Jadwiga Kiwerska: Przyszłość NATO - trudne decyzje

7/28/2019 Jadwiga Kiwerska: Przyszo NATO - trudne decyzje

1/76

INSTYTUT ZACHODNI

WEST-INSTITUT

INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

NR 5(I)

Przyszo NATO- trudne decyzje

Jadwiga Kiwerska

IZP

oli

cyPape

rs

Jak zmienio si NATO w okresie pozimnowojennym?

Jaki wpyw na jego funkcjonowanie miaa rewolucja Busha?

Przed jakimi wyzwaniami Sojusz stoi obecnie?

Czy NATO powinno by wiatowym andarmem? Czy wobec

trudnoci, z jakimi boryka si w Afganistanie, powinno angao-

wa si out of area?

Czy w wiecie zrnicowanych i silnie ze sob konkurujcych

potg, wielkich zagroe i wyzwa, niektrych o charakterze

i skali dotychczas nieznanych sojusz pastw euroatlantyckich

moe dziaa niezalenie od innych wiatowych centrw siy?

Jaki ksztat powinny przyj stosunki NATO-Rosja?

Jak przywrci Sojuszowi wiarygodno i sens istnienia?


2/76

IZ Policy Papers

W serii ukazay si:

Nr 1(I)Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949.

Nr 2 (I)Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego.Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008.

Nr 3(I)Midzynarodowa solidarno.Operacje pokojowe ONZ - NATO - UE.

Nr 4 (I)Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009):

problemy i wyzwania.

W przygotowaniu:


3/76

Przyszo NATO- trudne decyzje

Jadwiga Kiwerska

INSTYTUT ZACHODNI


4/76

IZ Policy Papers nr 5(I)

Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna)Piotr CichockiMarta Gtz

Hanna RanekEwa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni

Pozna 2009 (wersja elektroniczna)Pozna 2010 (wersja drukowana)

INSTYTUT ZACHODNI61-854 Pozna, ul. Mostowa 27tel. 61 852 76 91tel 61 852 28 54 (wydawnictwo)fax 61 852 49 05e-mail: [email protected]

www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-21-9

SOWA Sp. z o.o.ul Hrubieszowska 6a01-209 Warszawa

Seria wydawnicza:

Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne:Koncepcja graczna:

Wydawca:

Druk:


5/76

Wstp ............................................................................................... 7

NATO po zimnej wojnie................................................................... 9

Transformacja strukturalna i wojskowa ........................................... 19

Wyzwanie dla relacji transatlantyckich ........................................... 25

NATO w dziaaniu ......................................................................... 31

Sojusz i wojna z terroryzmem ......................................................... 41

Bilans po rewolucji Busha ............................................................ 50Nowy gos Ameryki ........................................................................ 54

Zadania i perspektywy .................................................................... 59

Spis treci

I.

II.

III.

IV.

V.

VI.VII.

VIII.


6/76


7/76

7IZ Policy Papers 5(I) www.iz.poznan.pl

WSTP

Przedmiotem analizy jest kondycja Paktu Pnocnoatlantyckiego, ktrypo zakoczeniu zimnej wojny znalaz si w nowej sytuacji geopolitycznej.

Z jednej strony pozbawiony zosta komunistycznego wroga, z drugiej za sta-n wobec rosncych aspiracji i ambicji swoich europejskich czonkw. Musiate zmierzy si z nowymi wyzwaniami i zagroeniami. Wrd nich znalazysi konikty regionalne, np. na Bakanach, ale te zagroenia o charakterzeglobalnym, jak przede wszystkim terroryzm. Sojusz poddany zosta takezawirowaniom i wewntrznym koniktom, ktre doprowadziy do osabieniajego znaczenia i spoistoci. Taki by efekt m.in. kryzysu wywoanego doktrynBusha oraz interwencj zbrojn w Iraku, wobec ktrej zdecydowany sprzeciwzgosia cz pastw czonkowskich NATO. Osabio to pozycj i rol StanwZjednoczonych, dotd niekwestionowanego lidera Paktu i kreatora sytuacji

midzynarodowej. Z kolei komplikujca si sytuacja militarna w Afganistanie,gdzie NATO prowadzio akcj zbrojn, podwayo jego skuteczno i wiary-godno. Dlatego jedno z gwnych wyzwa, jakie stano przed przywdcamipastw wsplnoty transatlantyckiej, dotyczy koniecznoci przywrcenia Soju-szowi wiarygodnoci i sensu istnienia. Przedmiotem gbokiej reeksji musiby nastpujca kwestia: czy NATO, istniejce ju ponad 60 lat, pozostajenadal fundamentaln struktur polityczno-wojskow gwarantujc bezpie-czestwo i stabilizacj w Europie jak byo to przez minione dziesiciolecia.W jakim stopniu Pakt powinien by elementem i czynnikiem bezpieczestwaw skali globalnej czego wymagaj wyzwania wspczesnoci? Czy w obecnychwarunkach i wobec nowych zagroe NATO moe jeszcze skutecznie dzia-a, by wiarygodnym aliansem? Wreszcie, czy wskutek narastajcych rnicmidzy pastwami czonkowskimi, osabienia wewntrznej solidarnocii zmiennych oczekiwa nie staje si ono z wolna jedynie fasad?

Takie pytania naley postawi, zanim przystpi si do opracowania nowejdoktryny strategicznej Sojuszu. Ta z kolei musi rozstrzygn kilka zasadni-czych kwestii, wanych dla zdynamizowania NATO i wyprowadzenia goz krytycznego punktu. Przede wszystkim naley przeprowadzi rzetelni wnikliw ocen sytuacji midzynarodowej po to, aby realistycznie zdeniowazagroenia i wyzwania, na nowo okreli zadania i cele Sojuszu. Istota pro-blemu polega bowiem na tym, e trzeba znale dla NATO tej do niedawnanajbardziej skutecznej organizacji obronnej w wiecie uzasadnienie dla jejistnienia. W katalogu wyzwa stojcych przed Sojuszem bdzie musia zna-le si terroryzm, ale te bezpieczestwo energetyczne, kwestie zagroenianuklearnego oraz kontroli zbroje.

Okreli naley te zakres terytorialny aktywnoci NATO: czy ma onopozosta organizacj obronn, dziaajc na obszarze euroatlantyckim, czyraczej obecnie ma by czynnikiem bezpieczestwa zbiorowego z rozwinitymimoliwociami interwencyjnymi w rnych regionach wiata rodzajem wia-

towego andarma. Niewtpliwie te trzeba zdeniowa na nowo charakter


8/76

IZ Policy Papers nr 5(I) www.iz.poznan.pl8

Jadwiga Kiwerska

wewntrznych relacji w NATO, stara si przywrci solidarno i wzajemnlojalno w ukadzie transatlantyckim, stanowicym lar i si Sojuszu.

Do rozstrzygnicia pozostaje rwnie problem dalszego rozszerzeniaNATO. W jakim stopniu przyjmowanie nowych czonkw oznacza wzmoc-

nienie Sojuszu, w jakiej za mierze moe prowadzi do osabienia spoistocii zachwiania skutecznoci jego dziaania? A moe naley z infrastrukturNATO wyj poza obszar transatlantycki i stara si powiza j z innymiregionami wiata?

Problemem pozostaje Rosja, ktra z perspektywy niektrych czonkwstanowi nadal zagroenie, dla innych za jest podanym i niezbdnym part-nerem w tworzeniu nowej architektury bezpieczestwa. Sytuacja w wiecie,bezpieczestwo europejskie, ale te wyzwania wspczesnoci wymagajjasnego okrelenia stosunkw z Rosj, ktra coraz wyraniej artykuujeswoje quasi-imperialne aspiracje. Z drugiej strony nie uda si zbudowa bez-

pieczestwa transatlantyckiego przeciwko Moskwie lub w opozycji do niej.Trzeba zatem znale rozwizanie dla trudnego dylematu Rosji i jej miejscaw porzdku midzynarodowym.

Wreszcie konieczne bdzie wypracowanie metod i rodkw, dostosowaniesi i moliwoci militarnych do zada i zobowiza. Chodzi bowiem o to, abyNATO mogo by eksporterem bezpieczestwa i stabilizacji, ale te sprawdzaosi na polu bitwy i potrao funkcjonowa skutecznie w logice wojny.

Pozna, w maju 2009 r.


9/76

IZ Policy Papers 5(I) www.iz.poznan.pl 9

Przyszo NATO trudne decyzje

I. NATO PO ZIMNEJ WOJNIE

Przeomowych i trudnych chwil w swoich ponadszedziesicioletnich dzie-jach NATO miao ju kilka. Najczciej wizay si one z koniecznoci przefor-

muowania lub okrelenia na nowo celw oraz zada tego aliansu wolnych i demo-kratycznych pastw. Gdy powoywano NATO w 1949 r., wojska radzieckie staynad ab w podzielonych Niemczech i powszechnie uwaano, e Moskwa jestw stanie podbi Europ Zachodni. Sojusz z jednej strony stanowi wic na-rzdzie polityki odstraszania i zabezpieczenia przed grob ekspansji ZwizkuRadzieckiego, z drugiej za instrument porzdku midzynarodowego opartegona amerykaskiej dominacji, czyli tzw. Pax Americana. Stopniowo konkre-tyzowano gwne zaoenia i funkcje NATO. Po pierwsze jego celem byopowstrzymywanie radzieckiego zagroenia i utrzymywanie istniejcego statusquow Europie. Po drugie chodzio o zwizanie Niemiec ze wiatem demo-kratycznym, co miao uchroni przed odrodzeniem si agresywnych tendencjiw niemieckiej polityce zagranicznej. Wreszcie po trzecie dono do silnegozakotwiczenia Stanw Zjednoczonych na kontynencie europejskim w przekona-niu, e obecno Amerykanw jest gwarantem bezpieczestwa Europy Zachod-niej. Lord Hastings Lionel Ismay, pierwszy sekretarz generalny NATO uj te za-dania w zgrabn formu: keep Russians out, Germans down and Americans in.

Upadek komunizmu w Europie Wschodniej, rozpad Zwizku Radzieckiegoi zjednoczenie Niemiec na pocztku lat dziewidziesitych ubiegego stu-lecia zachwiay fundamentami, na ktrych zbudowano NATO. Nie byo juradzieckiego zagroenia, a zjednoczone Niemcy, zwizane silnie ze wiatem de-mokracji, skupiy sw energi na przezwycianiu problemw unikacyjnychoraz procesie integracji europejskiej. Utrata przez Sojusz pierwotnych celwpostawia wic pod znakiem zapytania zasadno jego dalszego trwania. PrzezEurop i Ameryk przetoczya si dyskusja nad sensem dalszego utrzymywaniaNATO. Podstawowe pytanie dotyczyo tego, czy organizacja utworzona dlaochrony zachodnioeuropejskich pastw przed atakiem radzieckim nie jestju anachronizmem. Zastanawiano si, jakiemu uytecznemu celowi suwojska amerykaskie w jednoczcej si Europie Zachodniej, skaniajcej siku wasnej, niezalenej od USA obronie. Rozstrzygnicia wymaga problem,czy moliwe jest przystosowanie Sojuszu do nowej sytuacji midzynarodoweji nowych wyzwa. Ale te pytano, czy przeksztacone NATO znajdzie odpo-wiednie miejsce w amerykaskiej strategii i wrd jej priorytetw.

Amerykascy zwolennicy uznania NATO za przeytek stawiali tez, ePakt Pnocnoatlantycki przesta by potrzebny, poniewa zarwno Rosja,jak i Niemcy zmieniy si na tyle, e adne z nich nie stanowi ju zagroeniadla pokoju w Europie. Ich zdaniem Sojusz odnosi si do zupenie innej eryi realizowa zadania obecnie ju nieaktualne. Najczciej odwoywano si doargumentw ekonomicznych dowodzc, e NATO jest zbyt kosztown inwe-stycj, aby oy na ni bez specjalnego uzasadnienia. Z kolei konserwatywni

analitycy z Cato Institutetwierdzili, e interesy USA i Europy rozchodz si


10/76


Jadwiga Kiwerska

i dlatego Waszyngton powinien nie tylko wycofa si z kontynentu, ale te za-chci Europ Zachodni, by wzia na siebie pen odpowiedzialno za swebezpieczestwo. W najlepszym interesie USA i Europy jest to, by przestarzaySojusz zastpi systemem bezpieczestwa odpowiednim dla ery pozimnowo-

jennej. Jego gwnym elementem powinna by Unia Zachodnioeuropejska,ktra znacznie lepiej ni Pakt Pnocnoatlantycki poradzi sobie z regionalnymii lokalnymi koniktami, targajcymi Europ po zakoczeniu zimnej wojny1.Podkrelano, e aczkolwiek koniec zalenoci wojskowej Europy Zachodniejod Stanw Zjednoczonych bdzie rwnoznaczny z ograniczeniem wpywwamerykaskich na kontynencie europejskim, to jednak korzyci przewastraty. Amerykaski podatnik nie bdzie musia inwestowa w obron Europy,w sytuacji, gdy nie jest to ju tak wane dla jego bezpieczestwa2.

Na amach poczytnych dziennikw, a take w publikacjach naukowychdowodzono, e Sojusz nie jest w stanie odpowiedzie na zagroenia i potrzeby

wspczesnej Europy. Irving Kristol, czoowy przedstawiciel neokonserwa-tywnego skrzyda w Partii Republikaskiej w opublikowanym na amachWashington Times artykule pod znamiennym tytuem Who Now Caresabout NATO? pisa, e ani Sojusz, ani USA nie s w istocie rzeczy gotowe dodziaania. I nawet gdyby Rosja zagarna Ukrain, to Zachd ograniczybysi do nic nie znaczcych gestw spektakularnych lub penych oburzenia ko-mentarzy prasowych. Dlatego nie ma co udawa, e NATO jest potrzebne.() Konglomerat 16 krajw nie jest w stanie zgodzi si co do tego, jaka maby nowa misja Sojuszu. Pozwlmy mu odej w zapomnienie twierdziten amerykaski analityk3.

Poza moliwociami Paktu znalazy si, zdaniem jego przeciwnikw, takkluczowe zadania, jak pomoc w transformacji pastw wschodnioeuropej-skich, udzielenie tym krajom gwarancji bezpieczestwa czy przeciwdziaaniekoniktom na peryferiach Europy. S to wyzwania, ktrym znacznie lepiej odSojuszu sprostaj wycznie europejskie organizacje. Argumentowano, e towanie Unia Europejska moe w przyszoci stworzy doskonae ramy dlaniemieckiego zaangaowania w Europie rodkowo-Wschodniej, podobnie jakbdzie kotwic utrzymujc Niemcy na Zachodzie4.

Najtragiczniejszy konikt w Europie okresu pozimnowojennego wojnana Bakanach i obserwowana przez dugi czas nieudolno NATO w Boni

i Hercegowinie czsto by przywoywany przez tych, ktrzy kwestionowalisens dalszego istnienia Sojuszu. Znaczyo to, ich zdaniem, e wsplnotatransatlantycka utracia sw wiarygodno. Struktura dobrze suca Europiew czasie zimnej wojny, skutecznie bronica przed radzieckim zagroeniem,okazaa si nieprzydatna do rozwizywania obecnych problemw, a szczeglnie

1 T. G. C a r p e n t e r, Conicting Agenda and the Future of NATO, The Journal of StrategicStudies December 1994, nr 4, s. 160, 161.

2 Ch. W. K e y n e s,America without the Cold War, Foreign Policy Spring 1990, nr 78, s. 19.3 I. K r i s t o l, Who Now Cares about NATO, The Washington Times z 6.02.1995.4 J. K u r t h,Americas Grand Strategy. A Pattern of History, The National Interest Spring 1996,

nr 4, s. 134.


11/76



nie zdoaa przeciwstawi si popadaniu pastw pokomunistycznych w chaosi krwawe konikty etniczne.

Trudno byo odmwi susznoci niektrym argumentom, przytaczanymprzez przeciwnikw NATO. Zwaszcza retoryczne mogo wydawa si pytanie,

po co Sojusz ma nadal trwa, jeli nie potra rozwiza koniktu w Boni.Tymczasem wanie wydarzenia na Bakanach dostarczyy argumentwzwolennikom utrzymania Sojuszu i to zarwno w Ameryce, jak i Europie.Dla nich lekcja wycignita z tragedii w byej Jugosawii nie miaa polega nalikwidacji NATO, ale na rozwoju jego zdolnoci do walki z takimi waniesiami, ktrych dziaania doprowadziy do tragedii na Bakanach. W tensposb zostaa sformuowana wana misja dla Sojuszu w nowych czasach,uzasadniajca jego dalsze trwanie zapobieganie kryzysom, reagowanie nanie oraz podejmowanie prb ich rozwizywania.

Tak wic w rzeczywistoci istota sporu toczonego po obu stronach

Atlantyku sprowadzona zostaa do kwestii dostosowania Paktu do nowych,pozimnowojennych czasw. Aczkolwiek zmieniy si uwarunkowania i mi-dzynarodowe otoczenie, w jakim dziaa Sojusz, jednak nie zniky jego gw-ne zadania, najwyej zmianie uleg ich kontekst. Nadal aktualne pozostaynajwaniejsze cele: rwnowaenie potencjalnych zagroe militarnych orazformuowanie strategii obronnej. Innymi sowy NATO zdaniem rzecznikwjego utrzymania pozostao sprawdzon gwarancj bezpieczestwa w nadalniepewnych czasach.

Ta niepewno na przykad co do przyszoci Rosji bya jednym z czynni-kw, ktre brano wwczas pod uwag, opowiadajc si za utrzymaniem Paktu.

Rosja pozostaa najwiksz potg wojskow na kontynencie i utrzymywa-nie NATO-wskiej przeciwwagi w Europie nie wydawao si na pocztku latdziewidziesitych bezzasadne. Stanowia ona form asekuracji przeciwkopesymistycznym prognozom, jeli Rosja bdzie poda drog wewntrznychreform, poszanowania niezalenoci ssiadw i wsppracy z Zachodem, toNATO (...) bdzie ewoluowa (...). Jeli za reformy zawiod, NATO bdzieistnie nadal dla zapewnienia sojusznikom zbiorowej obrony twierdziWilliam Perry, szef Pentagonu5.

Take nowe problemy, jakie pojawiy si w Europie po 1989 r., spowodo-way, e wsplna obrona pozostaa bardzo wanym celem NATO. Wprawdzie

konikty etniczno-narodowe, rozgrywajce si gdzie na obrzeach konty-nentu, nie wpyway bezporednio na bezpieczestwo pastw czonkowskichSojuszu, jednak wywoany przez nie stopie zagroenia zalea bardziej nikiedykolwiek od geogracznej odlegoci NATO od rejonu ich wystpowania zauwaali analitycy6. Zagroenia mogy nadej te z innych kierunkw.Dowiadczenia pierwszej wojny w Zatoce Perskiej dostarczyy rzecznikomdalszego istnienia NATO kolejnych argumentw. Wedle nich koniecznoci

5 Wywiad dla Polityki z 12.08.1995.6 J. B. S p e r o, F. U m b a c h, NATOs Security Challenge to the East and the American-German

Geo-Strategic Partnership in Europe, Kln 1994, s. 18.


12/76


Jadwiga Kiwerska

byo utrzymanie zdolnoci przeprowadzenia operacji poza obszarem obej-mujcym terytoria czonkw Sojuszu (out of area) i moliwoci zbiorowegopodejmowania decyzji. Zapewnia je jedynie Pakt Pnocnoatlantycki zesprawnymi organami i strukturami dowodzenia.

Obok argumentacji, ktra odwoywaa si do tradycyjnych funkcji PaktuPnocnoatlantyckiego jako sojuszu wojskowego, w dyskusji podnoszonorwnie kwestie polityczne. NATO byo nadal struktur polityczno-woj-skow i jego rola ju w okresie zimnej wojny nie sprowadzaa si jedynie dowojskowego powstrzymywania i odstraszania. Wanie w sferze politycznejSojusz wnis do dziejw Europy cenny wkad. By to zwaszcza sukcesw zakresie harmonizowania stosunkw midzy jego czonkami. Udao si tow duej mierze dziki nasyceniu relacji midzy czonkami Sojuszu pewnymidealizmem amerykaskim i duchem wsppracy, zasadami, ktre w takiejpostaci nie byy wczeniej znane w Europie. Vaclav Havel, wypowiadajc si

w tej kwestii, stwierdzi w stylu charakterystycznym dla wielkiego intelektu-alisty, e NATO wnioso ducha umiowania wolnoci, ducha solidarnoci,ducha woli wsplnej obrony wsplnego bogactwa kulturalnego, ducha (...)sojuszu moralnego7. Poprzez forsowanie dialogu i wytwarzanie poczuciaistnienia wsplnych celw budowano stabilne relacje midzy pastwamiczonkowskimi, w ramach ktrych mona byo rozwizywa rne problemypolityczne. Pozwolio to midzy innymi pacykowa kwesti niemieck po-przez stworzenie bezpiecznych ram dla odbudowy siy militarnej Niemiec,a take dziaa na rzecz umocnienia demokracji w Portugalii i Hiszpanii czy tetonowa spr midzy Turcj a Grecj drog wymuszania negocjacji. Ale przede

wszystkim to dziki NATO powstaa wsplnota transatlantycka jedyny wswoim rodzaju zinstytucjonalizowany ukad stosunkw midzy Ameryk aEurop Zachodni oparty na wsplnych wartociach. Ukad ten dysponowawyprbowanym mechanizmem zbiorowego podejmowania decyzji i tam, gdziebyo to niezbdne, wsplnego uycia si zbrojnych.

Te wartoci i zdobycze Sojuszu zdaniem jego obrocw byy wanerwnie w okresie pozimnowojennym. Twierdzono, e NATO moe suynadal jako podstawowe, transatlantyckie forum dla konsultacji i wsppracyw zakresie bezpieczestwa. Moe stanowi cz strategii tworzenia midzy-narodowych powiza opartych na wsplnych wartociach oraz interesach,

jednakowych zasadach politycznych i gospodarczych, wsplnej polityceobronnej. Ze wzgldu na pojawiajce si tendencje do renacjonalizacji politykiobronnej niektrych pastw czonkowskich Sojuszu nie zmniejszya si jegorola zabezpieczajca. Chodzi o to, aby poszczeglne pastwa sojusznicze niepoday odrbn drog. Przywoywano przykad Niemiec i podkrelano, ewielu ssiadw Niemiec czuje si pewniej w sytuacji, gdy niemieckie siyzbrojne s cile zwizane z NATO8. Alternatyw dla Paktu Pnocnoatlan-

7 Z przemwienia V. Havla, wygoszonego na Uniwersytecie Warszawskim, cyt. za: GazetaWyborcza z 11.03.1998.

8 M. A l b r i g h t, Enlarging NATO. Why Bigger is Belter, The Economist z 15.02.1997.


13/76



tyckiego byby powrt do dawnych europejskich rywalizacji i wani. Ponownieprzywoywano argumenty historyczne. Tu po zakoczeniu I wojny wiatowejamerykascy politycy z trudem dopuszczali myl, e po dwudziestu latachwybuchnie nastpny krwawy konikt w Europie. Czy podobnie teraz py-

ta R. L. Russell moemy by pewni, e nie bdzie w przyszoci zmagao hegemoni w Europie. Czy wobec tego moemy zlikwidowa NATO.A moe rozwizanie NATO zasieje ziarno takiej rywalizacji?. Zudze codo tego nie mia Zbigniew Brzeziski. Jego zdaniem Europa bez NATO nietylko straciaby ochron, lecz prawie natychmiast ulegaby politycznemurozczonkowaniu9.

W takim te kontekcie rozpatrywany by udzia Stanw Zjednoczonychw Sojuszu Atlantyckim. Rzecznicy NATO dostrzegali fakt, e jest on jedy-n strukturaln instytucj, ktra czy Ameryk z Europ. Utrzymanie tejorganizacji ma kluczowe znaczenie dla przetrwania wizi europejsko-ame-

rykaskich. Z jednej strony Pakt umoliwia prezentowanie w Europie prio-rytetw amerykaskiej polityki i gwarantuje utrzymanie wpyww USA nakontynencie. Z drugiej za strony Sojusz jest mechanizmem umoliwiajcymudzielenie ewentualnej pomocy Europie przez Stany Zjednoczone w przy-padku zagroenia jej bezpieczestwa. Dlatego opowiadano si za obecnociamerykaskich wojsk na kontynencie, dostrzegajc w tym wany czynniksucy interesom nie tylko europejskich sojusznikw, ale i samych StanwZjednoczonych10.

Pomijajc aspekt militarny, USA odgryway rwnie rol rwnowanikawpyww pozostaych pastw europejskich. Bez Stanw Zjednoczonych,

Sojusz byby zdominowany przez Niemcy. A to moe by ocenione jakozagroenie zarwno przez pastwa wschodnioeuropejskie, jak i Rosj.Poza tym obecno Ameryki w NATO stanowi rwnowaenie wpywwRosji, bez wzgldu na to, czy uznajemy istnienie zagroenia z tej strony twierdzili amerykascy eksperci11. Alternatyw wycofania Stanw Zjed-noczonych z Paktu Pnocnoatlantyckiego byoby nie tylko podwaeniesamej jego istoty, ale te przejcie kontroli w Europie przez silne Niemcy,a moe Rosj. Bez Ameryki zakotwiczonej w NATO ani Wielka Brytania,ani Francja nie bd w stanie utrzyma rwnowagi w Europie Zachod-niej. Niemcy mog ulec pokusie nacjonalizmu, a Rosji moe zabrakn

konkurenta o wiatowym wymiarze. Bdzie to zgubne take dla intereswamerykaskich12.

9 R. L. R u s s e l l, The American National Interest in Europe, Strategic Review Summer 1995,nr 3, s. 46; Z. B r z e z i s k i, Wielka szachownica. Gwne cele polityki amerykaskiej,Warszawa 1998, s. 94.

10 Zob. S. R. S l o a n, Trends and Transitions in U.S.-European Security Cooperation, Ebenhausen1994, s. 32.

11 D. M. A b s h i r e, R. R. B u r t, R. J. W o o l s e y, The Atlantic Alliance Transformed, Washington1992, s. 14.

12 M. B r e n n e r, P. W i l l i a m s, The United States and European Security in the 1990s, w:C. McInnes (ed.), Strategy in the New Europe, London 1992, s. 150; take H. K i s s i n g er ,Dyplomacja, Warszawa 1996, s. 94.


14/76


Jadwiga Kiwerska

Ponadto Sojusz Atlantycki, reprezentujc atrakcyjny model stosunkwmidzynarodowych, sta si magnesem dla nowych demokracji w Europie,co w przekonaniu jego amerykaskich zwolennikw wiadczyo dobitnieo znaczeniu tej organizacji. Jeli NATO ma jak misj do spenienia pisa

George Soros to powinna ni by projekcja jego siy i wpyww do regionurodkowej i Wschodniej Europy w celu budowy otwartego spoeczestwai demokracji. Nowym zadaniem Sojuszu byoby zatem wspieranie i umacnia-nie demokracji w Europie rodkowej i Wschodniej. Poniewa bezpieczestwoEuropy Zachodniej zaley w przyszoci od tego, czy uda si wprowadzi reguypokojowego wspycia do koncepcji polityki pastw dawnego Ukadu War-szawskiego, zrozumiaa jest konieczno eksportu stabilizacji na wschd.NATO nie jest przeytkiem pisaa Flora Lewis. Ma obecnie znaczniewiksze zadanie, ni kiedykolwiek: rozprzestrzenia na ca Europ poczuciebezpieczestwa i wskazywa na bezsensowno wojny. Zrobi to tylko organi-

zacja, a nie pobone yczenie13.Gdyby wic podj prb sparafrazowania sentencji lorda Ismaya, to w myl

argumentacji rzecznikw utrzymania NATO zadania dla Sojuszu w okresiepozimnowojennym naleao okreli nastpujco: wpuci wschodnich Euro-pejczykw do rodka, powiza wszystkich Europejczykw razem, utrzymaobecno Amerykanw w Europie.

Z ide rozszerzenia NATO na obszar lecy kiedy poza elazn kurty-n zwizana bya koncepcja uczynienia z Sojuszu wanego elementu nowejarchitektury bezpieczestwa europejskiego. Chodzio nie tylko o utrzymanieistnienia NATO w erze pozimnowojennej, ale te o wzmocnienie jego roli w

taki sposb, aby sta si punktem cikoci nowego systemu bezpieczestwaeuropejskiego. Bdc fundamentem historycznego pojednania niektrychnarodw europejskich, zwaszcza Francuzw i Niemcw, Sojusz mg w nowejkonstelacji midzynarodowej kontynuowa na arenie europejskiej t misjwobec innych spoecznoci Europy, np. wobec Polakw i Niemcw. Stanowicnajlepsz ochron przed szantaem militarnym z jakiejkolwiek strony, NATOmogo nadal suy bezpieczestwu oglnoeuropejskiemu.

Takie widzenie przyszoci NATO prezentowaa administracja Geor-gea H. W. Busha, zainteresowana utrzymaniem wpyww amerykaskichw Europie. Z perspektywy Waszyngtonu Sojusz okaza si niezwykle korzystn

paszczyzn wsppracy transatlantyckiej w zakresie obrony i bezpieczestwa.By rwnie najlepszym sposobem zabezpieczenia amerykaskich interesww Europie. Przedstawiciele administracji republikaskiej podkrelali przyrnych okazjach, e bez Sojuszu trudno byoby utrzyma dominujc rolAmeryki na kontynencie europejskim. Std te deklarowano, e podstawamerykaskiego zaangaowania w Starym wiecie bdzie NATO. Nie ulega-o wtpliwoci, e organizacja, ktra sprawdzia si w okresie zimnej wojny,zachowaa swe znaczenie i warto take w nowej erze. Nawet jeli zniknie

13 F. L e w i s, NATO Edges Security Eastward, International Herald Tribune z 31.06.1993.


15/76



radzieckie niebezpieczestwo twierdzili przedstawiciele ekipy Busha senio-ra to jednak NATO bdzie potrzebne na wypadek innych zagroe, w tymgwnie wojen i koniktw lokalnych. Podnoszono nie tylko kwesti wojny naBakanach, ale te potencjalnego niebezpieczestwa docierajcego do Europy

Zachodniej z tzw. poudniowej anki: Bliskiego Wschodu i pnocnej Afryki.Z tej perspektywy Sojusz mia te stanowi podstaw globalnych zobowizaUSA14.

Ju za prezydentury Busha, zanim jeszcze pastwa Europy rodkowo--Wschodniej zgosiy swj akces do NATO, oceniono, e Sojusz moe odgry-wa wan rol w przyciganiu nowych demokracji w orbit jego wpyww.Zwaszcza jeli zway, e pomylna transformacja pastw Europy Wschodnieji rodkowej uznana zostaa za jeden z priorytetw polityki administracji Busha.W grudniu 1989 r. sekretarz stanu James Baker powiedzia w Berliskim KlubiePrasy, e NATO moe oferowa wizj wsppracy, nie przymusu, otwartych

granic, a nie elaznej kurtyny. Pojednanie dawnych wrogw, ktre dokonaosi pod parasolem NATO-wskiego bezpieczestwa, teraz moe dokona siwobec narodw Europy Wschodniej, ktrym oferuje si nowy model stosun-kw midzynarodowych15.

W tym kontekcie dostrzegano te rol NATO jako elementu nowegoeuropejskiego systemu bezpieczestwa. Przedstawiciele republikaskiejadministracji skaniali si ku opinii, e istniejce struktury bezpieczestwa,zwaszcza Pakt Pnocnoatlantycki, ale te i KBWE, powinny pozosta klu-czowymi instrumentami nowej architektury bezpieczestwa w Europie,obejmujcej obszar od Vancouver a do Wadywostoku. Znaczenie NATO

polega bowiem gwnie na tym, e jest to jedyna organizacja wojskowo-po-lityczna czca Stany Zjednoczone z Europ i tym samym moe najlepiejsuy wszelkim inicjatywom dziaajcym na rzecz umocnienia bezpiecze-stwa europejskiego. NATO stanie si forum, gdzie moliwe bdzie wsplnenegocjowanie, wprowadzanie i realizowanie porozumie midzy Wschodema Zachodem przewidywa Baker. Elementem tej nowej misji Sojuszu byy zdaniem amerykaskiego sekretarza stanu na przykad porozumienia do-tyczce rozbrojenia i ograniczenia zbroje, wpywajce najsilniej na trwaobezpieczestwa Europy. Przyjmujc, i NATO bdzie odgrywao zasadnicz,niemale fundamentaln rol w umacnianiu bezpieczestwa europejskiego,

automatycznie zakadano, e centralne miejsce w tym procesie zajm StanyZjednoczone16.

Z kolei ekipa Williama J. Clintona, poddana pocztkowo presji priorytetwgospodarczych i spoecznych, uznaa polityk zagraniczn za drugorzdne poledziaa. Skutkiem tego byo odsunicie problemw Sojuszu Atlantyckiego naplan dalszy. Wynikao to te z przewiadczenia, obecnego w wiadomoci nie-

14 M. D. M i l l e t, The Future U.S. Military Presence in Europe. Managing USEUCOMs Com-mand Structure after the Cold War, Santa Monica 1992, s. 29.

15 Przedruk: J. A. B a k e r, Upheaval in the East, The New York Times z 13.12.1989.16 Current Policy, No 1233, U.S. Department of State, Bureau of Public Affairs.


16/76


Jadwiga Kiwerska

ktrych przedstawicieli pokolenia Billa Clintona, e Pakt Pnocnoatlantyckijest typowym wytworem zimnej wojny i po znikniciu zagroenia radzieckiegojego rola ulega minimalizacji. Przywizanie demokratycznej administracji doidei multilateralizmu sytuowao NATO w rzdzie innych organizacji midzy-

narodowych: ONZ, KBWE lub ksztatujcej si Unii Europejskiej, podwaajcwyjtkowy charakter Sojuszu17.

Tymczasem przemiany w Europie Wschodniej po 1989 r., a zwaszczanarastajcy kryzys na Bakanach, rodziy konsekwencje odczuwalne takedla zachodnich demokracji. Struktury europejskie wydaway si niezdolnedo uporania si z nowymi zagroeniami. Take ONZ okazaa si bezsilna wnowej sytuacji. Rodzio to potrzeb zdeniowania raz jeszcze misji NATO,jedynej jak wwczas podkrelano skutecznej organizacji wojskowej. Aleliderzy Sojuszu zarwno w Stanach Zjednoczonych, jak i Europie nie wykazaliodpowiadajcej potrzebom chwili determinacji.

Natomiast liczni eksperci i doradcy, zainteresowani utrzymaniem amery-kaskiego zaangaowania w wiecie, przestrzegali przed niebezpieczestwemrozkadu Sojuszu i tym samym osabienia roli USA na arenie midzynaro-dowej. Apelowano o podjcie wysiku na rzecz adaptacji NATO do nowychwarunkw, przeksztacenia Sojuszu w skuteczny instrument polityczno--wojskowy take w erze pozimnowojennej. Albo NATO jest rozwizaniem,albo jest niczym twierdzi William Pfaff w kontekcie kryzysu na Baka-nach. Obecnie jego czonkowie, chcc unikn ryzyka, powstrzymuj siod dziaania. Jeli jednak Sojusz si nie zmieni i nie podejmie dziaania, tozginie dowodzi amerykaski publicysta18. Nie mniej krytyczny by Henry

Kissinger, ktry postpujcy rozkad Sojuszu Atlantyckiego uzna za najbar-dziej niepokojcy aspekt amerykaskiej polityki zagranicznej. Dzi mamydo czynienia z upadkiem NATO nie poprzedzonym jakkolwiek debatpubliczn w wyniku czego ju wkrtce pozostanie z niego pusty dwik pisa w 1994 r.19 Bez wzgldu na to, czy wysuwane zarzuty byy w peni uzasad-nione, a obawy suszne, chodzio o spraw zasadnicz przetrwanie SojuszuAtlantyckiego jako wanego elementu wicego bezpieczestwo Europy zeStanami Zjednoczonymi.

O tym samym dyskutowano na Kapitolu. Tradycyjnie Kongres USA pre-zentowa wikszy sceptycyzm wobec zobowiza Ameryki w ramach NATO,

zwaszcza e wizao si to z nansowymi obcieniami dla amerykaskiegobudetu. Niemniej jednak, gdy opieszao administracji Clintona wobecproblemu przyszoci Sojuszu grozia osabieniem midzynarodowej pozycjiWaszyngtonu, wywoywao to krytyk republikaskiej opozycji w Kongresie.Senator Richard Lugar by wrd tych, ktrzy najsilniej apelowali o koniecz-

17 Zob. szerzej: J. B. S p e r o, F. U m b a c h, NATOs Security Challenge , s. 6; S. R. S l o a n,Trends and Transition , s. 31.

18 W. P f a f f, If NATO Cant Guarantee Security in Europe, What Good is It? InternationalHerald Tribune z 30.10.1993.

19 H. A. K i s s i n g e r, Dont Allow the Atlantic to Languish Into Irrelevance, Los Angeles Times

z 10.08.1994.


17/76



no wypracowania nowej strategii transatlantyckiej oraz dostosowanie So-juszu do obecnych czasw i nowych zada. Czoowy strateg Republikanwuwaa, e jest to warunek utrzymania dotychczasowej pozycji i roli USA naarenie europejskiej. Jeli NATO nie uda si rozwiza problemw dotyka-

jcych mocarstw europejskich, to bd one staray si znale rozwizaniew innych sojuszach lub samodzielnie20.

Podobne obawy formuowali eksperci i politycy zaproszeni do dyskusjiw amerykaskim Senacie. Przesuchania w izbie wyszej Kongresu w kwietniui maju 1995 r. potwierdzay, e znaczna cz amerykaskiej elity politycz-nej wie presti i znaczenie Stanw Zjednoczonych z istnieniem SojuszuAtlantyckiego. W wypowiedziach podkrelano, e wanie poprzez NATOstrona amerykaska moe najlepiej wpywa na ksztat i przyszo architek-tury bezpieczestwa w Europie. Sojusz tworzy te pole dla amerykaskiegoprzywdztwa w sprawach transatlantyckich. Odwoywano si rwnie do

interesw bezpieczestwa Ameryki dowodzc, e w wiecie zagroenia bro-ni masowego raenia nasz kraj nie moe by w swych wysikach izolowanyi samotny. Wprawdzie zmieniy si uwarunkowania i polityczne otoczeniedla NATO, jednak powstay nowe zagroenia, ktre powoduj, e gwnaidea Sojuszu wzajemna obrona jest nadal bardzo aktualna przekonywaamerykaskich senatorw Fred C. Ikle21.

Zwolennicy utrzymania i umocnienia roli NATO zyskali silne wsparcieze strony pastw Europy rodkowo-Wschodniej, ktre zabiegajc od poczt-ku lat dziewidziesitych o przyjcie do Sojuszu, potwierdziy jego wartoi znaczenie dla bezpieczestwa europejskiego. Wanie pod parasolem NATO

pastwa tej czci kontynentu poszukiway ochrony swoich interesw. Tymsamym wskazywano sceptykom, e NATO moe dalej suy jako instrumentwsppracy oraz podstawa pokoju i stabilizacji w Europie. A przede wszystkimmoe dziaa na rzecz przeamywania zimnowojennych podziaw w Europieoraz wzmocnienia instytucji demokratycznych w jej wschodniej czci. Byoto wyrane potwierdzenie raison detreSojuszu Atlantyckiego.

Administracja Clintona stopniowo dochodzia do wniosku, e NATOpozostaje najbardziej funkcjonalnym sojuszem obronnym demokratycznegowiata i e naley dziaa na rzecz jego umocnienia. Pakt Pnocnoatlantyckiwraz z innymi organizacjami midzynarodowymi stanowi realn si mili-

tarn i jako taki moe zapewni obron w przypadku zewntrznego zagroeniadla ktregokolwiek kraju czonkowskiego. Jest to niezwykle cenna moliwo,chociaby jako czynnik potencjalnego odstraszania, nawet gdy nie istniejefaktyczne zagroenie. Podobnie jak poszczeglne pastwa utrzymuj czynnarmi w czasie pokoju, tak i spoeczno atlantycka potrzebuje NATO przekonywa bliski doradca prezydenta Strobe Talbott, pocztkowo sceptyk,

20 R. L u g a r, NATO: Out of Area or Out of Business, U.S. Policy Information and Texts, 8.07.1993,s. 35.

21 F. C. I k l , U.S. Interest and NATOs Future, w: Zur inneramerikanischen Debate ber dieErweiterung der NATO. Kommentar und Materialen, W. Pordzik, Konrad Adenauer Stiftung,

Washington, Mai 1995, s. 3.


18/76


Jadwiga Kiwerska

a nastpnie obroca misji Sojuszu22. Uznano te, e Sojusz Atlantycki byczym wicej, ni tylko zabezpieczeniem przed radzieckim zagroeniem. Bygwarantem europejskiej demokracji, czynnikiem umacniajcym stabilizacjkontynentu. Ale przede wszystkim by dwigni pozycji i roli USA w Europie

i wiecie. Std jak przyznawa sekretarz stanu Warren Christopher misjaNATO przetrwaa, mimo e zimna wojna jest ju przeszoci. Jego znacze-nie odnosi si teraz do nowych demokracji europejskich23. Rwnoczenieuznano, e Pakt Pnocnoatlantycki musi wzi pod uwag now sytuacj,jeli nie chce si sta jak powiedzia prezydent Havel dosy miesznymstowarzyszeniem weteranw zimnej wojny.

Adaptacja NATO do nowych zada okazaa si jednak procesem dugo-trwaym i trudnym. Wynikao to midzy innymi z koniecznoci reagowaniana wci nowe i czasami zaskakujce elementy sytuacji polityczno-wojskowejw Europie, gdzie najpierw rozpad si Ukad Warszawski, nastpnie znikn

Zwizek Radziecki, wreszcie doszo do krwawego koniktu na Bakanach.Dlatego te brak byo wyranej i penej wizji przeksztacenia NATO. Jednimwili o nieuchronnoci powrotu do istoty politycznych podstaw SojuszuAtlantyckiego i uczynienia z niego elementu europejskiego systemu bezpie-czestwa zbiorowego, inni za przekonywali o potrzebie umocnienia wojsko-wych atrybutw NATO, jego zwartoci i wiarygodnoci jako sojuszu obronnego.Podczas gdy cz opowiadaa si za przygotowaniem si zbrojnych NATO dozada wykraczajcych poza stref wpyww Sojuszu, inni analitycy dowodzili,e jest to niezgodne z jego misj i celem. Chodzio te o to, aby dostosowujcysi do nowych wyzwa i zada Sojusz Atlantycki nie zatraci swej spoistoci

wojskowo-instytucjonalnej oraz wiarygodnoci.Wrd Amerykanw przewaaa opinia, e NATO bdzie miao przed sob

przyszo, jeli Stany Zjednoczone zechc nadal gra sw rol przywdcz,cho nie oznaczao to peni obowizkw i obcie dla Ameryki. Wiadomobyo jednak, e Stanom Zjednoczonym przypadnie gwna rola w inicjowaniuzmian i transformacji Sojuszu Atlantyckiego. Istniao do powszechne prze-konanie, e jeli USA i NATO nie sprostaj nowym wymaganiom, to monabdzie zada pytanie o sens utrzymywania tak kosztownej instytucji.

22 S. T a l b o t t, Democracy and the National Interest, Foreign Affairs November/December1996, nr 6, s. 52.

23 W. C h r i s t o p h e r, Americas Leadership, Americas Opportunity, Foreign Policy Spring

1995, nr 98, s. 19.


19/76



II. TRANSFORMACJASTRUKTURALNA I WOJSKOWA

A zatem reforma i przyszo NATO stay si jednym z najwaniejszychelementw procesu przemian w stosunkach transatlantyckich ery pozimno-wojennej. Tempo, z jakim NATO rozpoczo transformacj i przyjo nowkoncepcj strategiczn, mogo zaskoczy tych, ktrzy obserwowali proceszmian w Sojuszu przez poprzednie 40 lat. Nie mg jednak zadowoli tych,ktrzy w obliczu tak epokowych przemian oczekiwali wyranego postpui potwierdzenia, e NATO jest gotowe szybko i zdecydowanie reagowa nanowe zagroenia.

Punktem wyjcia dla procesu przeksztace w strategii, strukturze i do-wodzeniu Sojuszu by rozpad bloku komunistycznego oraz jednoczenie siNiemiec. Oznaczao to podwaenie dotychczasowej tak dobrze zdeniowanej roli NATO. Z drugiej strony rodzio to przesadny, jak si wkrtce okazao,optymizm co do przyszoci Europy. Nastroje te znalazy odbicie podczasspotkania przywdcw pastw czonkowskich NATO w Londynie w dniach5-6 lipca 1990 r. W przyjtej wwczas deklaracji, jednej z najwaniejszych odmomentu utworzenia NATO, uczestnicy szczytu londyskiego wyrazili zgod-no co do potrzeby przeksztacenia Sojuszu tak, by uwzgldnia now, dobrzezapowiadajc si er w Europie oraz podkrelili wag NATO jako gwarantastabilizacji i bezpieczestwa w Europie, lara przyszego porzdku pokojowegona kontynencie. W ten sposb deklarowano wol wzmocnienia politycznejroli Sojuszu w Europie. Wyrazem docenienia rangi przemian na kontynencieeuropejskim byo stwierdzenie, e pastwa byego Ukadu Warszawskiego nies ju traktowane jako potencjalni wrogowie Paktu Pnocnoatlantyckiego.Skierowano do nich nawet ofert wsppracy w rnych dziedzinach.

Propozycj wspdziaania, a take wyraenie gotowoci do przeksztaceniaNATO naleao wiza z trwajcym wanie procesem jednoczenia Niemieci zamiarem sojusznikw, aby utrzyma pastwo niemieckie w Pakcie Pnoc-noatlantyckim. Liczono, e pozytywna wymowa deklaracji londyskiej wpyniena stanowisko Moskwy, dotychczas zdecydowanie odrzucajcej moliwopozostania zjednoczonych Niemiec w NATO. Zwaszcza amerykascy poli-

tycy i stratedzy przy silnym wsparciu Niemiec chcieli doprowadzi do takichzmian w strukturze i strategii Sojuszu, ktre uatwi Rosjanom akceptacjczonkostwa nowego pastwa niemieckiego w NATO.

Przedstawione w Londynie przez stron amerykask propozycje zmianw strukturze i strategii si zbrojnych nazwano planem Busha. Zdecydowa-no si odej od doktryny strategicznej obrony na wysunitych rubieachi przyj koncepcj wysunitej obecnoci wojskowej. Miejsce potnych siNATO-wskich, rozmieszczonych gwnie wzdu dawnej granicy wewntrz-niemieckiej, miay po zjednoczeniu Niemiec zaj stosunkowo niewielkie,wysoce mobilne siy na szczeblu korpusu, skadajce si gwnie z narodowych

dywizji (lub brygad). Z kolei modykacja doktryny strategicznej elastycznego


20/76


Jadwiga Kiwerska

reagowania miaa zmierza w kierunku ograniczonego polegania na broni j-drowej. Wprawdzie utrzymano jako zasad polityki nuklearnej odstraszanie,ale zrewidowano koncepcj forward defencei przyjto opcj, w myl ktrejbro atomowa bdzie broni ostatniej szansy, a wic zastosowan tylko

w ostatecznoci. Nie wykluczao to jednak moliwoci jej uycia przez Sojuszjako stron pierwsz24.

Opracowany podczas szczytu londyskiego zarys nowej strategii orazzmian strukturalnych si zbrojnych NATO odzwierciedla te przemianyw Europie, ktre dokonay si do poowy 1990 r. Znikn ju wwczas UkadWarszawski, ale nadal istnia Zwizek Radziecki i jego przyszo bya wielceniepewna. Std w schemacie nowej strategii wyeksponowano dotychczasowefunkcje obronne Sojuszu, za jedynie marginalnie potraktowano jego nowezadania zapobieganie kryzysom i ich rozwizywanie.

Kolejny szczyt Sojuszu, odbywajcy si 7-8 listopada 1991 r. w Rzymie,

kontynuowa proces dostosowania organizacji do pozimnowojennych zada.Przyjto wwczas now Koncepcj Strategiczn Sojuszu (Alliances StrategieConcept), uwzgldniajc zmian otoczenia midzynarodowego, a zwaszczaprzemiany w Europie rodkowej i Wschodniej. Dlatego integraln czcistrategii NATO staa si wsppraca z dawnymi pastwami Ukadu Warszaw-skiego w przekonaniu, e nasze wasne bezpieczestwo jest nierozerwalniezwizane z bezpieczestwem wszystkich pastw Europy. Mimo i zagroeniezmasowanym atakiem ze Wschodu bardzo si zmniejszyo, to jednak przywd-cy pastw NATO za najwiksze rdo destabilizacji i zagroenia dla pokojuuznali midzy innymi trudne do przewidzenia konsekwencje polityczno-mi-

litarnego, etnicznego i gospodarczego rozpadu Zwizku Radzieckiego25.Z tego powodu w nowej koncepcji strategicznej, podobnie jak w decyzjach

szczytu londyskiego, bezpieczestwo i obrona pastw czonkowskich So-juszu nadal pozostay najwaniejsze. Koncepcja zakadaa jednak redukcjzarwno potencjau nuklearnego, jak i konwencjonalnego. Przewidywano prze-prowadzenie powanych zmian w zintegrowanych siach zbrojnych NATO,zmniejszenie liczebnoci wojsk oraz popraw ich gotowoci do reakcji zbrojnej.W myl nowej doktryny zamierzano przeksztaci struktur dowodzenia orazprzystosowa zarwno procedury, jak i mechanizmy planowania obronnegoSojuszu do zmienionych warunkw bezpieczestwa w Europie. Naleao

gwnie uwzgldni konieczno rozwizywania sytuacji kryzysowych i po-woywania misji pokojowych.

Dlatego w odrnieniu od ustale szczytu londyskiego wicej uwagipowicono kwestii zapobiegania kryzysom oraz ich rozwizywaniu, czylitzw. crisis management. Bya to wyrana odpowied na now sytuacj i nowezapotrzebowania. Ju wtedy bowiem byo wiadomo, e pene optymizmu my-

24 J. J. H o a g l a n d, Bush Seeks Shift in A-Arms Policy, The Washington Post z 2.07.1990.25 Rome Declaration on Peace and Cooperation. Issued by the Heads of State and Government

Participating in the Meeting of the North Atlantic Council in Rome on 7-8 November 1991.NATO Press Communique, 8 November 1991.


21/76



lenie o przyszoci, towarzyszce obradom w Londynie, zostao zrewidowaneprzez rzeczywisto. Zakoczenie zimnej wojny nie oznaczao automatyczniestabilizacji i penego bezpieczestwa w Europie. Narastajcy kryzys w byejJugosawii zwiastowa nadejcie okresu niestabilnoci regionalnej. Tymczasem

misje zapobiegajce kryzysom dotd nie byy rozwaane jako zadanie Sojuszu.Dlatego w krgach amerykaskich specjalistw upowszechnia si pogld, ejeli Pakt Pnocnoatlantycki chce by wiarygodny, to musi przygotowa sido dziaa zapobiegajcych i przezwyciajcych kryzysy.

Szczyt w Rzymie nawiza wic do tej nowej sytuacji. W Koncepcji Stra-tegicznej napisano, e w przeciwiestwie do wyranego i jasno okrelonegozagroenia z okresu zimnej wojny, NATO jest obecnie konfrontowanez niebezpieczestwami, ktre s rnorodne i trudniejsze do przewidzenia.Dlatego zakadano konieczno wspierania dziaa KBWE oraz ONZ w celurozwizywania i zapobiegania kryzysom. Tak wic jako jedn z wanych

misji NATO w pozimnowojennych czasach uznano crisis management,cho wyranie nie sprecyzowano, w jaki sposb zadania te bd realizowane.Nowa rola NATO znalaza jednak odzwierciedlenie w aprobowanych podczasspotkania w Rzymie kierunkach reorganizacji istniejcych si zbrojnych.Szczeglny nacisk pooono na mobilno i elastyczno NATO-wskichoddziaw zbrojnych oraz wzmocnienie ich wielonarodowego charakteru.Zasad miao by posiadanie takich si, ktre mona by szybko wykorzystadla przeciwdziaania kryzysom i ich rozwizywania, przerzucajc je w do-wolne miejsce Europy w cigu krtkiego czasu. Mylano przede wszystkimo likwidowaniu zagroe na obrzeach Europy. Oznaczao wic to odchodze-

nie od charakteru odstraszajcego si zbrojnych ku ich wikszej elastycznocii zdolnoci reagowania na kryzysy26.

W koncepcji powoania wielonarodowych zwizkw taktycznych chodzi-o wyranie o stworzenie bardziej racjonalnego i rwnomiernego podziauodpowiedzialnoci oraz obowizkw midzy Stanami Zjednoczonymia europejskimi czonkami NATO. Amerykanie dyli do przerzucenia naEurop Zachodni wikszej ni dotychczas czci ciarw ponoszonychw ramach wsplnej obrony, a take do wydatnego zwikszenia jej udziauw ewentualnych dziaaniach z zakresu crisis management. Z drugiej jednakstrony stworzenie wielonarodowych struktur si zbrojnych, podporzd-

kowanych zintegrowanemu dowdztwu, mogo przeciwdziaa gronemui realnemu zjawisku renacjonalizacji polityki bezpieczestwa i politykiobronnej zachodnioeuropejskich czonkw NATO. By to zamierzony celdziaa USA, ktre nie chciay dopuci do wikszego usamodzielnienia sieuropejskich sojusznikw. Zintegrowane wielonarodowe struktury stano-wiy przeszkod w pochopnym tworzeniu koalicji ad hoc czy to w ramachNATO, czy Unii Zachodnioeuropejskiej dla przeprowadzenia okrelonejoperacji wojskowej.

26 European and Transatlantic Security in a Revolutionary Age, Political Committee, North

Atlantic Assembly, Bruce George, Rapporteur, October 1993, s. 1.


22/76


Jadwiga Kiwerska

Szczyt rzymski, obok wielu innych elementw, zarysowa przyszo So-juszu i jego perspektywy rozwojowe, cho nadal nie rozstrzyga wszystkichnurtujcych kwestii. W kadym razie niestabilno oraz naruszenie rwnowagistrategicznej w Europie w rezultacie zaamania si imperium radzieckiego

sprawiy, e NATO pozostao gwnym gwarantem bezpieczestwa nie tylkodla swych czonkw, ale take dla pozostaej czci kontynentu przynajmniejtakie ywiono nadzieje.

Nadal nie zostaa jednak rozstrzygnita jedna z najwaniejszych dla nowejmisji NATO kwestia: w zakresie jakich problemw i jak dalekosina powin-na by ingerencja Sojuszu Atlantyckiego. Ju wwczas Amerykanie skanialisi ku opinii, e NATO posiada atrybuty upowaniajce do wszechstronnegoi szeroko zakrojonego dziaania. Zastpca sekretarza stanu w republikaskiejadministracji Lawrence Eagleburger, wystpujc na spotkaniu Rady Pnocno-atlantyckiej 4 czerwca 1992 r., rysowa niezwykle rozlegy zakres uprawnie

i zada NATO. W jego opinii Sojusz powinien wspiera KBWE, zwaszcza napolu umacniania demokracji oraz misji pokojowych. Nie wyklucza nawetudziau jednostek wojskowych NATO w operacjach pokojowych KBWE.Wspdziaanie Sojuszu odnosi rwnie do innych instytucji i struktur mi-dzynarodowych, jak ONZ, UZE i Wsplnota Europejska (w niedalekiej juprzyszoci Unia Europejska). Do zada NATO zaliczy wic przeciwdziaaniekoniktom i zagroeniom w rnych, odlegych nieraz zaktkach Europyi Azji, jak na przykad w byych azjatyckich republikach radzieckich, a takena Bakanach27.

W ten sposb pojawi si jeden z kluczowych dla przyszoci Sojuszu

problem dziaa poza obszarem traktatowej odpowiedzialnoci NATO, czylidziaa out of area. By to pomys, ktry ju od duszego czasu zaprztauwag amerykaskiej elity politycznej, a take wadz Sojuszu. Chodziowic nie tylko o wzbogacenie funkcji Paktu Pnocnoatlantyckiego, ale rw-nie o rozszerzenie zasigu jego dziaa. Dotychczasowy proces wojskowejtransformacji Sojuszu wskazywa, e chodzi o takie dostosowanie strategiii struktury si zbrojnych, by mg on sprosta wymogom zagwarantowaniabezpieczestwa pastw czonkowskich w nowej sytuacji militarno-politycznejw Europie. Wynikao to zreszt bezporednio z art. 5 traktatu waszyngtoskie-go, w ktrym zapisano, e zbrojna napa na ktrykolwiek z czonkw Sojuszu

jest traktowana jako akt agresji wobec caego NATO. Kwesti drugorzdn przynajmniej na szczycie londyskim, a take podczas spotkania w Rzymie byo przygotowanie Sojuszu na wypadek koniecznoci militarnej reakcji nasytuacje kryzysowe i konikty poza obszarem traktatowej odpowiedzialnociPaktu. Dla wielu obserwatorw brak odniesie do tej kwestii powodowa, ewojskowa transformacja bya niepena i niewystarczajca. W konsekwencjiNATO byo niezdolne do stawienia czoa podstawowym zagroeniom bez-pieczestwa Europy.

27 L. E a g l e b u r g e r, U.S. Will Stay in Europe As Long as We are Wanted, U.S. Policy Informa-

tion and Texts, 4.06.1992, s. 23.


23/76



Najdobitniej wyrazi to senator R. Lugar, ktry swe wystpienie w czerwcu1993 r. przed waszyngtoskim Overseas Writers Clubzatytuowa wymownie:NATO: Out of Area or Out of Business. Gwny problem bezpieczestwa eu-ropejskiego polega wanie na tym mwi Lugar e najwaniejsze problemy

Europy le poza granicami NATO (...). Jeli Sojusz tego nie pojmie, to staniesi bezuyteczny. Zadaniem NATO jest taki rozwj strategii i struktur, abymc dziaa poza obszarem Sojuszu (out of area), gdy inaczej organizacja taokae si bankrutem (out of business)28. Republikaski senator swj apelwystosowa w momencie, gdy ekipa demokratw w Biaym Domu i sam prezy-dent Clinton porzucili zainteresowanie problematyk transatlantyck na rzeczspraw wewntrznych. W pierwszym roku urzdowania nowego prezydentabrak byo postpw w transformacji Sojuszu. Senator Lugar przypomina wic,e bez aktywnego przywdztwa amerykaskiego NATO nie podoa nowymwyzwaniom oraz potrzebom wojskowym i politycznym.

Wanym wydarzeniem okaza si kolejny szczyt NATO odbywajcy siw Brukseli na pocztku stycznia 1994 r. Wwczas to Clinton przeamujcdotychczasow bierno nawiza do programu oywienia Sojuszu i do-stosowania go do nowych wyzwa. By to sygna ze strony amerykaskiegoprezydenta, e popiera utrzymywanie bliskich zwizkw z Europ w ramachPaktu Pnocnoatlantyckiego. Powrt Ameryki do aktywnoci w ramach So-juszu spowodowa, e na szczycie w Brukseli zajto si wreszcie problemamistruktury, mechanizmw i procedur dotyczcych uczestnictwa NATO w ope-racjach pokojowych pod auspicjami KBWE lub ONZ, czyli w tzw. operacjachnie wymienionych w art. 5 traktatu waszyngtoskiego. Zebrani w Brukseli

przywdcy 16 potwierdzajc, e NATO musi przyj now rol oraz mado spenienia szczeglne misje w zakresie utrzymania pokoju, starali sidostosowa struktury wojskowe i polityczne oraz procedury do tych nowychzada. Zapowiedzi dostosowania wojskowej struktury byo zaakceptowaniekoncepcji powoania wielonarodowych Poczonych Si do Zada Specjalnych(Combined Joint Task Forces CJTF). Przewidywano, e CJTFbd operowaw ramach NATO lub Unii Zachodnioeuropejskiej (w tym wypadku za zgodRady Pnocnoatlantyckiej). Istota CJTF polegaa wic na tym, e NATOuzyskiwao modus operandiw okresie pokoju. W myl koncepcji przyjtejw Brukseli zamierzano stworzy mobilne i elastyczne siy operacyjne, ktre

dotychczas byy powoywane jako ad hockoalicje w odpowiedzi na sytuacjekryzysowe. W ten sposb Sojusz zyskaby trwa zdolno reagowania nakryzysy oraz prowadzenia operacji pokojowych29.

Koncepcja CJTFbya propozycj ogln, wymagajc dalszej konkretyzacji.Niemniej jednak w Brukseli uczyniono najpowaniejszy krok w kierunkudostosowania struktury wojskowej NATO do zada wykraczajcych poza

28 R. L u g a r, NATO: Out of Area or Out of Business, s. 37.29 Declaration of the Heads of State and Government Participating in the Meeting of the North

Atlantic Council held at NATO Headquarters, Brussels, 10-11 January 1994, NATO PressService, Press Communique M-1 (94) 3.


24/76


Jadwiga Kiwerska

funkcje cile obronne. Tym samym Sojusz Atlantycki szykowa si do dziaazwizanych bezporednio z reagowaniem na kryzysy i konikty. Realizacjakoncepcji CJTFodbywaa si jednak na tle tar politycznych. Francja przeja-wiaa tendencj do nadmiernego akcentowania europejskiego charakteru tej

nowej struktury wojskowej. Natomiast Ameryka nie chciaa straci kontrolinad adnym fragmentem wojskowych struktur NATO. W efekcie dopierow listopadzie 1997 r. na poligonach w okolicach Mnster przeprowadzonopierwsze wiczenia dowdztwCJTF.


25/76



III. WYZWANIE DLA RELACJITRANSATLANTYCKICH

Adaptacja Sojuszu do nowych zada obok transformacji wojskowej mu-siaa rwnie dotyczy stosunkw midzy Stanami Zjednoczonymi a euro-pejskimi sojusznikami w zakresie ich polityki zagranicznej i bezpieczestwa,czyli tzw. partnerstwa transatlantyckiego. Kluczowym problemem byo bowiemto, czy NATO w wiecie bez radzieckiego zagroenia moe nadal dobrze har-monizowa interesy amerykaskie i zachodnioeuropejskie. Z drugiej stronyproces integracji wzmacnia poczucie tosamoci Europy Zachodniej takew sferze bezpieczestwa, co nie mogo pozosta bez wpywu na charakterrelacji transatlantyckich. Wszak traktat o Unii Europejskiej, przyjty przezprzywdcw pastw Wsplnoty Europejskiej w grudniu 1991 r. w Maastricht,zawiera porozumienie w sprawie wsplnej polityki zagranicznej i bezpie-czestwa, w tym ewentualnych ram wsplnej polityki obronnej, ktra moez czasem doprowadzi do wsplnej obrony. Dla Stanw Zjednoczonych wa-nym pytaniem byo to, czy Sojusz z coraz silniejszym larem europejskimjest w stanie dobrze i odpowiednio reprezentowa amerykaskie interesyw Europie. Dla Europy Zachodniej za najwaniejszy problem stanowiowwczas zharmonizowanie lub raczej dostosowanie formy partnerstwa trans-atlantyckiego do procesu integracji europejskiej i umacniania europejskiejtosamoci w zakresie bezpieczestwa.

W obliczu tych elementw nie ulegao wtpliwoci, e wsppraca trans-atlantycka bdzie po 1989 r. znacznie trudniejsza ni bya w okresie zimnejwojny. Wtedy to obecno amerykaska w Europie, bdca gwarantem bezpie-czestwa zachodnich sojusznikw, nie podlegaa wikszej dyskusji. Po upad-ku komunizmu nasiliy si gosy podwaajce sens obecnoci Amerykanww Europie. Ponadto nastpia wynikajca z podpisanych porozumie orazrzeczywistych potrzeb kontynentu znaczca redukcja amerykaskich wojsk,stacjonujcych w zachodniej czci kontynentu, co w sposb spektakularnyosabiao pozycj Ameryki w Starym wiecie. Z kolei docierajce zza Atlan-tyku sygnay potwierdzay, e Stany Zjednoczone nie zamierzaj odgrywaw pojedynk roli wiatowego policjanta i dlatego nadszed czas dokonania

podziau si, ciarw i odpowiedzialnoci.Konieczne stao si wic przeanalizowanie dotychczasowych transatlan-tyckich stosunkw bezpieczestwa, przewartociowanie zagroe, spojrzeniew przyszo. Naleao odpowiedzie na pytania by moe rozstrzygajceo relacjach wewntrz NATO. Jedno z nich dotyczyo zdolnoci Europy doprzejcia odpowiedzialnoci za swe bezpieczestwo. W takim kontekciepojawia si kwestia wypracowania wasnego mechanizmu bezpieczestwadla Europy Zachodniej.

Waciwie ju w okresie zimnej wojny przywdcy europejscy wystpowaliz hasami tworzenia wasnej struktury obronnej. Zwaszcza Pary widzia

we wsppracy obronnej Europy sposb na uniezalenienie kontynentu od


26/76


Jadwiga Kiwerska

rywalizacji dwch supermocarstw oraz utworzenie trzeciej siy na arenie mi-dzynarodowej. Jednak wwczas proces ksztatowania europejskiej tosamociobronnej postpowa ociale. Zoyo si na to kilka przyczyn. Najwaniejszbyo przekonanie, e tylko USA stanowi odpowiedni przeciwwag dla ra-

dzieckiego zagroenia. Powodem byy te rnice interesw wystpujce naprzykad midzy Wielk Brytani, Francj i Niemcami.

Po 1989 r. problem stosunkw transatlantyckich znalaz si w zupenieinnej konstelacji. Teoretycznie mogo wydawa si, zwaszcza po rozpadzieZwizku Radzieckiego w 1991 r., e Europa nie stoi ju w obliczu takiegozagroenia, z ktrym pastwa czonkowskie UZE nie mogyby sobie poradziprzy wykorzystaniu wasnych rodkw militarnych. Ju w czerwcu 1990 r.podczas szczytu Wsplnoty Europejskiej w Dublinie przywdcy pastw EuropyZachodniej zaapelowali o wspln polityk w zakresie bezpieczestwa i obrony.Haso to powtrzono w lipcu 1990 r. na londyskim szczycie NATO. Kolejne

enuncjacje politykw europejskich mogy sugerowa, e wsplna politykaobronna Europy Zachodniej jest jednym z gwnych celw procesu integracji.

Tej batalii o niezaleny od Ameryki europejski system obrony i bezpiecze-stwa tradycyjnie przewodzia Francja, wspierana w niektrych inicjatywachprzez Niemcy. Istot sporu amerykasko-francuskiego w dalszym cigu sta-nowia kwestia przywdztwa w Europie. Rzeczywistoci kontynentu euro-pejskiego oraz istot jego bezpieczestwa bya bowiem dominujca obecnoAmeryki, podczas gdy Francja aspirowaa do roli przywdcy, co wynikao jakzauway Zbigniew Brzeziski z obsesyjnych iluzji Francji, e jest ona wciwielkim mocarstwem wiatowym30. W efekcie od pocztku lat dziewidzie-

sitych napicia midzy Waszyngtonem a Paryem zogniskoway si na kwe-stii roli NATO w ksztatujcym si systemie bezpieczestwa europejskiegooraz na europejskiej tosamoci obronnej. W przekonaniu politykw znadSekwany interesom Francji nie suyo to, e NATO jest struktur tak wyra-nie zdominowan przez Stany Zjednoczone. Wysuwano nawet twierdzenia,e amerykaskie przywdztwo w Europie jest czynnikiem nienaturalnymi w dalszej perspektywie niepewnym31. Std te bra si francuski zapa dorozwijania europejskiej wsplnoty obronnej.

Tymczasem wojna w Zatoce Perskiej 1990-1991 ukazaa rzeczywiste mo-liwoci Europy w prowadzeniu wsplnej polityki obronnej i bezpieczestwa.

Sabo i nieskoordynowanie mechanizmw Europy Zachodniej zakwe-stionoway jej wielkie ambicje w zakresie uzyskania tosamoci obronnej.Jednoczenie Sojusz Pnocnoatlantycki utrzyma sw rang najlepszegogwaranta bezpieczestwa oraz skutecznego instrumentu dziaania militarne-go. Jednak dla Europejczykw trudnoci ujawnione podczas wojny o Kuwejtpotwierdzay konieczno wypracowania wasnego, efektywnego systemubezpieczestwa.

30 Relacja ustna, 20.11.1998 r., Pozna.31 Zob. R. R e m p e l, German Security Policy in the European Order,w: A. Moens, Ch. Anstis

(ed.), Disconcerted Europe. The Search for a New Security Architecture, Boulder, San Francisco,

Oxford 1994, s. 189.


27/76



Elementem tego procesu by przedstawiony w lutym 1991 r. projekt roz-budowy Unii Zachodnioeuropejskiej i uczynienia z niej zbrojnego ramieniaWsplnoty Europejskiej. UZE miaa rwnoczenie zachowa rol europejskie-go lara NATO, zdolnego uczestniczy w operacjach pozostajcych poza sfer

zainteresowa USA, ale przy wykorzystaniu infrastruktury Sojuszu. Z koleiw padzierniku 1991 r. przywdcy Francji i Niemiec podjli prb rozbudo-wy istniejcej od 1986 r. francusko-niemieckiej brygady i przeksztacenia jejw korpus europejski (potocznie zwany Eurokorpusem). Mia to by zalekprzyszej armii europejskiej, silnie zintegrowanej, pozostajcej pod wycznymdowdztwem Europejczykw. W zamyle Francuzw korpus europejski miastanowi centralny element europejskiej obrony32.

Stany Zjednoczone ze wzrastajcym zaniepokojeniem obserwoway tecoraz mielsze prby Europejczykw usamodzielnienia si w zakresie bezpie-czestwa i obrony. Europa wydawaa si gotowa przej korzyci pynce ze

zwycistwa w konikcie Wschd-Zachd, zwycistwa tak naprawd wywalczo-nego przez Stany Zjednoczone, oraz zdystansowa si wobec amerykaskiegosojusznika. Pozostao te pytanie, co w takiej sytuacji stanie si z NATO.

Poniewa administracja Busha opowiedziaa si zdecydowanie za utrzy-maniem Paktu Pnocnoatlantyckiego, jako jedynej strukturalnej instytucjiobronnej czcej Ameryk z Europ, z niepokojem obserwowano dziaaniaeuropejskich sojusznikw. W krgach administracji amerykaskiej obawianosi, e ksztatujca si europejska tosamo obronna moe sta si substy-tutem Sojuszu ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami dla Wa-szyngtonu. Dopki byo to moliwe, starano si w ocjalnych wystpieniach

i rozmowach z europejskimi sojusznikami pomija spraw tosamoci obron-nej Europy. Przestamy wspomina o europejskiej tosamoci obronnej radzi jeden z amerykaskich urzdnikw w brukselskiej centrali NATO.Jeeli to zignorujemy, to Europejczycy w kocu o tym zapomn. Ameryka-ski sekretarz stanu James Baker, mwic w Berliskim Klubie Prasy w 1989 r.o europejskiej architekturze bezpieczestwa, wymienia jako jej komponentyNATO, Wsplnot Europejsk i KBWE, nie wspomnia jednak o Unii Za-chodnioeuropejskiej.

W kocu jednak Amerykanie zaangaowali si w okrelenie granic akcepta-cji europejskiej tosamoci obronnej. Z jednej strony deklarowano poparcie dla

de do wzmocnienia roli Europy w partnerstwie transatlantyckim, przejciaczci obowizkw i odpowiedzialnoci. Z drugiej za wyraano zaniepoko-jenie niektrymi inicjatywami Europejczykw. Biay Dom do sceptyczniei z ledwie zawoalowan dezaprobat odnis si do pomysu utworzeniakorpusu europejskiego, dostrzegajc w tym zagroenie dla swej dominacjiw NATO, a take dla stosunkw amerykasko-niemieckich. Przewidywanobowiem moliwo osabienia udziau Niemiec w Sojuszu. Obawiano sirwnie podwaenia integralnej struktury Paktu oraz perspektywy umoc-

32 Stichworte zur Sicherheitspolitik, Presse- und Informationsamt der Bundesregierung, Dezem-

ber 1993, s. 34.


28/76


Jadwiga Kiwerska

nienia francusko-niemieckiego przywdztwa w Europie. Gdy w maju 1992 r.ogoszono powstanie Eurokorpusu, Amerykanie zareagowali na ten fakt

z lodowatym lekcewaeniem. W rozmowach dyplomatycznych przedstawi-ciele administracji Busha podkrelali, e Eurokorpus podcina raison detre

Ameryki w Europie33. Waszyngtonu nie przekonay argumenty niemieckiegoministra obrony Volkera Rhego, e Eurokorpus bdzie czci europejskichsi zbrojnych, wykonujcych tylko takie misje, w ktrych NATO (czytaj USA)nie bdzie chciao lub mogo uczestniczy. Z duym sceptycyzmem odbieranote twierdzenia, e nowa formacja bdzie sposobem na cilejsze zwizanieFrancji ze zintegrowanymi strukturami NATO.

Jeszcze bardziej kontrowersyjny wydawa si pomys uczynienia z UZEzbrojnego ramienia Wsplnoty Europejskiej (a nastpnie Unii Europejskiej).Z perspektywy Waszyngtonu trudny do zaakceptowania by pomys, abywojskowa formacja skupiajca europejskich sojusznikw Ameryki podlegaa

decyzjom organw autonomicznych wobec NATO. Mogo to oznacza w przy-szoci tworzenie silnego, zintegrowanego bloku w ramach Sojuszu i w efekciemarginalizacj roli USA, zwaszcza na rzecz zespolonej Unii Europejskiej. Takwic chodzio o to, e Stany Zjednoczone popieray umacnianie europejskiegolara w Sojuszu, ale nie dopuszczay myli o tworzeniu bloku europejskie-go. Filar oznacza rodzaj wsparcia dla wsplnoty transatlantyckiej, a bloktworzenie odrbnego systemu bezpieczestwa. W praktyce wszelkie kwestiewymagajce porozumienia, dotychczas uzgadniane w ramach procesu kon-sultacyjnego wewntrz Sojuszu, stayby si przedmiotem dyskusji midzyUSA a zintegrowan Europ Zachodni.

Sprzeciw wobec prb uniezalenienia i umocnienia UZE w stosunkudo NATO administracja Busha wyrazia w specjalnym dmarche, przed-stawionym w lutym 1991 r. europejskim sojusznikom. Zawarto w nimrwnie grob wycofania si Ameryki z Europy w przypadku uczynieniaz UZE struktury w peni autonomicznej wobec NATO. Nastpnie dyplomacjaamerykaska okrelia sw wykadni wobec ESDI(European Security andDefense Identity). Wrd kilku zasad przedstawionych w kwietniu 1991 r.przez sekretarza stanu Bakera znalazo si zastrzeenie, e NATO powinnoby gwnym forum dla konsultacji i porozumie w sprawie bezpieczestwai obrony, Sojusz pozostanie zintegrowan struktur dowdcz, a wszel-

kie porozumienia nie mog marginalizowa jakichkolwiek sojusznikw.Jednoczenie Stany Zjednoczone deklaroway gotowo poparcia wsplnejpolityki zagranicznej, bezpieczestwa i obrony europejskich sojusznikw podwarunkiem, e europejskie inicjatywy w zakresie obrony i bezpieczestwabd wykorzystane jedynie out of area34.

Potwierdzeniem tego, e Europejczycy mimo stanowiska USA s zde-terminowani ksztatowa sw wasn tosamo obronn, bya Deklaracja

33 Zob. J. G. C l a r k e, The Eurocorps: A Fresh Start in Europe, Cato Institute Foreign PolicyBrieng, 28.12.1992, nr 21, s. 45; take T. G. C a r p e n t e r, Beyond NATO. Staying out of Eu-ropes Wars, Cato Institute 1994, s. 131, 132; S. R. S l o a n, Trends and Transitions , s. 14.

34

P. R i d d e l l, US-European Contacts Ease Security Fears, Financial Times z 22.05.1991.


29/76



w sprawie pokoju i wsppracy, przyjta podczas szczytu NATO w Rzymiew listopadzie 1991 r. Stwierdzano w niej, e czonkowie Sojuszu witaj per-spektyw umocnienia roli Unii Zachodnioeuropejskiej zarwno jako elementuprocesu integracji europejskiej, jak i sposobu umocnienia europejskiego lara

Sojuszu35. Deklaracja rzymska wyznaczaa ton dla dyskusji w Maastricht.Zobowizanie do prowadzenia przez pastwa Unii Europejskiej wsplnejpolityki obronnej, majcej z czasem doprowadzi do wsplnego systemuobrony, znalazo si w traktacie z Maastricht z 10 grudnia 1991 r. Dwiedeklaracje czonkw Unii Zachodnioeuropejskiej doczone do dokumentuz Maastricht potwierdzay nowe aspiracje Europy Zachodniej w zakresie jejbezpieczestwa i obrony. Z deklaracji tych wynikao, e UZE jest jednoczenieeuropejskim larem NATO oraz komponentem obronnym Unii Europej-skiej. Cho podkrelano gotowo UZE do umocnienia swego wkadu i roliw Sojuszu Atlantyckim oraz uznanie NATO za gwne forum konsultacji

i uzgadniania stanowisk sojusznikw, to jednak nie ulegao wtpliwoci, emachina tworzenia autonomicznego wobec USA systemu bezpieczestwaeuropejskiego ruszya.

Podczas listopadowego szczytu NATO w Rzymie doszo take do bezpre-

cedensowego, biorc pod uwag powojenne relacje Ameryki z Europ, wy-

stpienia prezydenta Francji F. Mitterranda, ktry zakwestionowa potrzeb

dalszego istnienia NATO, mwic i: Sojusz jest rzecz dobr, ale nie jest

to wite Przymierze, ktre musi trwa wiecznie. Amerykanie zareagowalina te sowa do gwatownie. Zirytowany Bush zada wwczas pytanie: Jeeliwaszym celem kocowym jest stworzenie wasnej obrony, jeeli nas ju nie po-

trzebujecie, to powiedzcie to wyranie36. I cho zebrani w Rzymie przywdcypastw czonkowskich NATO zapewnili prezydenta Stanw Zjednoczonych

o znaczeniu Ameryki dla bezpieczestwa Europy, to jednak wielce wymowne

byo to, e przed 1989 r. aden prezydent amerykaski nie musia stawia ta-

kich pyta. Ostra reakcja USA odniosa spodziewany skutek. Europejczycy na

razie wycofali si z planw uczynienia z Unii Zachodnioeuropejskiej zbrojnego

ramienia integrujcej si Europy, ale z generalnych zamiarw tworzenia euro-

pejskiej tosamoci obronnej nie zrezygnowano. Starano si te przy rnychokazjach zapewni sojusznika zza oceanu o roli amerykaskiej obecnociw Europie i znaczeniu utrzymania trwaoci oraz spoistoci NATO.

Take administracja Busha, po pierwszych nieco gwatownych reakcjachi ostrej retoryce, zmienia ton wypowiedzi i dziaa. Starano si nadal osabientuzjazm Europy dla ESDI, ale te doprowadzi do tego, aby denicja euro-pejskiej tosamoci obronnej nie bya sprzeczna z pojciem interesu ame-rykaskiego, zwaszcza nie osabiaa pozycji USA i nie zagraaa spoistociPaktu Pnocnoatlantyckiego i jego prymatowi w architekturze bezpieczestwaeuropejskiego.

35 Rome Declaration on Peace and Cooperation, s. 3.36 Cyt. za: Ch. K r u p n i c k, Not What They Wanted: American Policy and the European Security

and Defense Identity, w: A. Moens, Ch. Anstis (ed.), Disconcerted Europe, s. 130.


30/76


Jadwiga Kiwerska

Przejcie wadzy w Biaym Domu przez Demokratw w styczniu 1993 r.miao swe konsekwencje take dla europejskich aspiracji w zakresie obronno-ci. Administracja Clintona nie bya w tak duym stopniu zaniepokojona two-rzeniem europejskiej tosamoci obronnej, jak ekipa Busha. Nie dostrzegano

w tym procesie konkurencji wobec USA, lecz przeciwnie cenne wzmocnieniezdolnoci obronnych Europy Zachodniej i sposb na przejmowanie od Ame-ryki czci obcie. Realne niebezpieczestwo polega nie na tym, twierdziliprzedstawiciele ekipy Clintona, e Europa mogaby dziaa samodzielnie, alena tym, e mogaby czyni zbyt mao. Byo to zgodne z wizj roli NATO, jakprezentowaa nowa administracja. Sojusz by zaledwie jednym z elementwmultilateralizmu, w ramach ktrego take Europie z jej wasn strukturobronn wyznaczano wane miejsce37.

Podczas szczytu NATO w Brukseli 10-11 stycznia 1994 r. prezydent Clintonpotwierdzi zmian stanowiska USA wobec ESDI. W efekcie komunikat ko-

cowy spotkania w Brukseli zawiera a 28 odwoa do europejskiej tosamociobronnej, Unii Zachodnioeuropejskiej, Eurokorpusu oraz wsplnej politykizagranicznej i bezpieczestwa Europy. Zapowiedziano midzy innymi dalszedostosowywanie struktur politycznych i wojskowych Sojuszu, tak aby odzwier-ciedlay rozwj europejskiej tosamoci w dziedzinie bezpieczestwa i obrony.Miaa temu suy zaaprobowana ju koncepcja utworzenia wielonarodowychsi do zada specjalnych CJTF. Wprawdzie potwierdzono wag wizi midzyAmeryk Pnocn a Europ, jednak podkrelono rwnoczenie, e pastwaeuropejskie rozwijaj wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa orazprzyjmuj na siebie wiksz odpowiedzialno w kwestii obrony kontynentu.

Unia Zachodnioeuropejska zostaa ocjalnie uznana za europejski lar Pak-tu. Zgodzono si zatem, aby rodki bdce w posiadaniu Sojuszu mogy bywykorzystane przez UZE w operacjach podejmowanych przez europejskichsojusznikw w ramach ich wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa.Jednoczenie zapowiedziano, e amerykaski i europejski czon Sojuszu bdtraktowane jako elementy tego, co rozdzielne, ale nie oddzielne (separablebut not separate)38.

37 Zob. R. D. A s m u s, The Rise or Fall? of Multilateralism: Americas New Foreign Policyand What it Means for Europe, w: M. Cornvale (ed.), European Security and InternationalInstitutions after the Cold War, London 1995, s. 166.

38 Declaration of the Heads of State and Government Participating in the Meeting of the North

Atlantic Council held at NATO Headquarters, Brussels, 10-11 January 1994, s. 1.


31/76



IV. NATO W DZIAANIU

Pierwszym praktycznym testem europejskich aspiracji w dziedzinie bezpie-czestwa i obrony okazay si Bakany. Konikt, ktry w lecie 1991 r. wybuch

w Jugosawii, ujawni rzeczywist zdolno Europy do zagwarantowania pokojuna kontynencie, moliwoci zapobiegania kryzysom i ich rozwizywania, czyliwiarygodno wsplnej polityki obronnej i bezpieczestwa Unii Europejskiej.To, e Europa zdecydowaa si potraktowa konikt na Bakanach, a zwaszczadugotrwa wojn w Boni i Hercegowinie jako okazj do zademonstrowaniaswej odpowiedzialnoci za bezpieczestwo na kontynencie, Stany Zjedno-czone przyjy nawet z pewnym zadowoleniem. Prezydent Bush, ubiegajcsi o powtrn kadencj w Biaym Domu, chcia unikn amerykaskiegozaangaowania na Bakanach, gdy wizao si to ze zbyt duym ryzykiempolitycznym. Z kolei Bill Clinton, skoncentrowany na walce z recesj gospo-

darcz oraz realizacji innych obietnic wyborczych, pocztkowo niewiele uwagipowica koniktowi, ktry przebiega daleko od Ameryki.

Pastwa europejskie usioway same upora si z koniktem, wykorzystujcprocedury Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (KBWE). Alegdy okazao si, e KBWE mimo zastosowania swych nowych kompetencjinie zdoa zapobiec eskalacji koniktu, odpowiedzialno za jego rozwizanieprzeja Wsplnota Europejska (nastpnie Unia Europejska). Jednake struk-tury zachodnioeuropejskie nie byy przygotowane do uporania si z kryzysembakaskim. Okazao si, e nie istnieje wsplna polityka bezpieczestwaEuropy Zachodniej. Gdy Francja, rzeczniczka uczynienia z UZE zbrojnegoramienia Unii Europejskiej, optowaa za wysaniem jej wojsk na Bakany, toWielka Brytania odwoujca si do swych dowiadcze z rozwizywaniemproblemu Irlandii Pnocnej sprzeciwiaa si tym planom. Niemcy obar-czone negatywnym dowiadczeniem z lat II wojny wiatowej rwnie niezamierzay angaowa si militarnie. Tak wic polityczne prby pastw eu-ropejskich powstrzymania wojny, nie poparte argumentem militarnym, ko-czyy si niepowodzeniem. Wwczas inicjatyw przejy Stany Zjednoczone,realizujc sw opcj interwencji zbrojnej i doprowadzajc do ataku lotniczegosi NATO na pozycje boniackich Serbw w sierpniu i wrzeniu 1995 r. Na-stpnie Amerykanie przedstawili stronom zaangaowanym w konikt planjego rozwizania. Efektem byo podpisanie porozumienia z Dayton i pokjw Boni i Hercegowinie.

Tak wic rzeczywisto okazaa si bardziej brutalna, ni mona byoprzypuszcza. Struktury europejskie w obliczu najwikszego od zakoczeniaII wojny wiatowej koniktu militarnego na kontynencie okazay si niepo-radne i nieskuteczne. Gwoli prawdy naley przyzna, e jedn z przyczynniepowodzenia Europy Zachodniej w rozwizywaniu koniktu na Bakanachby te brak dowiadczenia w zajmowaniu si problematyk bezpieczestwa.Wynika on z dotychczasowej dominacji USA na tej paszczynie. Praktycz-

nie europejska polityka w zakresie bezpieczestwa i obrony prowadzona bya


32/76


Jadwiga Kiwerska

dotychczas z Waszyngtonu pisa politolog Ronald Steel39. Niemniej jednakkonikt w byej Jugosawii udowodni ponad wszelk wtpliwo, e nie monana razie myle o czysto europejskim systemie bezpieczestwa, bez udziaumocarstwa zza Atlantyku. Okazao si te, e nic nie byo w stanie zastpi

NATO, jedynego skutecznego gwaranta bezpieczestwa oraz instrumenturozwizywania koniktw.

Taki te wyraz uzyskao porozumienie midzy USA a Uni Europejsk(New Transatlantic Agenda), ktre prezydent Clinton podpisa 3 grudnia1995 r. w Madrycie. W dokumencie tym wskazano na niepodzielno trans-atlantyckiego bezpieczestwa wizanego z NATO oraz amerykask obec-noci w Europie40. Z kolei w czerwcu 1996 r. podczas wiosennej sesji RadyNATO odbywajcej si w Berlinie zatwierdzono koncepcj, zgodnie z ktreuropejscy czonkowie Sojuszu mogli tworzy koalicj chtnych i podej-mowa samodzielne misje wojskowe bez znaczcego udziau Amerykanw.

Jednak udzielenie UZE tych nowych kompetencji nie oznaczao osabieniaroli USA w Europie. Waszyngton przysta na t propozycj pod warunkiem,e samodzielne podejmowanie przez UZE akcji militarnych bdzie moliwewycznie po uprzedniej akceptacji caego Sojuszu, czyli po uzyskaniu zgodymidzy innymi Stanw Zjednoczonych. Ta regulacja zapewnia Amerykanomrealny wpyw na polityk bezpieczestwa i obronnoci Europy Zachodniej,powikszajc jednoczenie pole dziaania UZE.

Utrzymanie takiego charakteru relacji midzy UZE a NATO wynikaoze zrozumienia realiw sytuacji. Problem polega bowiem na tym, e tylkoUSA dysponoway odpowiednimi rodkami transportu lotniczego, cznoci,

informacji oraz systemem dowodzenia, niezbdnymi do wykonywania wik-szych operacji wojskowych, zwaszcza poza obszarem pastw Paktu, a takichwanie misji naleao spodziewa si w przyszoci. Europejczycy byli w sta-nie wykona bez pomocy Stanw Zjednoczonych tylko bardzo podstawowe,policyjne operacje pokojowe i humanitarne.

Europejskie ambicje uniezalenienia si od Ameryki w zakresie bezpiecze-stwa i obrony ograniczay rwnie wzgldy nansowe. To Stany Zjednoczonedysponoway ogromnym potencjaem ekonomicznym, znacznie wikszymni istnia w Europie, a wiadomo, e obronnoci kraju najlepiej suy silnagospodarka. Tymczasem tworzony przez Uni Europejsk nowy porzdek

gospodarczy wymaga ograniczenia wydatkw budetowych. Cicia objyrwnie rodki przeznaczone na obronno. Z 470 mld USD wydanych naobron przez pastwa NATO w 1995 r. a 59%, tj. 278 mld USD, przypadona USA. Przy czym Amerykanie przeznaczyli 35,4 mld USD, czyli ponad 14%budetu obronnego na badania i rozwijanie nowych systemw broni, a Euro-pejczycy zaledwie 13,6 mld USD, czyli 8,3% sumy ich budetw obronnych.Relacje te nie ulegy zmianie i w latach pniejszych. W 1997 r. europejscyczonkowie NATO wydali na badania, rozwj technologiczny oraz testowanie

39 R. S t e e l, NATOs Afterlife, New Republic z 2.12.1991, s. 18.40

Rocznik strategiczny 1995/96, Warszawa 1996, s. 83.


33/76



broni tylko 11 mld USD, podczas gdy USA a 37 mld USD41. W rezultaciepowikszya si te przepa technologiczna midzy Stanami Zjednoczonymia ich europejskimi sojusznikami.

Zreszt Stany Zjednoczone krytycznie oceniay nansow wstrzemili-

wo europejskich sojusznikw, susznie dostrzegajc sprzeczno pomidzymanifestowanymi przez Europ ambicjami w zakresie tosamoci obronneja przeznaczanymi na to rodkami oraz rzeczywistymi moliwociami. Takwic z czysto praktycznego punktu widzenia Europa nadal nie bya samowy-starczalna w zakresie bezpieczestwa oraz obrony i choby z tego wzgldumusiaa polega na Pakcie Pnocnoatlantyckim. A Sojusz bez Ameryki tojak armia bez amunicji przyznano pod koniec 1996 r. na amach woskiegopisma La Repubblica.

Dominujca rola Ameryki w NATO potwierdzia si jednoznaczniew momencie, gdy decydowano o przyjciu do Paktu pastw z Europy Wschod-

niej. Bez konsultacji z europejskimi sojusznikami prezydent Clinton ogosi,e Stany Zjednoczone popieraj tylko trzy pastwa jako przyszych czon-kw Sojuszu: Polsk, Czechy i Wgry. Byo to na kilka dni przed podjciemostatecznych decyzji, ktre nastpiy w lipcu 1997 r. podczas szczytu NATOw Madrycie. Tym samym Waszyngton jednoznacznie odrzuci wspieran przezFrancj i Wochy propozycj rozszerzenia listy pastw o Rumuni i Soweni.Decyzja amerykaska spotkaa si z ostr reakcj Europejczykw. W ten sposbbowiem upada koncepcja, wedle ktrej to w zaciszu gabinetw brukselskiejcentrali NATO i pod przewodnictwem sekretarza generalnego Javiera Solanyuzgodniona zostanie lista pastw zaproszonych do czonkostwa, a gos so-

jusznikw europejskich bdzie traktowany rwnoprawnie. Tymczasem StanyZjednoczone arbitralnie przesdziy spraw.

Przebieg szczytu w Madrycie pokaza, e Ameryka niezmiennie odgrywarol decydujc w Sojuszu. Jednak arbitralny sposb potraktowania przezClintona sugestii Francji i Woch nie pozosta bez wpywu na relacje wewntrzNATO. Amerykanie mogli si o tym przekona pod koniec 1997 r. Wwczasto Stany Zjednoczone wystpiy z propozycj zmiany koncepcji strategicznejSojuszu. Przedstawia je w grudniu 1997 r. podczas spotkania ministerialnegoNATO w Brukseli sekretarz stanu Madeleine Albright, nalegajc na obecnych,aby uznali grob proliferacji broni chemicznej, biologicznej i nuklearnej za

najwiksze zagroenie dla pastw Sojuszu. W lad za tym przekonywaaszefowa amerykaskiej dyplomacji powinno nastpi rozszerzenie zasigudziaania NATO, ktry z europejskiego paktu obronnego musi sta si si narzecz pokoju od Bliskiego Wschodu po Afryk rodkow. Intencje ameryka-skie byy do wyrane: Stanom Zjednoczonym chodzio o to, aby w przyszocimogy dysponowa bezwarunkowym wsparciem NATO w wypadku kryzyswpodobnych np. do irackiego.

Problem ten de factopodnis jako jeden z pierwszych Z. Brzeziski, ktryju wyranie w 1997 r. przekonywa, e jeli Europa chce by prawdziwym

41

Za: Rzeczpospolita z 7.08.1996.


34/76


Jadwiga Kiwerska

i rwnoprawnym partnerem Ameryki, musi sta si wiatow potg, posia-dajc odpowiednie zdolnoci militarne. Pewnego dnia onierze europejscy zdaniem Brzeziskiego mog zosta wysani do Korei czy te Salwadoru.W tym komplementarnym podziale pracy amerykaski politolog dostrzega

klucz do trwaej, transatlantyckiej wsplnoty przyszoci42.Ale europejscy czonkowie Sojuszu, a zwaszcza Francuzi obawiali si, e

nowe cele Sojuszu uczyni z niego wielonarodow struktur wojskow dzia-ajc na rzecz globalnych interesw Stanw Zjednoczonych. Jeli NATOzmieni swe oparte na geograi wojskowe przeznaczenie i bdzie teraz broniwsplnych wartoci, to gdzie wytyczymy granice tej obrony? pyta anoni-mowy dyplomata europejski w wypowiedzi dla Washington Post43. Czywszyscy zgodzimy si co do tego, za jakie wartoci chcemy walczy? I jak da-leko zamierzamy si posun w ich obronie?. Take Niemcy nie wykazywaliwwczas zbytniego entuzjazmu dla amerykaskich sugestii. Minister obrony

V. Rhe dowodzi, e zjednoczona Europa nie powinna sta si wiatowymmocarstwem militarnym. Europejczycy, jego zdaniem, nie musz konkurowaz wielowymiarowym mocarstwem wiatowym Ameryk ani nie powinniusiowa go naladowa44.

Pytanie o wspdziaanie Europy Zachodniej w skali globalnej nabrao jed-nak aktualnoci ju w styczniu 1998 r. wraz z ponownym wzrostem napiciaw rejonie Zatoki Perskiej. Administracja Clintona zabiegaa wwczas o popar-cie sojusznikw dla ewentualnej militarnej interwencji w Iraku w odpowiedzina usunicie stamtd inspektorw zbrojeniowych. Wrd europejskich czon-kw NATO tylko Wielka Brytania zadeklarowaa si w peni poprze wojskowo

i politycznie amerykaskie zamierzenia wobec Iraku. Niemcy ograniczyysi jedynie do poparcia moralnego, a Wosi demonstrowali wyran wstrze-miliwo. Francuzi natomiast wsplnie z Rosj i Chinami hamowaliw Radzie Bezpieczestwa ONZ plany Waszyngtonu uchwalenia rezolucjipotwierdzajcej grob uycia siy wobec Iraku. Poniewa take pastwaarabskie nie wykazyway gotowoci poparcia pomysu bombardowania Bagda-du, nie udao si amerykaskiej dyplomacji odbudowa koalicji antyirackiejz lat 1990-1991. Kryzys iracki z pocztku 1998 r. da zatem Europejczykomokazj zademonstrowania, e nie s ju posusznym realizatorem zamierzeWaszyngtonu.

Wraz z kwesti irack, a wczeniej jeszcze w kontekcie propozycji Albright,rozpocza si nowa faza dyskusji o stosunkach transatlantyckich i przyszociNATO. Gwnym wtkiem tej debaty nie bya, jak dziao si to na pocztkulat dziewidziesitych, sprawa obecnoci wojskowej USA na kontynencieeuropejskim lub wycofania si Amerykanw z Europy. Z pozoru przynaj-mniej problem nie dotyczy te, jak w tamtym czasie, europejskiego laraw ramach NATO. Tym razem chodzio o zaangaowanie si europejskich

42 Cyt. za: Frankfurter Allgemeine Zeitung z 8.11.1997.43 Cyt. w: W. D r o z d i a k, European Allies Balk at Expanded Role for NATO, The Washington

Post z 22.02.1998.44

Frankfurter Allgemeine Zeitung z 8.11.1997.


35/76



sojusznikw w operacje wojskowe Sojuszu sigajce daleko poza tradycyjnyobszar obowizywania traktatu waszyngtoskiego lub w akcje, ktrych celembyo zapobieganie uyciu broni masowego raenia.

Istota tej dyskusji sprowadzaa si zatem do tego, czy europejscy sojusznicy

Stanw Zjednoczonych s gotowi odgrywa rol partnera w skali globalnej,jakiego poszukuje Ameryka. Niewiadom pozosta take zakres autonomiidziaa Europejczykw i stopie ich podporzdkowania woli oraz interesomAmeryki. Wkrtce jednak debat t sprowadzono do pytania o to, czy Euro-pejczycy s dostatecznie przygotowani do tego typu akcji w skali globalnej, czyrozporzdzaj wystarczajc zdolnoci operacyjn umoliwiajc Sojuszowiprzeprowadzenie skutecznych dziaa nie tylko na obszarze europejskim, aletake out of area.

Sprawa osignicia przez europejskich czonkw NATO moliwociszybkiego i skutecznego wspdziaania z USA w skali globalnej bya tym ar-

gumentem, ktry zaway pod koniec 1998 r. na amerykaskim podejciu doeuropejskiej tosamoci obronnej. Nasz cel jest jasny: zaley nam na Europiezdolnej podejmowa dziaania zadeklarowaa tu przed wyznaczonym na8 grudnia 1998 r. spotkaniem szefw dyplomacji pastw NATO w Brukselisekretarz stanu Albright. Chcemy takiej Europy, ktra posiada nowoczesne,elastycznie reagujce siy zbrojne, zdolne tumi zarzewie koniktw naeuropejskim podwrku oraz wspdziaajce z nami w ramach Sojuszu dlaobrony wsplnych interesw45.

W ten sposb szefowa amerykaskiej dyplomacji nawizaa do propozycjibrytyjskiego premiera Tonyego Blaira, ktry pod koniec padziernika 1998 r.

zaapelowa do pastw europejskich o rozwaenie ewentualnoci podjciakrokw umoliwiajcych przejcie zwikszonej odpowiedzialnoci za wasnebezpieczestwo i obron. Sugestia Blaira zawieraa kilka wanych punktw.Mwiono midzy innymi o stworzeniu odrbnego od NATO politycznegomechanizmu decyzyjnego, rozbudowie si szybkiego reagowania, polepszeniurodkw komunikacji i transportu oraz udoskonaleniu lotnictwa, dotd za-lenego w duym stopniu od amerykaskiego parasola. Waga wystpieniabrytyjskiego premiera polegaa na tym, e dotd Zjednoczone Krlestwo, naj-wierniejszy sojusznik USA, wyranie hamowao wszelkie dziaania na rzeczobronnoci europejskiej, nie chcc doprowadzi do zmniejszenia ameryka-

skiego zaangaowania na Starym Kontynencie. Londyn uwaa ponadto, eUnia Europejska nie powinna zajmowa si kwestiami militarnymi, poniewaniektre nalece do niej pastwa posiadaj status neutralnoci. Std wicpropozycje Blaira byy swego rodzaju przeomem w brytyjskim podejciu doeuropejskiej tosamoci obronnej i dlatego musiay odbi si silnym echemw Stanach Zjednoczonych.

Podobny rezonans w Waszyngtonie wywoao wsplne owiadczenie, wypra-cowane podczas szczytu francusko-brytyjskiego w Saint-Malo 4 grudnia 1998 r.Europa owiadczyli wwczas prezydent Chirac i premier Blair powinna

45

Wystpienie M. Albright 6.12.1998 r., przedruk w: Gazeta Wyborcza z 7.12.1998.


36/76


Jadwiga Kiwerska

by, dziki posiadaniu si zbrojnych, na ktrych mona polega, zdolna dosamodzielnego dziaania; powinna te by gotowa do ich uycia. Dokumentten uznano za kluczowy, kadcy podwaliny pod europejsk obronno, gdybya to ju wyrana deklaracja skutecznego, samodzielnego i zdecydowanego

dziaania Europy w zakresie obrony i bezpieczestwa46.Wystpienie Albright w grudniu 1998 r. potwierdzao wic, e Amery-

kanie pogodzili si z aspiracjami Europy dotyczcymi jej wasnej politykibezpieczestwa i obrony. Jednak Waszyngton nadal obstawa przy pewnychzastrzeeniach. Wszelkie propozycje dotyczce obrony i bezpieczestwa eu-ropejskiego bdziemy dokadnie rozwaa, majc na uwadze jedno zasadniczepytanie: czy zwikszaj one skuteczno wspdziaania? podkrelaa szefo-wa Departamentu Stanu. Jej zdaniem jakiekolwiek zmiany instytucjonalnemusz by zgodne z podstawowymi zasadami, ktre przez 50 lat dobrze suyypartnerstwu atlantyckiemu47. A zatem miaa to by zgodna wsppraca, a nie

rywalizacja i konkurencja pomidzy europejskim larem NATO a czonempnocnoamerykaskim, tylko takie rozwizanie mogo stanowi podstawi gwarancj bezpieczestwa europejskiego. W tym zakresie niewiele wiczmienio si od 1991 r., gdy wczesny sekretarz stanu Baker formuowa swezastrzeenia wobec europejskiej tosamoci obronnej.

Z wolna zatem zacz rysowa si nowy ksztat partnerstwa transatlan-tyckiego. Jego wyznacznikiem miay by z jednej strony wysze praktycznezdolnoci operacyjne Europy wnoszone d

Jadwiga Kiwerska: Przyszłość NATO - trudne decyzje

Documents

Transcript of Jadwiga Kiwerska: Przyszłość NATO - trudne decyzje