naszym codziennym życiu szczęście jest też zawsze podważane izagrożone. Przede wszystkim nigdy nie możemy go posiadać w sensiezatrzymania. Tylko przez chwilę możemy przeżywać stan absolutnegoszczęścia. W takich momentach stanowimy jedność, sami ze sobą, zewszystkimi ludźmi, ze światem, z najgłębszym fundamentem rzeczy-wistości. Kiedy tego doświadczamy, niczego nam nie brakuje. Ale jużza moment znowu możemy czuć, że coś się nie udaje w naszym życiu,że jesteśmy rozdarci, że już nie czujemy się tak szczęśliwi. Mimo toczłowiek, który doświadczył szczęścia, zostaje w ten sposób wzmoc-niony. Przecież ktoś, kto zwykle żyje w zgodzie ze sobą, będzie znosiłkrytykę, niepowodzenia czy ciosy losu inaczej niż ktoś, kto zawsze jestz siebie niezadowolony. Ale i on nie będzie pozostawał w stanie bło-gosławionej harmonii, jeśli na przykład odebrany mu zostanieukochany człowiek. Taki cios sprawi, że również on przeżyje najpierwwzburzenie i będzie się czuł śmiertelnie nieszczęśliwy. Jednak jeśli niezamknie się na te uczucia i stawi czoła smutkowi, to nawet jeśli przeży-wa wzloty i upadki ludzkiego istnienia, będzie mimo wszystkowyczuwał w sobie zarys melodii szczęścia. Niekiedy przesłaniają goinne melodie, dochodzi do dysonansów, które nakładają się na har-monijne akordy, ale w ciszy możemy ponownie dotrzeć do tego zarysumelodii szczęścia w naszym sercu. I możemy żyć w nadziei, że tamelodia będzie coraz bardziej i bardziej przenikać wszystkie obszarynaszego ciała i naszej duszy.

Choć istnieje intuicyjne rozumienie szczęścia, pytanie o to, czymwłaściwie jest szczęście w głębszym znaczeniu, poruszało myślicieliwszystkich epok. Doprowadziło to do rozróżnienia między rozumi-eniem szczęścia jako nieobliczalnego przypadku i jako głębokiego,wewnętrznego przeznaczenia człowieka. Można także mówić o szczęś-ciu dobrobytu, kiedy na zewnątrz wszystko dobrze się układa, kiedydoświadczamy uznania i odnosimy sukcesy, oraz o szczęściu, którepłynie z wnętrza, gdy człowiek żyje w harmonii z sobą samym. Takieszczęście nigdy nie jest po prostu „dane”, zależy zawsze od tego, czy

10/28

pracuję nad sobą i czy zdecyduję się na to, by bezwarunkowo zaak-ceptować siebie samego i pożegnać się z iluzjami, za którymi do tejpory goniłem. To drugie szczęście jest wyrazem takiego nastawienia dożycia, na które muszę się sam zdecydować i które nie zawsze będzie miprzychodzić z łatwością.

Stoicyzm dostrzega doskonałe szczęście człowieka w tym, że poddajesię on całkowicie woli Boga. Na przykład Epiktet – jeden zważniejszych przedstawicieli stoicyzmu, który wywarł wpływ także nawielu późniejszych myślicieli – uważał, że człowiek musi się nauczyćpragnąć każdej rzeczy, która się wydarza. Pisze on: „Nie dąż do tego,aby nastąpiły takie wydarzenia, jakich sobie życzysz, ale życz sobietakich wydarzeń, jakie następują, a będziesz wiódł szczęśliwe życie”. Aw innym miejscu: „Unieś wreszcie swą głowę, jak człowiek, który jestoswobodzony z niewoli; odważ się wznieść swój wzrok do Boga i pow-iedzieć Mu: Postępuj od tej chwili ze mną wedle swego upodobania;moje myśli należą do Ciebie. Ja należę do Ciebie. Nie odrzucę niczego,co Tobie wydaje się dobre. Prowadź mnie, dokąd zechcesz; ubierzmnie w szaty, które się Tobie podobają”. Brzmi to pięknie. Ale chybatylko nieliczni ludzie będą od razu w stanie przyjąć taką postawę.

Chrześcijańscy autorzy, którzy zaczęli tworzyć po Epiktecie, mówią otym, że szczęśliwy staje się ten człowiek, który oddaje się całkowiciewoli Boga, który staje się jednością z Jego wolą i który we wszystkim,co się z nim dzieje, dostrzega miłość Boga. Ale również to nie jest łat-we. Jest to cel drogi duchowej, a droga zawsze ma w sobie coś z pro-cesu. Poza tym nie zawsze ma to być najlżejsza i najszybsza trasa. Ele-menty wysiłku i ćwiczeń jak najbardziej mogą się więc łączyć z elemen-tem poddawania się Bożej woli. Jednak tylko nieliczni będą mogli osobie powiedzieć, że pozostają już – i to pod każdym względem – wcałkowitej zgodzie z tym, co zsyła na nich Bóg i dlatego są szczęśliwi,niezależnie od tego, co dzieje się na zewnątrz.

11/28

Czy mam szukać swegoszczęścia? A może szczęściesamo mnie jakoś znajdzie?

Oczywiście, możemy pracować nad naszym szczęściem. Zwykle niedostajemy go tak po prostu w darze. Ale zdarza się przecież, że przy-darzy nam się coś szczęśliwego: los jest mi przychylny i dlatego naprzykład wygram w totolotka. W tym przypadku Grecy używali słowaeutyche, ale ta forma szczęścia miała dla nich najmniejszą wartość.Właściwe szczęście kryje się w eudajmonii, w dobrych stosunkach zdajmonionem, z wewnętrznym towarzyszem duszy, z boskimrdzeniem, który każdy z nas nosi w sobie. I nad tymi dobrymistosunkami można pracować: poprzez kontemplację nawiązujemykontakt z własną duszą, a więc z płaszczyzną rzeczywistości, w którejBóg pozostawił swój ślad w człowieku.

Szczęście jest wyrazem spełnionego życia. Pracować nad szczęściemto po pierwsze żyć świadomie, żyć wszystkimi zmysłami, wykorzysty-wać moc, która tkwi we mnie, oraz poświęcić się jakiemuś zadaniu czyjakiemuś człowiekowi. Ale nie można stworzyć szczęścia w tym sensie,że będziemy na przykład uprawiać jogging, aby wytwarzane były hor-mony szczęścia, które wywołają w mózgu pozytywne emocje. Takieszczęście jest tylko chwilowym odczuciem, które nie ma właściwejmocy. Nie istnieją żadne szybkie metody uszczęśliwienia siebie.Szczęście, które ma był długotrwałe, wymaga odpowiedniejwewnętrznej postawy. Erazm z Rotterdamu określa istotę szczęścia

12/28

sformułowaniem: „Chcieć być tym, kim jesteś”. Nie jest to łatweżądanie. Wymaga wewnętrznej pracy, a to oznacza, że muszę siępożegnać z iluzjami, które stworzyłem w sobie, z iluzją bycia człow-iekiem perfekcyjnym, najlepszym, najbardziej inteligentnym,odnoszącym największe sukcesy. Muszę nie tylko powoli pogodzić się ztym, kim jestem, lecz także świadomie siebie zaakceptować. Zapragnąćbyć tym, kim jestem. Zgadzam się z sobą samym i z moim życiem,wcale nie chcę być kimś innym. Dlatego przestaję się porównywać zinnymi i zazdrościć tym, którzy mają więcej niż ja. Jestem sobą i całymsercem chcę być tym, kim jestem. Wymaga to zmiany w nastawieniu.Nie jest to żaden łatwy, szybko działający trik. Zrozumieniekonieczności zmiany własnego nastawienia wymaga wysiłku, ponieważuraża poczucie własnej wartości oraz nasze narcystyczne wyobrażeniao życiu.

W dzisiejszych czasach pojawiło się wielu doradców, którzy za dużepieniądze oferują kursy albo spotkania z osobistym trenerem, abyuczynić ludzi szczęśliwszymi. Wielki popyt na takie usługi sporo nammówi o ludzkich nadziejach i o tym, że ludzie potrzebują pomocy. Alenawet najlepszy trener nie może zaoferować nikomu skutecznej re-cepty na osiągnięcie szczęścia. Droga do szczęścia tkwi zawsze wemnie. A jeśli nie jestem gotów pożegnać się z niektórymi iluzjami – naprzykład z tymi, o których już wspominałem: że może życie jest perfek-cyjne, że jestem najlepszy i że wszystko mi się udaje – wtedy żadnekursy obiecujące szczęście w niczym mi nie pomogą. Droga do szczęś-cia tkwi we mnie. Tylko ten, kto mi towarzyszy, aby mnie wspierać wosiąganiu harmonii z istotą mojego wnętrza, może mi pomóc nadrodze do celu. Ale nie może mi zagwarantować szczęścia. To zawsze jasam mogę zdecydować, czy jestem szczęśliwy. A ostatecznie koniecznajest do tego także odrobina pokory, gotowość pojednania się z moimiograniczonymi możliwościami. Przesadne słowa opisujące odczuwanieszczęścia prowadzą tylko do rozczarowania albo do krótkotrwałejeuforii, która jednak szybko musi ustąpić miejsca otrzeźwieniu.

13/28

Możemy szukać szczęścia świadomie i aktywnie. Przecież każda filo-zofia była ostatecznie poszukiwaniem szczęścia. Filozofowie wciążwskazywali nam drogi wiodące ku szczęściu, ale drogi te stanowią dlanas, ludzi, ogromne wyzwanie. Potrzeba na nich wysiłku ciągłego py-tania, czym jest prawdziwe szczęście, oraz ćwiczeń, które prowadząnas poza spotkanie z własną prawdą, abyśmy mogli się czuć szczęśliwi– nie zawsze, ale coraz częściej.

Niektórzy ludzie sądzą, że wcale nie szukali szczęścia, że to raczejono ich znalazło. Jest to jak najbardziej możliwe. Ale i w takimprzypadku potrzeba określonej wewnętrznej postawy, postawy otwar-tości i wdzięczności. Jeśli to, co spotyka mnie na zewnątrz, przyjmuję zwdzięcznością, wtedy szczęście często będzie mnie znajdować, nawetjeśli ja wcale go nie szukałem. Ponieważ żyję postawą wdzięczności,jestem zdolny dostrzegać szczęście, które mnie szuka, i cieszyć się nim,znajdując wewnętrzne zadowolenie.

Czy zadowolenie jestnajważniejsze?

Posługujemy się tym pojęciem na różne sposoby. Nazywamy zado-wolonym człowieka, który zawarł wewnętrzny pokój sam ze sobą. Stanten podobny jest do szczęścia: zgadzam się na siebie, w pokoju zsamym sobą i ze wszystkimi sprzecznościami we mnie. Ten rodzaj zad-owolenia jest mocno związany z wdzięcznością. Jestem wdzięczny zato, co mam, i za to, kim jestem. Żyję w harmonii z tym, który stworzył

14/28

mnie takim, jaki jestem. I jestem Mu wdzięczny za to, co zsyła na mniew mym życiu.

Ale zadowolenie może być także postawą, w której szybko daję sięzadowolić. Jest to postawa nasycenia, postawa człowieka zadowolone-go z siebie samego, który niczego już do siebie nie dopuszcza.Prowadzi to do odrętwienia. Tacy zadowoleni z siebie ludzie odcinająsię od wszelkich słów krytyki. Sprawiają wrażenie, że wszystko wiedząlepiej. Nie potrafią wzniecić w sobie zachwytu dla niczego i niczemunie pozwalają wzbudzić w sobie wątpliwości.

Są też tacy ludzie, którzy zadowalają się tym, co osiągnęli, ponieważnie mają odwagi pójść dalej i uwierzyć w swoje powołanie czy też wewłasne siły. Mamy wtedy do czynienia z rezygnacją, która nas nieuszczęśliwia, lecz raczej ciągnie w dół. Można by ten stan utożsamiać z„nieszczęściem bez pragnień”. Ludzie, którzy żyją w takiej rezygnacji,nie tęskniąc za niczym i nie pragnąc żadnych zmian, ograniczają się dotej niewielkiej rzeczywistości, którą znają. Zapomnieli, co to takiegozdumienie i nadzieja, i dlatego nie są otwarci na te wielkie rzeczy,które Bóg, ufając człowiekowi, daje mu – także w czasach, które napozór nie wydają się zupełnie beztroskie.

Czy można być szczęśliwym,nawet jeśli życie zsyła na nas

nieszczęście?

15/28

Jezus wskazał nam drogę do prawdziwego szczęścia w ośmiu bło-gosławieństwach. Szczęśliwość przypisuje tym, którzy się smucą,którzy cierpią z powodu prześladowań, którzy są biedni, którzy musząznosić niesprawiedliwość. Droga do prawdziwego szczęścia nie omijawięc negatywnych doświadczeń naszego życia. Na górze błogosław-ieństw Jezus ogarnia wzrokiem nasze życie, takie, jakie ono jest, ipokazuje nam, w jaki sposób w rzeczywistości naszego często nieprzy-jaznego świata możemy mimo wszystko osiągnąć szczęście. Naprzykład w drugim błogosławieństwie Jezus obiecuje prawdziweszczęście tym, którzy się smucą. Życie nie zawsze jest wypełnionewyłącznie sukcesem i zewnętrznym szczęściem. Tracimy ukochanychludzi, marnujemy wiele szans. Kto nie opłakuje doświadczeń utraty wswoim życiu, ten drętwieje wewnętrznie. Prawdziwą radość przeżywatylko ten, kto pozwala sobie także na smutek. Kto tłumi wszystkienegatywne uczucia, ten zostaje odcięty również od radości.

Dotyczy to także naszego stosunku do siebie samych, który jest takistotny na drodze do szczęścia: nawet jeśli ktoś zaakceptuje swoje defi-cyty i słabości i zasmucają go one, doświadczy w tym smutku wsparciaBoga. Bóg stoi u jego boku, aby poprzez deficyty dotarł do swojej właś-ciwej natury. To, czego nie mogę przeżywać, realizować w życiu, zosta-je przywołane poprzez ten smutek, dociera do mnie na nowo z innejstrony.

Jeszcze inną drogę wskazał nam Grzegorz z Nyssy, grecki mistyk zIV wieku. Interpretuje on błogosławieństwo Jezusa dla tych, którzy ci-erpią prześladowania dla sprawiedliwości, w oparciu o obraz zawodówsportowych: kiedy biegnę z innymi sportowcami, ścigają mnie oni poto, abym szybciej dotarł do celu. Tajemnica życia – jak uważa św.Grzegorz – tkwi więc w tym, że nic, co wrogie i złe, a więc żadne prob-lemy z zewnątrz, żadna choroba, nienawiść, wrogość czy śmierć, niemogą nam ostatecznie zaszkodzić, jeśli będziemy je rozumieli w kon-tekście ósmego błogosławieństwa. Nawet choroba może nas popchnąć

16/28

do przodu, byśmy biegli w stronę Boga, naszego prawdziwego celu, aprześladowania ze strony złych ludzi nie mogą nas odwieść odprawdziwego szczęścia, które czeka nas na końcu naszego biegu. Bło-gosławieństwa nie są więc próbą pocieszania na przyszłość. Wskazująnam raczej drogę, byśmy w rzeczywistości świata, który niesie wielezagrożeń, mimo wszystko mogli znaleźć szczęście. Kto mówi oprawdziwym szczęściu, nie mówi o przyjemnościach i powierzchow-nych radościach. Nie jest to tanie i szybkie szczęście, w którymkrążymy tylko wokół siebie i wykluczamy ze świata wszystko, conegatywne, ale szczęście, które jest możliwe w rzeczywistości, jaką zna-jdujemy wokół siebie.

Dlaczego religia zakazujewszystkiego, co sprawia

przyjemność?

Religia chce pokazać człowiekowi, w jaki sposób może on osiągnąćtrwałe szczęście. Punktem wyjścia jest tu założenie, że człowiek będzieszczęśliwy tylko wtedy, gdy żyje zgodnie ze swoją naturą i w harmonii zBogiem. Niektórzy mają skłonności do szukania szybkich uciech, alewiele z tego, co sprawia krótkotrwałą przyjemność, może na dłuższąmetę zepsuć radość i zabawę. Można się też narazić na uzależnienie odnieustannego doznawania przyjemności.

17/28

Niemieckie słowo Spaß (przyjemność) pochodzi od włoskiego spassoi oznacza pierwotnie rozrywkę, zabijanie czasu, zabawę. Przyjemnośćto coś innego niż radość. Radość sprawia, że serce człowieka rośnie,poprawia jego kondycję. Przyjemność to rozrywka i dlatego na dłuższąmetę nie ma żadnej funkcji leczniczej. Pytanie brzmi jednak, jak człow-iek może znaleźć prawdziwą radość – i właśnie to jest główną myśląwielu religii.

Wprawdzie we wszystkich religiach pojawiają się wciąż tendencje dotego, by rozkosz i seksualność postrzegać jako coś negatywnego, alenie odpowiada to z pewnością istocie duchowości żydowskiej i chrześ-cijańskiej. Stary Testament opiewa rozkosz seksualnego zjednoczeniamężczyzny i kobiety jako największy dar, jaki Bóg dał człowiekowi.Wczesny Kościół przejął tę duchowość z podkreśleniem rozkoszy, alewpływ wrogiego ciału manicheizmu przesłonił chrześcijańskieprzekonania. Ważne jest więc, byśmy ponownie dostrzegli pozytywnąocenę rozkoszy, radości i szczęścia, jaką oferuje nam Biblia. JednakBiblia wie również, że nasze postrzeganie rozkoszy i seksualności wkażdej chwili może się zachwiać. Seksualność może człowiekaoczarować, ale może go też zranić. Ludzie cierpią w dzisiejszych czas-ach w tej sferze nie dlatego, że Kościół im czegoś zakazuje, ale właśniedlatego, że również w seksualności doświadczają głębokich zranień.Dlatego też zdrowa duchowość pragnie przedstawiać życie takim, jakieono jest. Nie chce stawiać w centrum cierpienia, ale też go niewyklucza, ponieważ tylko wtedy, gdy będziemy postrzegać naszątęsknotę za rozkoszą i szczęściem na tle kruchej egzystencji, zna-jdziemy drogę do prawdziwego szczęścia, nie przesłaniając sobie oczutym, co zagraża prawdziwemu szczęściu.

Chrześcijaństwo mówi o niezniszczalnej radości, której nie zagłuszążadne smutki. Jan Chryzostom, Ojciec Kościoła z IV wieku, pyta wjednym ze swoich kazań, w jaki sposób można się nieustannie cieszyć.Wylicza wiele rzeczy, które przeszkadzają nam w odczuwaniu radości,

18/28

takie jak utrata ukochanych osób czy utrata godności albo zdrowia, apotem pokazuje drogę do trwałej radości: „Kto się cieszy w Panu, niemoże stracić tej radości przez przypadek. Wszystko inne, z czego sięcieszymy, jest zmienne, ulotne, łatwo ulega przemianom”.

Mędrcy wywodzący się z różnych religii opracowali sposoby, dziękiktórym życie może być udane. Ponad wszelkimi kulturowymi i czasow-ymi granicami panuje więc jednomyślność co do tego, że asceza iszczęście nie są przeciwieństwami. Powinniśmy rezygnować z różnychrzeczy nie dlatego, że religia albo jakieś prawo nam na coś nie pozwala,ale dlatego, że chcemy osiągnąć trwałe szczęście. Hildegarda z Bingenmówi o dyscyplinie, że jest ona sztuką nieustannego odczuwaniaradości. Kiedy jemy kawałek tortu, możemy się z tego cieszyć. Kiedyopychamy się już piątym kawałkiem, nie ma to nic wspólnego zrozkoszą, a raczej wiąże się z wyrzutami sumienia i rozczarowaniem,że nie możemy się opanować, podsycanymi wiedzą, że nasz żołądek napewno się przeciwko temu zbuntuje.

Wiara i rozsądek powinny być ze sobą powiązane. Nie dotyczy to je-dynie intelektualnej formy religii, ale również praktyki życiowej igłoszenia wyznawanych zasad moralnych. Jeśli w historii chrześ-cijaństwa wysuwano w imię religii wiele żądań, które płynęły raczej zesfrustrowanego i nieszczęśliwego serca, to wciąż potrzeba właśnie roz-sądku, aby ocenić, czy żądania te rzeczywiście służą długotrwałemuszczęściu człowieka, czy raczej nie chcą mu na to szczęście pozwolić.

Szczęście, które dostaję w darze od drugiego człowieka, szczęście,kórego doświadczam dzięki powodzeniu w życiu, szczęśliwe przeżyciazwiązane z pięknem sztuki czy całego stworzenia – wszystko to ma za-wsze również szerszą perspektywę: tym wszystkim ostatecznie ob-darowuje mnie Bóg. W tych szczęśliwych momentach tkwi obietnicaniezniszczalnego i trwałego szczęścia. I tylko wtedy, gdy przeżywamtakie chwile w świetle tej obietnicy, mogę się nimi całkowicie

19/28

delektować, bez obawy, że zostaną mi odebrane. Szczęście znajdującesię na pierwszym planie może ulecieć, ale obietnica, którą w nimdostrzegam, nie przemija. Zostanie spełniona. A to jest powód do wdz-ięczności – już teraz.

Co daje wdzięczność jakopostawa życiowa, skoro

istnieje tak dużo zła?

Źródłem wdzięczności jest myślenie. Kto myśli, ten rozpoznaje, wjaki sposób może być codziennie wdzięczny za tak wiele rzeczy. Patrzyna szereg drobnych darów, które spływają na niego w codziennym ży-ciu: dar przyjaznego spojrzenia, dobrego spotkania, słowa, które pod-budowuje i porusza. Rzymski filozof i wybitny mówca Cyceron określałniewdzięczność jako zapominanie. Wdzięczność była dla niego na-jważniejszą postawą człowieka, warunkiem zgody między ludźmi iwspółgrania serc. Jego zdaniem brak wdzięczności był dla ludzkościzagrożeniem. Dlatego też dla wielu myślicieli niewdzięczność to jedenz najbardziej elementarnych grzechów. Talmud mówi, że niewdz-ięczność jest gorsza od kradzieży, a Johann Wolfgang von Goethe stwi-erdza: „Niewdzięczność jest zawsze pewnego rodzaju słabością. Nigdynie widziałem, żeby porządni ludzie byli niewdzięczni”.

Szczególnie gdy skupimy się na naszym własnym Ja, rozpoznajemy,że nikt nie jest samotną wyspą. Wdzięczność formuje człowieka,

20/28

ponieważ w tej postawie uświadamiamy sobie nasze egzystencjalne za-leżności, odczuwamy powiązania z innymi i akceptujemy fakt, że nieżyjemy sami. Dotyczy to naszych relacji z innymi ludźmi, na którejesteśmy skazani i bez których nie moglibyśmy w ogóle żyć, ale w jed-nakowej mierze dotyczy to naszego stosunku do Boga, który jest na-jgłębszą przyczyną naszego istnienia. Wdzięczność jest najgłębsząmodlitwą, jak powiedział kiedyś mnich benedyktyński David Steindl-Rast.

Niewdzięcznik nie jest naprawdę człowiekiem, już choćby z tego po-wodu, że nie potrafi dostrzegać i realizować w życiu ważnych pozytyw-nych możliwości. Cyceron jest przekonany, że tylko wdzięczni ludziemogą nawiązywać przyjaźnie i żyć ze sobą we wspólnocie. Ludzieniewdzięczni są nieprzyjemni, najchętniej chcielibyśmy wcale nie miećz nimi do czynienia. W pobliżu niewdzięcznych ludzi źle się czujemy.Mamy wrażenie, że nigdy nie można ich zadowolić i niczym nie możnaich ucieszyć. Promieniuje od nich negatywny i destruktywny nastrój,dlatego też trzymamy się od nich z daleka. Niewdzięcznik niszczywspółbrzmienie serc, nie potrafi świętować i ostatecznie nie jest zdolnydo radości. Z bezmyślnymi ludźmi trudno jest żyć w zgodzie – wdz-ięczność nadaje życiu wspaniały smak.

Wdzięczność przeobraża moje życie. „Kto zaczyna dziękować, za-czyna patrzeć na życie nowymi oczyma” – stwierdza Irmela Hofmann,a Albert Schweitzer radzi: „Kiedy czujesz się słaby i wyczerpany, inieszczęśliwy, zacznij dziękować, aby było ci lepiej”. Gdy patrzę na mo-je życie z wdzięcznością, ciemność się rozświetla, a to, co gorzkie, nabi-era przyjemnego smaku. Wdzięczność chroni mnie przed małostko-wością i zgorzknieniem, zbliża mnie do Boga. Święty Filip Neri miałodmawiać następującą modlitwę wieczorną: „Panie, dziękuję Ci, żedzisiejszy dzień nie przebiegał tak, jak tego chciałem, lecz tak, jak Tytego chciałeś”. Kto patrzy na miniony dzień z taką postawą akceptacji ijednocześnie z humorem i dystansem do własnego Ja, ten się nie

21/28

denerwuje i nie ulega pokusie samozadowolenia – dla niego wszystkostaje się źródłem radości i pokoju.

Należy wspomnieć jeszcze o dwóch nieporozumieniach. Po pierwsze,wdzięczność nie jest niczym, czego się można domagać od innych jakoich obowiązku. A po drugie, wdzięczność nie oznacza, że dziękuję za to,co złe na świecie. To, co złe, powinniśmy postrzegać takim, jakie jest.Nie wolno nam oddawać złu władzy nam nami, musimy je zwalczać.Wdzięczność nie przeoczy tego, co złe, ale też się na tym nie kon-centruje. W naszym świecie, często bardzo niedoskonałym, dostrzegatakże dobro, które spotyka nas każdego dnia. Dostrzega całość rzeczy-wistości i poszerza nasze postrzeganie. Dlatego też spojrzenie wdz-ięczności otwiera nam oczy na dar, jakim jest życie samo w sobie.Jesteśmy wdzięczni, że każdego dnia możemy wstawać, że oddychamy,że cieszymy się zdrowiem, że jesteśmy sobą, że spotykamy ludzi, którzynas cenią. Największym szczęściem jest oczywiście to, że my sami jakoludzie możemy się jednoczyć z Bogiem i odnaleźć siebie w Jegomiłości.

Dlaczego mam dążyć domiłości, skoro tak często jest

chaotyczna i bolesna?

Każdy człowiek tęskni za tym, by kochać i być kochanym. Tatęsknota jest tak mocno zakorzeniona w ludzkim sercu, że nie jesteśmy

22/28

w stanie jej z siebie wyrwać. Miłość nie tylko owocuje głębokimi przy-jaźniami i udanymi małżeństwami – z niej także zrodziły się wspaniałedzieła sztuki. Bez miłości życie byłoby znacznie uboższe. Naturalniedoświadczamy również tego, że miłość może nam przeciekać międzypalcami i że nigdzie indziej nie możemy zostać tak głęboko zranieni,jak w miłości. Ale wszystko to nie przemawia przeciwko miłości. Kiedyo nią pytamy, chodzi o coś zupełnie innego: o to, jak można osiągnąć wmiłości stałość i jak kochać, by nie skończyło się to chaosem izranieniem.

Aby miłość była udana i długotrwała, nie mogę jej pomylić z odczu-ciem. Miłość nie jest wiecznym zakochaniem. Zakochanie musi sięprzeobrażać w miłość, która akceptuje drugą osobę taką, jaka ona jest.Często nakładamy na ukochanego człowieka własne obrazy i życzenia,a potem bardziej kochamy ten obraz drugiej osoby, który sobiestworzyliśmy, niż ją samą, taką, jaka jest w rzeczywistości. Kochać dru-giego człowieka takim, jaki jest, wcale nie jest łatwo. Wymaga topożegnania się ze wszystkimi iluzjami, które mam w stosunku doniego. Wymaga to również pożegnania się z iluzją, że miłość jest za-wsze wspaniałym uczuciem. Często jest ona po prostu wiernością dru-giemu człowiekowi, a to coś więcej niż tylko znoszenie go – to zaak-ceptowanie drugiej osoby w jej przeciętności i banalności.

Miłość nie jest też trwałym szczęściem. Nie istnieje miłość bez bólu.W miłości otwieram się przed drugim człowiekiem i dlatego łatwomnie zranić. Bez tej otwartości miłość nie byłaby możliwa. W miłościpoznajemy siebie ze wszystkimi zranieniami, których doświadczyliśmyw życiu, i choć miłość potrafi także leczyć te zranienia, to kiedy sięotwieramy przed drugą osobą, często jednocześnie zaczynamy się bać,że także ona nas zrani. Chcąc się przed tym obronić, zaczynamy ją ran-ić. W ten sposób powstaje błędne koło wzajemnych zranień, które niepogłębiają miłości, tylko ją niszczą. Kto się otworzy na drogę miłości,musi więc wiedzieć, że jest to droga ku prawdzie, droga, na której

23/28

odkrywam własną prawdę oraz prawdę drugiego człowieka. Ale pozn-anie prawdy rzeczywiście boli. Na szczęście miłość jest również szansąwyleczenia tych zranień: jeśli akceptuję siebie samego z moimi ranamii nie osądzam drugiego człowieka z powodu jego zranień, ale kochamgo właśnie takim, jaki jest, wtedy miłość zaleczy rany moje i jego.

Czy miłość Boża i miłośćmiędzy ludźmi jest tym

samym?

Miłość do Boga i miłość do ludzi porusza w nas te same struny. Alemimo to między tymi uczuciami istnieją różnice. W lepszym zrozumi-eniu miłości Bożej i miłości do człowieka pomogą nam trzy pojęcia,które dla określenia miłości zna język grecki.

Eros to miłość pożądliwa, w której czujemy się fizycznie przyciąganiprzez drugiego człowieka. Grecy wyobrażali sobie Erosa jako młodegomężczyznę, który strzela w ludzi strzałami miłości. Trafiony jego strza-łą zakochuje się na zawsze, koniecznie chce posiąść wybraną osobę izjednoczyć się z nią. Philia to miłość przyjacielska, miłość, która cieszysię życiem przyjaciela takim, jakie jest. Nie chce go zmieniać, stoi pojego stronie. Agape zaś to miłość Boża, a także czysta miłość do człow-ieka. Jest to źródło miłości, która chce po prostu płynąć.

24/28

Doświadczając miłości ludzkiej, zawsze poznajemy, co to spełnienie irozczarowanie. Zarówno spełnienie, jak i rozczarowanie wskazują namźródło miłości, która jest głębsza niż kochanie i bycie kochanym. Nagleczujemy, że nie tylko kochamy i jesteśmy kochani, ale jednocześnie żejesteśmy miłością. To w nas jest źródło miłości, które po prostu płynie.Miłość przenika nasze ciało. Płynie do ludzi, do całego stworzenia – doroślin i zwierząt, do wszystkiego, co nas otacza. Nie musimy się zmusz-ać, by kogoś kochać. Ta miłość po prostu jest. Miłości tej dotycząsłowa, które czytamy w 1 Liście św. Jana: „Bóg jest miłością: kto trwaw miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1 J 4,16). Jest to Boskamiłość. Ale miłość ta płynie nie tylko do Boga, ale także do ludzi.

Choć eros, philia i agape są tak różne, to jednak stanowią całość.Agape czerpie z miłości pożądliwej i przyjacielskiej, a eros i philia po-trzebują zawsze czegoś z Boskiego źródła niewyczerpanej miłości,która płynie do nas od Boga.

Miłość do Boga i miłości do ludzi nie są przeciwieństwami. Niemuszę wybierać, czy będę kochać Boga, czy ludzi. Raczej jest tak, żekocham Boga tylko wtedy, gdy kocham także ludzi, i odwrotnie: gdynaprawdę kocham jakiegoś człowieka, głębia tej miłości pozwala midoświadczać także miłości do Boga, który sam na wieki potrafi spełniaćmoją najgłębszą tęsknotę za miłością. Jest to doświadczenie, któretakże życiu codziennemu nadaje nowy blask.

25/28

Jak mogę uciec od banalnościi rutyny swojego życia?

Dla mnie istnieją dwa sposoby ucieczki przed banalnością i rutynążycia. Pierwszy z nich polega na stworzeniu przestrzennego dystansudo codzienności. Mogę się wtedy wycofać w ciszę. Mogę siąść w ciszy wmoim kąciku do medytacji i pomedytować. Mogę pójść do kościoła iposiedzieć tam w ciszy albo uczestniczyć we Mszy Świętej. Są to świętechwile. Święte, czyli oderwane od świata.

Święty czas należy do Boga i do mnie. Wymagania codzienności niemają wówczas nade mną żadnej władzy. Nie decydują wtedy terminyani ludzie, ani ich oczekiwania. Mogę odetchnąć i być sobą. Takieświęte miejsca i święte chwile są dla mnie konieczne, aby niepochłonęło mnie wyobcowanie, abym nie zatonął pod górą obciążeń,ale wciąż miał kontakt z moją prawdziwą naturą, która jest oderwanaod codzienności. Tam, gdzie jest moja prawdziwe Ja, tam też przebywawe mnie Bóg. On jest zawsze tym, który mnie uwalnia od rutyny życiacodziennego i od władzy innych ludzi nade mną.

Druga droga polega dla mnie na tym, by zgodzić się na rutynę ibanalność mojego codziennego życia oraz odkrywać wyjątkowycharakter w tym, co pozornie normalne. Mój dzień najczęściej prze-biega w ten sam sposób: wstaję zawsze o tej samej porze i wykonuję tęsamą pracę, a nie zawsze jest ona interesująca. Jednak jeśli zaakcep-tuję przeciętność mojego codziennego życia, będzie ono dla mnieważnym polem ćwiczeń duchowych, ponieważ wprawiam się wtedy w

26/28

wierności – wierności sobie samemu, ludziom i Bogu. Wprawiam się wbezinteresowności, poświęcając się dla tej pracy i dla ludzi, przyktórych jestem dzisiaj obecny. Wtedy codzienność nie będzie pusta, alestanie się miejscem, w którym będę się ćwiczył w mojej miłości i jąurzeczywistniał. Wtedy również będę wciąż doświadczał spotkań, któremnie uszczęśliwiają. I nagle pustka się wypełni, banalność stanie sięświętością, a rutyna zostanie przełamana przez Boskie niespodzianki,w których do mojego życia codziennego wkroczą niedostępne elementyBoskiej miłości.

27/28

@Created by PDF to ePub

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Bookarnia Online.