INTERNETOWY BIULETYN BIESZCZADZKIEGO PARKU NARODOWEGO 3/2009

***

ARP KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

Internetowy Biuletyn Bieszczadzkiego Parku Narodowego Adres redakcji:Oœrodek Naukowo-Dydaktyczny BdPNul. Be³ska 7 38-700 Ustrzyki Dolnetel. (13) 461 10 91, fax (13) 461 30 62

Redakcja:Gra¿yna Holly - redaktor naczelny, Adam Leñ, Ryszard Prêdki, Sk³ad i opracowanie graficzne - Halina Leñ

Przedsiêwziêcie realizowane w ramach projektu nr POIS. 05.04.00-00-054/08. pod nazw¹: „Program edukacji ekologicznej spo³ecznoœci lokalnej w Bieszczadzkim Parku Narodowym” w ramach dzia³ania 5.4 priorytetu V

Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko 2007-2013.

Spis treœci

Wydarzenia w BdPN (Adam Leñ) 3

Warsztaty w Magurskim Parku Narodowym (Tomasz Demko) 4

Bieszczadzkie motywy roœlinne w poezji (Adam Szary) 7

“Moje Bieszczady” (Beata Szary) 12

Fina³ programu “Zachowamy...” (Cezary Æwikowski) 17

Likwidacja odpadów azbestowych (Ma³gorzata ¯mijewska) 20

Kalendarz przyrodniczy (Cezary Æwikowski, Adam Szary) 23

Konkurs przyrodniczy (Cezary Æwikowski) 26

WYDARZENIA W BdPN

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

LAS W MOIM OBIEKTYWIE

18.11.2009 w Oœrodku Informacji i Edukacji Turystycznej w Lutowiskach otwarto pokonkursow¹ wystawê fotografii "Las w moim obiektywie". Wystawa prezentuje najlepsze zdjêcia z ponad 450 prac nades³anych w 2008 roku, przez 200 uczestników na konkurs fotograficzny, og³oszony przez dwutygodnik "Las Polski".

Zakoñczy³a siê kolejna edycja programu edukacyjnego "Zachowamy piêkno i walory przyrodnicze Bieszczadów". W finale najlepsze okaza³o siê gimnazjum z Tarnawy Dolnej, a indywidualnie pierwsze miejsce przypad³o Wojciechowi Kaczmarskiemu z Tarnawy D. Wiêcej o konkursie na str. 17 biuletynu.

3

FINA£ PROGRAMU EDUKACYJNEGO

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

UDOSTÊPNIENIE BdPN DO ZWIEDZANIA

Od 4 do 6 listopada 2009 w Oœrodku Edukacyjnym wraz z Muzeum Magurskiego Parku Narodowego w Krêpnej odby³y siê warsztaty na temat "Turystyka w parkach narodowych a zadania ochronne".

Warsztaty prowadzi³ dr Ryszard Prêdki - kierownik Dzia³u Udostêpniania i Komunikacji Spo³ecznej Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Uczestniczyli w nich przedstawiciele wszystkich polskich parków narodowych. Bieszczadzki Park Narodowy reprezentowali Franciszek Adamczyk i Tomasz Demko.

Warsztaty wspó³finansowane by³y przez Uniê Europejsk¹ ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Œrodowisko oraz Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej.

Ich celem by³o rozpoznanie g³ównych problemów zwi¹zanych z udostêpnieniem parków narodowych do zwiedzania i wypracowanie metod i sposobów ich rozwi¹zywania, rozwiniêcie wspó³pracy pomiêdzy parkami narodowymi i korzystanie z doœwiadczeñ i rozwi¹zañ stosowanych w poszczególnych parkach narodowych w zakresie udostêpniania.

WARSZTATY W MAGURSKIM PARKU NARODOWYM

4

W pierwszym dniu prezentowane by³y referaty, na których poruszono zagadnienia zwi¹zane z organizacj¹ zwiedzania parku narodowego; udostêpnianiem do zwiedzania a ochron¹ przyrody; wp³ywem masowego ruchu turystycznego na otoczenie przyrodnicze szlaków; monitoringiem ruchu turystycznego; ch³onnoœci¹ turystycznej obszaru chronionego; zwiedzaniem parków narodowych w wymiarze prawnym jak równie¿ analiz¹ g³ównych problemów zwi¹zanych z udostêpnianiem parku narodowego do zwiedzania. Po ka¿dym referacie dyskutowano na temat doœwiadczeñ i rozwi¹zañ stosowanych w poszczególnych parkach narodowych.

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

UDOSTÊPNIENIE BdPN DO ZWIEDZANIA

WARSZTATY W MAGURSKIM PARKU NARODOWYM

W przerwie, pomiêdzy wyk³adami, uczestnicy warsztatów zwiedzili muzeum Magurskiego Parku Narodowego, w tym nowoczesn¹ salê ekspozycyjn¹, gdzie przy zmieniaj¹cym siê oœwietleniu i akompaniamencie odg³osów przyrody ogl¹dali prezentacjê obrazuj¹c¹ historiê kszta³towania siê obecnego stanu przyrody MPN.

Pierwszy dzieñ warsztatów zakoñczy³ siê w sympatycznej atmosferze integracyjn¹ kolacj¹.

5

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

UDOSTÊPNIENIE BdPN DO ZWIEDZANIA

WARSZTATY W MAGURSKIM PARKU NARODOWYM

Drugiego dnia uczestnicy warsztatów wziêli udzia³ w sesji terenowej, której tematem by³a analiza udostêpniania turystycznego wokó³ Obsza ru Ochrony Œc i s ³e j "Magura W¹tkowska" w pobli¿u miejscowoœci Folusz. Wraz z pracownikami MPN udali siê p lanowan¹ œc ie¿k¹ p rzy rodn icz¹ z Wodospadu Magurskiego na Diabli Kamieñ - du¿¹ wychodniê skaln¹ licznie odwiedzan¹ przez turystów. Podczas sesji dyskutowano na temat - jak skutecznie ograniczyæ presjê turystów na obszar ochrony œcis³ej "Magura W¹tkowska".

Warsztaty zorganizowano w ramach projektu "Budowa wspólnej platformy wymiany informacji oraz systemu szkoleñ zawodowych w parkach narodowych", prowadzonego w ramach V Priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko - Ochrona przyrody i kszta³towanie postaw ekologicznych.

6

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

NAUKA

BIESZCZADZKIE MOTYWY ROŒLINNE W POEZJI

Bieszczadzkie motywy roœlinne we wspó³czesnej poezjiŒwiat roœlin zawsze silnie oddzia³ywa³ na sferê zmys³owych doznañ i abstrakcyjnych

wyobra¿eñ, przez co wp³ywa³ na kszta³towanie "ulistnionej" metaforyki i symboliki. Nawet w naszej potocznej mowie odnajdujemy wiele florystycznych odniesieñ, które ulegaj¹ wyraŸnej kondensacji w poezji. To w³aœnie w wierszach utrwalone zostaj¹ roœlinne obrazy okreœlonych emocji, uczuæ, abstrakcji i fantazji. Szczególnie urodzajna pod tym wzglêdem jest przyroda gór - zw³aszcza tych najdzikszych - jakimi s¹ Bieszczady. Sama natura dyktuje tu strofy, niczym babie lato osnuwaj¹ce próchniej¹ce drzewa w lesie i w opuszczonych sadach, rozko³ysane trawy po³onin i bezludnych dolin... Proponujê przyjrzeæ siê wybranym fragmentom takiej poezji, aby uœwiadomiæ sobie jak g³êboko te florystyczne pojêcia penetruj¹ nasz¹ kulturê.

£adunek symbolu i emocji zawarty w roœlinnych motywach poetyckich bywa bardzo zró¿nicowany. Miejscami przyroda stanowi jedynie t³o, w którym pojawiaj¹ siê rozkwitaj¹ce i zieleniej¹ce elementy pejza¿u. Bardzo p³ynnie jednak te prozaiczne "chaszcze" i "badyle" przestaj¹ byæ zwyk³ym elementem otoczenia, nabieraj¹c jakiegoœ dodatkowego znaczenia, co dostrzec mo¿na w wierszu "Studnia" Janusza Go³dy:

Jej okr¹g³¹ cembrowinê, poroœniêt¹teraz kosmatk¹ i powojem, postawionoz ³upanego piaskowca ³¹czonego glin¹

[...] Wokó³ studnizdzicza³y sad, lepiê¿nik i ciemiê¿yca.

Nad studni¹ niebo i wszechobecna cisza.

Mamy tu kilka elementów odnosz¹cych siê do przemijania, lecz wystêpuj¹cych bardziej w kategoriach opisu ni¿ symbolu. Kiedy poeci odnosz¹ siê do wra¿eñ zmys³owych, maj¹c na uwadze bezpoœrednie doœwiadczenie piêkna - bywa, ¿e siêgaj¹ w³aœnie po roœliny, aby wyraziæ bardzo osobiste prze¿ycia duchowe, co znajdujemy w wierszu Zdzis³awa Pêkalskiego "Widzê Ciê”:

[...] Czujê Ciê w zapachu zió³w cieple s³oñca

i we wzruszeniach sercaA gdy szukam Ciê w koœciele

w deklaracji pacierzai w pobo¿nych gestachto Ciebie tam nie ma.

Ciemiê¿yca bia³a - gatunek wschodniokarpacki (Wo³osate)

Lepiê¿nik ró¿owy nad potokiem Wo³osatka

7

BIESZCZADZKIE MOTYWY ROŒLINNE W POEZJI***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

NAUKA

Pragnienie wspólnego zaistnienia poprzez doœwiadczenie zmys³owych wra¿eñ zielonego "Edenu" sk³ania równie¿ do zatopienia siê w dzikim ogrodzie. Tak pisze Mariusz Marczyk w "Proœbie o mi³oœæ":

[...] poznaj mnie igliwiempoznaj liϾmi paproci

poznaj smakiem dojrza³ych jagódpowiedz mi ¿e jestem

Bardzo sugestywny w odbiorze jest tak¿e wiersz "Ouroboros" Jacka M¹czki, oddzia³uj¹cy na zmys³y czytelnika poprzez skojarzenia z roœlinnymi zapachami i smakami:

Bez ciebie zakwitnie czeremchajeszcze œwierszcze skrzypi¹ szlifowane w br¹zie

coœ siê zacina zgrzyta i rozpadajak g³adko z grzybobrania

w Jaworniku wychyn¹æpomiêdzy krzy¿e i je¿ynê

czarn¹ rêk¹ jak jêzyk

Wietlica samicza - najpospolitsza paproæ w lasach

Borówka czarna

Je¿yna gruczo³owata na ¯ukowie

8

BIESZCZADZKIE MOTYWY ROŒLINNE W POEZJI***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

NAUKA

Zbigniew Zamo³ojko ch³onie naturê ca³ym sob¹, zanurzaj¹c siê w makrokosmosie trawy, gdzie w centrum uwagi staje nawet zasuszona roœlina:

le¿¹c na ³¹ce do ziemiprzylegam wszystkimi czêœciami cia³a

zrzucam ³uskê po ³uscenas³uchuj¹c co w makówce [...]

zmia¿d¿one g³ówki robotnicz³amane czu³ki wa¿ki

konik polny zbyt poganianybabka zasuszona

W poezji Jerzego Harasymowicza florystyczne elementy zyskuj¹ ju¿ bardziej metaforyczn¹ wymowê, choæ i w tym przypadku zachowuj¹ jeszcze postaæ wzglêdnie konkretn¹ - "Ten wiatr tak huczy":

W ci¹gu nocy wyros³yPrzebiœniegi zawilce kwiatki

Pod leszczyn¹ œwieczki wiosny

Te same zawilce i ta sama leszczyna pojawiaj¹ siê te¿ w strofach innego wiersza tego¿ poety - "Pó³noc":

Przykryci œwiat³em ksiê¿ycajak przeœcierad³em

jeszcze le¿eli nieruchomoporasta³y ich zawilce [...]

i twarz - jej twarzw z³otog³owiu leszczyny [...]

i co nazwalirozkwita³o

Zawilec gajowy

Babka lancetowata

9

W wierszu “Jazda samochodem" zawilce przyjmuj¹ wyraz niewinnoœci w kontekœcie dziewczêcej œwie¿oœci i budz¹cego siê wokó³ ¿ycia:

Przedwioœnie! Drzew palec Bo¿yNad niewinne wzniós³ siê zawilce

Wiatr nad góry porywa Jej lokiI greckie i katolickie

Z kolei gdzie indziej te same zawilce nadaj¹ mi³oœci wymowê wrêcz zmys³ow¹, dodatkowo owian¹ mgie³k¹ tajemniczoœci nenufaru:

Wieczorem góra bia³ai ³o¿e zawilcowe

Jej czarne cia³o po³yskujeœnie¿nym nenufarem

na wazonie nocy

Jeszcze bardziej ni¿ zawilcami, wiersze Harasymowicza pachn¹ irysami, które pojawiaj¹ siê na ka¿dym kroku jako wyraz zadurzenia i zapomnienia w mi³oœci - tak to wygl¹da w "Wyst¹pieniu z irysami":

BIESZCZADZKIE MOTYWY ROŒLINNE W POEZJI***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

NAUKA

Irysy s¹ wszêdzie [...]I do krainy zachwyceñ

prowadz¹ nas stare mostystoj¹ce na irysach [...]

Wiesz ksiê¿niczkoirysy wyst¹pi³y z brzegów

jak mi³oœæ naszatej wiosny

...a tak w innym wierszu - "Kiœcie irysów":Przez kiœcie irysów

jak przez palce z³ocistewidzê inn¹ rzeczywistoœæi ptaki inne i ksiê¿niczki

Irys ¿ó³ty (wystêpuje ca³ymi ³anami w Tarnawie)

10

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

NAUKA

BIESZCZADZKIE MOTYWY ROŒLINNE W POEZJI

Jacek M¹czka, chc¹c uwydatniæ nu¿¹c¹ prozaicznoœæ chwili, utrwalonej w wierszu "4.30", zatrzymuje wzrok na jednej tylko roœlinie, która faktycznie zwi¹zana jest z ja³owymi przydro¿ami, towarzysz¹c tym samym poecie w przed³u¿aj¹cej siê chwili podró¿nego zniecierpliwienia:

Ziarna ¿arnowca ¿ó³tym potokiem wzd³u¿ zboczy

S³onnych Gór. Zeœlij autobus "Jelcz"

W powy¿szych strofach motyw roœlinny balansuje miêdzy œwiatem realnym a rzeczywistoœci¹ subiektywn¹. Widoczne jest to równie¿ u Stanis³awa Koniecznego w wierszu "Bieszczady":

[...] W obudzonym sadziemaciejka z malw¹ maluje okna

[...] Poœród trawdojrzewaj¹ poziomki

o kolorze czerwieni zmierzchu

Poziomki na Ma³ym Królu (w tle pasmo ¯ukowa)

11

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

Wiersze o przyrodzie

"MOJE BIESZCZADY"

Uczniowie uczestnicz¹cy w pro-gramie "Moje Bieszczady" poznaj¹ przyrodê podczas wycieczek i obserwacji prowadzonych w pobli¿u szko³y i domu. Przyroda zachwyca i pobudza do refleksji. Dla niektórych sta³a siê natchnieniem do napisania wierszy. Co zachwyca w przyrodzie m³odych poetów? Co ich niepokoi? Jakie przes³anie niesie ich poezja? Zachêcam do lektury wierszy zamieszczonych w sprawozdaniach z realizacji programu w latach 2002-2009. Ilustracjê stanowi¹ prace plastyczne uczniów ze Szko³y Podstawowej Nr 1 w Ustrzykach Dolnych z 2007 r.

***Przyrodo mojaJesteœ zielonaJak sekwoja.

Jesteœ bogataJak szata

Du¿ego, kolorowego kwiata.

Piêkne koloryTen kwiat posiada,

W kolory têczy siê przyozdabia.

Czerwony - to jesieñTen kolor posiada.

¯ó³æ - to latoGor¹ce i piek¹ce.

O przyrodê dbaæ bêdziemyWszyscy to obiecujemy

Œmieci zbieraæ, segregowaæZa nasz¹ Ziemiê piêknie dziêkowaæ.

Pawe³ Janusz i Micha³ Dymiñski (2009) Szko³a Podstawowa w Myczkowie

12

Bocian

***

Jarzêbina

Na spacerze wczoraj z ranaZobaczyliœmy bociana

Sta³ na ³¹ce w du¿ej trawieI przygl¹da³ siê tam ¿abie

Nagle spojrza³ dooko³aBo us³ysza³ g³os dziêcio³a

Po czym stwierdzi³, ¿e od ciszyBardziej lubi myszy.

Magda Pasiniewicz (2009)Szko³a Podstawowa w Nowym £upkowie

Las ten roœnie ju¿ od wiekówA ty œmiecisz tu cz³owiekuOd Pomorza a¿ po górê

Wszyscy dbamy o naturê.

P³ynie woda, szumi lasA przyroda wo³a nas

"Hej wy ludzie na tym œwiecieChodŸcie wszyscy zbieraæ œmiecie".

Wiedz¹ o tym nawet dzieciSegregujmy wszystkie œmieciKto wyrzuca w lesie œmieciTen nie myœli o tym œwiecie.

¯eby w lesie czysto by³oI wêdrowaæ by³o mi³o

Pomyœl zanim coœ wyrzuciszBo przyrodzie ¿ycie skrócisz.

Weronika Wolk (2009)Szko³a Podstawowa w Myczkowie

Pod moim oknem siê czerwieni,Delikatnie chwieje i rumieni,Dumna i przepiêkna dama.W zimie zawsze stoi sama.

Jarzêbina na wietrze siê œmiejeI w takt piosenki siê chwieje.

Dziœ œpiewaæ bêd¹ o niej wszystkie ptaki.Polec¹ do s³oñca i tam gdzie maki.

Ela P³aza (2007)Szko³a Podstawowa w Myczkowcach

"MOJE BIESZCZADY" ***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

13

Mieszkañcy lasuGdy wiosn¹ przyroda rozkwita,

Gdy s³oñce uœmiechem nas wita,Jak¿e mi³o i przyjemnie jest do lasu iœæ codziennie.

Tam zwierz¹tka rozmaite: te, co skacz¹ i lataj¹I te, co pod ziemi¹ skryte,W ca³ym lesie domki maj¹.

I pan ¿ubr z Bieszczad królem zwany,I wilk, co groŸny, gdy zdenerwowany,

I wœród runa mrówki ma³e, ale pracowite,I na polanach kicaj¹ce ma³e szare zaj¹ce,

Tak¿e wysoko œpiewaj¹ce ptaszki rozmaite.Ka¿de zwierz¹tko, gdy ¿yje spokojnie,Swoim urokiem obdarza nas hojnie.

Wiêc zróbmy wszystko, co w naszej mocy, Wszystkim stworzeniom nie szczêdz¹c pomocy.

Aby do zwierz¹t, bez wzglêdu na gatunekKa¿dy cz³owiek mia³ w sercu szacunek.

Paulina Skowroñska (2007)Szko³a Podstawowa w Nowym £upkowie

"MOJE BIESZCZADY" ***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

JesieñGdy jesieni¹ liœcie siê rumieni¹,

Bociany i ¿urawie do ciep³ych krajów odlatuj¹,a wróble i sikorki u nas zimuj¹.

Nasze wilgi odlecia³y.NiedŸwiedzie siê najad³y i w sen zapad³y.Kot na piecu siê grzeje, bo na polu wieje.

Wróbel ziarna szuka, bo g³ód do drzwi puka.Wiewiórki w dziupli siedz¹ i zgromadzone jesieni¹ orzeszki jedz¹.

Patryk Czepiel (2007)Szko³a Podstawowa w Czaszynie

14

Wróbel

Weso³a przyroda

Moje Bieszczady

Skar¿y³ siê raz wróbel szary,¿e mu piórka poszarza³y.Jego zdanie brzmia³o tak:"W tym zawini³ ka¿dy ptak.Gdybym by³ tak kolorowy,

Jak sikorek ¿ó³te g³owy. Ach!"

Wróbelkowi ptaki dokucza³y,Bo by³ szary i bardzo ma³y.

Ale w koñcu siê na nim pozna³yi wróbelka zrozumia³y.

Adrianna Wojtoñ (2007)Szko³a Podstawowa w Czaszynie

Przesz³a wiosna, póŸniej lato.Jaœ wci¹¿ krzyczy: Tato, tato!

Bocian siedzi ko³o krzaka,¯aba kumka w rytm rumaka,Jemio³uszka w sianie siedzi,

Zaczepiaj¹ j¹ s¹siedzi, Pszczo³y kwiaty zapylaj¹

I weso³e minki maj¹,Dziêcio³ w drzewo ci¹gle stuka

I korników sobie szuka,Mama W³adka na obiad wo³a,

On nie s³yszy, bo widzi dziêcio³a,Wróbel ko³o drzewa lata,Patrzy a tu jest ³opata.

Pleœæ g³upoty mogê wci¹¿,Lecz pora do roboty siê wzi¹æ.

Przemek Wojdy³a (2007)Szko³a Podstawowa w Czaszynie

Bieszczady s¹ piêkne od wiosny do zimy,

wiêc chêtnie odwiedzam te po³oniny.Wêdrujê przez pola,

lasy i potoki.Spotykam jelenie,

sosny i roztoki.Wêdrujê,

a dusza z radoœci mi gra,bo kocham Bieszczady

tak mocno jak tylko siê da.Piotr Bartosiewicz (2002)

Szko³a Podstawowa w Lesku

"MOJE BIESZCZADY" ***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

15

Zima w lesieLas siê zatuli³ w puszyste futro,

jak bia³y niedŸwiedŸ zimê chce prze¿yæ.Spod œniegu p³owe sarenki z trudem

mech wygrzebuj¹, szukaj¹ je¿yn.Zaj¹c przycupn¹³, patrzy z gêstwiny.

Strzy¿yk wiewiórkê wo³a: - Czek, czek.Na miêkkich ³apach lis siê przemyka

i truchtem bury przebiega dzik.Z g³êbiny lasu s³ychaæ dziêcio³a,co pracowicie wci¹¿ gospodarzy.

Œcie¿k¹ cichutko na w¹skich p³ozachsun¹ narciarze.

Ania Pe³ek (2002)

PakietNauka, nauka, naukaKto tej nauki szuka?

Z Pakietem nauka to zabawa,lekcja prosta i ciekawa.

Uczymy siê rozpoznawaæ ptakii jak zimuj¹ ssaki.

Rozpoznajemy tropyzwierz¹t ze œrodkowej Europy.

Aneta Sza³aj (2002) Szko³a Podstawowa w Bóbrce

"MOJE BIESZCZADY" ***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

16

FINA£ PROGRAMU “ZACHOWAMY...”***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

17

XVII edycja programu "Zachowamy piêkno i walory przyrodnicze Bieszczadów"

Konkurs przyrodniczy, realizowany w ramach programu edukacyjnego "Zachowamy piêkno i walory przyrodnicze Bieszczadów", zosta³ rozstrzygniêty.Pierwszy, pisemny etap konkursu, odby³ siê 19.11.2009 r. w Oœrodku Naukowo-Dydaktycznym Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych. Wytypowane w eliminacjach szkolnych 3-6 osobowe zespo³y z gimnazjów przez dwie godziny rozwi¹zywa³y testy przyrodnicze.Po pierwszym etapie wyniki konkursu przedstawia³y siê nastêpuj¹co:

Klasyfikacja zespo³owaSzko³a Liczba punktów Miejsce

Gimnazjum Tarnawa Dolna 519,5 I Gimnazjum nr 2 Ustrzyki Dolne 467,5 IIGimnazjum nr 1 Zagórz 463,0 IIIGimnazjum nr 1 Ustrzyki Dolne 378,5 IVGimnazjum Lutowiska 298,0 V Gimnazjum Bóbrka 281,0 VIGimnazjum Czarna 193,0 VII

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

FINA£ PROGRAMU “ZACHOWAMY...”

18

Klasyfikacja indywidualnaImiê i nazwisko Gimnazjum Liczba punktów Miejsce

Przemys³aw Kula Tarnawa D. 182,5 1Wojciech Kaczmarski Tarnawa D. 180,5 2Maria Karkula Ustrzyki D. nr 2 175,0 3Pawe³ Krawczyk Zagórz nr 1 174,0 4Aneta Wrosz Ustrzyki D. nr 2 162,0 5Gabriela Stach Tarnawa D. 156,5 6Joanna Kijowska Ustrzyki D. nr 2 154,5 7Julia Onyszkanycz Zagórz nr 1 147,5 8Matylda Siembab Zagórz nr 1 141,5 9Joanna £ukacz Ustrzyki D. nr 1 141,0 10Dominika Zaj¹c Ustrzyki D. nr 2 135,5 11Marcelina Szyd³o Czarna 130,0 12Szymon Mach Bóbrka 123,0 13Daniel Szyjduk Ustrzyki D. nr 1 120,5 14Krystian £obaza Lutowiska 119,0 15Paulina £apczyñska Ustrzyki D. nr 1 117,0 16Jakub Pe³diak Lutowiska 102,5 17Joanna Warcho³ Bóbrka 93,0 18Katarzyna Bocheñska Lutowiska 76,5 19Dawid G³uszko Bóbrka 65,5 20Mariola Kalamat Czarna 63,0 21

FINA£ PROGRAMU “ZACHOWAMY...”***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

EDUKACJA

19

Do drugiego, ustnego etapu konkursu, zakwalifikowa³y siê 3 najlepsze zespo³y i 5 najlepszych uczniów. Przeprowadzono go 27.11.2009 r. w Ustrzyckim Domu Kultury. M³odzie¿ odpowiada³a na problemowe pytania z zakresu fauny, flory, zbiorowisk roœlinnych Bieszczadów oraz systemu ochrony przyrody i zagadnieñ dotycz¹cych przyrody nieo¿ywionej. Na koñcow¹ ocenê sk³ada³y siê wyniki z testu oraz wyniki z odpowiedzi.Finaliœci konkursu i ich wyniki :

Gimnazjum Tarnawa D. 626,5 I Gimnazjum nr 2 Ustrzyki D. 571,5 II Gimnazjum nr 1 Zagórz 558,0 III

Wojciech Kaczmarski Tarnawa D. 227,5 1Przemys³aw Kula Tarnawa D. 222,5 2Maria Karkula Ustrzyki D. nr 2 219,0 3Pawe³ Krawczyk Zagórz nr 1 214,0 4Aneta Wrosz Ustrzyki D. nr 2 203,0 5

Szko³a Liczba punktów Miejsce

Imiê i nazwisko Gimnazjum Liczba punktów Miejsce

Wszyscy uczestnicy programu otrzymali œwiadectwa jego ukoñczenia oraz wydawnictwa Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Dla zwyciêzców konkursu Bieszczadzki Park Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie ufundowali nagrody rzeczowe i ksi¹¿kowe. Dodatkow¹ nagrod¹ dla uczestników konkursu jest 3-dniowa wycieczka do Magurskiego Parku Narodowego.

Wiêcej fotografii z przebiegu konkursu zobaczyæ mo¿na na naszej stronie internetowej (www.bdpn.pl) - zak³adka galeria.

"Pilota¿owy program likwidacji odpadów azbestowych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego wraz z ich przekazaniem do utylizacji".

W paŸdzierniku tego roku zakoñczono realizacjê kolejnego etapu programu likwidacji odpadów azbestowych na terenie BdPN. W ramach przedsiêwziêcia rozebrano i zlikwidowano elementy pochodz¹ce z 34 budynków mieszkalnych i gospodarczych, wykonanych z materia³ów budowlanych zawieraj¹cych azbest, Usuniêto 13,580 ton odpadów maj¹cych kontakt z azbestem i 94,520 t odpadów zawieraj¹cych azbest.

Warunkiem usuniêcia azbestu zawartego w pokryciach dachowych by³o wykonanie nowych pokryæ dachów. Poprzez zast¹pienie zniszczonych dachów nowymi i jednorodnymi pokryciami nast¹pi³a poprawa walorów krajobrazowych w Ustrzykach Górnych, Bere¿kach, Pszczelinach, Zatwarnicy, Tarnawie, Siankach, Wo³osatem, Brzegach Górnych, Wetlinie.

Bieszczadzki Park Narodowy od 2004 roku prowadzi dzia³ania zmierzaj¹ce do usuniêcia z terenu parku materia³ów zawieraj¹cych azbest oraz inne szkodliwe substancje.

Powodem tych dzia³añ jest udowodniona szkodliwoœæ dla zdrowia ludzi i dla œrodowiska materia³ów budowlanych (np. eternit) i ich odpadów zawieraj¹cych azbest. Park narodowy jako najwy¿sza forma ustawowej ochrony przyrody winien byæ w pierwszej kolejnoœci uwolniony od materia³ów zawieraj¹cych substancje szkodliwe i niebezpieczne. Istnienie tego rodzaju odpadów w obiektach przejêtych przez Bieszczadzki Park Narodowy (po by³ych gospodarstwach rolnych) znacz¹co obni¿a³o walory obszaru chronionego i stanowi³o bezpoœrednie zagro¿enie dla zdrowia ludzkiego - g³ównie poprzez pylenie z uszkodzonych powierzchni p³yt na dachach. Powszechna obecnoœæ eternitu w parku narodowym by³a Ÿle odbierana przez turystów krajowych i zagranicznych odwiedzaj¹cych nasz park. Eliminacja eternitu z obszaru parku narodowego likwiduje zagro¿enie dla zdrowia turystów i mieszkañców, podnosi walory rekreacyjne terenu, zwiêksza pozytywny odbiór i ocenê parku. BdPN jako kluczowy obszar Miêdzynarodowego Rezerwatu Biosfery i jedyny polski park narodowy posiadaj¹cym Dyplom Rady Europy, w sposób szczególny zabiega o swój wizerunek.

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

INWESTYCJE

20

LIKWIDACJA ODPADÓW AZBESTOWYCH

W roku 2004 w ramach modernizacji osiedla mieszkaniowego w Ustrzykach Górnych zosta³o zdemontowane i zutylizowane 21,78 ton eternitowych pokryæ dachowych oraz odpadów azbestowych. Zadanie by³o finansowane ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie. W ramach "Pilota¿owego programu likwidacji odpadów azbestowych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego wraz z ich utylizacj¹ ", w 2006 r. Zlikwidowano 226,2 ton odpadów niebezpiecznych zawieraj¹cych azbest, prowizorycznie sk³adowanych w mogilnikach w Tarnawie Ni¿nej i Górnej Wetlince. Zadanie zrealizowano przy wsparciu œrodków NFOŒiGW.

Kolejny etap tego programu zrealizowano w 2007 roku. Z obiektów na campingu "Górna Wetlinka" oraz ZHKH "Wo³osate" usuniêto i zutylizowano 137,28 ton odpadów zawieraj¹cych azbest i maj¹cych kontakt z azbestem, pochodz¹cych z pokryæ dachowych, podsufitek, pokryæ elewacji i izolacji cieplnej. W 2008 roku, przy wspó³udziale WFOŒiGW, zrealizowano zadanie polegaj¹ce na rozbiórce i likwidacji elementów budynków wykonanych z materia³ów budowlanych zawieraj¹cych azbest w postaci eternitowych pokryæ dachowych, podsufitek i œcian wykonanych z p³yt eternitowych, materia³ów maj¹cych

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

21

LIKWIDACJA ODPADÓW AZBESTOWYCH

INWESTYCJE

kontakt z azbestem oraz materia³ów zawieraj¹cych szkodliwe substancje (ksylamit), z obiektu barakowozu w Siankach i stanicy w Suchych Rzekach. W ramach zadania dotowanego przez WFOŒiGW usuniêto 69,540 ton odpadów maj¹cych kontakt z azbestem i 10,400 t odpadów zawieraj¹cych azbest.

BdPN prowadzi liczne programy z zakresu edukacji ekologicznej, dlatego rozwi¹zanie problemu ska¿enia azbestem jest wykorzystywane tak¿e jako pozytywny przyk³ad realizacji ekologicznej polityki prowadzonej przez NFOŒiGW i BdPN. BdPN ma nadziejê, ¿e kszta³towanie postaw proekologicznych poprzez realizacjê programu pilota¿owego bêdzie stanowi³o zachêtê do podejmowania podobnych dzia³añ przez mieszkañców Bieszczadów.

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

22

LIKWIDACJA ODPADÓW AZBESTOWYCH

INWESTYCJE

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

CO W TRAWIE PISZCZY?

Œwiat roœlin i grzybówNadszed³ grudzieñ. Wœród zakrzewieñ dopiero

teraz s³odyczy nabieraj¹ zmro¿one owoce dzikiej ró¿y i tarniny. W³aœciwy sobie korzenny smak uzyskuj¹ dwuletnie, granatowe szyszkojagody ja³owca. Równie¿ szyszki œwierka zawieraj¹ doj-rza³e ju¿ nasiona. Owoce grabu i olchy obficie spadaj¹ na œnieg. Gdy opady œniegu s¹ spóŸnione, na torfowiskach znajdziemy jeszcze obfitoœæ ¿urawiny, która w³aœnie miêknie i nabiera swoistego smaku. Na ni¿szych ga³êziach grabów, dêbów i buków d³ugo jeszcze zachowuj¹ siê zesch³e liœcie. W miejscach nie przykrytych przez œnieg p³o¿¹ siê zimozielone pêdy je¿yny, chêtnie teraz zgryzane przez jelenie. W buczynowym runie spotkamy te¿ ciemnozielone paprocie: podrzenia ¿ebrowca, nerecznicê samcz¹, czy paprotnika kolczystego. Zaœ na borówczyskach zimotrwa³e liœcie zachowuj¹ brusznice i wid³aki.

Roœliny jednoroczne koñcz¹ swój cykl ¿yciowy wraz z nadej-œciem mrozów, a swoje przetrwanie zawdziêczaj¹ nasionom. Byliny, korzystaj¹c z ochrony œniegu, zimuj¹ w formie niskiej rozetki, lub te¿ schowane s¹ pod ziemi¹ w postaci bulw, cebulek i k³¹czy.

23

KALENDARZ PRZYRODNICZY

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

CO W TRAWIE PISZCZY?

Œwiat zwierz¹tRozpoczê³a siê bieszczadzka zima. W lesie

s³ychaæ kucie dziêcio³ów poszukuj¹cych pod kor¹ owadów i ich larw. Dla drobnych ptaków owado¿ernych (sikor, pe³zaczy, mysikrólików, ra-niuszków) to czas aktywnego poszukiwania ukrytych jaj owadów. Wiele gatunków ptaków i ssaków (or³y, myszo³owy, jastrzêbie, kruki, sójki, lisy i kuny) ¿eruje na resztkach pad³ych lub upolowanych przez du¿e drapie¿niki zwierz¹t. Sowy poluj¹ g³ównie na gryzonie, wy³awiane czêsto spod grubej warstwy œniegu.

Równie¿ pod œniegiem toczy siê walka o przetrwanie. Nornice, myszy, polniki opuszczaj¹ nory i w poszukiwaniu po¿ywienia wygryzaj¹ w darni d³ugie korytarze. Ryjówki poszukuj¹ pod œniegiem zimuj¹cych owadów i œlimaków oraz resztek martwych zwierz¹t. Niektóre gryzonie na zimê chroni¹ siê w wiejskich gospodarstwach, gdzie ³atwiej znaleŸæ pokarm. W zakamarkach domów szukaj¹ te¿ schronienia œwierszcze, paj¹ki, motyle i biedronki.

Ptaki korzystaj¹ z pokarmu wyk³adanego przez cz³owieka. Do karmników zagl¹daj¹ sikory, wróble, dzwoñce trznadle i sierpówki, a nawet ptaki leœne - dziêcio³y i kwiczo³y.

24

KALENDARZ PRZYRODNICZY

Przyroda nieo¿ywionaW grudniu promieniowanie s³oneczne

uzyskuje najni¿sze wartoœci. W Bieszczadach 2obliczono je na 20-30 kWh/m , co w porównaniu

2z majem i czerwcem (130-150 kWh/m ) daje niebaga-teln¹ ró¿nicê dop³ywu energii. Wiatr i silne uwilgotnienie powietrza powoduj¹ powstawanie szadzi. Jest ona szczególnie malownicza na po³oninach, gdzie kar³owate, powykrêcane drzewka i ukoœnie wyniesione ska³y przybieraj¹ postaæ lodowych rzeŸb. Na œwierkach i jod³ach zalegaj¹ wielkie czapy œniegu. Ca³a bieszczadzka kraina zapada siê w grub¹ ko³drê bia³ego puchu.

Œrodek zimy to noc astronomiczna, w czasie której najlepiej widoczne s¹ gwiezdne konstelacje. Brak œwiate³ wielkich miast pozwala wpatrzeæ siê w absolutn¹ czerñ nieba, na którym raz po raz rozb³yskuj¹ wielobarwne smugi œwiat³a - to zorza polarna.

25

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

CO W TRAWIE PISZCZY?

KALENDARZ PRZYRODNICZY

***

AP R KI K NZ AD R

A OZ

DC

OZS W

E YIB

KONKURS

26

KONKURS PRZYRODNICZY

Przystêpuj¹c do konkursu, nale¿y wype³niæ formularz rejestracyjny dostêpny na stronie parku: www.bdpn.pl - zak³adka Biuletyn BdPN/Konkurs. Na rozwi¹zanie zagadki przeznaczone s¹ 2 tygodnie (do 15. grudnia). Spoœród nadawców nades³anych prawid³owych odpowiedzi zostan¹ wylosowane 3 osoby, które otrzymaj¹ nagrodê w postaci wydawnictw Parku. Wyniki konkursu zostan¹ zamieszczone w kolejnym biuletynie oraz na stronie internetowej Parku, a nagrody zostan¹ przes³ane laureatom poczt¹ lub bêd¹ do odebrania w OND BdPN w Ustrzykach Dolnych.

ZAPRASZAMY!

Prawid³owe rozwi¹zanie konkursu z Biuletynu nr 2/2009: Podkreœlone zwierzêta zapadaj¹ w sen zimowy.A - szczur wêdrowny, B-popielica, C-wydra, D-¿mija zygzakowata, E-jenot, F-je¿ europejski.

Z 6 gatunków zwierz¹t przedstawionych na fotografiach, podaj nazwê tych, które gromadz¹ zapasy na zimê. Napisz, jakie to zapasy i w jakiej postaci s¹ magazynowane.

A B

C D

E F