Sympozjum „Słowa klucze”Uniwersytet Warszawski, 26.10.2015

Słowa klucze – pamięć społeczna w zwierciadle frekwencji

Marek ŁazińskiInstytut Języka Polskiego UW

Próba definicji

Słowo częstsze i ważniejsze w jednej grupie tekstów, w

jednym języku lub kulturze niż w innych

Termin używany od końca XIX wieku – epoki rozwoju

językoznawstwa statystycznego

Cechy słów kluczy (Wierzbicka 1997) znaczenie lub konotacje bogatsze inne niż w słowach

podobnych w innych językach

wyraźnie wyższa frekwencja niż w słowach podobnych

w innych językach

Inspiracje - autorzy

Wincenty Lutosławski: Principes de stylometrie 1890

John Firth: The technique of semantics 1935 (pivotal/focal

words)

Pierre Guiraud: Le caractères staistique de vocabulaire,

Zagadnienia i metody statystyki językoznawzcej 1976

Raymond Williams: Keywords: A Vocabulary of Culture and

Society 1976

Anna Wierzbicka: Understanding cultures through their key

words 1997, Słowa klucze. Rózne języki – różne kultury 2007

Inspiracje – autorzy tu i teraz

Jerzy Bartmiński: Słownik stereotypów i symboli ludowych

1996, 1999, 2012.

Jerzy Bralczyk: Leksykon zdań polskich 2004, Nowe słowa

2007, Leksykon nowych zdań polskich 2007.

Maciej Eder: Metody ścisłe w językoznawstwie i pułapki

pozornego obiektywizmu. Przykład stylometrii 2014.

Michael Fleischer: Polska symbolika kolektywna 2003.

Walery Pisarek: Słowa sztandarowe 2002.

Inspiracje – projekty

Wort des Tages (wortschatz.uni-leipzig.de)

Global Language Monitor (languagemonitor.com)

American Dialect Society (americandialect.org/woty)

Oxford Dictionaries Wird of the Year

(blog.oxforddictionaries.com/word-of-the-year-faq/)

Wort des Jahres (gfds.de/aktionen/wort-des-jahres)

Unwort des Jahres (unwortdesjahres.net)

Jugendwort des Jahres (jugendwort.de/)

Festival du mot (festivaldumot.fr/article/votez)

Slovo goda – Rosja (Michaił Epsztajn) Slovo roku – Czechy (Lidové Noviny)

Slovo roku – Ukraina (myslovo.com)

Geneza

Od 2010 roku w ramach Narodowego Korpusu Języka

Polskiego, od 2011 roku w Instytucie Języka Polskiego UW

wybieramy co dzień słowa najczęstsze z dzienników: „Gazeta Wyborcza“

„Dziennik. Gazeta Prawna“

„Polska. The Times“

„Rzeczpospolita“

Frekwencję względną słowa w danym dniu porownujemy ze

frekwencją w korpusie referencyjnym tekstów z 12 miesięcy.

Wcześniejsze badanie częstości: Słowa tygodnia Rzeczpospolitej 2000-2005

Słowa tygodnia prasy lokalnej (Stowarzyszenie Gazet

Lokalnych) 2008-2009

Program

Test statystyczny G uwzględnia nie tyko porównanie

frekwencji względnych, lecz także częstość bezwzględną.

Program proponuje kilkadziesiąt słów kluczowych. Po

ręcznej korekcie pozostaje kilka.

W trakcie korekty usuwamy m.in.: większość nazwisk i innych nazw własnych,

okazjonalizmy - słowa, ktorych wysoka frekwencja bierze się z

jednego artykułu,

mylne interpretacje fleksyjne: proc., terenie.

Zespół projektu

Magdalena Derwojedowa – głosowanie internetowe i strona

projektu

Dorota Kopcińska – bieżąca obsługa słów dnia i tygodnia:

Marek Łaziński – organizacja plebiscytu Słowo roku w kapitule

ekspertów, koordynacja projektu NCK

Piotr Pęzik (UŁ) – programy statystyczne

Słowa dnia 24.10.2015

chopinowski (konkurs)

cisza (wyborcza)

huragan

parlamentarny (wybory)

uchodźca

Motywacja merytoruyczna: Kultura: konkurs chopinowski

Natura: huragan

Polityka: cisza wyborcza, wybory parlamentarne, uchodźca

Motywacja chronologiczna: wydarzenia cykliczne: wybory, konkurs

wydarzenia epizodyczne: huragan

Tematy wspólne polskich i niemieckich słów dnia:

uchodźca - Asylpolitik

Huragan 2014-2015

Słowa miesięcy 2012-2015

2012 I: ACTA; II: mróz; III: mecz (pierwszy na Stadionie Narodowym); IV:deregulacja (doetępu do zawodów); V: bojkot (Euro?); VI: Euro 2012; VII: igrzyska; VIII: parabank; IX: paraolimpiada; X: trotyl; XI (wrócić z emigracji?); XII (antykościelny).

2013 I: związki partnerskie (debata w Sejmie); II: abdykacja (Benedykta XVI);III: konklawe; IV: zarodek (nadliczbowe zarodki w zapłodnieniu in vitro); V: szmata (Marsz Szmat); VI: nawałnica; VII: ubój rytualny (ustawowy zakaz), próg

ostrożnościowy (długu publicznego); VIII: kibol; IX: janosikowe (lokalny podatek solidarnoścowy); X: podsłuch (amerykańskie podsłuchy w Niemczech); XI tęcza

(spalona 11.11.); XII gender (także słowo roku), Euromajdan. 2014 I: awizo (dostarczane przez firmy prywatne), II: pączek; III: aneksja

(Krymu); IV: sepatatysta; V: powódź; VI: taśma, murzyńskość; VII: upał; VIII:konwój, wirus ebola; IX: dżihadysta; X: synod, szpieg; XI: liczyć (głosy); XII: choinka, kilometrówka.

2015 I: frankowicz; II: górnik; III: zaćmienie, IV: ludobójstwo (Ormian 1915); V: JOW (jednomandatowy okręg wyborczy); VI: zamach; VII: dopalacze; VIII: imigrant, uchodźca; IX: granica; X: ?

Tematy: polityka, ekonomia i społeczeństwo, natura, religia, sport

2012 I: ACTA; II: mróz; III: mecz; IV: deregulacja; V: bojkot (Euro?); VI: Euro; VII: igrzyska; VIII: parabank; IX: paraolimpiada; X: trotyl; XI (wrócić); XII (antykościelny).

2013 I: związki partnerskie; II: abdykacja; III: konklawe; IV: zarodek; V: szmata; VI: nawałnica; VII: ubój rytualny), próg ostrożnościowy; VIII: kibol; IX: janosikowe; X: podsłuch; XI tęcza; XII gender, Euromajdan.

2014 I: awizo, II: pączek; III: aneksja; IV: sepatatysta; V: powódź; VI: taśma,murzyńskość; VII: upał; VIII: konwój, wirus ebola; IX: dżihadysta; X: synod,szpieg; XI: liczyć; XII: choinka, kilometrówka.

2015 I: frankowicz; II: górnik; III: zaćmienie, IV: ludobójstwo; V: JOW; VI: zamach; VII: dopalacze; VIII: imigrant, uchodźca; IX: granica

Słowo roku

Inaczej niż w przypadku słów dnia i miesiąca o wyborze słowa

roku nie decyduje statystyka. Słowo roku wyłania się w dwóch

etapach:

plebiscyt internetowy na stronie UW,

wybór w kapitule profesorow językoznawstwa.

Pomocą w wyborze są listy słów dnia i miesiąca.

Kapituła: Jerzy Bartmiński (IMCS), Jerzy Bralczyk (USWPS,

UW), Andrzej Markowski (UW), Jan Miodek (UWr), Walery

Pisarek (UJPII), Renata Przybylska, Halina Zgółkowa (UAM),

sektretarz Marek Łaziński (UW)

Słowo roku 2011: PREZYDENCJA,kryzys, katastrofa, krzyż

1. prezydencja – stare słowo w nowym znaczeniu przewodnictwa Unii Europejskiej

2. kryzys – dyżurne słowo roku? 3. katastrofa – wspomnienie Smoleńska, krzyż (pod

Pałacem Prezydenckim, w Sejmie i urzędach) Inne nominowane słowa: Jak żyć? (pytanie rolnika na spotkaniu z premierem) w budowie (przed Euro 2012)

prezydencja 2011-2015

Słowo roku 2012: PARABANKleming, trotyl, ministra i zamach

1. parabank (upadłość firmy Amber Gold) 2. Inne wyróżnione słowa: kryzys (dyżurne słowo roku?) leming – ironiczne określenie wyborców PO autorstwa

orawicowego publicysty, używane także autoironicznie) trotyl (ślady trotylu w Smoleńsku w artykule

„Rzeczpospolitej“) ministra (Joanna Mucha) zamach (zamach w Smoleńsku?, plan zamachu na parlament) Inne zgłoszone: koniec świata, mowa nienawiści

parabank 2011-2015

Słowo roku 2013: GENDER:ekspert, Euromajdan, janosikowe, podsłuch, słoik, tęcza

1. gender – słowo wartościowane dwubiegunowo, spór o „ideologię gender”

2. Inne wyróżnione słowa: ekspert (komisji smoleńskiej) Euromajdan janosikowe podsłuch słoik (słowo warszawskie) tęcza

gender 2011-2015

Słowo roku 2014: KILOMETRÓKAprocedury, selfie, separatysta, taśma, zielone ludziki

1. kilometrówka – z żargonu księgowych na słowo symbol cwaniactwa

2. Inne wyróżnione słowa: separatysta (słowo roku internautów) procedury selfie (najczęściej wybierane na świecie) taśma/taśmowy zielone ludziki

kilometrówka 2014-2015

Słowo klucz czy wytrych?casus gender

Gender pasuje do każego tematu i każdej tezy, np. Gender i jasne pełne – artykul z dzialu ekonmii o sukcesie

kobiet na rynku piwowarskim (http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/769534,1083182-Gender-i-jasne-pelne.html)

Chrześcijański gender vs. genderyzm 'Genderismus' – artykul o dowartościowaniu kobiet w historii chrześcijaństwa

(http://tygodnik.onet.pl/jaka-plec-ma-archaniol-gabriel-czyli-o-jasnych-i-ciemnych-stronach-w-historii/qh05g)

Artykł New York Times o polskiej debacie wokół genderu rozpoczyna się od wiadomości o wynikach plebiscytu na słowo roku. (http://www.nytimes.com/2014/01/27/opinion/sierakowski-the-polish-churchs-gender-problem.html)

Potwór Genderrr

Słowa roku na świecie

USA: American Dialect Society 2012: hash tag, YOLO (you only live once), 2013: because,

Obamacare, 2014: #blacklivesmatter, columbising

Wielka Brytania: Oxford Dictionaries 2012: omnishambles, Eurogeddon, 2013: selfie, 2014: vape

Niemcy: Gesellschaft für deutsche Sprache 2012: Rettungsroutine, Bildungsabwendungsprämie, 2013: GroKo,

Protz-Bischof, 2014: Lichtgrenze, schwarze Null

Niemcy: Unwort des Jahres 2012: Opfer-Abo, 2013: Sozialtourismus, 2014: Lügenpresse

Francja: Festival du mot 2012: twitter (czasownik!), 2013: transparence, mensonge, 2014:

transition, selfie (słowo publiczności)

Wörter des Jahres 14.11.2015

Lutz Kuntzsch, Gesellschaft für deutsche Sprache

"Wörter des Jahres": Bestandsaufnahme und Kreativübungen

14.11.2015; 16.00 UhrInstytut Germanistyki UW, ul. Dobra 55, s. 1.014

Słowa roku na świecie 2

Chiny: fanfu ‚walka z korpucją’ (http://kulturaliberalna.pl/2014/12/25/chiny-slowo)

Czechy: (Lidové Noviny): pussy (z wywiadu z Milošem Zemanem),

sankce

Hiszpania: selfi Rosja (Michail Epsztajn): krymnaš, banderovci, sankcii 2012: Opfer-Abo, 2013: Sozialtourismus, 2014: Lügenpresse

Ukraina (myslovo.com): kiborgy (obrońcy lotniska w Doniecku) Włocy (plebiscyt prasowy): selfie

Słowa klucze i neologizmy

Francuskiemu i angielskiemu uznaniu dla neologizmów, skrotów i gier językowych przeciwstawia się niemiecka tendencja do wartościowania politycznego lub społecznego słów.

Twitter jako francuski czasownik 2 koniugacji wykorzystuje część angielskiego rzeczownika jako końcówkę bezokolicznika.

W USA wybrano w 2013 roku niepozorny spójnik because w nowej funkcji gramatycznej bliskiej przyimkowi: „because useful“

W Niemczech nominowano najdłuższe słowo (1999): Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz

Polskie badania nad symboliką kolektywną

Michael Fleischer bada ankietowo polskie, rosyjskie iniemieckie symbole kolektywne z myślą przewodnią, żekultura to „rzeczywistość znaków“ (Fleischer 1996, 25).

Walery Pisarek (2002) zestawia w badaniach ankitowych pełnąlistę polskich słów sztandarowych.

W pierwszej fazie badania ankietowani podaja pojecia dla nichważne, w drugiej porządkują listysłów zestawione przez naskali wartości pozytywnych i negatyw nych.

Polskie słowa sztandarowe (Pisarek)

Miranda: miłość, rodzina, zgoda, wolność, sprawiedliwość,tolerancja, zdrowie, praca, uczciwość, wiara, ojczyzna, nauka,opieka, bezpieczeństwo, równość, dobro innych, godność, piękno,naród

Kondemanda: zakłamanie, korupcja, anarchia, aborcja, brzydota,cenzura, walka, klerykalizm, lustracja, obcy kapitał, elita, socjalizm,erotyka, lewica, reklama, prywatyzacja, kapitalizm

(Listę zestawiono według wielkości różnicy między notami pozytywnymi inegatywnymi dla danego pojęcia).

Słowa dnia i roku na tle symboli kolektywnych

Słów roku 2011-2015 brak na listach słów sztandarowych Pisarka

oraz symboli kolektywnych Fleischera. Słowa roku są zwykle nowe

albo krócej obecne w świadomości.

Słowa roku są w stadium przeobrażenia określenia konkretnego

wydarzenia, obiektu lub relacji w symbol. Tak funkcjonują dziś w

polszczyźnie słowa gender, katastrofa, a mniejszym zakresie

kilometrówka.

Liczne neologizmy (i neosemantyzmy): prezydencja, ministra, słoik

czy leming pokazują, że aby język mógł wyrazić kulturę jsko

„rzeczywistość znaków“, musi najpierw sam się w tym celu

przeobrazić.

Na słowo roku 2015głosujemy na stronie slowanaczasie.uw.edu.pl