Dr hab. Józef Kazimierz SOWA

AUTOREFERAT

Rzeszów 2009 r.

2

PLAN

1. Edukacja podstawowa

2. Wybór zawodu nauczyciela

3. Pierwsze doświadczenia zawodowe – pedagogiczne

4. Rozwój zawodowy – twórcze poszukiwania

5. Praca naukowo-dydaktyczna w szkole i uczelni

6. Refleksja końcowa

ZAŁĄCZNIKI

A. Wykaz osiągnięć w pracy naukowo-badawczej (1974–1992) i (1993–2009)

B. Wykaz prac naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce

C. Wykaz przewodów doktorskich zamkniętych i otwartych

D. Kalendarium

E. Praca zawodowa

F. Praca nukowo-dydaktyczna i wychowawcza

G. Konferencje naukowe – organizowane – uczestnictwo

H. Recenzje redakcyjne – publikacji naukowych

I. Oceny prac doktorskich

J. Działalność organizacyjna i naukowo-dydaktyczna poza uczelnią

K. Odznaczenia i nagrody

3

1. Edukacja podstawowa

Do Szkoły Powszechnej st. I w Grochowem zostałem zapisany w wieku 6. lat.

Klasę szóstą i siódmą ukończyłem w Szkole Ogólnokształcącej stopnia podstawowego

w Tuszowie Narodowym w roku szkolnym 1951/52. Szkoła ta nosi imię gen. Włady-

sława Sikorskiego, gdyż Patron tej szkoły tam się urodził. Jest tam Izba Pamięci Jemu

poświęcona, a szkoła prowadzi stale pracę wychowawczą związaną z postacią Bohatera,

Patrioty Polski. Do Zasadniczej Szkoły Metalowej przy WSK w Mielcu uczęszczałem

w roku 1952/53 na Wydział Ślusarstwa Maszynowego. Tu zdobyłem pierwsze doświad-

czenia dobrze zorganizowanej pracy, jako ślusarz maszynowy przechodząc 3 razy

w tygodniu przez wszystkie działy obróbki ręcznej i maszynowej w metalu. Tu były moje

pierwsze odniesienia do pracy, jako procesu – metody wychowania i kształcenia młodzieży.

W roku 1953/54 zostałem zapisany do 5. letniego Liceum Pedagogicznego

w Mielcu. Wybór tego Liceum był podyktowany jeszcze w tym czasie autorytetem

i prestiżem zawodu nauczyciela. W toku systematycznej nauki odbywania dobrze zor-

ganizowanych praktyk pedagogicznych, udziału w życiu kulturowym, sportowym szkoły,

umacniałem się w przekonaniu trafnego wyboru zawodu. Po 5. latach nauki, w roku

1958 otrzymałem świadectwo dojrzałości. Pierwsze poważne zainteresowania pedago-

giką, techniką, plastyką i sportem pojawiły się za sprawą doświadczonych nauczycieli –

wychowawców. Te trzy pierwsze dziedziny wyznaczają po dzień dzisiejszy moje zainte-

resowania naukowo-badawcze i dokonania zawodowe.

2. Wybór zawodu nauczyciela

Wybór tej ścieżki zawodowej – nauczyciela pedagoga – odbywał się po części za

sprawą obserwacji pracy moich doświadczonych nauczycieli – wychowawców, którzy

kariery rozpoczynali w okresie przedwojennym. Obok zajęć lekcyjnych w szkole, zor-

ganizowane były ciekawe formy zajęć pozalekcyjnych, jak: harcerstwo, chór szkolny,

teatr, orkiestra, zajęcia sportowe, turystyczne oraz plastyka i technika. W wielu tych

formach zajęć aktywnie uczestniczyłem, co pozwalało wzbogacać się merytorycznie

i duchowo. Proces dydaktyczno-wychowawczy w Liceum Pedagogicznym dawał szansę

na wzbogacanie osobowości uczniów, kładąc nacisk na: troskę i odpowiedzialność za

4

dziecko, dokładność i rzetelność w pracy, punktualność, dobrą organizację warunków

do nauki. Te wzory wyniesione z liceum wyznaczają do dziś moje odniesienia naukowo-

-dydaktyczne w pracy ze studentami.

Pełne kwalifikacje do pracy w kl. V-VIII szkoły podstawowej uzyskałem po ukoń-

czeniu 2. letniego Studium Nauczycielskiego na Wydziale Wychowania Technicznego

i Plastycznego w Rzeszowie. Był to kolejny krok w umacnianiu i sposobieniu się do

wykonywania zawodu nauczyciela. Znakomita kadra wykładowców – metodyków stwa-

rzała bardzo dobre warunki do rozwoju zawodowego, indywidualnych uzdolnień

i zainteresowań. Tutaj moją pasją była plastyka i politechnizacja. Oprócz tego uczestni-

czyłem w zajęciach sportowych i fototechnicznych. Różne dziedziny doświadczeń twór-

czych ubogacały mnie intelektualnie i emocjonalnie. W licznych pracach warsztatowych

liczyła się pomysłowość, innowacyjność i staranność wykonania dzieła artystycznego

lub technicznego. W pracowniach różnego typu widoczna była duża kultura pracy

i twórczy entuzjazm. Na podsumowanie każdego semestru organizowano wystawę –

przegląd twórczości słuchaczy studium. Dyplom ukończenia studium otrzymałem

w roku 1960.

3. Pierwsze doświadczenia zawodowe – pedagogiczne

Pierwsze kroki zawodowe postawiłem w Szkole Podstawowej nr 11 w Rzeszowie

1 września 1960 roku. Pozostanie w tym mieście wojewódzkim było dla mnie wyróż-

nieniem. Zajęcia z uczniami klas V-VIII prowadziłem z przedmiotów: praca-technika,

plastyka i wychowanie fizyczne. Zajęcia pozalekcyjne organizowałem dla uczniów zain-

teresowanych sportem i fototechniką.

Pierwszego września 1962 r. w drodze awansu zostałem przeniesiony służbowo do

Szkoły Podstawowej nr 16 – Tysiąclatki. Tutaj uczyłem pracy-techniki, fizyki i wycho-

wania obywatelskiego. Jako nauczyciel i metodyk ds. techniki i plastyki zorganizowałem

wzorcową pracownię do zajęć politechnicznych, w której nauczyciele miasta i powiatu

rzeszowskiego mogli obserwować moje zajęcia pokazowe z uczniami. Brałem też udział

z uczniami w różnego rodzaju konkursach na szczeblu wojewódzkim i krajowym.

W roku 1963 zdałem egzamin wstępny na studia dla pracujących w Wyższej Szko-

le Pedagogicznej w Krakowie i zostałem przyjęty na II rok studiów po SN, na kierunek

5

pedagogika. Studiowanie połączone z pracą pedagogiczną ułatwiało mi rozumienie pod-

stawowych procesów osobotwórczych zachodzących indywidualnie i w zespołach kla-

sowych, w których ciągle pełniłem funkcję wychowawcy klasy. Łączenie teorii z do-

świadczeniem pedagogicznym umacniało mnie w przekonaniu o słuszności wybranej

drogi zawodowej. W Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie w toku studiów spo-

tkałem znakomitych Profesorów o głębokiej wiedzy, dużym doświadczeniu i bogatych

osobowościach, ze skarbnicy których wiele dobrego zaczerpnąłem. W tym miejscu mogę

przywłać na pamięć niektórych: prof. Jan Kulpa (później recenzent mojej pracy doktor-

skiej), prof. Jadwiga Baran (opiekunka roku i promotor mojej pracy doktorskiej),

prof. Henryk Smarzyński, prof. Maria Przetacznikowa, prof. Czesław Banach (ówcze-

sny Kurator Oświaty w Krakowie), prof. Ryszard Dyoniziak, prof. Ignacy Zarębski,

prof. Jan Konopnicki – promotor mojej pracy magisterskiej nt. „Wykształcenie rodzi-

ców a zasób słownictwa ich dzieci” (1967).

4. Rozwój zawodowy – twórcze poszukiwania

W swoich zamierzeniach zawodowych ciągle odnosiłem się do dobrych doświad-

czeń i przekonań wyniesionych ze studiów pedagogicznych w Krakowie i w Warszawie.

Oprócz tego na bieżąco kończyłem różnego rodzaju kursy kwalifikacyjne, wzbogacające

mój warsztat pracy pedagogicznej, m.in. kurs modelarstwa lotniczego (1966), kurs wy-

chowawców kolonijnych (1960) i kurs obsługi aparatów projekcyjnych (1963).

Tuż po uzyskaniu stopnia magistra nauk pedagogicznych zostałem awansowany na

kierownika Szkoły Podstawowej nr 6 w Rzeszowie. Szkoła ta z liczbą ok. 800 uczniów

i 50. nauczycielami stała się znakomitym poligonem doświadczalnym w zakresie wdra-

żania nowoczesnych metod nauczania i organizacji pracy z uczniami i Radą Pedago-

giczną. Dzięki ambitnej pracy nauczycieli, szkoła szybko została przyjęta do grona

szkół wiodących (bardzo dobra praca, dobrze umotywowani do pracy nauczyciele). Jed-

nym z wielu dodatkowych osiągnięć poza olimpiadami i konkursami była dobrze reali-

zowana funkcja pracy środowiskowej. Równolegle z pracą w szkole prowadziłem zajęcia

w Młodzieżowym Domu Kultury w Rzeszowie. W zajęciach z modelarstwa lotniczego

i szkutniczego brała udział młodzież zaniedbana wychowawczo. Młodzież ta, w wyniku

dobrej pracy i poprawnego zachowania, w okresie wakacji brała udział w obozach wę-

6

drownych 2. tygodniowych pod namiotami (Bieszczady, Karkonosze, Pieniny, Zakopa-

ne itp.). Moja praca w szkole została przerwana przeniesieniem służbowym na stanowisko

wizytatora ds. szkolnictwa podstawowego w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie.

Przydział zadań w obrębie tej funkcji sprowadzał się do nadzoru nad szkolnictwem

w takich powiatach, jak: Brzozów, Kolbuszowa, Krosno, Lesko, Strzyżów, Ustrzyki Dolne.

Praca wizytacyjna związana była ściśle z prowadzeniem analiz różnych zjawisk

i efektów pracy dydaktyczno-wychowawczej szkół. Pociągało to za sobą pisanie dobrze

udokumentowanych sprawozdań z wizytacji powiatu, kończących się wnioskami do

realizacji. Były to dla mnie pierwsze prace o posmaku naukowym (problematyka wizy-

tacji, materiał empiryczny i wnioski). Oprócz tego zajmowałem się analizą obowiązku

szkolnego w województwie rzeszowskim i problematyką dzieci narodowości romskiej,

greckiej i ukraińskiej. Celem podniesienia kwalifikacji i kompetencji, w ramach sprawo-

wanego nadzoru nad szkołami, ukończyłem w roku 1970 Centralny kurs dla inspekto-

rów i wizytatorów KOS. W tym samym roku przejąłem nadzór nad szkolnictwem spe-

cjalnym w województwie rzeszowskim. Równocześnie prowadziłem 4 godziny zajęć

tygodniowo z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie w Szkole Specjalnej w Rze-

szowie. Opieka nad tym szkolnictwem dawała możliwość organizacji narad instrukta-

żowo-metodycznych z nauczycielami i kadrą kierowniczą. Chcąc sprostać oczekiwa-

niom nauczycieli podjąłem zaocznie wyższe studia zawodowe w Wyższej Szkole Peda-

gogiki Specjalnej w Warszawie na Wydziale Rewalidacji, w zakresie rewalidacji upo-

śledzonych umysłowo. Studiując poznałem bezpośrednio wielu wybitnych pedagogów

specjalnych, m.in. prof. Stefana Dziedzica, prof. Kazimierza Kirejczyka, prof. Ottona

Lipkowskiego (późniejszego recenzenta mojej pracy doktorskiej), prof. Aleksandra

Hulka, z którym współpracowałem naukowo i brałem aktywny udział w organizowa-

nych przez Niego seminariach i badaniach naukowych.

W roku 1974 ukończyłem wyższe studia zawodowe z pedagogiki specjalnej,

pisząc pracę dyplomową pod kierunkiem prof. Stefana Dziedzica, nt. „Rola nadzoru

pedagogicznego w doskonaleniu pracy placówek kształcenia specjalnego”. W ten oto spo-

sób stały mi się bardziej bliskie problemy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Po zakończeniu pracy w nadzorze pedagogicznym przez krótki okres zajmowałem

się działalnością ideowo-wychowawczą prowadzoną przez ZNP w ramach konferencji

pedagogicznych w ogniskach związkowych ZNP. Tematyka mojej pracy oscylowała

7

wokół zagadnień etyki nauczycielskiej, postępu pedagogicznego, pracy kulturalno-

oświatowej w środowisku.

5. Praca naukowo-dydaktyczna – w szkole i uczelni

W roku 1974 skończył się bardzo ważny etap mojej pracy pedagogicznej jako

praktyka w różnych sytuacjach i na różnych szczeblach polskiej oświaty. Ten okres

doświadczeń pedagogicznych mocno zaważył na mojej późniejszej pracy akademic-

kiej i uprawianiu pedagogiki jako nauki. W tym samym roku 1 lutego podjąłem pracę

jako wykładowca w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie. Na początku, zgod-

nie z przygotowaniem, prowadziłem ćwiczenia z pedagogiki oraz wykłady i ćwiczenia

z pedagogiki specjalnej. Dla potrzeb tego przedmiotu szybko zorganizowałem pra-

cownię pedagogiki specjalnej do działań szczegółowych. Prowadziłem też praktyki

pedagogiczne ze studentami – śródroczne i wakacyjne, w formie obozów naukowych.

Z chwilą rozszerzania się specjalizacji skoncentrowałem się na prowadzeniu zajęć

z pedagogiki specjalnej i diagnostyki pedagogicznej. W związku z rozwojem Instytutu

Pedagogiki powołaliśmy Zakład Pedagogiki Rewalidacyjnej, którego zostałem kie-

rownikiem (1996).

Z chwilą podjęcia pracy w uczelni miałem pełną świadomość, że status mój jako

pracownika naukowo-dydaktycznego będzie zależał od rozwoju naukowego, zdobywa-

nia kolejnych stopni naukowych. Już w roku 1975 zdałem kolokwium kwalifikacyjne na

zaoczne studia doktoranckie z pedagogiki w Instytucie Pedagogiki WSP w Krakowie.

Studia te ukończyłem w roku 1979, pisząc pracę nt. „Rola drużyny harcerskiej ‘Nieprze-

tarty Szlak’ w uspołecznianiu dzieci upośledzonych umysłowo”, pod kierunkiem prof.

dr hab. Jadwigi Baran. Była to praca typowo eksperymentalna, oparta na specjalnym

programie uspołeczniającym dzieci niepełnosprawne intelektualnie z pomiarem końco-

wym na tle grup porównawczych.

Moja działalność harcerska rozpoczęła się już w Liceum Pedagogicznym w Mielcu.

Jako wizytator szkolnictwa specjalnego zaangażowałem się też w tej pracy na rzecz

dzieci specjalnej troski. W latach 1968-1974 pełniłem społecznie funkcję kierownika

Referatu Drużyn Harcerskich „Nieprzetartego Szlaku” Komendy Chorągwi ZHP w Rze-

szowie. W tym czasie również ściśle współpracowałem z Kwaterą Główną ZHP w War-

8

szawie i wydziałem Drużyn NS w Krakowie. To dobrze przysłużyło się zorganizowa-

nemu eksperymentowi pod moim kierunkiem.

Po uzyskaniu stopnia doktora i awansu na stanowisko adiunkta zostałem wybrany

na prodziekana Wydziału Społeczno-Pedagogicznego (1986-1987). Powierzono mi

również funkcję zastępcy Dyrektora Instytutu Pedagogiki ds. Nauki (1996-1999) oraz

kierownika Zakładu Pedagogiki Rewalidacyjnej (1996-2001). Przez jedną kadencję peł-

niłem funkcję przewodniczącego Senackiej Komisji ds. Organizacji i Rozwoju Uczelni

(1998-2001). W tym okresie byłem mocno zaangażowany na rzecz rozwoju Uniwersyte-

tu Rzeszowskiego. W roku 1992 habilitowałem się w Uniwersytecie Wrocławskim,

przygotowując rozprawę nt. „Środowiskowe i wychowawcze uwarunkowania wyboru

zawodu przez młodzież niepełnosprawną”, wyd. WSP w Rzeszowie, 1990, s. 440. Proble-

matyka badawcza tej pracy jest z pogranicza pedagogiki specjalnej i pedagogiki pracy.

Przygotowując pracę przebadałem 1691 uczniów klasy ósmej, w tym 629 uczniów nie-

pełnosprawnych i 708 uczniów w normie rozwojowej – zamieszkałych na wsi. Badani

uczniowie pochodzili z terenów byłych województw Polski Południowo-Wschodniej

(1986-1987). Czynności badawcze sprowadziłem do:

ustalenia i opisu rodzaju niepełnosprawności, zachowań ogólnych młodzieży na

tle grup porównawczych,

ukazania przejawów ukierunkowania zawodowego ze strony rodziny,

ukazania działań szkół podstawowych, które mają szczególny wpływ na wybór

zawodu przez młodzież klas ósmych,

wyłonienia działań instytucji pozaszkolnych (poradni), które mogą mieć zna-

czący wpływ w wyborze zawodu.

W ramach określania wyborów zawodu, ich struktury, motywów, aspiracji i planów

życiowych przebadałem deklaracje werbalne uczniów, rodziców, nauczycieli i pracowni-

ków poradni wychowawczo-zawodowych. Ujmując syntetycznie odpowiedzi na określone

w pracy problemy, można zaznaczone czynniki ułożyć hierarchicznie w sposób następują-

cy: w pierwszej kolejności na wybór zawodu rzutuje stan zdrowia, potem oddziaływanie

szkoły i kolegów; później praca i wsparcie poradni wychowawczo-zawodowej. Uogólnie-

nie to dokumentuje i rozszerza R. VIII pt. „Czynniki wspomagające wybór zawodu i kształ-

cenia zawodowego przez uczniów niepełnosprawnych” (s. 294-340).

9

Pełniąc funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Pedagogiki ds. Nauki koordynowałem

badania statutowe i badania własne pracowników. W ramach prac badawczych przygo-

towałem i wdrożyłem zespołowo eksperyment pt. „Uspołeczniam uczniów klas począt-

kowych”. W wyniku tych działań powstała monografia pt. „Proces uspołeczniania dzieci

klas początkowych”, WSiP, Warszawa 1991 (współred. dr J. Galant). W ramach tego

eksperymentu pedagogicznego przebadaliśmy 27 nauczycieli oraz 667 uczniów kl. I-III

w zakresie wpływu wybranych sytuacji uspołeczniających na ich aktywność.

Mój dorobek badawczy i pisarski obejmuje łącznie 246 pozycji, w tym: zwartych

30, naukowych – książkowych 15, red. zbiorowych 15, artykułów 174, recenzji 25,

publicystycznych 17.

Charakteryzuje się on zróżnicowaniem tematycznym przy jednoczesnej korzystnej

dla nauki koncentracji problemowej. Osią łączącą moje prace naukowo-badawcze są

zagadnienia dydaktyczne i wychowawcze dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz

w normie rozwojowej. Zestawienie publikacji na różnych etapach rozwoju zawodowego

przedstawia tabela.

Zestawienie publikacji w latach 1974-2009

Lp. Rodzaj publikacji Przed

habilitacją

Po

habilitacji Ogółem

1. Publikacje książkowe 10 5 15

2. Prace pod redakcją 8 7 15

3. Artykuły naukowe 93 81 174

4. Recenzje publikowane 6 2 8

5. Recenzje redakcyjne publ. nauk. – 17 17

6. Publicystyka 11 6 17

Razem: 128 118 246

Swoje zaangażowanie naukowo-badawcze przejawiam prowadząc badania podej-

mowane z własnej inicjatywy, których wyniki udostępniam ogółowi poprzez liczne pu-

blikacje na łamach centralnych czasopism pedagogicznych i psychologicznych.

Po habilitacji opublikowałem 81 artykułów naukowych, 6 popularnonaukowe, 7

prac pod redakcją i 5 książek. Prace te drukowane były w takich czasopismach ogólno-

polskich, jak: „Nowa Szkoła”, „Życie Szkoły”, „Życie Szkoły Wyższej”, „Ruch Peda-

gogiczny”, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, „Szkoła Specjalna”, „Oświata Do-

10

rosłych”, „Oświata i Wychowanie”, „Studia Pedagogiczne”, „Zagadnienia Wychowaw-

cze a Zdrowie Psychiczne”, „Problemy Rodziny”, „Harcerstwo”, „Nasze Forum”,

„Kwartalnik Edukacyjny”, „Edukacja i Dialog” (wykaz publikacji w załączeniu).

Na wyróżnienie zasługują takie prace monograficzne jak: Determinanty skuteczno-

ści procesu rewalidacji upośledzonych umysłowo (WSP Rzeszów, 1982), Młodzież nie-

pełnosprawna a wybór zawodu i jego determinanty (WSP Rzeszów 1987), Środowi-

skowe i wychowawcze uwarunkowania wyboru zawodu przez młodzież niepełnosprawną

(WSP Rzeszów, 1990), Rola drużyny harcerskiej „Nieprzetarty Szlak" w uspołecznieniu

dzieci upośledzonych umysłowo (WSP Rzeszów 1980), Praca nauczyciela w uspołecz-

nianiu uczniów klas początkowych (WSP Rzeszów 1990), Proces uspołeczniania dzieci

w klasach początkowych (WSiP, Warszawa 1991).

Do dorobku pisarskiego w zakresie dydaktyki szkoły wyższej zaliczyć można

skrypty; m.in.: Pedagogika specjalna - wybrane problemy (WSP Rzeszów, 1985), Me-

todyka wychowania w ZHP (WSP Rzeszów, 1984), Wybrane zagadnienia z metodyki

pracy w drużynie zuchowej (WSP Rzeszów, 1987), Pedagogika specjalna w zarysie

(wyd. „Fosze”, Rzeszów 1996) oraz Metoda pracy harcerskiej w zarysie (wyd. „Fosze”,

Rzeszów 2003) a także Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym (wyd. „Fosze”,

Rzeszów 2004 – współredakcja). Brałem też udział w badaniach węzłowych na temat

„Wybór zawodu przez młodzież niepełnosprawną zamieszkałą na wsi” (kierowanych

przez prof. A. Hulka i prof. E. Trempałę), a zakończonych przez Nich raportem (45s.).

Opracowałem i opublikowałem w „Ruchu Pedagogicznym” (1975,w 2) Model

pracy pedagoga szkolnego na tle jego funkcji oświatowej. Propozycje wykorzystał Re-

sort Oświaty i Wychowania w przygotowaniu zakresu obowiązków pedagoga.

Wdrożyłem eksperyment pedagogiczny dotyczący oceniania uczniów ZSZ - ZDZ,

a wyniki ogłosiłem w „Zeszytach Metodycznych ZDZ” (Warszawa 1976, w 6, 1978, w 6).

Kolejnym eksperymentem było uspołecznianie dzieci upośledzonych umysłowo

w drużynie harcerskiej „Nieprzetarty Szlak”. Wyniki ogłoszono w „Roczniku NP w SP

Rzeszów, 1979, w 6/40 oraz w oddzielnej monografii (1980). W ramach kolejnego eks-

perymentu zespołowego przebadałem i opublikowałem wyniki wpływu wybranych

sytuacji uspołeczniających na aktywność uczniów klas I-III. Książka pt. Proces uspo-

łeczniania dzieci klas początkowych (WSiP, Warszawa, 1991) zawiera rozwiązania me-

11

todyczne dla nauczycieli nauczania początkowego. Prowadzone były również badania

diagnostyczne, dotyczyły m.in.: determinantów skuteczności rewalidacji jednostek upo-

śledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Wyniki tych badań można zastosować w mo-

delowaniu efektywności procesu rewalidacji (wyd. WSP Rzeszów, 1982).

Innym zakresem badań było wskazanie na główne zespoły czynników decydują-

cych o wyborze zawodu przez uczniów niepełnosprawnych ze szkół masowych (z grup

dyspanseryjnych). W wyniku podsumowania tych badań powstały dwie monografie

(wyd. WSP Rzeszów, 1978, 1990). Część tych badań przekazano do Instytutu Badań

Pedagogicznych w Warszawie w formie raportu.

Moje zainteresowania naukowo-badawcze są dość szerokie i wieloproblemowe.

Ich przedmiotem uczyniłem ważne społecznie i trudne do rozwiązania problemy, jak:

opieka i wychowanie dzieci specjalnej troski, uspołecznianie tych dzieci w zespole

rówieśniczym, w rodzinie, modelowanie sytuacji uspołeczniających dziecko upośledzone

umysłowo, struktura aktywności społecznej, rozwoju słownictwa uczniów szkoły pod-

stawowej, znaczenie wczesnej selekcji i diagnozy w procesie rehabilitacji oraz roli rodzi-

ny dziecka niepełnosprawnego w jego usprawnianiu.

Dużo uwagi i miejsca w swojej pracy naukowo-badawczej i publikacjach poświę-

ciłem orientacji i poradnictwu zawodowemu oraz wyborowi zawodu przez uczniów

szkoły podstawowej (z grup dyspanseryjnych i w normie rozwojowej).

Kolejnym nurtem moich zainteresowań badawczych były zagadnienia związane

z kształceniem przyszłych nauczycieli w uczelniach pedagogicznych, a więc: etyka na-

uczyciela, model pracy pedagoga szkolnego, praca badawcza studentów, studencki ruch

naukowy, studenckie obozy naukowe oraz rola nauczyciela w systemie edukacji naro-

dowej (bad. porównawcze - Polska i Węgry - Studium).

Następny nurt, to prace metodyczne dla potrzeb organizacji harcerskiej i kształce-

nia studentów jako kadry ZHP. Szczególnym wycinkiem tej pracy są publikacje dla po-

trzeb drużyn skupiających dzieci i młodzież niepełnosprawną.

Na kolejny blok dorobku naukowo-badawczego składają się różne problemy wy-

chowawcze, jak: kształtowanie zaangażowanych postaw rodziców wobec szkoły, mo-

tywy uczenia się uczniów ZSZ, sytuacje motywacyjne a sukcesy szkolne uczniów, uno-

wocześnianie systemu dydaktyczno-wychowawczego szkoły, czynniki generujące prze-

12

moc w szok i niedostosowanie społeczne, postęp pedagogiczny w systemie edukacji

narodowej, innowacje w systemie szkolnym i ocenianie wiedzy uczniów oraz aksjolo-

giczne aspekty procesu rehabilitacji..

Byłem też organizatorem czterech ogólnopolskich konferencji naukowych i jednej

międzynarodowej, owocem których były publikacje pt. Uwarunkowania kształcenia

zawodowego i pracy osób niepełnosprawnych (WSP, Rzeszów 1990), Rehabilitacja

młodzieży w polityce socjalnej Państwa (WSP, Rzeszów, 1988). Wspólnie z Wydziałem

Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu zorganizowałem konferencję pt. „Wychowa-

nie – Profilaktyka – Resocjalizacja” (wyd. PODN w Rzeszowie, 2002 r., t. I i II, redak-

cja zespołowa: J. Sowa, E. Piotrowski, J. Rejman). Osobiście przygotowałem i wygłosi-

łem 20 referatów na sesjach i konferencjach naukowych – wszystkie zostały opubliko-

wane w materiałach pokonferencyjnych i opracowaniach zbiorowych (UMCS Lublin,

Uniwersytet Warszawski, APS w Warszawie, Uniwersytet w Zielonej Górze, Akademia

Świętokrzyska w Kielcach, Akademia Pedagogiczna w Krakowie i inne).

W latach 1996-2001 podjąłem pracę nad rozwojem młodej kadry naukowej w formie

cyklicznie organizowanego seminarium doktoranckiego dla 10 osób (seminarium dla

wolontariuszy). Z tego zespołu dr Wiesława Walc, dr Małgorzata Zaborniak i dr Bożena

Krupa przygotowały pod moim kierunkiem i obroniły rozprawy doktorskie. Dla dal-

szych dwóch osób otworzyłem przewody doktorskie na Wydziale Pedagogicznym Aka-

demii Pedagogicznej w Krakowie.

W latach 1979-1984 kierowałem pracami Komisji Pedagogicznej Rzeszowskiego

Towarzystwa Naukowego i opublikowałem (red.) dwa „Roczniki” poświęcone proble-

matyce regionu Polski południowej.

Aktualnie badania własne i statutowe koncentruje na następującej problematyce:

rozwoju zawodowego i społecznego dzieci i młodzieży,

modelowania sytuacji aktywizujących społecznie uczniów szkoły podstawowej,

rozwoju zasobu słownikowego uczniów szkoły podstawowej,

świadomości wychowawczej uczestników procesu edukacji w okresie transfor-

macji ustrojowej państwa,

świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży,

świadomości prozdrowotnej dzieci i młodzieży,

13

przemocy i zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży,

stanu bezpieczeństwa i przemocy w szkole,

wychowania harcerskiego.

Realizując m.in. tę problematykę od roku 1979 do chwili obecnej wypromowałem

668 magistrów nauk pedagogicznych (edukacji wczesnoszkolnej, pedagogiki opiekuń-

czej i resocjalizacyjnej) i 150 licencjatów, w tym 30 z oligofreonopedagogiki.

Proces naukowo-badawczy w swojej uczelni traktowałem integralnie z procesem

dydaktycznym. Moje zajęcia dydaktyczne zgodnie z przygotowaniem i kompetencjami

zawężone były do następujących subdyscyplin:

podstawy metodologiczne pedagogiki,

metodologia badań społecznych i pedagogicznych,

teoria wychowania z metodyką,

teoria nauczania z metodyką,

metodologia badań pedagogicznych

pedagogika opiekuńczo-wychowawcza

diagnostyka psychologiczno-pedagogiczna,

pedagogika pracy,

pedagogika specjalna,

teoria i praktyka rehabilitacji,

pedagogika wczesnoszkolna z dydaktyką.

W pracy ze słuchaczami preferuję w toku studiowania metody wielostronnie akty-

wizujące, na bazie odniesień do praktyki społecznej (ilustracja filmem wideo, foliogra-

mem, grafem do uzupełnienia itp.) W kontroli efektów studiowania preferuję test peda-

gogiczny o różnej strukturze i konstrukcji.

Oprócz podstawowych zajęć naukowo-dydaktycznych część czasu poświęcam

współpracy pedagogicznej z Podkarpackim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Rze-

szowie, z ODN w Przemyślu i Tarnowie. Również jako ekspert MENiS ds. Specjalizacji

Zawodowej wiele uwagi poświęcałem konsultacjom i ocenom dorobku dydaktycznego

nauczycieli. Na bieżąco współpracuję jako członek Rady Programowej z Redakcją

„Kwartalnika Edukacyjnego” PCEN w Rzeszowie oraz Zarządem Województwa TWK

w Rzeszowie.

14

6. Refleksja końcowa

Ponieważ problematyka pedagogiki specjalnej przenika wszystkie dziedziny życia

społecznego, jest jeszcze wiele białych plam w zakresie ich intelektualnego zagospoda-

rowania. Dlatego m.in. tyle uwagi poświęcam ostatnio w swoich indywidualnych i ze-

społowych pracach procesowi rehabilitacji i jego uwarunkowaniom. Ważne są w jego

podłożu wszystkie aspekty: filozoficzny (aksjologiczny, teleologiczny, etyczno-moralny

oraz również prakseologiczny). Próbuję również wyjaśnić sobie podłoże biofizjologicz-

ne i istotę przetwarzania różnych bodźców (wizualnych, akustycznych, zapachowych

czy czuciowych lub termicznych na zmiany fizjologiczne w komórkach mózgu (ośrod-

kach), tworzenia również stałych sieci powiązań między ośrodkami mowy, słuchu lub

wzroku. Zatem w pedagogice specjalnej – procesie rehabilitacji ważna jest nie tylko siła

i rodzaj bodźca ale również jego celowy skutek (zmiany wewnętrzne – biofizjologiczne)

jako trwała istota zmian w toku rehabilitacji w różnych jej odmianach.

Zmiany wymagać też będzie pogląd na kształcenie pedagogów specjalnych. Winni

oni przechodzić od poznania rozwoju jednostki w normie, a potem zajmować się przy-

padkami odchylonymi od normy. Uważam, że w studiach pedagogicznych może najle-

piej się sprawdzić zaproponowany model przez szwedzkiego uczonego Thordsena Husena

w książce pt. „Oświata i wychowanie w roku 2000”, Warszawa 1974, polegający na

kształceniu warstwowym (przemiennym: pracy pedagogicznej i studiowania).

15

A. Wykaz osiągnięć w pracy naukowo-badawczej

(1974-1992) i (1993-2009)

Prace wykonane

przed uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego (1974–1992)

Publikacje książkowe

1. Determinanty skuteczności procesu rewalidacji upośledzonych umysłowo / aut. ..., Z. Ber-

ling. Rzeszów: Wydaw. WSP, 1982. 232 s.

2. Metodyka wychowania w ZHP / aut. Z. Martowicz, ... Rzeszów: Wydaw. WSP, 1982. 266

s. Wyd. 2: 1984.

3. Młodzież niepełnosprawna a wybór zawodu i jego determinanty. Rzeszów: Wydaw.

WSP, 1987. 425 s.

4. Pedagogika specjalna: skrypt wraz ze wskazówkami metodycznymi dla studentów. Rze-

szów: Wydaw. WSP, 1982. 102 s. - Wyd. 2: 1985

5. Pedagogika specjalna: wybrane problemy. Wyd. 3 zm. I rozsz. Rzeszów: Wydaw. WSP,

1990. 217 s.

6. Praca nauczyciela w uspołecznianiu uczniów klas początkowych / aut.: J. Galant, ... Rze-

szów: Wydaw. WSP, 1990. 170 s.

7. Proces uspołeczniania dzieci w klasach początkowych / aut. J. Galant, ... Warszawa:

WSiP, 1991. 159 s.; ISBN 83-02-04026-6

8. Rola i miejsce drużyny harcerskiej „Nieprzetarty Szlak” w uspołecznieniu dzieci upośle-

dzonych umysłowo. Rzeszów: Wydaw. WSP, 1980. 223 s.

9. Środowiskowe i wychowawcze uwarunkowania wyboru zawodu przez młodzież niepełno-

sprawną. Rzeszów: Wydaw. WSP, 1990. 443 s.

10. Wybrane zagadnienia z metodyki pracy w drużynie zuchowej / aut. Z. Martowicz, ... Rze-

szów: Wydaw. WSP, 1989. 201 s.

Prace redakcyjne

11. Niektóre psychospołeczne problemy w rehabilitacji osób niepełnosprawnych: materiały

z konferencji odbytej 28 i 29 września 1989 r. w Rzeszowie / red. i przedm. ... Rzeszów:

Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, 1990. 245 s.

12. „Prace Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie Komisja Nauk Pedago-

gicznych” Seria I / pod red. ... Rzeszów: TN, 1982 nr 20. 214 s.; ISSN 0137-5598.

13. „Prace Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie Komisja Nauk Pedago-

gicznych” Seria I / pod red. ... Rzeszów: TN, 1982 nr 24. 276 s.; ISSN 0137-5598.

14. Rehabilitacja młodzieży w polityce socjalnej państwa / red. i przedm. ... Rzeszów: Wy-

daw. WSP, 1988. - 354 s.

15. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie z. 49 Nauki Pedagogiczne” 1981

z. 7. 235 s.; ISSN 0208-4546.

16

16. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie” z. 67

„Nauki „Pedagogiczne” 1989 z. 9. 264 s.; ISSN 0208-4546.

17. Terapia dziecka specjalnej troski / pod red. E. Czyżowskiej, ... Rzeszów: IKN ODN,

1987. 218 s.

18. Uwarunkowania kształcenia zawodowego i pracy osób niepełnosprawnych: materiały

z konferencji naukowej zorganizowanej przez Zespół Pedagogiki Specjalnej Problemu

Węzłowego Uniwersytetu Warszawskiego w dn. 20-21 września 1984 r./ pod red. ... Rze-

szów 1986. 228 s.

Artykuły

19. Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie [z obrad II Kongresu TWK]. „Nauczyciel

i Wychowanie” 1983 nr 5/6 s. 128-131, ISSN 0137-7140.

20. Czynniki determinujące wybór kształcenia ponadpodstawowego przez młodzież niepełno-

sprawną. „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1986 nr 2/3 s. 34-49.

21. Czynniki determinujące wybór kształcenia ponadpodstawowego przez młodzież niepełno-

sprawną ze środowiska wiejskiego [w:] Uwarunkowania kształcenia zawodowego i pracy

osób niepełnosprawnych / pod red. ... Rzeszów 1986 s. 71-79.

22. Czynniki determinujące wybór kształcenia ponadpodstawowego przez młodzież niepełno-

sprawną klas ósmych. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie” z. 67 Nauki

Pedagogiczne 1989 z. 9 s. 107-122; ISSN 0208-4546.

23. Czynniki determinujące wybór kształcenia zawodowego przez młodzież niepełnosprawną.

„Problemy Oświaty na Wsi” 1988 nr 6 s. 328-333; ISSN 0209-0112.

24. Czynniki determinujące wybór zawodu przez młodzież niepełnosprawną. „Rocznik Komi-

sji Nauk Pedagogicznych” t. 47 (1992), s. 93-108; ISSN 0079-3418

25. Czynniki determinujące wybór zawodu przez młodzież niepełnosprawną ze środowiska

wiejskiego [w:] Terapia dziecka specjalnej troski / pod red. E. Czyżowskiej i ... Rzeszów

1987 s. 129-181.

26. Czynniki determinujące życie rodzinne absolwentów szkół specjalnych / aut.: Z. Berling,

... „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1983 nr 2 s. 50-59.

27. Dlaczego harcerstwo jest potrzebne dzieciom i młodzieży. „Nowa Szkoła” 1975 nr 12 s. 30.

28. Dydaktyczno-wychowawcza funkcja obozu naukowego [w:] Problemy wychowania

w szkole wyższej / kom. red. H. Lach i in.. Kraków: Wydaw. WSP, 1979 s. 128-130.

29. Dydaktyczno-wychowawcza funkcja obozu naukowego w kształceniu zawodowym studen-

tów uczelni pedagogicznej. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie z. 5/35

Nauki Pedagogiczne” 1978 z. 5 s. 143-156.

30. Dydaktyczno-wychowawcza funkcja obozu naukowo-badawczego. „Problemy Studenc-

kiego Ruchu Naukowego” 1976 nr 6 s. 41-46.

31. Działalność drużyn harcerskich „Nieprzetarty Szlak” w środowisku. „Zagadnienia Wy-

chowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1979 nr 5 s. 44-45.

32. Eksperymentalny model kształcenia nauczycieli na Węgrzech. „Nowa Szkoła” 1986 nr 6

s. 383-384; ISSN 0209-537X. Toż: „Życie Szkoły Wyższej” 1986 nr 7/8 s. 185-189;

ISSN 0519-2377.

17

33. Integracyjna funkcja orientacji i doradztwa zawodowego dla uczniów niepełnosprawnych

[w:] Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych - zadania pedagoga / red. A. Hulek.

Warszawa 1987, s. 173-187; ISBN 83-04-02334-2.

34. Integracyjna funkcja systemu orientacji zawodowej uczniów niepełnosprawnych. „Studia

Pedagogiczne” 1987 t. 51 s. 173-183; ISSN 0081-6795.

35. Jak wpływać na kształtowanie zaangażowanych postaw rodziców wobec szkoły / aut.: ...,

Maria Sowa. „Życie Szkoły” 1975 nr 7/8 s. 21-25.

36. Kierunki przemian w systemach oświatowych krajów socjalistycznych. „Biuletyn ZG

ZNP - Ośr. Usług Pedagogicznych i Socj. W Rzeszowie” 1979 nr 1 s. 24.

37. Konferencja naukowa nt. „Uwarunkowania kształcenia zawodowego i pracy osób nie-

pełnosprawnych” (Rzeszów, wrzesień 1984). „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP

w Rzeszowie” z. 67 Nauki Pedagogiczne 1989 z. 9 s. 241-243; ISSN 0208-4546.

38. Konferencja nt. rehabilitacji młodzieży w polityce socjalnej państwa. „Życie Szkoły Wyż-

szej” 1987 nr 4 s. 145-149; ISSN 0591-2377.

39. Kształtowanie postawy opiekuńczej u uczniów w szkole podstawowej. „Biuletyn Polskie-

go Towarzystwa Walki z Kalectwem” 1987 nr 3/4 s. 24-34.

40. Miejsce i rola drużyny harcerskiej „Nieprzetartego Szlaku” w szkole specjalnej. „Harcer-

stwo” 1979 nr 7/8 s. 56-63.

41. Miejsce i rola drużyny harcerskiej „Nieprzetarty Szlak” w szkole specjalnej. „Szkoła

Specjalna” 1980 nr 1 s. 23-27; ISSN 0137-818X.

42. Młodzież niepełnosprawna na wsi a wybór zawodu. „Wieś Współczesna” 1988 nr 9 s. 73-

79; ISSN 0508-7414.

43. Model pracy pedagoga szkolnego. „Ruch Pedagogiczny” 1975 nr 2 s. 203-208.

44. Modelowanie sytuacji społecznych w procesie rewalidacji dzieci i młodzieży upośledzonej

umysłowo. „Roczniki Pedagogiki Specjalnej” t. 1: 1990 s. 80-90 ISSN 0867-7263.

45. Motywy wyboru zawodu i szkoły przez niepełnosprawnych uczniów klasy ósmej. „Ruch

Pedagogiczny” 1988 nr 3/4 s. 48-52; ISSN 0483-4992.

46. Niektóre aspekty kształcenia i zatrudnienia pedagogów. „Rocznik Naukowo-Dydak-

tyczny WSP w Rzeszowie z. 26 Nauki Pedagogiczne” 1975 z. 4 s. 187-198.

47. Niektóre aspekty wizytacji szkół i placówek specjalnych. „Szkoła Specjalna” 1976 nr 1

s. 32-40.

48. O roli nauczyciela w systemie edukacji narodowej. „Nowa Szkoła” 1983 nr 7/8 s. 312-

314; ISSN 0029-537X.

49. Obóz naukowy ważnym ogniwem programowym praktyki pedagogicznej. „Ruch Pedago-

giczny” 1975 nr 5 s. 663-667.

50. Oświata i szkolnictwo miasta Rzeszowa w okresie 35-lecia Polski Ludowej. „Prace Hu-

manistyczne Komisji Pedagogicznej Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie” 1980 z. 16

s. 11-45; ISSN 0137-5598.

51. Pedagogika specjalna w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie [w:] Współczesne

problemy pedagogiki specjalnej: materiały z sesji organizowanych w latach 1988-1989 /

pod red. Jana Pańczyka. Warszawa 1991 s. 42-43.

52. Pomoc młodzieży niepełnosprawnej w wyborze zawodu. „Problemy Opiekuńczo-

Wychowawcze” 1989 nr 7/8 s. 318-320; ISSN 0552-2188.

18

53. Poradnictwo dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej [w:] Kształcenie specjalne w Polsce

/ red. A. Hulek. Warszawa 1990 s. 49-59.

54. Poradnictwo dla dzieci i młodzieży w okręgach wiejskich [w:] Materiały do nauczania

pedagogiki rewalidacyjnej / red. A. Hulek. Warszawa 1987.

55. Postęp pedagogiczny w systemie edukacji narodowej. „Prace Humanistyczne Towarzy-

stwa Naukowego w Rzeszowie” 1982 z. 20 s. 7-10; ISSN 0137-5598.

56. Praca badawcza studenta metodą kształcenia zawodowego / aut.: E. Kołek, ... „Życie

Szkoły Wyższej” 1977 nr 7/8 s. 147-154; ISSN 0591-2377.

57. Praca badawcza studentów w uczelni pedagogicznej. „Nauczyciel i Wychowanie” 1983

nr 3/4 s. 121-126; ISSN 0137-7140.

58. Prace badawcze studentów pedagogiki i ich wpływ na przygotowanie zawodowe. „Życie

Szkoły Wyższej” 1977 nr 2 s. 63-68; ISSN 0591-2377.

59. Prace badawcze studentów w procesie dydaktyczno-wychowawczym. „Problemy Stu-

denckiego Ruchu Naukowego” 1976 nr 5 s. 40-44.

60. Problemy uczniów niepełnosprawnych klas ósmych w procesie wyboru zawodu. „Proble-

my Rehabilitacji Zawodowej” 1987 nr 3

61. Problemy uczniów niepełnosprawnych w procesie wyboru zawodu. „Rocznik Naukowo-

Dydaktyczny WSP w Krakowie Prace Pedagogiczne” 1992 z. 14 s. 195-203; ISSN 0239-

2356.

62. Problemy w procesie wyboru zawodu przez młodzież niepełnosprawną [w:] Rehabilitacja

młodzieży w polityce socjalnej państwa: materiały konferencyjne / pod red. ... Rzeszów

1988 s. 133-145

63. Problemy zdrowotne uczniów klas ósmych a wybór zawodu. „Nowa Szkoła” 1986 nr 12

s. 719-727; ISSN 0029-537X.

64. Propozycje do modelu pracy pedagoga szkolnego. „Nowa Szkoła” 1975 nr 3 s. 13-14.

65. Próba analizy struktury motywów uczenia się uczniów zasadniczych szkół zawodowych.

„Zeszyty Metodyczne Zw. Zakł. Dosk. Zaw. Zarząd Główny” 1978 nr 6 s. 47-56.

66. Realizacja idei wychowania dla pokoju i przyjaźni między narodami poprzez wymianę

grup wycieczkowych młodzieży / aut. ..., M. Sowa. „Życie Szkoły” 1980 nr 1 s. 44-46;

ISSN 0137-7310.

67. Rola i miejsce prac badawczych studentów w procesie dydaktyczno-wychowawczym

uczelni pedagogicznej. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP Rzeszów. Nauki Pedago-

giczne” z. 35 1978 z. 5 s. 131-141.

68. Rola poradni wychowawczo-zawodowej w procesie orientacji zawodowej uczniów nie-

pełnosprawnych „Ruch Pedagogiczny” 1986 nr 5/6 s. 130-140.

69. Rola rodziny w procesie rewalidacji dziecka upośledzonego umysłowo [w:] Wychowanie

i przygotowanie do życia dzieci upośledzonych umysłowo ; materiały z konferencji, Kra-

ków 1984 / pod red. J. Pileckiego. Kraków 1987.

70. Rola różnych instytucji w orientacji zawodowej młodzieży niepełnosprawnej. „Zagadnie-

nia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1988 nr 3 s. 23-29.

71. Rola sytuacji motywacyjnych a sukcesy szkolne uczniów / aut. ..., M. Sowa. „Nowa Szko-

ła” 1979 nr 5 s. 15-17; ISSN 0029-537X.

19

72. Rola sytuacji motywacyjnych w unowocześnianiu systemu dydaktyczno-wychowawczego

szkoły / aut.: ..., M. Sowa. „Ruch Pedagogiczny” 1979 nr 4 s. 415-420; ISSN 0483-4992.

73. Rola sytuacji społecznych w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych. „Problemy

Rehabilitacji Zawodowej” 1988 nr 1.

74. Rola szkoły zawodowej w podnoszeniu świadomości wychowawczej rodziców. „Zeszyty

Metodyczne Zw. Zakł. Doskonalenia Zawodowego” 1976 nr 10 s. 33-41.

75. Rozwój społeczny dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim a jego sytuacja w gru-

pie rówieśniczej. „Harcerstwo” 1979 nr 10 s. 26-28.

76. Rozwój społeczny dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim a jego sytuacja w gru-

pie rówieśniczej. „Szkoła Specjalna” 1981 nr 4 s. 330-333; ISSN 0137-818X.

77. Służby socjalne a problem diagnostyki psychospołecznej [w:] Spójny system służb socjal-

nych dla inwalidów i innych osób niepełnosprawnych: materiały z konferencji, Warsza-

wa 28 września 1990 / pod red. A. Hulka. Warszawa 1991 s. 85-88.

78. Struktura aktywności społecznej dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim na tle

sytuacji eksperymentalnej „Biwak”. „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych PAN Kra-

ków” t. XXIX (1983) s. 189-202; ISSN 0079-3418.

79. Struktura aktywności społecznej dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim na tle

sytuacji eksperymentalnej „Biwak”. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszo-

wie” z. 49 Nauki Pedagogiczne” 1981 z. 7 s. 215-235; ISSN 0208-4546.

80. Struktura zasobu doświadczeń społecznych dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu

lekkim. „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1980 z. 3 s. 70-78.

81. Sytuacja dziecka upośledzonego umysłowo w środowisku rodzinnym / aut.: ..., F. Wojcie-

chowski. „Problemy Rodziny” 1986 nr 4 s. 24-29; ISSN 0052-2334.

82. Sytuacja dziecka upośledzonego umysłowo w środowisku rodzinnym [w:] Wychowanie

i przygotowanie do życia dzieci upośledzonych umysłowo ; materiały z konferencji, Kra-

ków 1984 / pod red. J. Pileckiego. Kraków 1987.

83. Sytuacja społeczna w procesie rewalidacji osób niepełnosprawnych. „Problemy Rehabili-

tacji Zawodowej” 1988 nr 1 s. 34-43.

84. Uczniowie niepełnosprawni wobec wyboru zawodu. „Oświata i Wychowanie” 1987 nr 33

s. 36-40.

85. Uczniowie niepełnosprawni ze szkół masowych wobec wyboru zawodu. „Problemy Opie-

kuńczo-Wychowawcze” 1987 nr 1 s. 29-33; ISSN 0552-2188.

86. Uczymy bez ocen niedostatecznych. „Oświata Dorosłych” 1976 nr 3 s. 160-163. Toż: „Ze-

szyty Metod. Zw. Zakł. Doskon. Zawodowego” 1976 nr 6 s. 29-37.

87. Udział młodzieży niepełnosprawnej w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. „Studia

Pedagogiczne” 1989 t. 55 s. 75-82. Toż [w:] Czas wolny ludzi niepełnosprawnych - za-

dania pedagoga. Warszawa 1989.

88. Udział organizacji społecznych w zaspokajaniu potrzeb socjalnych ludzi niepełnospraw-

nych [w:] Kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej a służby socjal-

ne - zadania pedagoga / pod red. A. Hulka. Wrocław 1992 s. 49-53.

89. Udział rodziny w procesie rehabilitacji dziecka upośledzonego umysłowo / aut.: ...,

F. Wojciechowski. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie” z. 67 Nauki

Pedagogiczne 1989 z. 9 s. S. 37-69; ISSN 0208-4546.

20

90. Uwarunkowania zatrudnienia i pracy zarobkowej absolwentów szkół specjalnych / aut. Z. Ber-

ling, ... „Prace Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie” 1984 nr 24

s. 179-200; ISSN 0137-5598. Toż: „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1984 t. 32

s. 161-176; ISSN 0079-3418.

91. Wpływ drużyny harcerskiej „Nieprzetarty Szlak” na strukturę uspołecznienia dzieci upo-

śledzonych umysłowo w stopniu lekkim [w:] Cele rehabilitacji osób niepełnosprawnych

w społeczeństwie socjalistycznym. Materiały III Krajowego Sympozjum Psychologii De-

fektologicznej. Red. A. Jędrzejczyk T. 1 cz. 2. Wrocław 1980 s. 347-349.

92. Wpływ organizacji harcerskiej „Nieprzetarty Szlak” na uspołecznienie dzieci upośledzo-

nych umysłowo w stopniu lekkim. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie

z. 40 Nauki Pedagogiczne” 1979 z. 6 s. 171-202.

93. Wpływ rodziny na proces rewalidacji dziecka upośledzonego umysłowo [w:] Zagadnie-

nia oligofrenopedagogiki. Warszawa 1990 s. 139-177.

94. Wpływ sytuacji społecznych na zachowanie się dzieci upośledzonych umysłowo. „Zagad-

nienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1980 nr 2 s. 42-53.

95. Wpływ sytuacji społecznych na zachowanie się dziecka upośledzonego umysłowo. „Za-

gadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1982 z. 1/2 s. 34-44.

96. Współczesne innowacje w systemie szkolnym / aut. H. Kurczab, ... Prace Humanistyczne

Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie 1982 nr 20 s. 43-66; ISSN 0137-5598. Toż:

„Nauczyciel i Wychowanie” nr 6 s. 33-45; ISSN 0137-7140.

97. Współczesne koncepcje w kształceniu nauczycieli na Węgrzech i w Polsce [w:] Wybrane

problemy współczesnego systemu kształcenia nauczycieli: studium z zakresu pedagogiki

porównawczej / pod red. J. Homplewicza. Rzeszów 1992, s. 121-126.

98. Wybór kształcenia zawodowego przez młodzież niepełnosprawną [w:] Człowiek niepełno-

sprawny w społeczeństwie / red. A. Hulek. Warszawa 1986, s. 281-284; ISBN 83-200-1029-2.

99. Wybór zawodu przez młodzież niepełnosprawną. „Problemy Oświaty na Wsi” 1988 nr 3

s. 146-148; ISSN 0209-0112.

100. Wybór zawodu przez uczniów niepełnosprawnych z klas ósmych. „Ruch Pedagogiczny”

1987 nr 1 s. 74-86; ISSN 0483-4992.

101. Wybór zawodu przez uczniów niepełnosprawnych ze środowiska wiejskiego. „Problemy

Rehabilitacji Zawodowej” 1987 nr 3 s. 46-48.

102. Wybrane problemy w procesie wyboru zawodu przez młodzież niepełnosprawną [w:]

Z zagadnień rewalidacji dzieci niepełnosprawnych: materiały z konferencji naukowej,

maj 1986 / pod red. J. Baran. Kraków 1991, s. 163-172.

103. Wychowawcza rola rodziny dziecka upośledzonego umysłowo / aut. ..., Wojciechowski.

„Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1983 nr 5/6 s. 11-25. Toż: „Prace

Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie” 1984 nr 24 s. 75-105; ISSN

0137-5598.

104. Wykorzystanie diagnozy w działalności psychoterapeutycznej z osobami niepełnospraw-

nymi [w:] Niektóre psychospołeczne problemy w rehabilitacji osób niepełnosprawnych:

materiały z konferencji odbytej 28 i 29 września 1989 r. w Rzeszowie / pod red. ... Rzeszów

1990 s. 75-78.

105. Zadania absolwenta pedagogiki opiekuńczej. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”

1975 nr 3 s. 6-7.

21

106. Zadania opiekuńcze zbiorczej szkoły gminnej. „Zbiorcza Szkoła Gminna” 1975 nr 6, s. 7-9.

107. Zadania szkoły w zakresie orientacji zawodowej młodzieży niepełnosprawnej. „Nauczy-

ciel i Wychowanie” 1987 nr 1/2 s. 78-82; ISSN 0137-7140.

108. Zatrudnienie i praca zawodowa absolwentów szkół specjalnych / aut. Z. Berling, ...

„Problemy Rehabilitacji Zawodowej” 1983 nr 2 s. 25-35.

109. Znaczenie czynników motywacyjnych w procesach dydaktyczno-wychowawczych. „Życie

Szkoły” 1983 nr 9 s. 475-479; ISSN 0137-7310.

110. Znaczenie środowiska rodzinnego dzieci upośledzonych umysłowo dla przebiegu procesu

rehabilitacyjnego / aut. Berling Z., ... „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychicz-

ne” 1982 nr 5/6 s. 64-73. Toż: „Problemy Rodziny” 1983 nr 1 s. 10-16; ISSN 0552-2334.

111. Znaczenie wczesnej selekcji w procesie rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo. „Rocz-

nik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie” z. 57 Nauki Pedagogiczne 1984 z. 8

s. 177-197; ISSN 0208-4546.

Recenzje

112. Denek K., Kuźniak I.: Kwalifikowanie wiedzy uczniów we współczesnej szkole. Kosza-

lin 1980. „Nauczyciel i Wychowanie” 1981 nr 3 s. 116-118; ISSN 0137-7140.

113. Dziechciarz J., Godula J.: Studencki ruch naukowy. Warszawa 1979. „Nauczyciel i Wy-

cho-wanie” 1981 nr 2 s. 92-94; ISSN 0137-7140.

114. Legowicz J.: O nauczycielu. Filozofia nauczania i wychowania. Warszawa 1975. „Ruch

Peda-gogiczny” 1976 nr 3 s. 388-391; ISSN 0438-4992.

115. Lipkowski O.: Resocjalizacja. Warszawa 1976. „Ruch Pedagogiczny” 1977 nr 5 s. 580-

581; ISSN 0438-4992.

116. Pilecka B.: Osobowościowe korelaty prób samobójczych u młodzieży. Rzeszów 1981.

„Nauczyciel i Wychowanie” 1982 nr 3 s. 122-125; ISSN 0137-7140.

117. Prace niesyzyfowe. Wybór pamiętników nauczycieli wiejskich Rzeszowszczyzny. Rze-

szów 1975. „Profile” 1976 nr 11 s. 29.

Publicystyka

118. Dzieci, które oczekują pomocy. „Życie Przemyskie” 1975 nr 5 s. 5.

119. Los „dzieci specjalnej troski” „Nowiny Rzeszowskie” 1975 nr 37 s. 5.

120. O etyce nauczycielskiej wśród aktywu ZNP. „Głos Nauczycielski” 1973 nr 14 s. 11.

121. O nauczycielu. „Profile” 1983 nr 3 s. 16-17.

122. Opieka nad dziećmi wymagającymi szczególnej pomocy. Wypow. m. in. ... „Problemy

Opiekuńczo-Wychowawcze” 1978 nr 2 s. 83-88; ISSN 0552-2188.

123. Poletko ucznia: dyskusja przy redakcyjnym magnetofonie. Wypow. m. in. ... „Widno-

krąg” 1971 nr 21 s. 2-3.

124. Potrzebna głęboka wiedza. „Głos Nauczycielski 1979 nr 30 s. 5.

125. Przede wszystkim postęp. „Oświata i Wychowanie” 1980 nr 4 s. 36.

126. Tak się zaczęło... „Widnokrąg” 1974 nr 28/667 s. 1.

22

127. Zanim wybiorą zawód nauczyciela-wychowawcy. „Prometej” 1976 nr 3 s. 34.

128. Zanim wybiorą zawód. „Nowiny” 1976 nr 3 s. 34

Prace wykonane

po uzyskaniu stopnia naukowego doktora habilitowanego (1993–2009)

Publikacje książkowe

1. Metoda pracy harcerskiej w zarysie. / współaut.: ..., Z. Niedzielski. Rzeszów: „Fosze”,

2003. 351 s.; ISBN 83-88845-22-5

2. Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów: „Fosze”, 1997. 375 s. Dodruk: 1999, ISBN 83-86282-88-6.

3. Proces rehabilitacji. Warszawa: Towarzystwo Walki z Kalectwem, 2004. 287 s.; ISBN 83-909371-7-4

4. Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym / ..., F. Wojciechowski. Rzeszów: „Fosze”, 2001. 434 s.; ISBN 83-88845-01-2

5. Rehabilitacja edukacyjna w zarysie. Ujęcie systemowe /współaut.: ..., F. Wojciechowski. Za-mość: Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji, 2003. 328 s.; ISBN 83-88367-64-1

Prace redakcyjne

6. Hulek Aleksander: Z dziejów polskiej rehabilitacji inwalidów i innych osób niepełno-

sprawnych jako służby społecznej / red. i przedm....Warszawa ; Rzeszów: Polskie Towa-

rzystwo Walki z Kalectwem, 1998. - 69 s.

7. Myśli Profesora Aleksandra Hulka a współczesność w pedagogice specjalnej: materiały z

seminarium zorganizowanego 29 maja 1998 r. w piątą rocznicę śmierci prof. Aleksandra

Hulka / red. ..., M. Rorat. Rzeszów: Polskie Towarzystwo. Walki z Kalectwem, 1999. -

142 s.; ISBN 83-909371-2-3.

8. Pedagogika opiekuńcza wobec współczesnej orientacji filozoficznej i praktyki pedago-

gicznej: Międzynarodowa Konferencja Naukowa 13-14 października, Czudec k. Rzeszowa /

red. nauk. ..., D. Pstrag. Rzeszów: Centrum Doskonalenia Pedagogicznego. - T. 1. - 1999.

- 293 s., fot. ; T. 2. - 1998. - 201 s.; ISBN 83-88111-15-9 (t. 1), 83-909176-8-3 (t. 2)

9. Przedmowa [w:] Rehabilitacja mowy laryngektomowanych / pod red. Henryka Waszkow-

skiego. Rzeszów: Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, 1998 s. 5-7; ISBN 83-

909371-0-7.

10. Wychowanie, profilaktyka, resocjalizacja. W poszukiwaniu doskonalszych systemów w skali

makro i mikro. Część I: Wychowanie i opieka / red. nauk. ..., E. Piotrowski, J. Rejman. Rze-

szów: Podkarpacki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 2002. 417 s.; ISBN 83-88987-26-7.

11. Wychowanie, profilaktyka, resocjalizacja. W poszukiwaniu doskonalszych systemów w skali

makro i mikro. Część II: Profilaktyka i resocjalizacja / red. nauk. ..., E. Piotrowski, J. Rej-

man. Rzeszów: Podkarpacki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 2003. 520 s.; ISBN 83-

88987-30-5.

23

12. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Pedagogika i Psychologia” 2003 nr 1;

ISSN 1643-0530.

Artykuły

13. Aksjologiczne aspekty integracji społecznej [w:] Zamojskie Studia i Materiały – Pedago-

gika, z. 2 (red.) J. Sowa, WSZiA, Zamość 2006.

14. Aksjologiczne i prakseologiczne aspekty procesu rehabilitacyjnego. „Ruch Pedagogicz-

ny” 2003 nr 1-2 s. 93-102; ISSN 0483-4992.

15. Aksjologiczno-prakseologiczne aspekty w edukacji szkolnej dzieci i młodzieży [w:] Edu-

kacja jutra T.I (red.) K. Denek, W. Starościak, K. Zatoń, Wrocław 2006, s. 93, ISBN 83-

7374-042-2.

16. Aspiracje młodzieży niepełnosprawnej związane z wyborem zawodu. „Rocznik Przemyski

Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1999 z. 1 Psychologia i Pedagogika Tom XXXV, s. 3-9.

17. Bezradność osoby niepełnosprawnej na tle przestrzeni życiowej [w:] Bezradność – inter-

dyscyplinarne studium zjawiska w kontekście zmiany społecznej i edukacyjnej, (red.) Z.

Gajdzica, M. Rombierz, Wydawn. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005, s. 129-148,

ISSN 0208-6336, ISBN 83-226-1494-2.

18. Biofizjologiczne podłoże procesu rehabilitacji [w:] Człowiek z niepełnosprawnością intelek-

tualną. T. III / red. Z. Janiszewska-Nieścioruk. Kraków: „Impuls”, 2004, s 113–127; ISBN

83-7300-303-0.

19. Biofizjologiczne podłoże procesu rehabilitacji. „Szkoła Specjalna”, 2004, nr 5 (227), War-

szawa, s. 347-355, Akademia Pedagogiki Specjalnej, PL ISSN 0137-818X.

20. Budżet czasu i jego wpływ na uspołecznienie dziecka wiejskiego [w:] Problemy edukacji

dziecka wiejskiego / pod red. M. Radochońskiego i A. Horbowskiego. Rzeszów 1996

s. 281-291; ISBN 83-86246-54-5.

21. Determinanty rozwoju słownika dzieci [w:] Kształcenie języka dziecka w młodszym wieku

szkolnym / pod red. J. Kidy. Rzeszów: WSP, 1997 s. 41-46; ISBN 83-86246-24-3.

22. Determinanty wiedzy pojęciowej uczniów w młodszym wieku szkolnym. „Rocznik Komisji

Nauk. Pedagogicznych” t. 51: 1998 s. 157-166: ISSN 0079-3418.

23. Determinanty wsparcia osoby z niepełnosprawnością w różnych fazach jej życia [w:]

By człowiek nie musiał cierpieć (red.) Adam Zych i Agnieszka Nowicka, wyd. Naukowe

Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2007, s. 135, 154, ISBN 978-83-89518-68-2.

24. Dialog edukacyjny z osobami niepełnosprawnymi [w:] Edukacyjna wspólnota na rzecz

społeczeństwa dla wszystkich (red.) A. Sajdak, Wydawn. Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Kraków 2005, ISBN 83-233-2005-1.

25. Dobra nowoczesna szkoła, „Nowa Szkoła” nr 4 (642), 2006, s. 10-13. ISSN 366781.

26. Dylematy czasu przemian a proces rewalidacji. „Zeszyty Naukowe WSP w Rzeszowie”

nr 35 Pedagogika i Psychologia 1999 z. 5 s. 63-73; ISSN 0867-0757, ISSN 1234-3870.

27. Dylematy współczesnej szkoły [w:] Edukacja Jutra XIII. Tatrzańskie Seminarium nauko-

we (red.) Krystyna Żatoń i inni, t II, s. 163–168, Wrocław 2007, ISBN 978-83-734-084-8.

24

28. Edukacja międzykulturowa dzieci i młodzieży w euroregionie karpackim [w:] Teoretyczne

i praktyczne aspekty kształcenia zintegrowanego / red. H. Kosętka i J. Kuźma. Kraków

2000 s. 118-126.

29. Etyczno-moralne aspekty procesu rewalidacji / ..., M. Rorat [w:] Pedagogika specjalna

w reformowanym ustroju edukacyjnym / red. Z. Palak. Lublin: Wydaw. UMCS, 2001 s. 125-

133; ISBN 83-227-1754-7.

30. Integracja osób niepełnosprawnych [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku / red.

T. Pilch. Warszawa 2003, s. 356-360; ISBN 83-89501-06-6.

31. Jak pomóc niepełnosprawnemu dziecku? „Edukacja i Dialog” 2005 nr 1 (164) s. 32;

ISSN 0866-952X.

32. Komplementarność w procesie wsparcia społecznego osób niepełnosprawnych, [w:]

Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w ekosystemie, (red.) W. Pilecka,

A. Ozga, P. Kurtka, Wydawn. Akademii Świętokrzyskiej, Kilece 2005, s. 285, ISBN 83-

7133-264-5.

33. Kształcenie młodego pokolenia Polaków w dobie transformacji ustrojowej Państwa. „Ze-

szyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego” z. 5 Pedagogika i Psychologia, 2003 z. 1,

s. 11-21; ISSN 1643-0484; ISSN 1643-0530.

34. Ku dobrej edukacji rec. książki K. Denka, „Nowa Szkoła” nr 3, 2006 (641) ISSN 366781.

35. Ku dobrej – nowoczesnej szkole [w:] Pedagogika i Psychologia nr 3 (red.) Szempruch, Wyd.

Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, s. 146, ISSN 1643-0484, ISSN 1643-0530.

36. Organizacja praktycznego kształcenia studentów-pedagogów [w:] Kształcenie praktyczne

przyszłych nauczycieli nowoczesnej szkoły / red. J. Kuźma i R. Wroński. Kraków: Wy-

daw. Akademii Pedagogicznej, 2002, s. 67-78; ISBN 83-7271-143-7.

37. Plany i aspiracje młodzieży niepełnosprawnej ze wsi związane z wyborem zawodu [w:]

Problemy rozwoju i wychowania dziecka wiejskiego / pod red. M. Radochońskiego

i A. Horbowskiego. Rzeszów 1995 s. 183-192; ISBN 83-86246-27-8.

38. Podmiotowa rola rodziców w procesie rehabilitacji. „Rocznik Pedagogiki Rodziny” 2002

s. 105-123; ISSN 1508-2377.

39. Podmiotowość jednostki niedostosowanej społecznie w procesie resocjalizacji [w:] Peda-

gogika wobec kryzysów życiowych / red. J. Stochmiałek. Warszawa 1998 s. 153-158;

ISBN 83-7204-007-9.

40. Podmiotowość jednostki niedostosowanej społecznie w procesie resocjalizacji [w:] Wy-

brane zagadnienia profilaktyki i resocjalizacji dzieci i młodzieży / pod red. F. Kozaczuka. -

Rzeszów: 1998 s. 7-12; ISBN 83-908176-3-2.

41. Podmiotowość jednostki niepełnosprawnej w procesie rehabilitacji i jej ograniczenia [w:]

Tożsamość polskiej pedagogiki specjalnej u progu XXI wieku / pod red. J. Pańczyka.

Warszawa 1998, s. 140–153; ISBN 83-87079-21-9.

42. Podmiotowość jednostki niepełnosprawnej w procesie rehabilitacji. „Problemy Rehabili-

tacji Społecznej i Zawodowej” 1995 nr 3; ISSN 1230-7122.

43. Podmiotowość jednostki niepełnosprawnej w procesie rewalidacji [w:] Wybrane proble-

my pracy opiekuńczej i resocjalizacyjnej / red. F. Kozaczuk. Rzeszów 1997, s. 11-16;

ISBN 83-87288-30-6.

44. Podmiotowość jednostki niepełnosprawnej w procesie rewalidacji, [w:] Pedagogika spe-

cjalna wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości / pod red. M. Chodkowskiej.

Lublin 1998, s. 43–47; ISBN 83-227-1150-6.

25

45. Podmiotowość jednostki w procesie wsparcia społecznego [w:] Pracownicy socjalni

i wolontariusze a możliwości reformy pomocy społecznej / pod red. K. Marzec-Holki.

Bydgoszcz 1998, s. 79-87; ISBN 83-7096-266-1.

46. Podmiotowość osoby z niepełnosprawnością w procesie rehabilitacji. „Zamojskie Studia

i Materiały” 2003 z. 2 s. 95; ISSN 1507-9096.

47. Podmiotowość w wychowaniu [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. IV, (red.)

T. Pilch, Wydawnictwo akademickie „Żak”, 2005, s. 456-459, ISBN 83-89501-41-4.

48. Podmiotowość wychowanka jako fundament wychowania moralnego [w:] Wychowanie,

profilaktyka, resocjalizacja. W poszukiwaniu doskonalszych systemów w skali makro

i mikro. Część I: Wychowanie i opieka / red. nauk. ..., E. Piotrowski, J. Rejman. Rzeszów:

Podkarpacki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 2002, s. 131-137.

49. Prawne podstawy procesu rehabilitacji edukacyjnej [w:] Prawa dziecka. Wybrane aspek-

ty, (red.) I. Marczykowska, E. Markowska-gos i inni, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego,

Rzeszów 2006, s. 223, ISBN 978-83-7338-197-1.

50. Proces rehabilitacji edukacyjnej dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Zarys problematy-

ki /..., M. Zaborniak-Sobczak. „Kwartalnik Edukacyjny Centrum Doskonalenia Pedago-

gicznego w Rzeszowie” 2004 nr 1, s. 7-9; ISSN 1230-7556.

51. Proces rehabilitacji jako system – jego dynamika. „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicz-nych PAN” t. LVIII (2004), s. 99-112; ISSN 0079-3418

52. Przemoc w aspekcie aksjologicznym [w:] Przemoc. Konteksty społeczno-kulturowe t. I, s. 11-15, wyd. Naukowe U.Rz., 2007, ISBN 978-83-7338-332-6.

53. Przestrzeń życiowa w procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej. „Rewalidacja” nr 1 (17), 2005, Zeszyty Problemowe Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa.

54. Przez integrację do samorealizacji jednostek niepełnosprawnych [w:] Promowanie zdro-wia w edukacji niepełnosprawnych uczniów / red. A. Krzanowski. Krosno, 1997, s. 15-22; ISBN 83-907076-4-0.

55. Przygotowanie do życia osób niepełnostrawnych [w:] Edukacja wobec wyzwań i zadań współczesności i przyszłości (red.) Jolanta Szempruch, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskie-go, 2006, ISBN 978-83-733-8-182-7.

56. Relacje interpersonalne podmiotów współuczestniczących w procesie integracji [w:] Stu-dent niepełnosprawny – szkice i rozprawy / red. T. Zacharuk. Siedlce: Wydaw. Akademii Podlaskiej, 2000, s. 33-42; ISBN 83-7051-127-9.

57. Relacje podmiotów w procesie kształcenia w uczelni pedagogicznej [w:] Nauki pedago-giczne w teorii i praktyce edukacyjnej / red. J. Kuźma, J. Morbitzer. Kraków: Wydaw. AP, 2003, s. 477-484; ISBN 83-7271-209-3.

58. Relacje podmiotów w procesie wychowania „Nowa Szkoła”, 2006 nr 6, s. 13-17, ISSN 366781

59. Rozwój zawodowy człowieka. „Zeszyty Naukowe WSP w Rzeszowie” nr 18 „Pedagogika i Psychologia” 1995 z. 2 s. 61-73; ISSN 0867-0757; ISSN 1234-3870.

60. Rządowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeń-stwem [wypow. m. in.:...]. „Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej” 1994 nr 2 s. 51-55; ISSN 1230-7122.

61. Rzeczywistość i tendencje w rewalidacji upośledzonych umysłowo [w:] Aspiracje a rzeczywi-stość edukacyjno-wychowawcza w okresie przeobrażeń strukturalnych państwa / red. P. Tyra-ła. Rzeszów 1997, s. 175-189; ISBN 83-87288-41-1.

26

62. Stan zdrowia uczniów i jego wpływ na zasób ich słownictwa. „Kwartalnik Edukacyjny Centrum Doskonalenia Pedagogicznego w Rzeszowie” 1999 nr 1-2, s. 111-121; ISSN 1230-7556.

63. Stan zdrowia uczniów i jego wpływ na zasób ich słownictwa. „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 2000 nr 5 s. 200-202; ISSN 0860-8075.

64. Szkoła i klasa jako ekosystem w procesie rehabilitacji. „Kwartalnik Pedagogiki Terapeu-tycznej” 2002 „Nasze Forum” nr 5.

65. Środowisko zamieszkania uczniów klasy trzeciej a zasób ich słownictwa [w:] Edukacja wczesnoszkolna: rzeczywistość i perspektywy / red. nauk. Jan Kida. Rzeszów 1996 s. 281-291; ISBN 83-86246-49-9.

66. Świadomość podmiotów współuczestniczących w procesie integracji osób o specyficznych potrzebach edukacyjnych [w:] Wielowymiarowość integracji w teorii i praktyce edukacyj-nej / red. M. Chodkowska. Lublin: UMCS, 2002, s. 251-262; ISBN 83-227-1852-7

67. Świadomość wychowawcza rodziców a zasób słownictwa ich dzieci. „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych PAN, Oddz. w Krakowie” 2000 t. 53 s. 157-171; ISSN 0079-3418.

68. Świadomość wychowawcza rodziców w okresie transformacji ustrojowej Państwa [w:] Dylematy przemian oświatowych / red. A. Zając. T. 1. Rzeszów 1997, s. 125-135; ISBN 83-907076-0-8.

69. Świadomość wychowawcza rodziców w okresie transformacji ustrojowej Państwa [w:] Edukacja młodego pokolenia Polaków i Ukraińców w kontekście integracji europejskiej: nadzieje i zagrożenia / pod red. R.Kuchy i E.Kłosa. Lublin 1998 s. 105-109; ISBN 83-227-1274-X.

70. Uczeń - nauczyciel - program: wzajemne relacje w reformie oświatowej. „Zeszyty Na-ukowe WSP w Rzeszowie” nr 30 Pedagogika i Psychologia 1998 z. 4 s. 27-35; ISSN 0867-0757, ISSN 1234-3870.

71. Uczniowie i nauczyciele – ku nowej koncepcji kształcenia ogólnego [w:] Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej (red.) B. Muchacka, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, T. I, s. 133, ISBN 83-7308-714-4.

72. Upośledzenie wielozakresowe sprzężone [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Tom VI (red.n.) Tadeusz Pilch, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 1130–1134, ISBN 978-83-89501-77-6

73. Unowocześnienie kształtowania w szkole [w:] Edukacja i innowacje w edukacji nauczycie-li, t. II, s. 55–60 (red.) Jan Grzesiak, Kalisz 2007, ISBN 978-83-92-3869-8-8.

74. Wkład Jadwigi Baran w rozwój pedagogiki specjalnej [w:] Tradycja, osiągnięcia, per-spektywy pedagogiki specjalnej w kontekście zmian edukacyjnych (red.) Grażyna Gunia i inni, wyd. Naukowe A.P. w Krakowie, 2007, s. 19–21, ISBN 978-83-7271-450-3.

75. Wsparcie osoby niepełnosprawnej w procesie rehabilitacji. „Niepełnosprawność i Rehabi-litacja” nr 1, 2005, s. 3 (R. V), Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Warszawa, PL OSSN 1642-1981.

76. Wsparcie osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym [w:] Edukacyjne aspekty współpracy i partnerstwa w środowiskach lokalnych / red. Cz. Lewicki. Rzeszów: Pod-karpackie Centrum Edukacji Nauczycieli, 2004, s. 95-114; ISBN 83-89760-05-3

77. Wspomnienie o prof. Aleksandrze Hulku [w:] Teoria i praktyka rehabilitacji w dorobku naukowym prof. A. Hulka / red. M. Marek-Ruka. Warszawa 1997; ISBN 83-87079-10-3.

27

78. Współczesna koncepcja kształcenia ogólnego i specjalistycznego w uczelni pedagogicznej

[w:] Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii społecznej / pod red.

F. Kozaczuka i M. Radochońskiego. Rzeszów 2000 s. 9-23; ISBN 83-7262-152-7.

79. Współczesna koncepcja kształcenia ogólnego i specjalistycznego w uczelni pedagogicznej

[w:] Doskonalenie procesu dydaktycznego w szkole wyższej: materiały Międzynarodowej

Konferencji 20-27 kwietnia 1998 r., Tarnopol / red. A.P. Bobk. Tarnopol 1998.

80. Współczesne koncepcje kształcenia ogólnego na etapie nauczania elementarnego [w:]

Nowatorskie tendencje w edukacji wczesnoszkolnej / pod red. J. Kidy. Rzeszów 1998

s. 31-35; ISBN 83-87288-53-5.

81. Współczesne orientacje szkoły na treści edukacyjne [w:] O przemianach w edukacji / red.

nauk. T. Lewowicki, A. Zając. Rzeszów 1998 T. 2 s. 33-40; ISBN 83-910349-9-2.

82. Wychowanie młodzieży w przyjaźni między narodami [w:] Rozmowy o tolerancji / red.

M. Soja. Rzeszów 1996 s. 57-62; ISBN 83-86634-52-9.

83. Wyrównanie startu życiowego osób niepełnosprawnych [w:] Jakość życia osób niepełno-

sprawnych i nieprzystosowanych społecznie (red.) Z. Palak, Wydawnictwo UMCS Lu-

blin, 2006, s. 65, ISBN 83-227-2583-3.

84. Założenia metodologiczne studiowania w uczelni pedagogicznej. „Konspekt” nr 2, 2005,

(22) s. 159. Akademia Pedagogiczna w Krakowie, ISSN 1509-6726.

85. Zdaniem redaktora naukowego „Kwartalnik Edukacyjny”, redakcja i art. wstępne, Pod-

karpackie Centrum Edukacji Nauczycieli, Rzeszów, 2007, s 3–4, ISSN 1230-7556.

86. Znaczenie instytucji wspomagających proces rehabilitacji. „Szkoła Specjalna” 2003 nr 3

s. 136-147; ISSN 0137-818X

87. Znaczenie instytucji wspomagających proces rewalidacji w okresie transformacji ustro-

jowej państwa. „Nasze Forum” 2001 nr 1 s. 7-17.

88. Znaczenie instytucji wspomagających proces rewalidacji w okresie transformacji ustro-

jowej państwa [w:] Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i środowisku lokalnym / red.

A. Maciarz. Zielona Góra 2001, s. 29-50; ISBN 83-88317-35-0.

89. Związki i zależności w procesie rehabilitacji [w:] Dyskursy pedagogiki specjalnej. Kon-

teksty teoretyczne pedagogiki / red. E. Górniewicz, A. Krauze. Olsztyn: Wydaw. Uniwer-

sytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2003, s. 229.

90. Związki i zależności w procesie rehabilitacji. „Kwartalnik Edukacyjny Centrum Doskona-

lenia Pedagogocznego w Rzeszowie” 2002 nr 3-4, s. 20-32; ISSN 1230-7556.

91. Życie człowieka z niepełnosprawnością – oczekiwania [w:] Pedagogika specjalna – kon-

tynuacja tradycji dla przeszłości / red. K. J. Zabłocki i D. Grajewska, Wyd. Naukowe

APS, Warszawa 2004.

92. Życie Profesora (dzieciństwo, młodość i studia oraz praca) [w:] Myśli Profesora Aleksandra

Hulka a współczesność w pedagogice specjalnej / red. ...., M. Rorat. Rzeszów 1999, s. 11-18.

Recenzje

93. monografia: J. Adamek; Rozwojowa praktyka w wychowaniu małego dziecka. Wyd. WSP,

Kraków 1994.

94. opracowanie red.: J. Wyczesany; System kształcenia pedagogów specjalnych. Ciągłość i

możliwości zmian. Wyd. WSP, Kraków 1996.

28

95. monografia: J. Kossewska; Uwarunkowania postaw nauczycieli wobec integracji szkol-

nej dzieci niepełnosprawnych. Wyd. WSP, Kraków 1999.

96. studium: H. Muszyńskiego; Dzieci i młodzież w Polsce doby transformacji ustrojowej.

Wyd. UAM, Poznań 2000.

97. materiały konferencyjne: W. Walc, K. Pikor (red.); Przemoc wobec dzieci – wybrane

teoretyczne i praktyczne działania. U.Rz., Rzeszów 2001.

98. materiały zbiorowe: J. Wyczesany, A. Mikrut (red.); Edukacja zintegrowana w kształce-

niu specjalnym. AP, Kraków 2001.

99. opracowanie zbiorowe: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.); Wielowymiarowość integra-

cji w teorii i praktyce edukacji szkolnej. PODN, Tarnobrzeg 2003.

100. materiały konferencyjne: Z. Palak (red.); Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjali-

zacji. UMCS, Lublin 2003.

101. materiały zbiorowe: G. Kwaśniewskiej, H. Wojnarskiej (red.); Aktualne problemy

wsparcia społecznego osób z niepełnosprawnością. UMCS, Lublin 2003.

102. materiały z konferencji: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.); Rehabilitacja, opieka i edu-

kacja specjalna w perpektywie zmiany. Dyskursy pedagogiki specjalnej. Wyd. UWM,

Olsztyn 2003.

103. opracowanie z seminarium: E. Markowska-Gos, H. Sommer, W. Walc (red.); Prawa

dziecka – teoria i praktyka. U.Rz. Rzeszów 2004.

104. monografia: A. Solak; Prawa dziecka w kontekście wychowania. Wyd. PAT, Kraków 2004.

105. materiały metodyczne: M. Zaborniak-Sobczak; Słownik matematyczny dla uczniów nie-

słyszących (Zakres szkoły podstawowej). U. Rz.. Rzeszów 2005.

106. monografia: K. Denek; Edukacja dziś – jutro, Leszno–Poznań–Żary 2006.

107. monografia: A. Weil; Jak się zdrowo zestarzeć? (poradnik na całe życie), PIW, War-

szawa 2008, s. 336.

108. monografia: A.E. Szołtysek, Filozofia wychowania moralnego, Impuls, Kraków 2009, s. 380.

109. Weil, Jak się zdrowo zestarzeć” rec., „Kwartalnik Edukacyjny” nr 2, Podkarpackie Cen-

trum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2009, s. 109 ISSN 1230-7556

Publicystyka

110. Chodzące leksykony: z prof. ..., pedagogiem z Wyższej Szkoły Pedagogicznej rozmawia

Andrzej Piątek. „Nowiny” 1998 nr 1 s. 6.

111. Mam poczucie spełnienia: z prof. WSP ...., kierownikiem Zakładu Rewalidacji w Instytu-

cie Pedagogiki rozmawia Joanna B. Hałaj. „Kontakty Podkarpackie” 2000 nr 26 s. 6;

ISSN 1506-8455.

112. Przywołanie – w 10. rocznicę śmierci prof. Aleksandra Hulka. „Serce i Troska” 2003 nr

3, s. 10; ISSN 0876-7387.

113. Studiowanie w uczelni pedagogicznej: myśląc nasza uczelnia... „Gazeta Uczelniana”

2000 nr 2 s. 5; ISSN 1640-8349.

114. Na ścieżce złotej jesieni „Nasz Dom”, 2008 nr 28, s. 18, Rzeszów, Stowarzyszenie Nasz Dom.

115. Na ścieżce życia (Jak zdrowo się zestarzeć), „Nasz Dom” Miesięcznik SW-Kulturalny

nr 7 (45) s. 10-11, ISSN 1895-2046.

B. Wykaz prac naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce (1969-2000)

Lp. Temat opracowania (rok) Wyszczególnienie

opracowanych zagadnień Forma przedstawienia wyników

Ocena korzyści

ekonomicznych, społecznych

itp. Miejsce zastosowania

Udział i rola kandydata

w opracowaniu

1. Badanie wyników naucza-

nia uczniów szkół

podstawowych (1969)

Wiedza przyrodnicza, czytanie

ze zrozumieniem, j. rosyjski,

zajęcia praktyczne

Raport dla Instytutu Pedagogiki,

Pracowni Badań Wyników

Nauczania w Warszawie

Dla potrzeb dziesięcioletniej

szkoły podstawowej

Koordynator badań na

terenie województwa

rzeszowskiego pod kier.

prof. W. Okonia

i dr. B. Niemierki

2. Model pracy pedagoga

szkolnego (1975)

W artykule zaproponowano

zakres czynności pedagoga

szkolnego na tle jego funkcji

oświatowej

Ruch pedagogiczny 1975 r.,

nr 2, s. 203 (artykuł)

Propozycje wykorzystano

w Zarządzeniu Ministerstwa

Oświaty i Wychowania

dotyczącym zakresu czynności

pedagoga szkolnego

w szkołach podst. i średnich

Opracowanie w całości

samodzielne

3. Uczymy bez ocen

niedostatecznych

(eksperyment 1975-1976)

Eksperyment obejmował nową

koncepcję oceniania uczniów

zasadniczej szkoły zawodowej

w systemie punktowym

Zeszyty Metodyczne Zw, Zakł.

Doskonalenia Zawodowego –

Warszawa 1976 r., nr 6, s. 29,

1978 r., nr 6/58, s. 47 „Oświata

Dorosłych” 1976 r., nr 3, s. l6O

(artykuły)

Eksperyment pedagogiczny

zastosowano w 1 klasie ZSZ.

W efekcie zmniejszyła się

ilość ocen niedostatecznych

i wzrosła motywacja do nauki

szkolnej

Kierowanie

i opracowanie wyników

eksperymentu

4. Wpływ drużyny harcerskiej

„Nieprzetarty Szlak” na

uspołecznienie dzieci

upośledzonych umysłowo

(1978-1979)

Eksperyment pedagogiczny

obejmował uczniów z trzech

zakładów specjalnych woj.

rzeszowskiego (Mielec,

Przemyśl, Jasło). Celem jego

była wszechstronna aktywizacja

uczniów zrzeszonych w ZHP

w rożnych formach drużyn

„Nieprzetartego Szlaku”

Rocznik NP WSP Rzeszów,

Nauki Pedagogiczne 1979 r.,

nr 6/40, s. 171

Wydawnictwo WSP Rzeszów

1980,1 wyd. s. 240,

(monografia)

Eksperyment wykazał znaczny

wpływ form stosowanych

w pracy drużyn NS” na

poziom uspołecznienia

uczniów upośledzonych

umysłowo

Praca pod kierunkiem

prof. dr. hab. J. Baran,

WSP Kraków

29

5. Determinanty skuteczności

rewalidacji upośledzonych

umysłowo (1982)

Zbadano główne czynniki

wpływające na efektywność

procesu rewalidacji jednostek

upośledzonych umysłowo

WSP w Rzeszowie, 1982 r.,

s. 230 (monografia)

Wyniki badań można

zastosować w modelowaniu

efektywności procesu

rewalidacji

Współpraca

z dr. Zb. Berlingem

(współredakcja)

6. Wybór zawodu przez

uczniów niepełnosprawnych

klas ósmych ze wsi

(1986-1987)

Przebadano ponad 1691

przypad-ków uczniów z grup

dyspanseryj-nych i wskazano na

główne zespoły czynników

decydujących o wyborze zawodu

uczniów niepełnosprawnych

Raport z badań s. 50 i publ.

pt. „Modzież niepełnesprawna

a wybór zawodu i jego

determinanty”, wyd. WSP

Rzeszów, 1987, s. 425

Wyniki przekazano dla

Instytutu Badań Pedagogicznych

w Warszawie

Badania pod kierunkiem

prof. dr. hab. Al. Hulka

7. Proces aktywizacji

uczniów klas

początkowych (1986-1987)

W ramach eksperymentu

pedagogicznego przebadano

wpływ wybranych sytuacji

uspołeczniających na aktywność

uczniów kl. I-III

(27 nauczycieli i 667 uczniów)

Opracowanie monograficzne

„Proces uspołeczniania dzieci

klas początkowych”, wyd. WSiP

Warszawa, 1991 r., s.160

Książką zawiera rozwiązania

metodyczne dla nauczycieli

kl. I-III.

Pozytywne opinie wydali: prof.

prof. W. Okoń,. H. Gutowska.

Współpraca

z dr. J. Galantem

8. Czynniki determinujące

zasób słownictwa uczniów

szkoły podstawowej

(1993-2000)

W toku badań sondażowych

przebadano wpływ podstawowych

czynników determinujących

wiedzę pojęciową uczniów

kl. I i VI (ok. 1000 uczniów)

Opracowanie wstępne

pt. „Determinanty wiedzy

pojęciowej uczniów w młodszym

wieku szkolnym”, Rocznik

Komisji NP PAN, t. 51, 1998,

z. 5, s. 63

Na użytek nauczycieli

opracowano testy słownikowe

dla klas I-VI

Kierowanie badaniami

w toku pisania prac

magisterskich

30

31

C. Wykaz przewodów doktorskich

pod kierunkiem dr. hab. J.K. Sowy

Wykaz przewodów doktorskich zamkniętych

Lp. Imię i nazwisko

doktoranta Tytuł pracy doktorskiej

Data otwarcia

i zakończenia przewodu

1. dr Wiesława Walc

Postawy rodzicielskie w percepcji

młodzieży a jej opinie na temat

przemocy personalnej

(WSP w Krakowie)

otwarcie – 14.04.2000 r.

obrona – 28.05.2004 r.

2. dr Małgorzata Zaborniak-

-Sobczak

Uwarunkowania postaw osób z wadą

słuchu wobec własnej integracji

psychospołecznej

(Akad. Ped. w Krakowie)

otwarcie – 18.06.2004 r.

obrona – 18.10.2006 r.

3. dr Bożena Krupa

Doświadczenia życiowe młodzieży

z okresu wczesnego dzieciństwa

i ich związek z niedostosowaniem

społecznym

(Uniwersytet Ped. w Krakowie)

otwarcie – 24.11.2006 r.

obrona – 2.12.2008 r.

Wykaz przewodów doktorskich otwartych

Lp. Imię i nazwisko

doktoranta Tytuł roboczy rozprawy Data otwarcia

1. mgr Kornela Grzegorczyk-

Dłuciak

Terapia dzieci z autyzmem i jej

efektywność w procesie kształtowania

zachowań społecznych

(Uniwersytet Ped. w Krakowie)

otwarcie – 23.06.2006 r.

D. Kalendarium

1945 – 1950 Publiczna Szkoła Powszechna st. I w Grochowem (kl. I-VI)

1950 – 1952 Szkoła Ogólnokształcąca st. podst. w Tuszowie Narodowym

(kl. VII)

1952 – 1953 Państwowa Zasadnicza Szkoła Metalowa w Mielcu (kl. I)

1953 – 1958 Liceum Pedagogiczne w Mielcu (kl. I-V)

1958 – 1960 Studium Nauczycielskie w Rzeszowie (2 letnie)

1960 – VI-VII Kurs instruktorów modelarstwa lotniczego kl. II (2 m-ce)

1961 – II-IV Kurs ręcznej obróbki metali w Rzeszowie (3 m-ce)

1962 – VI Kurs wych. fizycznego dla wychowawców i nauczycieli (1 m-c)

1963 – 1967 Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie (studia po SN)

32

1966 – VII-VIII Kurs instruktorów modelarstwa lotniczego kl. II (2 m-ce)

1969 – I-III Centralny kurs dla inspektorów o wizytatorów KOS (3 m-ce)

1971 – 1974 Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (zaocznie)

1975 – 1977 Studia doktoranckie w WSP w Krakowie (zaocznie)

1980 – 1981 Kurs języka angielskiego (1 rok)

1982 – II-V Staż naukowy w WSP Kraków w zakresie pedagogiki

specjalnej (1 sem.)

1988 – II-IV Staż naukowy w Instytucie Defektologii Akademii Nauk

Pedagogicznych w Moskwie (3 m-ce)

1990 – 1992 Przewód habilitacyjny w Uniwersytecie Wrocławskim (kolokwium

i nadanie stopnia 1992)

1996 – 2002 Organizator seminarium doktoranckiego w Instytucie Pedagogiki

WSP w Rzeszowie – 60 godzin rocznie (dla 10 osób)

1998 – IX-XII Staż studyjny w College Orchard Lacke w st. Michigen USA

(3 m-ce)

E. Praca zawodowa

1960 – 1962 Szkoła Podstawowa nr 11 w Rzeszowie (nauczyciel)

1962 – 1967 Szkoła Podstawowa nr 16 w Rzeszowie (nauczyciel – metodyk)

1967 – 1968 Szkoła Podstawowa nr 6 w Rzeszowie (kierownik)

1968 – 1972 Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie (st. wizytator)

1972 – 1974 Zarząd Okręgu ZNP w Rzeszowie (wiceprezes)

1974 – 2000 Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie stanowiska: wykładowca, adiunkt, docent, od 1993 profesor nadzw. pełnione funkcje:

zastępca dyrektora Instytutu Pedagogiki (1996-2000)

kierownik Zakładu Pedagogiki Rewalidacyjnej (1981-1985) prodziekan Wydziału Społeczno-Pedagogicznego (1984-1985)

Członek Senatu (1978-2000)

przewodniczący Senackiej Komisji ds. Organizacji i Rozwoju Uczelni (1983-1985)

2000 – 2001 Uniwersytet Rzeszowski (profesor nadzw.)

2001 – 2008 Akademia Pedagogiczna w Krakowie (profesor nadzw.) pełnione funkcje:

kierownik Zakładu Społecznej Integracji (2002-2005)

przewodniczący Wydziałowej Komisji Wyborczej (2002-2005) w 2005-2007)

2002 – 2007 Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu

33

kierownik Katedry Pedagogiki 2008 – 2014 Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna (profesor nadzw.)

F. Praca naukowo-dydaktyczna i wychowawcza

Nauczyciel wych. fizycznego, plastyki i wych. technicznego w Szkole Podsta-wowej nr 11 i 16 w Rzeszowie (1960-1962)

Nauczyciel metodyki wych. plastycznego i pracy techniki – doskonalenie na-uczycieli (1962-1967)

Kierowanie Szkołą Podstawową nr 6 w Rzeszowie (1966-1967)

Organizacja kolonii zagranicznych dla młodzieży niepełnosprawnej z WZSJ w Rzeszowie (NRD, Węgry i Czechosłowacja)

Zajęcia w Młodzieżowym Domu Kultury w Rzeszowie –instruktor modelar-stwa (1996-1970)

Ćwiczenia z przedmiotu: – „Pedagogika” – „Pedagogika specjalna” – „Diagnostyka pedagogiczna”

Wykłady z przedmiotu: – „Pedagogika specjalna” – „Diagnostyka pedagogiczna” – „Wprowadzenie do pedagogiki” – „Pedagogika pracy” – „Metodologia badań pedagogicznych”

Seminaria magisterskie (Uniwersytet Rzeszowski i AP w Krakowie) w zakresie: – uspołecznianie dzieci i młodzieży – wybór zawodu przez uczniów szkoły podstawowej – motywy uczenia się – zasób słownictwa i wiedzy pojęciowej uczniów szkoły podstawowej – zachowania ryzykowne dzieci, przemoc w szkole i rodzinie – świadomość wychowawcza nauczycieli i rodziców – przemoc wsród uczniów szkoły podstawowej

W latach 1978-2007 nadzorował 668 prac magisterskich i 150 licencjackich w formie seminariów monotematycznych oraz trzy doktoraty i jeden otwarty (AP w Krakowie)

Praktyki pedagogiczne: w latach 1975-1980 organizowałem w formie obozów naukowych (21 dni roboczych). Doniesienia z tych badań publikowane były m.in. w „Problemach Studenckiego Ruchu Naukowego” 1976, nr 6 i innych materiałach.

G. Konferencje naukowe – organizowane i uczestnictwo

Organizowane:

34

„Uwarunkowania kształcenia zawodowego i pracy osób niepełnosprawnych” – WSP, Rzeszów 1985 (materiały konferencyjne pod tym samym tytułem)

„Rehabilitacja młodzieży niepełnosprawnej w polityce socjalnej państwa” – WSP, Rzeszów 1988. Patronat naukowy objął prof. dr hab.Aleksander Hulek – prezes Zarządu Głównego TWK w Warszawie (materiały wydane pod tym samym tytułem)

„Psychoterapeutyczne działania w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych” – WSP, Rzeszów 1989 (publikacja pod takim samym tytułem)

„Myśli profesora Aleksandra Hulka a współczesność w pedagogice specjalnej” – WSP, Rzeszów 1998. Konferencja zorganizowana w Piątą Rocznicę Śmierci Profesora, połączona z odsłonięciem tablicy pamiątkowej na budynku Wydzia-łu Pedagogicznego w Rzeszowie, przy ul. ks. J. Jałowego 24 (wydawnictwo al-bumowe z częścią naukową i kronikarską – s. 142)

„Wychowanie – profilaktyka – resocjalizacja (W poszukiwaniu doskonalszych systemów w skali makro i mikro), Uniwersytet Rzeszowski i UAM w Poznaniu (wydawnictwo PODN w Rzeszowie, 2002, cz I Wychowanie i opieka (s. 416), cz. II Profilaktyka i resocjalizacja (s. 505), red. zespołowa

IX Międzynarodowe Sympozjum Naukowe pt. Z rodziną i dla rodziny w dobie globalizacji, Piotrków Trybunalski

Psychologiczne i pedagogicne aspekty kompetencji zawodowej nauczycieli, wy-chowawców, kuratorów sądowych i pracowników socjalnych, Mysłowice 2009

Przygotowałem i wygłosiłem 20 referatów na sesjach i konferencjach naukowych. Wszystkie zostały opublikowane w materiałach pokonferencyjnych i opracowaniach zbiorowych (UMCS Lublin, Uniwersytet Warszawski, Akademia Pedagogiki Specjal-nej w Warszawie, Akademia Pedagogiczna w Krakowie, Uniwersytet w Zielonej Gó-rze, Akademia Świętokrzyska w Kielcach, Uniwersytet Rzeszowski i inne)

Udział w konferencjach:

„Uczestnictwo z referatami w konferencjach zorganizowanych przez różne ośrodki akademickie w kraju – Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Warszawski, UAM w Poznaniu, Uniwersytet Wrocławski, Uni-wersytet w Zielonej Górze, Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, UMCS w Lublinie, WSP w Bydgoszczy, Akademia Podlaska w Siedlcach, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, WSP w Częstochowie, WSP w Krakowie, Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, Krakowskiej Szkoły Wyż-szej w Krakowie.

Udział w konferencjach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem – 4 referaty.

Udział w Zjazdach Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego – 2 razy.

Udział w Seminariach naukowych z zakresu pedagogiki specjalnej organizowa-nych w latach 1985-1990 przez prof. dr. hab. Aleksandra Hulka (zakończonych

35

habilitacją).

H. Recenzje redakcyjne publikacji naukowych

1. monografia: J. Adamek; Rozwojowa praktyka w wychowaniu małego dziecka. Wyd.

WSP, Kraków 1994.

2. opracowanie red.: J. Wyczesany; System kształcenia pedagogów specjalnych. Ciągłość

i możliwości zmian. Wyd. WSP, Kraków 1996.

3. monografia: J. Kossewska; Uwarunkowania postaw nauczycieli wobec integracji

szkolnej dzieci niepełnosprawnych. Wyd. WSP, Kraków 1999.

4. studium: H. Muszyńskiego; Dzieci i młodzież w Polsce doby transformacji ustrojowej.

Wyd. UAM, Poznań 2000.

5. materiały konferencyjne: W. Walc, K. Pikor (red.); Przemoc wobec dzieci – wybrane

teoretyczne i praktyczne działania. U.Rz., Rzeszów 2001.

6. materiały zbiorowe: J. Wyczesany, A. Mikrut (red.); Edukacja zintegrowana w kształ-

ceniu specjalnym. AP, Kraków 2001.

7. opracowanie zbiorowe: Cz. Lewicki, W. Jakubowicz (red.); Wielowymiarowość inte-

gracji w teorii i praktyce edukacji szkolnej. PODN, Tarnobrzeg 2003.

8. materiały konferencyjne: Z. Palak (red.); Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocja-

lizacji. UMCS, Lublin 2003.

9. materiały zbiorowe: G. Kwaśniewskiej, H. Wojnarskiej (red.); Aktualne problemy

wsparcia społecznego osób z niepełnosprawnością. UMCS, Lublin 2003.

10. materiały z konferencji: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.); Rehabilitacja, opieka i

edukacja specjalna w perpektywie zmiany. Dyskursy pedagogiki specjalnej. Wyd.

UWM, Olsztyn 2003.

11. opracowanie z seminarium: E. Markowska-Gos, H. Sommer, W. Walc (red.); Prawa

dziecka – teoria i praktyka. U.Rz. Rzeszów 2004.

12. monografia: A. Solak; Prawa dziecka w kontekście wychowania. Wyd. PAT, Kraków

2004.

13. materiały metodyczne: M. Zaborniak-Sobczak; Słownik matematyczny dla uczniów

niesłyszących (Zakres szkoły podstawowej). U. Rz.. Rzeszów 2005.

14. monografia: K. Denek; Edukacja dziś – jutro, Leszno–Poznań–Żary 2006.

15. monografia: A. Weil; Jak się zdrowo zestarzeć? (poradnik na całe życie), PIW, War-

szawa 2008, s. 336.

16. monografia: A.E. Szołtysek, Filozofia wychowania moralnego, Impuls, Kraków 2009,

s. 380.

17. A. Weil, Jak się zdrowo zestarzeć” rec., „Kwartalnik Edukacyjny” nr 2, Podkarpackie

Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2009, s. 109 ISSN 1230-7556

I. Oceny prac doktorskich

1. J. Kossewska; Pedagogiczne o psychospołeczne uwarunkowania postaw nauczy-cieli wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych. WSP Kraków, promo-tor: prof. dr hab. W. Pilecka, 1998.

2. J. Rybska-Klapa; Przygotowanie nauczycieli szkoły podstawowej do prowadzenia

36

diagnozy i terapii pedagogicznej. WSP Kraków, promotor: prof. dr hab. J. Kuźma 2000.

3. A. Mac; Wczesne dzieciństwo młodocianych przestępców agresywnych. UAM Poznań, promotor: prof. dr hab. H. Muszyński, 2003.

4. A. Bujnowska; Psychopedagogiczne uwarunkowania postaw studentów pedago-giki wobec osób niepełnosprawnych. UMCS, Lublin, promotor: prof. dr hab. Z. Polak, 2005.

5. D. Baraniewicz; Indywidualne i środowiskowe uwarunkowania akceptacji uczniów w integracyjnej klasie szkolnej, AP Kraków, promotor: prof. dr hab. A. Rakowska, 2005.

J. Działalność organizacyjna i naukowo-dydaktyczna

poza uczelnią

1975 – 2000 Członek i przewodniczący Komisji Kwalifikacyjnej ds. Stopni

Specjalizacji Zawodowej w zakresie: pedagogiki specjalnej i terapii

pedagogicznej w ODN w Rzeszowie.

1974 – 1995 Członek i przewodniczący Sekcji Psychologiczno-Pedagogicznej

Zarządu Głównego TWK w Warszawie.

1978 Członek Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego (w latach 1978-1985

– przewodniczący Oddziału Wojewódzkiego w Rzeszowie.

1984 – 1993 Wiceprzewodniczący Zarządu Wojewódzkiego TWK w Rzeszo-

wie.

1992 – 2001 Członek Zespołu Kierunkowego Pedagogiki Specjalnej COM

Studiów Nauczycielskich przy Uniwersytecie Pedagogicznym

w Krakowie.

1992 Członek Zespołu Pedagogiki Specjalnej PAN w Warszawie.

2000 – 2005 Przewodniczący Kapituły Podkarpackiego Funduszu Stypendialne-

go im. gen. W. Sikorskiego.

2001 Ekspert MENiS ds. awansu zawodowego nauczycieli.

2003 Członek Zespołu Pedagogiki Chrześcijańskiej PAN w Warszawie

(przy KUL w Lublinie).

2004 – 2008 Przewodniczący Rady Naukowej „Kwartalnika Edukacyjnego”

(PCEN w Rzeszowie).

37

K. Odznaczenia i nagrody

Złoty Krzyż Zasługi – 1983 r.

Medal Komisji Edukacji Narodowej – 1983 r.

Krzyż za Zasługi dla ZHP – 1978 r.

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 2001 r.

Złota Odznaka ZNP – 1979 r.

Złota Odznaka TWK – 1984 r.

Złota Odznaka za Zasługi dla ZDZ – 1984 r.

Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego – 1980 r.

Zasłużony dla Województwa Przemyskiego – 1985 r.

Nagroda Przewodniczącego WRN – 1969 r.

Nagroda Komendanta Chorągwi ZHP w Rzeszowie – 1969 r.

Nagroda Zarządu Głównego ZNP – 1975 r.

Nagroda Zarządu Okręgu ZNP – 1973 r.

Nagroda MEN III st. indywidualna – 1991 r.

Nagroda Rektora WSP w Rzeszowie, indywidualna – 1992 r., 1995 r.

Nagroda Rektora AP w Krakowie – 2003 r., 2004 r., 2005 r.

Dyplomy uznania od: Wojewody Rzeszowskiego (2002)

Prezesa Zarządu Okręgu ZNP (2001)

Wpisany do encyklopedii Who is Who w Polsce – 2005 r.