Koniunktura gospodarcza

Wykład

Plan zajęć

• Zdefinowanie podstawowych pojęć– Koniunktura gospodarcza – Cykl koniunkturalny

• Fazy cyklu koniunkturalnego• Wskaźniki stanu gospodarki• Rodzaje cykli koniunkturalnych• Teorie cyklu koniunkturalnego

– przyrodnicze i psychologiczne koncepcje cyklu– teoria niedokonsumpcji– pieniężna teoria cyklu– inwestycyjno-innowacyjna teoria cyklu

Cel zajęć

Pokazanie problemu zaprognozowania kształtowania się koniunktury gospodarczej

Podstawowe pojęcia

• Aktywność gospodarcza przebiega w bardzo nierównym rytmie. Odznacza się okresami bumu i kryzysu.

• Koniunktura gospodarcza – to wszelkie okresowe zmiany aktywności gospodarczej przejawiające się w podstawowych wskaźnikach ekonomicznych (PKB, PNB, P, I, C, U, .. ) występujące w stosunkowo równych odstępach czasowych z powtarzającą się regularnością.

Nauka o koniunkturzeNaukę o koniunkturze gospodarczej dzieli się na:• teorię cyklu koniunkturalnego. Wyjaśnia ona przyczyny i

mechanizmy zmian koniunktury.• badania wahań koniunktury. Dotyczą one krótszego i

średniego okresu.Długoterminowy ruch w górę lub w dół aktywności

ekonomicznej określany jest mianem trendu. Jest to wymiar długoterminowy. Trend jest ścieżką wygładzoną pozbawioną krótkookresowych wahań.

Wahania aktywności gospodarczej w górę lub w dół mogą trwać przez kilka lat, w ramach ogólnego trendu, nazywamy je cyklami koniunkturalnymi (gospodarczymi).

Podstawowe pojęcia

• Cykl koniunkturalny jest wahadłowym ruchem całkowitego produktu narodowego, dochodu, zatrudnienia, zwykle obejmuje okres od 2 do 10 lat, któremu towarzyszy szeroko zakrojony wzrost lub spadek poziomu aktywności gospodarki. (Samuelson, Nordhsus 2005)

• Cykl to okresowe wahania wielkości ekonomicznych wokół ich długookresowego trendu.

Podstawowe pojęcia

• spowolnienie gospodarcze - faza cyklu, w której stopa wzrostu PKB spada poniżej długookresowego trendu

• recesja (formalnie) - 2 kolejne kwartały bezwzględnego spadku PKB.

Faza spowolnienia nie musi oznaczać recesji !!!

Podstawowe pojęcia

• ekspansja - faza cyklu w której stopa wzrostu PKB przewyższa długookresowy trend

• zmienna procykliczna - zmienna wykazująca dodatnią korelację z PKB

• zmienna antycykliczna - zmienna wykazująca ujemną korelację z PKB

• zmienna acykliczna - zmienna wykazująca brak korelacji z PKB

W rozwiniętych gospodarkach obserwujemy nierównomierne, powtarzające się wahania realnych wartości PKB, przy czym przeciętny cykl trwa od pięciu do ośmiu lat.

Nauka o koniunkturze

Dwa podejścia odnośnie do przewidywalności cykli koniunkturalnych:

- Traktuje cykle jako samonapędzającą się fluktuacje

- Zakłada, że system gospodarczy to mechanizm reagujący na impulsy zewnątrz i zamieniający je w oscylacje

Rodzaje wahań:

• wahania przypadkowe (R)- zmiany aktywności gospodarczej powodowane bliżej nieokreślonymi przyczynami, mające charakter losowy.

• wahania sezonowe (S)- obejmują zmiany aktywności gospodarczej dokonujące się na przestrzeni roku kalendarzowego.

• wahania koniunkturalne (B). Wyraża się w ekspansji lub kurczeniu się aktywności wokół linii trendu. Są zatem wynikiem samo wzmacniających się mechanizmów wewnętrznych występujących w gospodarce.

O = S + R + BO = S + R + B

Cechy wahań koniunkturalnych:

• obejmują swym zasięgiem cały kraj

• mają charakter krótko – ale przede wszystkim średniookresowy

• powtarzająca się ze względną regularnością zmiana aktywności gospodarczej

Cykle koniunkturalne obejmują cztery fazy:

1. recesję, tj. spadek aktywności gospodarczej. Ostra recesja, która wiąże się ze znacznym spadkiem produkcji

krajowej i wysokim wskaźnikiem bezrobocia określa się mianem depresji.

2. dno - jest to najniższy punkt cyklu. Następnie aktywność gospodarcza może od razu wzrosnąć lub pełzać przez jakiś okres czasu.

3. ożywienie, jest to moment pobudzenia aktywności gospodarczej. Może ono trwać, aż do momentu, gdy gospodarka zbliży się do stanu pełnego zatrudnienia, lub do czasu nadejścia następnego kryzysu.

4. szczyt występuje wtedy gdy poziom aktywności gospodarczej przestaje się podnosić. Jest to najwyższy punkt cyklu gospodarczego. Nie może on być zidentyfikowany wcześniej, niż w momencie ok. 6 miesięcy po tym jak realny PNB zacznie spadać.

Koniunktura gospodarcza

szczyt

dno

ożywienierecesja

zmiany dochodu narodowego w czasie

Jeden cykl

Dochód

narodowy trend

czas

Długość cyklu

mierzona jest od szczytu do szczytu.

Model cyklu koniunkturalnego

-.06

-.04

-.02

.00

.02

.047.6

8.0

8.4

8.8

9.2

60 65 70 75 80 85 90 95 00

LGDP TREND CYKL

W praktyce ciężko wyznaczyć minimum i maksimum cyklu.

1. Faza recesji (kryzysu):

- nadwyżka podaży nad popytem- wzrost zapasów u producentów- spadek produkcji, przychodów, zysków, zatrudnienia;- spadek cen (współcześnie – zwolnienie inflacji)- maleje zatrudnienie, rośnie bezrobocia- maleją inwestycje - ograniczony jest popyt wewnętrzny- na rynku rośnie podaż w stosunku do popytu- koniunkturalna obniżka cen prowadzi do bankructwa

firmy produkujące po najwyższych kosztach…

2. Dno (depresja):

- trend spadkowy produkcji, zatrudnienia, płac, cen, zysku, inwestycji i konsumpcji zanikają…

- Zmniejszają się nadmierne zapasy towarów, ustają bankructwa przedsiębiorstw.

- Przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga cen na niskim poziomie;

- Niski poziom cen, niska stopa zysku – zmusza firmy, które przetrwały kryzys do poprawy rentowności;

- Firmy muszą obniżać koszty produkcji;- Na rynku stopniowo pojawia się przewaga popytu nad

podażą,- równowaga na niskim poziomie (niski popyt, niska podaż)

3. Faza ożywienia (ekspansji):

- Wzrasta popyt na dobra inwestycyjne- Rosną ceny- Poprawia się rentowność produkcji (rosną produkcja,

sprzedaż, przychody, zyski)- Następuje wzrost zatrudnienia- Maleje stopa bezrobocia- Rosną zyski- Wzrasta popyt globalny- Występuje trend ↑ inwestycji

4. Faza rozkwitu (szczyt, boom):

- gdy aktywność gospodarcza osiąga najwyższy poziom (gdy przekracza poziom aktywności podczas poprzedniego szczytu)

- równowaga na wysokim poziomie- wysoka produkcja, sprzedaż, przychody, zyski,

zatrudnienie- wysoki poziom cen i płac- występują ↑ tendencje dochodu narodowego,

inwestycji, konsumpcji- rozpoczyna się okres najwyższego poziomu

koniunktury.

Cykle gospodarcze

Brak jest w historii przykładów jednakowych cykli (nie ma wśród nich bliźniaków – A. Pigou) odnośnie:– długości cyklu, – długości faz, – amplituda wahań.

Zatem przewidywania przyszłych warunków gospodarczych jest dziedziną wiedzy niedoskonałąniedoskonałą.

Wskaźniki koniunktury

Niektóre zmienne wyprzedzają PKB w cyklu (zapasy, wykorzystanie możliwości produkcyjnych, ceny akcji, realna podaż pieniądza), inne są względem PKB opóźnione (inflacja, bezrobocie), a jeszcze inne zachowują się identycznie (stopy procentowe)

Wskaźniki koniunktury

• Pilotujące (wyprzedzające)

• Współbieżne (równoczesne)

• Opóźnione

Wskaźniki

• Aby jednak przewidywać stan gospodarki ekonomiści zbudowali różne miary tzw. wskaźniki pilotujące. Są to wskaźniki (np. ceny akcji, poziom bezrobocia, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, wydatki inwestycyjne, w tym w zapasy, realna podaż pieniądza, ilość pozwoleń wydanych na budowę, ilość pożyczek, … ), które wskazują tendencje do spadku lub wzrostu na kilka miesięcy przed zmianą kształtowania się ogólnych wskaźników aktywności gospodarczej.

Kompleksowy indeks wskaźników pilotujących stanowi wynik łącznego policzenia 12 wskaźników stanu gospodarki, które wykazują tendencje do spadku lub wzrostu na kilka miesięcy przed zmianą kształtowania się ogólnej aktywności gospodarczej.

Wskaźniki

• Wskaźnik współbieżny – wskaźnik dochodów osobistych, produkcji przemysłowej, przemysłu przetwórczego, obrotów z handlu, stopy procentowe, zmieniają się wraz z ogólnym stanem zmieniają się wraz z ogólnym stanem gospodarkigospodarki.

• Wskaźnik reagujący ze zwłoką – taki który wykazuje tendencje do spadku lub wzrostu kilka miesięcy po zmianiepo zmianie kształtowania się ogólnych wskaźników aktywności gospodarczej (stopa procentowa, koszt siły roboczej, przeciętny czas pozostawania bez pracy, inwestycje prywatne, inflacja, konsumpcja).

Teorie cyklu koniunkturalnego

Teorie cykli koniunkturalnych

• Teorie wg długości trwania cyklu

• Teorie zewnętrzne i wewnętrzne

• Teorie związane z przyczynami powstania

Teorie cykli koniunkturalnych

• Deterministyczna teoria cyklu

• Stochastyczna teoria cyklu– lepkie ceny– teoria realnego cyklu koniunkturalnego

Rodzaje cykli:

• cykle bardzo długie C. Van Ewijka

• cykle długie Kondratiewacykle długie Kondratiewa

(długookresowe, 50-55 lat)

• cykle Juglara cykle Juglara

(średniookresowe, 8-10 lat)

• cykle Kitchinga cykle Kitchinga

(krótkookresowe, 3-5 lat)

1790-1800 1844-1851 1890-1896 1938-1945 1995-2000

Teoria Fal Kondratiewa

Cykle związane są

- z przyczynami zewnętrznymi, pozagospodarczymi (teorie egzogeniczne)

- z przyczynami wewnętrznymi (teorie endogeniczne)

Teorie egzogeniczneTeorie egzogeniczne szukają przyczyn sprawczych cykli

koniunkturalnych w zewnętrznych czynnikach w stosunku do danego systemu gospodarczego. Jako pierwsza powstała w XVIII, XIX wieku rolnicza teoria cyklu koniunkturalnego – fluktuacje gospodarcze wiązała wyłącznie z rolnictwem i jego wrażliwością na zmiany pogody. Najbliższa współczesności z tych teorii jest teoria politycznego cyklu koniunkturalnego. Teoria ta daje pewne wyjaśnienie przyczyn wahań aktywności gospodarczej, a także odpowiada na pytanie, dlaczego cykl koniunkturalny trwa około pięciu lat – w Wielkiej Brytanii i w krajach o podobnych systemach politycznych jest to właśnie okres między jednymi i drugimi wyborami. Koncepcja ta zawiera pewne ziarno prawdy. Ale z drugiej strony , zakłada ona, że wyborcy są na tyle naiwni, iż nie są w stanie odczytać intencji rządu.

Teorie endogeniczne

Teorie te poszukują mechanizmu cyklu koniunkturalnego wewnątrz samego systemu gospodarczego, który wywołuje samoregulujące się cykle koniunkturalne. Teorie te koncentrują się na wewnętrznej dynamice systemu gospodarczego i wyrażają opinię o niestabilności gospodarki niezależnie od działania sił zewnętrznych. Można je podzielić na teorie monetarno-kredytowe (pieniężne), teorie popytowe oraz teorie inwestycyjne.

Teorie przyczyn

• Teorie pieniężne (M. Fridman)• Teorie mnożnika i akceleratora (P.

Samuelson)• Teorie cykli równowagi (oczekiwania) (R.

Barro, R. Lucas, T. Sargent)• Teoria realnego cyklu (innowacje,

wydajność) (J. Schumpeter, E. Prescott, P. Long, C. Plosser)

• Wstrząsy podażowe (R.J. Gorgon)

Teorie pieniężne

Teorie pieniężne upatrują czynniki wahań koniunkturalnych najczęściej w działaniach banków i błędach ich polityki pieniężnej. Błędy te przejawiają się w naruszeniu ceny równowagi kapitału pożyczkowego, czyli stopy procentowej.

Teorie popytowe

Niemal we wszystkich popytowych teoriach wahań koniunkturalnych podstawowe znaczenie, jako czynnikowi sprawczemu, przypisuje się wydatkom konsumpcyjnym.

Teorie inwestycyjne

Teorie inwestycyjne należą do najmłodszych teorii wahań koniunkturalnych i występują w wielu odmianach. Wspólną ich cechą jest podkreślanie podstawowej roli inwestycji we wzroście gospodarczym oraz wzroście popytu. Teorie te analizują wahania popytu inwestycyjnego wskazując na ich sprawczą rolę cyklu gospodarczego.

Teorie mnożnika i akceleratora

Model mnożnika akceleratora to współczesna teoria cyklu koniunkturalnego. Opisuje on skutki i przyczyny zmian wydatków inwestycyjnych. Skutki w najprostszej wersji modelu keynesowskiego wzrost inwestycji prowadzi w krótkim okresie do jeszcze większego wzrostu dochodu i produkcji. Wydatki inwestycyjne zwiększają ogólny poziom popytu nie tylko bezpośrednio, lecz – zwiększając dochody – pobudza pośrednio także popyt konsumpcyjny.Co jest przyczyną zmiany skali wydatków inwestycyjnych? Przedsiębiorstwa inwestują wtedy, kiedy posiadane zasoby kapitału rzeczowego stają się mniejsze od pożądanego poziomu. Kiedy utrzymywane przez przedsiębiorstwa zasoby kapitału mają optymalne rozmiary, krańcowy koszt powiększenia zasobu kapitału o jednostkę jest dokładnie równy krańcowej korzyści z tej dodatkowej jednostki kapitału, korzyści mierzonej wartością zaktualizowaną oczekiwanych w przyszłości zysków w całym okresie eksploatacji dodatkowego obiektu. Tak określana korzyść może się zwiększyć albo w wyniku obniżki stopy procentowej, według której dyskontuje się wartość strumienia oczekiwanych zysków, albo w rezultacie wzrostu wysokości spodziewanych w przyszłości zysków.

Teorie mnożnika i akceleratora

Model akceleratora (znany w języku polskim także pod nazwą zasady przyspieszenia) zakłada, że przedsiębiorstwa oceniają przyszłą wielkość produkcji i zysków poprzez ekstrapolację dotychczasowego wzrostu produkcji. Wzrost produkcji w stałym tempie prowadzi do niezmiennego poziomu inwestycji i stałego tempa wzrostu pożądanego majątku produkcyjnego. Dla zwiększenia zamierzonego poziomu inwestycji konieczny jest przyspieszony wzrost produkcji.

Model akceleratora jest oczywiście tylko pewnym pożytecznym uproszczeniem. Kompletny model inwestycji musiałby uwzględnić zarówno wpływ zmieniającego się poziomu produkcji (i innych czynników) na oczekiwaną wielkość przyszłych zysków i planowane rozmiary zainwestowanego kapitału, jak też rolę zmian stopy procentowej jako czynnika modyfikującego wartość zaktualizowaną oczekiwanych w przyszłości zysków i kształtującego tym samym bodźce do inwestowania już dziś. Jednak, jak potwierdzają to analizy empiryczne, model akceleratora jest uproszczeniem użytecznym.

To, jak konkretnie reagują przedsiębiorstwa na zmiany wielkości produkcji, zależy od dwu okoliczności:

- od tego, czy wierzą one, że wzrost produkcji utrzyma się także w przyszłości;- od tego, jak wysokie są koszty szybkiego dostosowania planów inwestycyjnych,

zainstalowania nowego wyposażenia i wprowadzenia nowych technologii. Im kosztowniejsze są takie szybkie dostosowania, tym więcej przedsiębiorstw będzie skłaniać się ku rozłożeniu inwestycji na dłuższy okres.

Przyczyny wahań koniunktury:

• zmiany w przyrodzie• psychologia przedsiębiorców• niskie płace• nadmierne oszczędności• zmiany wielkości obiegu pieniądza• poziom inwestycji• innowacje• popyt rynkowy

– krajowy– zagraniczny

Teoria deterministyczna

deterministyczny - z góry określony, pozbawiony zakłóceń losowych

• Podstawą teorii jest spostrzeżenie, że nawet bardzo prosty model gospodarki:Ct=a0+a1Yt-1It=b0+b1(Yt-1-Yt-2) Yt= a0+ b0+c0+(a1+b1)Yt-1-b1Yt-2

• może generować cykliczne wahania PKB.Sama teoria deterministyczna nie tłumaczy

cyklu.

Teoria deterministyczna

Ale większość tak generowanych cykli wygasa lub eksploduje np. Yt= 1,78*Yt-1-0,98*Yt-2

-10

-5

0

5

10

1

Teoria deterministyczna

Nawet jeżeli są stabilne, wykazują zbyt dużą regularność. np. Yt= 1,8*Yt-1-Yt-2

-10

-5

0

5

10

1

Teoria stochastyczna

Stochastyczny - podlegający losowym zakłóceniom.

Podstawą teorii jest spostrzeżenie, że losowe, nieskorelowane szoki (biały szum), mogą prowadzić do wahań przypominających cykle koniunkturalne.

Teoria stochastycznaPrzykład losowych, nieskorelowanych szoków: - wzrost cen ropy - kryzys rosyjski - susza w kraju rolniczym - rewolucyjny wynalazek (komputer)

-1

-0.5

0

0.5

1

1

Teoria stochastyczna

I wygenerowana produkcja (bez trendu): Yt= 1,3*Yt-1-0,4*Yt-2+szokt

-3-2-10123

1

Oznacza to, że jeśli wytłumaczymy autoregresyjne zachowanie PKB, losowe szoki można będzie uznać za przyczynę cykli koniunkturalnych.

Przyczyny zamiany impulsów w oscylacje

1.Lepkie ceny

2.Realny cykl koniunkturalny

Lepkie ceny

Gdyby ceny natychmiast dostosowywały się do szoków popytowych i podażowych, ich skutkiem byłaby wyłącznie zmiana stopy inflacji, lub jednorazowy wzrost gospodarczy.

Realny cykl koniunkturalny (RBC)

Tłumaczy powstawanie cykli bez odwoływania się do lepkości cen. Pierwotną przyczyną są szoki produktywności A: Y=AKaL1-a

- genialne wynalazki - wyjątkowo udane zbiory 1. itp.

Realny cykl koniunkturalny (RBC)

Ale losowe szoki powodują wyłacznie jednorazową zmianę PKB. Utrwalanie szoków: 1. akumulacja kapitału Wzrost A oznacza wzrost MPK, to zachęca do większych inwestycji i tym samym zwiększamożliwości produkcyjne w przyszłości. 2. większy nakład pracy Wzrost A oznacza wzrost produktywności a tym samym wzrost płacy realnej, co racjonalne podmioty skłoni do zwiększenia nakładów pracy. To wzmacnia wpływ szoku na PKB.

Nowoczesna fala

Czynniki fundamentalne:

• wynalazki (internet, telefonia komórkowa, mikroprocesor)

• wojna w Iraku• gospodarka Chin• pieniądz wirtualny• globalizacja

Dziękuję za uwagę