99

Joanna LUSEK Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach w Opolu

PODMIOTOWOŚĆ DZIECKA – DIALOG MIĘDZYKULTUROWY –

WYCHOWANIE DLA PAMIĘCI. NA PRZYKŁADZIE DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH MEETINGPOINT MUSIC

MESSIAEN W GÖRLITZ

Całe nasze życie to działalność i pasja. Unikając zaangażowania w działania i pasje naszych czasów,

ryzykujemy, że w ogólne nie zaznamy życia. (Herodot)

1. Podmiotowość – sztuka – dialog – pamięć Istota podmiotu tkwi w umiejętności samoobserwacji stanu umysłu, treści

myśli oraz emocji, które tworzą osobiste doświadczenia.1 Na podmiotowość

jednostki składa się tożsamość i indywidualizm, które wpływają na podejmowane działania, a tym samym na powstałe wytwory. Przejawia się ona w inicjowaniu, ukierunkowaniu i realizowaniu celowo podejmowanych form aktywności.

2

Przedmiotem procesu twórczego może być każdy rodzaj działalności, w kontekście czterech obszarów procesów twórczych – nauki, techniki, sztuki i przestrzeni społecznej.

3 Proces twórczy nierozerwalnie wiąże się z towarzyszącymi mu

emocjami, które stanowią konsekwencję posiadania określonego zasobu informacji, będących podstawą określonych poglądów, postaw i preferencji. Jego efekty dają satysfakcję kompetencjom i budują poczucie własnej wartości. Niezwykle ważnym elementem procesu twórczego jest również społeczna akceptacja dla pojmowanych działań i ich wytworów.

4

Podmiotowość dziecka w odniesieniu do szeroko pojętego procesu dydaktycznego nawiązuje do koncepcji kształcenia wyzwalającego oraz wspomagającego, w którym pokonywanie kolejnych etapów rozwoju wiąże się z następującymi po sobie ciągłymi aktami poznania, alternatywnie do jednostronnego, biernego transferu informacji.

5 Zasadnicze zadanie procesu

nauczania oraz wychowania upatruje się we wspieraniu kompetencji osobowościowych, tj. rozwoju dziecka w ujęciu całościowym – holistycznym. Doświadczanie podmiotowości może być realizowane tylko w klimacie wolności, definiowanej w kontekście samodzielnych, świadomych wyborów adresata procesu dydaktycznego w płaszczyznach, tj. formy eksploracji otaczającego świata, rozwiązywanie problemów, podejmowanie współdziałania i dialogu.

6

1 Por. T. Tomaszewski, Człowiek jako podmiot i człowiek jako przedmiot, (w:) Studia z psychologii

emocji, motywacji i osobowości, red. J. Reykowski, O.W. Owczynnikowa, K. Obuchowski. Wrocław 1977; R. Cichocki, Podmiotowość w społeczeństwie. Poznań 2003

2 A. Tokarz, Dynamika procesu twórczego. Kraków 2005, s. 49

3 Ibidem, s. 13; A. Gałdowa, A. Nelicki, O możliwościach bycia twórczym z perspektywy aksjologicznej teorii osobowości, (w:) „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1993, z. 8, s. 9

4 A. Tokarz, op. cit., s. 64-65

5 W. Puślecki, Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków 1996, s. 112; M.S. Szymański, Twórczość i style poznawcze uczniów. Warszawa 1987, s. 66-71

6 Z. Słobodzian, Działanie jako droga poznania i rozwoju. Warszawa 1961, s. 8; T; J. Gnitecki, Twórcza

aktywność uczniów klas początkowych. Stan aktualny i perspektywy rozwoju badań, (w:) Teoretyczne

100

Wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka wiąże się nierozerwalnie ze stwarzaniem sytuacji – pola – dla realizowania się aktywności twórczej. Od najmłodszych lat należy zatem wyzwalać u dzieci postawy aktywności i kreatywności. Tylko poprzez podejmowanie różnorodnych działań, zmierzających do poznania otaczającego świata, następuje rozwój, rozumiany również w kontekście rozwoju twórczego, rozumiany przez takie cechy jak ciekawość świata i ludzi, otwartość na podejmowanie wyzwań – nowych problemów. Wszechstronny rozwój polega również na rozwoju percepcji za pomocą zmysłów, nie ogranicza się do pojęciowego i abstrakcyjnego pojmowania wymiaru rzeczywistości. Młody człowiek ma prawo podejmowania aktywności twórczej we wszystkich możliwych dziedzinach, poprzez kształcenie zmysłu estetycznego, zaspokajanie potrzeby ruchu, wyrażanie uczuć i emocji, realizowanie własnych pomysłów, badanie i eksperymentowanie. Poznaje – chłonie świat materialny i niematerialny dostępnymi zmysłami, za pomocą słuchu, dotyku, wzroku i węchu.

7

Jedną z szeregu form działań podejmowanych w ramach aktywności twórczej jest kontakt ze sztuką, w tym z muzyką. Wychowanie muzyczne stanowi jedną z najbardziej systematycznie rozwijających się subdyscyplin pedagogicznych, dzięki wielu interesującym podejmowanym w tej dziedzinie badaniom naukowym. Zakładając, że wychowanie polega na wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka poprzez szeroko rozumiany system oddziaływań, to wychowanie z elementami sztuki w sposób konstruktywny staje się częścią tego procesu, włączając się w nurt wychowania kulturalnego, społeczno-moralnego a także estetycznego. Mając na względzie funkcję psychologiczną i społeczną wychowania muzycznego, realizuje ono zadania, tj. rozwijanie zainteresowań muzycznych, tworzenie przekonania o wartościach płynących z uczestnictwa w kulturze, tworzenie podstaw dla współpracy i współdziałania dzieci i młodzieży w ramach wychowania muzycznego, tj. chóru, zespołu kameralnego, zespołu tanecznego, itd.

8 Aktywność muzyczna oraz związane z nią aktywności pokrewne stwarzają

możliwość do zaspokojenia wielu potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży, w tym wspomnianych potrzeb akceptacji społecznej i samorealizacji. Aktywności artystyczna w naturalny sposób wprowadza odbiorców – dzieci i młodzież – w świat kultury, jest zarazem fundamentem edukacji humanistycznej, estetycznej oraz wychowania do uczestnictwa w kulturze.

9 Muzyka odgrywa również

nieocenioną rolę w przełamywaniu barier językowych i kulturowych wśród

odniesienia i praktyczne rozwiązania w pedagogice wczesnoszkolnej, red. S. Palka. Katowice 1994,

s. 138-139; W. Puślecki, op. cit., s. 12 7 J. Lusek, Analiza zagadnienia aktywności twórczej dziecka w świetle psychologii i pedagogiki, (w:)

„Nauczyciel i Szkoła” 2002, nr 1-2, s. 40-45 8 W. Goriszowski, Wychowanie muzyczne (edukacja muzyczna) w systemie nauk pedagogicznych –

konsekwencje metodologiczne, (w:) Wychowanie muzyczne. Stan badań a praktyka edukacyjna, red. A. Białkowski. Lublin 1995, s. 17-19; T. Maklakiewicz, Magia wizji w wychowaniu muzycznym, ibidem, s. 98; I. Szupiluk, Uwagi o aktualnej sytuacji muzyki, właściwym kształceniu muzycznym

i potrzebie edukacji humanistycznej, ibidem, s. 115; M. Przetacznik-Gierowska, Zmiany rozwojowe aktywności i działalności jednostki, (w:) M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa 1996, s. 151-155

9 D. Jankowski, Wartości – aktywność artystyczna – paradygmaty działalności kulturalnej, (w:) Edukacja kulturalna i działalność artystyczna, red. D. Jankowski. Poznań 1996, s. 46; M. Tyszkowa, Rola

kultury w rozwoju psychicznym jednostki, (w:) M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, op. cit.,

s. 102-105; M. Suświłło, op. cit., s. 24

101

odbiorców. Ma, co niezwykle ważne, znaczenie ponadkulturowe. Do tej pory opracowano i poddano weryfikacji szereg programów umuzykalniających, których adresatami są dzieci przedszkolne i w młodszym wieku szkolnym na całym świecie. Łączą one wychowanie muzyczne z ćwiczeniami kinestetycznymi oraz rozmaitymi formami aktywności manualnej, jak również ćwiczeniami językowymi.

10

Szeroko rozumiana edukacja artystyczna wyzwala w dzieciach postawy otwartości i kreatywności. Aktywność twórcza przejawiana w poszczególnych dziedzinach artystycznych, o charakterze muzycznym, rytmicznym, tanecznym, ruchowym, plastycznym i parateatralnym. Przenika również inne sfery, przyczyniając się do całościowego rozwojowi osobowości dziecka.

11

Zajęcia z wykorzystaniem elementów edukacji muzycznej rozwijają dziecko również w wymiarze intelektualnym, społecznym i estetycznym. Mogą one mieć formę jednostek lekcyjnych lub pozalekcyjnych, prowadzonych w instytucjach oświatowych lub kulturalnych. Muzykalność jest cechą osobowości człowieka, co w sposób naturalny wywołuje potrzebę przeżywania muzyki. Zamierzone i niezamierzone umuzykalnianie obejmuje w głównej mierze rozwijanie elementarnych zdolności muzycznych, tj. słuchu muzycznego, pamięci muzycznej, poczucia tonalnego, poczucia rytmu, wyobraźni dźwiękowej, wrażliwości muzycznej i kompetencji wokalnych. Podczas zajęć muzycznych dziecko uczy się również funkcjonowania w społeczeństwie – współdziałania w grupie, poczucia odpowiedzialności oraz zdyscyplinowania. Jednocześnie wprowadzane jest w świat wartości estetycznych i moralnych. W wymiarze intelektualnym wzbogaca systematycznie zakres wiedzy o otaczającym świecie, rozwija i doskonali procesy poznawcze oraz wrażliwość emocjonalną.

12

Najlepsze rezultaty w pracy dydaktycznej z wykorzystaniem elementów edukacji artystycznej udaje się uzyskać wprowadzając dziecko w świat sztuki i stymulując jego rozwój muzyczny już od najmłodszych lat. Zasadnicze znaczenie w tej fazie przypisuje się pojęciu audiacji, zgodnie z teoriami psychologii muzyki dziecko słyszy i rozumie muzykę, nawet jeśli nie jest ona obecna w jego najbliższym otoczeniu. Na kolejnych etapach rozwoju uczy się ono świadomego reagowania na bodźce dźwiękowe, aż do ukształtowania się świadomości własnej osoby.

13

Przygotowanie jednostki zdolnej do podejmowania działań kreatywnych w różnych sferach życia codziennego, polega na przygotowaniu odbiorcy otwartego na świat, zdolnego do przeżywania emocji, również poprzez kontakt ze sztuką, ale i dzielenia się nimi, i stanowić będzie trwały fundament dla

10

Por. K. Heller, Aktuelle Trends, Paradigmen und Strategien der Hochbegabtenforschung unter

besonderer berücksichtigung der musikalischen Begabung, (w:) H.G. Bastian, Interdisziplinäre Aspekte und praktische Probleme der Begabungsforschung und Begabtenförderung. Mainz 1996

11 M. Suświłło, Pozalekcyjna i pozaszkolna edukacja artystyczna perspektywą wszechstronnego

rozwoju dziecka, (w:) M. Suświłło, Rozwijanie wielorakich zdolności człowieka. Wybrane zagadnienia.

Toruń 2009, s. 10 12

Por. B. Kamińska, Kompetencje wokalne dzieci i młodzieży – ich poziom, rozwój i uwarunkowania.

Warszawa 1997; W.A. Sacher, Słuchanie muzyki klasycznej a kształtowanie emocjonalności dzieci, (w:) Sztuka w edukacji i terapii, red. M. Knapik, W.A. Sacher. Kraków 2004; G. Révész, Einführung in die Musikpsychologie. Bern 1972

13 M. Zmysłowska, Rozwój muzyczny dziecka od poczęcia do 3 roku życia – studium przypadku, (w:) M. Suświłło, op. cit., s. 70-71; E.E. Gordon, Umuzykalnianie niemowląt i małych dzieci. Teoria i wskazówki praktyczne. Kraków 1997, s. 13. Por. M. Maturzewska, H. Kotlarska, Wybrane

zagadnienia z psychologii muzyki. Warszawa 1990

102

postępującego procesu socjalizacji, w kontekście komunikacji z otaczającym światem.

14 Proces globalizacji sprawia, że pochylamy się nad wieloma problemami

istotnymi z perspektywy człowieka współczesnego, co znajduje odzwierciedlenie również w procesie wychowania dzieci i młodzieży. W tym kontekście ważne wydaje się zadanie kształtowania postaw akceptacji i szacunku dla różnorodności kulturowej, również w kontekście spotkań z minionymi wydarzeniami. Wiedza na temat wspólnej historii i dziedzictwa kulturowego przygotowuje dzieci i młodzież do prawidłowego funkcjonowania w życiu społecznym, rozumianego poprzez budowanie fundamentów dla tożsamości, ale i przezwyciężanie antagonistycznych stereotypów i uprzedzeń. Postawa ta sprzyjać będzie kształtowaniu umiejętności przystosowania się i aktywnego udziału w społeczeństwie wielokulturowym, w kontekście poszukiwania płaszczyzn dla międzypokoleniowego a także międzykulturowego dialogu rozumianego, jako proces wzajemnego uczenia się siebie wzajemnie, poprzez przebywanie razem, wzajemną wymianę doświadczeń i podejmowanie wspólnych działań. Dialog w każdej formie wymaga postawy zrozumienia – świadomości, że społeczności, tak w ujęciu regionalnym jak i ponadnarodowym, posługują się określonymi sposobami postrzegania świata, za pomocą kodu werbalnego i niewerbalnego. Metaforycznie rozumiane pogranicze ścierających się kultur i następstwa pokoleń stanowi nie tylko przestrzeń społeczną, ale równocześnie sytuację społeczną, zmieniającą się w kontekście historycznym.

15

Pedagogika w ujęciu ogólnym określana jest często jako sztuka wychowania, czyli sztuka przygotowania do umiejętnego funkcjonowania w życiu społecznym, również w kontekście pamięci. Kultywowanie pamięci wymaga ciągłego powracania do miejsc i wydarzeń. Nie jest to zadanie łatwe w społeczeństwie, w którym nieustannie dokonuje się wymiana i przepływ wyobrażeń na temat przeszłości, które nieodłącznie towarzyszą zmianom pokoleniowym.

16 Jednostka

w toku socjalizacji uczy się nabywania wspomnień poprzez funkcjonowanie w społeczeństwie, ich rozpoznawania i lokalizowania.

17 Na podstawie pozostałości

– śladów materialnych i nieuchwytnych wzrokiem śladów niematerialnych w konkretnej przestrzeni – miejscu lub miejscach rzeczywistych wydarzeń, podejmuje działania zmierzające do poznania, poprzez rekonstruowanie historii.

18

Pedagogika pamięci, jako nauka społeczna naucza pamięci, łącząc poznawanie historii z autorefleksją egzystencjalną, polegającą na budowaniu pamięci i ocalaniu

14

T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu.

Warszawa-Kraków 2001, s. 39-51 15

K. Kopff-Muszyńska, Jak prowadzić dialog międzykulturowy? Kraków 2008, s. 2; D. Makowska, Teoretyczne podstawy edukacji międzykulturowej, (w:) „Kwartalnik Pedagogiczny” 1990, nr 4, s. 108-117; A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni. Warszawa 1996, s. 278

16 M. Saryusz-Wolska, Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach, Warszawa 2010, s. 24-25; B. Baczko, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej. Warszawa 1994, s. 29; M. Zaborski, Współczesne pomniki i miejsca pamięci w polskiej i niemieckiej kulturze

politycznej. Toruń 2011, s. 15; H.J. Bömelburg, Niemiecka okupacja w pamięci Polaków, (w:) Polska – Niemcy. Wojna i pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala. Warszawa-Poczdam 2009, s. 96-103

17 M. Saryusz-Wolska, op. cit., s. 25, W. Kansteiner, Finding Meaning in Memory: a Methodological

Critique of Collective Memory Studies, (w:) „History and Memory” 2002, nr 41, s. 190; M. Halbwachs, Społeczne ramy pamięci, tłum. M. Król. Warszawa 2008, s. 4; M. Zaborski, op. cit., s. 8

18 M. Saryusz-Wolska, op. cit., s. 142; A. Assmann, Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des

kulturellen Gedächtnisses. München 1999, s. 309

103

jej od zapomnienia, bez zafałszowania rzeczywistego obrazu prawdy historycznej. Pamięć nadaje bowiem sens przeszłości, wyznaczając zadania na przyszłość.

19

W pracy dydaktycznej w Miejscach Pamięci Narodowej nieodzowne wydają się metody wspierające działania kreatywne i aktywne, czasem również w niekonwencjonalnej formie, które bazują na uczeniu się w oparciu o metody przykładu osobistego oraz twórczego rozwiązywania problemów. Dzięki heurystycznemu charakterowi pozwalają one na wspieranie rozwoju inteligencji intelektualnej i emocjonalnej.

20 Warsztaty oraz seminaria, prowadzone

z wykorzystaniem metod erotematycznych, wymagają od odbiorców samodzielnego pozyskiwania informacji, celem rekonstruowania przeszłości, wspólnej dyskusji oraz publicznego prezentowania efektów wytwarzanych w warunkach pracy grupowej, w formie literackiej, plastycznej, muzycznej, multimedialnej, itd.

21 Możliwość pracy w oparciu o różnorodny materiał – filmy,

dokumenty fono- i fotograficzne, wytwory kultury, niewątpliwie stymulują postawy kreatywne i rozwój fantazji.

22

Dialog międzypokoleniowy oraz międzykulturowy staje się możliwy dzięki promowaniu odpowiednich programów edukacyjno-wychowawczych, eksponujących rolę wychowania poprzez sztukę, wychowania do tolerancji, wychowania dla pamięci i wychowania wielokulturowego, w duchu zasad humanistycznego uniwersalizmu. Konieczne wydaje się zatem kreowanie wizji edukacji otwartej, przygotowującej dzieci i młodzież do współuczestniczenia w społeczeństwie, opartym na zasadach dialogu i współpracy.

23 Uzasadnienie

znajdują w tym kontekście działania w postaci międzynarodowych projektów i programów edukacyjnych, również tych związanych z Miejscami Pamięci Narodowej. Doskonałym przykładem oddziaływań wspierających wszechstronny rozwój, poprzez łączenie elementów wychowania przez sztukę z elementami edukacji historycznej, są działania podejmowane przez Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN w Görlitz, skierowane do dzieci i młodzieży Euroregionu Nysa, na styku trzech państw – Polski, Niemiec i Czech.

2. Stalag VIII A Görlitz – historia i pamięć Miejsce Pamięci Narodowej w Zgorzelcu jest dowodem pamięci

o wydarzeniach okresu II wojny światowej, a zarazem świadkiem losów jeńców wojennych, internowanych w Stalagu VIII A Görlitz. Czy trudna tematyka, eksponująca bolesną przeszłość – świat odwróconych wartości, ale również wolę przetrwania Wielu, jest w stanie wzbudzić emocje i zainteresowanie u odbiorców – przedstawicieli różnych pokoleń i kultur? Poszukiwaniem

19

M. Saryusz-Wolski, op. cit., s. 37-38; P. Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. J. Margański.

Kraków 2006, s. 23 20

A. Hartinger, Entdeckendes Lernen, (w:) W. Einsiedler, Handbuch der Grundschulpädagogik und Grundschuldidaktik. Bad Heilbrunn 2001, s. 330-335; J. Lusek, Analiza zagadnienia aktywności twórczej dziecka w świetle pedagogiki i psychologii, (w:) „Nauczyciel i Szkoła” 2002, nr 1/2, s. 40-45

21 H. Gudjons, Projektorientiertes Lernen, (w:) W. Einsiedler, Handbuch der Grundschulpädagogik…, s. 340-345; T. Weber, op. cit., s. 2-3

22 S. Eigel, Lernzirkel. Protokół dostępu: www.irz-muenchen.de/Umweltbildung-Ausarbeitung-

Lernezirkel-theoretische_Grundlagen (pobrano 14.02.2011 r.); J. Schrader, M. Stadler, K. Körber, Die Bedeutung informeller Lernumgebungen für die naturwissenschaftliche Grundbildung Erwachsener .

„Unterrichtswissenschaft” 2008, Nr. 36, s. 109-110 23

J. Nikitorowicz, Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa. Białystok 1995, s. 13-14

104

odpowiedzi na postawione pytanie jest szereg inicjatyw z zakresu edukacji historycznej, realizowanych na terenach poobozowych, ciągle jeszcze naznaczonych śladami materialnymi po minionych wydarzeniach oraz inicjatyw o charakterze artystycznym. Losy pojedynczych bohaterów – znanych i bezimiennych, podejmujących walkę i stawiających opór narzuconemu systemowi w niekonwencjonalny sposób, poprzez rozmaite formy kreatywności, splatają w jedną całość przeszłość i przyszłość tego miejsca, wyznaczając zadania szczegółowe w zakresie edukacji historycznej i artystycznej. W ten kontekst wpisuje się Olivier Messiaen,

24 którego postać stanowi punkt odniesienia nie tylko

dla działań edukacyjnych, ale również współpracy z wieloma placówkami kulturalnymi i oświatowymi w Polsce i poza granicami oraz międzykulturowego, a zarazem międzypokoleniowego dialogu, w kontekście pedagogiki pamięci.

W latach II wojny światowej władze niemieckie utworzyły na terenie III Rzeszy i obszarach okupowanych ponad 130 stałych obozów dla jeńców wojennych – żołnierzy pokonanych armii. Podporządkowano je Naczelnemu Dowództwu Sił Zbrojnych (Oberkommando der Wehrmacht). Wszystkie obozy funkcjonowały według ściśle określonej struktury. Niejednokrotnie, głównie ze względów narodowościowo-rasowych, dochodziło w nich do łamania przepisów międzynarodowego prawa wojennego, zawartych w konwencji genewskiej z 1929 roku, mającej na celu humanitaryzację działań wojennych. Liczbę żołnierzy, którzy zostali wzięci do niewoli przez Wehrmacht, szacuje się na ok. 10 mln osób. Prawie 8 mln żołnierzy przeszło przez rozbudowany system obozów, podobozów i oddziałów roboczych. Obozy jenieckie realizowały cele wojskowe, poprzez izolowanie i kontrolę nad internowanymi; ekonomiczne, poprzez pracę przymusową, w odniesieniu do jeńców przetrzymywanych w stalagach oraz polityczne, poprzez fizyczną eksterminację przeciwnika. Ekstremalne warunki egzystencji – zakwaterowanie w przeludnionych barakach, głodowe racje żywnościowe, brak opieki lekarskiej, nieprzestrzeganie elementarnych zasad higieny, brutalne traktowanie, ale przede wszystkim praca ponad możliwości, prowadziły w konsekwencji do systematycznego i planowego wyniszczania fizycznego i psychicznego.

25

24

Olivier Messiaen – francuski kompozytor, organista, pedagog i dyrygent. W latach 1919-1930 studiował w konserwatorium muzycznym w Paryżu, m.in. u Marcela Dupré i Paula Dukasa. W 1931 r.

objął stanowisko organisty w kościele św. Trójcy w Paryżu. W 1936 r. zaczął wykładać na École Normale de Musique i Schola Cantorum. Był jednym z inicjatorów powołania artystycznego ugrupowania pod nazwą „La Jeune France” (Młoda Francja), przeciwstawiającego się nurtowi

neoklasycystycznemu. Początkowo komponował utwory organowe i orkiestrowe, o tematyce religijnej. Kolejny etap jego twórczości – naznaczony doświadczeniami wojny – zaowocował nowym podejściem technicznym. Olivier Messien wypracował własną technikę modalną i rytmiczna (Technique de mon

langage musical,t. 1-2, Paris 1944). Do utworów powstałych w tym okresie należy m.in. QUARTET POUR LA FINE DU TEMPS (Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski. Warszawa 1995, s. 552-553; Por. Olivier Messiaen. La Cité céleste – Das himmlische Jerusalem. Über Leben und Werk des

französischen Komponisten, Hrsg. T. Schlee, D. Kämper, Köln 1998; Recepcja twórczości Oliviera Messiaena. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej 11-12 grudnia 1998, red. M. Zduniak.

Wrocław 2000) 25

Por. R. Majewski, VIII Okręg Wojskowy Wehrmachtu we Wrocławiu (1936-1945), Wrocław 1991; P. Stanek, W niewoli niemieckiej. Informator wystawy stałej Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu. Opole 2011; M. Flemming, Jeńcy wojenni: studium prawno-historyczne.

Warszawa 2000

105

Komendanturę obozu jenieckiego w Görlitz (obecnie: Zgorzelec) utworzono pod koniec sierpnia 1939 r. w koszarach, we wschodniej części miasta, w dzielnicy Moys (obecnie: Ujazd). Pod zabudowę obozu przeznaczono osiemnastohektarowe pole. Początkowo obóz miał charakter przejściowy (Durchgangslager), jednak jeszcze we wrześniu 1939 roku przekształcono go w obóz stały – Stalag VIII A Görlitz (Manschaftsstammlager), dla żołnierzy szeregowych i podoficerów. Administracyjnie podlegał VIII Okręgowi Wojskowemu we Wrocławiu. Szacuje się, że w latach II wojny światowej przeszło przez niego ok. 100-120 tys. jeńców wojennych. Byli wśród nich Polacy, Francuzi, Belgowie, Brytyjczycy, Włosi, Słowacy, żołnierze jugosłowiańscy oraz żołnierze Armii Czerwonej.

26

W warunkach narzuconej organizacji życia – kontroli i izolacji – jeńcy podejmowali próby tworzenia namiastek normalnego życia, uciekając przed obozową rzeczywistością, tęsknotą za najbliższymi i depresją, poprzez udział w różnych formach aktywności, w tym muzycznej. W Stalagu VIII A Görlitz działało kilka amatorskich zespołów muzycznych oraz profesjonalna dwudziestoczteroosobowa orkiestra, pod kierunkiem Belga – Ferdynanda Carona. Instrumenty nabywano sumptem własnym, część przekazywana była również w paczkach Czerwonego Krzyża. W stalagu założono także teatr, na potrzeby którego zaadaptowano część baraku 27 B – pralnię przekształcono w scenę, resztę pomieszczenia zajmowała widownia z drewnianymi ławami przeznaczonymi dla ok. 400 miejsc. Programy artystyczne podlegały cenzurze. Surowo zabraniano wykonywania utworów o treściach patriotycznych i narodowych. Jeńcy prezentowali szeroki repertuar, od klasyki po satyry i komedie wojskowe. Przedstawienia teatralne przeplatano wariacjami muzycznymi, koncertami muzyki klasycznej i autorskimi aranżacjami utworów, nawiązując do motywów ludowych państw, z których pochodzili internowani. Za zgodą władz obozowych założono również atelier-rekwizytornię, celem przygotowywania kostiumów i scenografii oraz reperacji odzieży. W obozie zawiązała się także grupa złożona z artystów plastyków i architektów, pod kierunkiem Aberta Moiry, której członkowie przygotowywali wystawy prac plastycznych i rękodzieła artystycznego, tj. rysunki, rzeźby, makiety. Artyści wykonywali ponadto elementy konstrukcji scenicznych oraz zaprojektowali szereg funkcjonalnych udogodnień, które wykorzystywano z powodzeniem w różnego typu pomieszczeniach użytkowych na terenie obozu, tj. kuchnia, czy łaźnie. W 1943 roku, władze obozowe wydały zgodę na wystawianie sztuk teatralnych również dla jeńców przebywających poza stalagiem, w komandach pracy. W tym samym roku liczbę przedstawień teatralnych oraz koncertów ograniczono do sześciu w miesiącu. Jesienią 1944 roku, teatr definitywnie zamknięto z powodu wykrycia na terenie obozu nielegalnej radiostacji.

27

26

J. Lusek, A. Goetze, Stalag VIII A Görlitz. Historia – teraźniejszość – przyszłość, (w:) „Łambinowicki

Rocznik Muzealny” 2011, t. 34, s. 30-34 27

Archiwum Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, Materiały i Dokumenty, Raporty Komisji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, sygn. 18, raport z 13 czerwca 1941 r., k. 2; raport z 19 lutego 1942 r., k. 5; raport z 12 września 1942 r., k. 11; raport z 20 lutego 1943 r., k. 18; raport z 27 maja 1944 r., k. 31 i 42-43; R. Zgłobicki, Życie kulturalne w obozie jeńców wojennych w Zgorzelcu, (w:) „Rocznik Jeleniogórski” 1980, t. 18, s. 117-120; H. Lauerwald, Im fremden Land, s. 46-47 i 50; J. Lusek, A. Goetze, op. cit., s. 36-39; Por. V. Rezler-Wasielewska, Działalność

naukowo-oświatowa polskich jeńców wojennych w niemieckich i radzieckich obozach podczas

106

Przeszłość w wyraźny sposób wyznaczyła w tym miejscu, naznaczonym cierpieniem tysięcy jeńców Stalagu VIII A Görlitz, tor dla teraźniejszości i przyszłości. Stanowi punkt odniesienia dla budowania tożsamości – regionalnej, narodowej i ponadnarodowej. Postacią, która spaja dwa światy – rzeczywistość II wojny światowej oraz czasy współczesne jest Olivier Messiaen (1908-1992), jeden z największych francuskich kompozytorów XX wieku, który w Stalagu VIII A Görlitz, jako jeniec wojenny, spędził dziewięć miesięcy. W tym czasie skomponował, a następnie wspólnie z profesjonalnymi muzykami, również jeńcami Stalagu VIII A Görlitz, wykonał „KWARTET NA KONIEC CZASU” (QUATUOR POUR LA FIN DU TEMPS) – wybitne dzieło, które na trwałe weszło do kanonu historii muzyki poważnej XX w. Jego prapremiera miała miejsce 15 stycznia 1941 roku, stanowiła niewątpliwie jeden z najbardziej nieprawdopodobnych koncertów, jakie miały miejsce nie tylko w Stalagu VIII A Görlitz, ale w obozach jenieckich podczas II wojny światowej w ogóle (Ryc. nr 1).

28

Kultura rozumiana alegorycznie w kontekście kompasu, nakierowana jest na sztukę. To ona wyznacza jej kierunek. Drogę, czasami trudną i stromą, musi każdy człowiek,

każde pokolenie i każde społeczeństwo pokonać samodzielnie. (Albrecht Goetze)

Rycina nr 1: Stalag VIII A Görlitz. Plakat koncertu w baraku teatralnym.

Źródło: Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, Görlitz

II wojny światowej. Opole 2011, s. 51-56; D. Kisielewicz, Życie kulturalne w stalagach jako forma

oporu wobec wroga, (w:) „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 1983, t. 6, s. 63-77 28

J. Stankiewicz, Powstanie Kwartetu na koniec Czasu w Stalagu VIII A Görlitz (1940/1941). Oliver Messiaen w kręgu polskiej inteligencji i artystów, (w:) „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2010, t. 33,

s. 103-121

107

3. Pamięć i dialog a działalność MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN w Görlitz w zakresie edukacji muzycznej

W grudniu 2004 r. powstał zamysł utworzenia na terenach poobozowych w Zgorzelcu, miejscu tak ważnym w kontekście wspólnej historii, Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego Zgorzelec-Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, z myślą o młodzieży kształcącej się na kierunkach muzycznych oraz artystach, nie tylko dwóch sąsiadujących z sobą miast – Zgorzelca i Görlitz, ale również całego regionu, a nawet Europy. W przyszłości Centrum będzie realizowało zadania miejsca pamięci, ale przede wszystkim stanie się płaszczyzną dla rozwoju nauki i szeroko pojętych działań artystycznych, w kooperacji z instytucjami kulturalnymi województwa dolnośląskiego oraz kraju związkowego Saksonia. W perspektywie ma to być miejsce otwarte dla tych, którzy w duchu dialogu i tolerancji pragną budować przyszłość, w oparciu o wspólną historię i dziedzictwo oraz zasady uniwersalnego humanizmu.

Przedsięwzięcie, o niewątpliwie szczególnym charakterze, jest jedynym tego typu projektem na obszarze Euroregionu Nysa, obejmującym tak szeroką ofertę edukacyjną, kierując szczególną uwagę na wartości kształtujące samoświadomość historyczną i tożsamość kulturową, w kontekście wychowania dla pamięci. Pieczę nad realizacją projektu objęło Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, które rozpoczęło działalność w grudniu 2006 roku, pod kierunkiem dr Albrechta Goetze. Honorowy patronat nad powziętą inicjatywą objęła wdowa po Olivierze Messiaenie – Yvonne Loriod (1924-2010). Projekt zyskał również oficjalną akceptację Ministerstwa Nauki i Sztuki Saksonii oraz władz wojewódzkich i samorządowych województwa dolnośląskiego.

Muzyka Oliviera Messiaena ma wymiar uniwersalny, jest międzykulturowym mediatorem czasu i miejsca. Uchwycenie owej niematerialnej ponadczasowości przyświecało również autorowi koncepcji architektonicznej powstającego Centrum – Ruairi O’Brienowi. Metaforycznie pojmowana pamięć nawiązuje w jego projekcie do świata dźwięków, przez pryzmat form geometrycznych. Na kompleks składać się mają obiekty o cylindrycznej formie, tworząc dwie wyspy – Wyspę Pamięci i Wyspę Nadziei (Ryc. 2). Przyjęta koncepcja ma kierować uwagę zwiedzających ku nieograniczonej przestrzeni. Stanowi jednocześnie alegorię dialogu, jaki zachodzi między światem wewnętrznym człowieka i światem zewnętrznym. Przestrzenność formy nawiązuje również do postaci Oliviera Messiaena, zorientowanego i otwartego na innych. W budynkach przewidziane są powierzchnie wystawiennicze, poświecone historii Stalagu VIII A Görlitz oraz Olivierowi Messiaenowi, jak również sala koncertowa i studia nagrań.

29

29

Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN w Görlitz, Ruairí O’Brien, Meetingpoint Music Messiaen Zgorzelec. An Urbanistic-architectural Concept for a European Centre of Education and Culture in Zgorzelec Poland; J. Lusek, Europejskie Centrum Edukacyjno-Kulturalne Zgorzelec-Görlitz

MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, atykuł w druku

108

Rycina nr 2: Projekt Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego Zgorzelec-Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN autorstwa Ruairi O’Brien’a. Wyspa Pamięci i Wyspa Nadziei

Źródło: Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, Görlitz

Od lipca 2007 r. Stowarzyszenie prowadzi na terenach poobozowych warsztaty historyczne, przy wsparciu Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość (Erinnerung, Verantwortung, Zukunft) oraz Niemieckiego Powszechnego Związku Opieki nad Grobami Żołnierskimi (Volksbund Deutscher Kriegsgräberfürsorge). W ramach międzynarodowych obozów letnich rokrocznie latem i jesienią na terenach poobozowych po ówczesnym Stalagu VIII A Görlitz pracują młodzi ludzie z całej Europy, m.in. z Polski, Niemiec, Ukrainy, Litwy, Rosji,

109

Białorusi, Mołdawii i Wielkiej Brytanii. Pod okiem historyków i archeologów porządkują i pielęgnują pozostałości po zabudowie obozowej (Ryc. 3).

30. Prace

połączone są z warsztatami historycznymi, których celem jest przekazywanie wiedzy na temat funkcjonowania obozów jenieckich, w szczególności zaś zapoznanie uczestników spotkań z historią miejsca i czasu oraz tragedią osadzonych w Stalagu VIII A Görlitz. Niejednokrotnie młodzież łączy prace nad porządkowaniem terenów poobozowych z działalnością artystyczną, w postaci form ekspresji muzycznej, plastycznej i literackiej. Na miejscu ówczesnego baraku teatralnego i kaplicy Stalagu VIII A Görlitz wzniesiono 13 stycznia 2010 roku metalowe konstrukcje autorstwa rzeźbiarza Matthiasa Beiera, dla których inspiracją dzieło Oliviera Messiaena „KWARTET NA KONIEC CZASU”. Inicjatywa ta stała się inspiracją dla połączenia obozu letniego w 2012 r. z warsztatami rzeźby w metalu. Celom edukacyjnym służą ponadto tablice informacyjne przy wejściu na teren Miejsca Pamięci Narodowej oraz wzdłuż ówczesnej drogi obozowej. W sposób słowno-graficzny ilustrują historię i topografię obozu.

Reguły nie rządzą muzyką i nie tworzą sztuki. Muzyka nie potrzebuje reguł – jest przejawem słyszalnej pomysłowości w nieskończoności.

Muzyka ewoluuje – nie jest niczym innym jak najwyższym możliwym stopniem do osiągnięcia wolności, jest niepowtarzalna, kształtuje osobowość.

(Albrecht Goetze)

Rycina nr 3: Worckamp na terenach poobozowych.

Źródło: Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, Görlitz.

30

Junge Litauer suchen nach der Fundament einer Küchenbaracke, „Sächsische Zeitung” 22 VII 2009; Knopf und rostigen Nagel gefunden, „Sächsische Zeitung” 30 VII 2009; Statt Ferien am Strand lock Arbeit im Wald, „Sächsische Zeitung“ 24 VII 2008; Internationale Jugendbegegnung startet

in Zgorzelec, „Sächsische Zeitung” 22 VII 2008; Spurensuche zwischen Musik und Gräbern, „Niederschlesisches Kurier“ 2 VIII 2008; Pamięć o ofiarach wojny, „Express Zgorzelecki“ 12 VIII 2008; Młodzież uczy się tolerancji. „Praca dla Pokoju – Pojednanie nad grobami”, (w:) „Express Zgorzelecki”

29 VII 2008

110

Przekraczając w sposób wirtualny bramę ówczesnego Stalagu VIII A Görlitz, odbiorcy zajęć dydaktycznych doświadczają owej „ponadczasowości”, rozumianej w kategoriach spotkania czasu z miejscem. W sposób naturalny stykają się z historią, jak również z postacią Oliviera Messiaena. Wkraczają w świat dźwięków, nasłuchując odgłosów przyrody, które wywarły tak ogromne piętno na jego twórczości i stały się inspiracją dla powstania „KWARTETU NA KONIEC CZASU”. W miejscu stalagu pozostały przecież ślady ludzkiego ducha, ludzkiej niezłomności i oporu – ślady, które ktoś kiedyś odkryje na nowo i utrwali. Kultywowanie pamięci zbiorowej na terenach poobozowych Stalagu VIII A Görlitz rozumiane jest w sposób symboliczny i dosłowny – jako poszukiwanie śladów, misterne tworzenie faktograficznej mozaiki, która dopiero po złożeniu wszystkich elementów układa się w pełen obraz, ale zarazem jako odkrywanie własnej – indywidualnej drogi poznania. Proces ten wydaje się o tyle mniej skomplikowany, że pozostał uchwytny ślad pamięci w postaci materialnego wytworu – dowodu przeszłości w postaci ponadczasowego dzieła muzycznego.

Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN angażuje się i wspiera liczne projekty realizowane przez szkoły partnerskie. Wśród nich warto wymienić pracę, nagrodzoną w 2009 r. w ogólnoniemieckim konkursie historycznym, pt. „Helden: verehrt – verkannt – vergessen” (Bohaterowie: czczeni – nierozumiani – zapomniani), w ramach którego przygotowano projekt poświęcony życiu Oliviera Messiaena w obozie jenieckim, w latach 1940-1941 („Olivier Messiaen – Ein Held des Kriegsgefangenenlagers/Olivier Messiaen – bohater obozu jenieckiego”). Zrealizowany został przez 25 uczniów Gimnazjum im. Joliot-Curie w Görlitz i Gimnazjum nr 1 ze Zgorzelca, pod opieką nauczycieli, tj. Sonji Bloß, Jolanty Rębisz i Ewy Żemełki.

31

Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN podejmuje również szereg projektów nakierowanych na rozwój kulturalno-artystyczny, w kontekście holistycznego rozwoju przez sztukę w myśl motta „Europa to muzyka” (Europa ist Musik). Na przełomie lat 2004 i 2005, zrealizowano pierwszy projekt plastyczno-muzyczny pt. „Obrazki z wystawy” (Bilder einer Ausstellung), do kompozycji Modesta Mussorgskiego. Cykl 10 miniatur fortepianowych, skomponowanych w 1874 roku, powstał w oparciu i z inspiracji wystawą akwarel i rysunków Wiktora Hartmanna, zorganizowaną w 1874 roku, po śmierci artysty. Szczególnie 10 obrazów Wiktora Hartmanna zrobiło wrażenie na Modeście Musorgskim. Każdemu z nich poświęcił jedną miniaturę, nadając utworom tytuły analogiczne do tych, jakimi oznaczono malarskie pierwowzory (tj. Grom, Stary zamek, Tuileries, Bydło, Taniec kurcząt w skorupkach, Samuel Goldenberg i Szmul, Rynek w Limoges, Katakumby, Chatka na kurzej stopce oraz Wielka brama w Kijowie). W projekcie uczestniczyło około tysiąca osób – dzieci z przedszkoli i szkół podstawowych, młodzież z gimnazjów oraz szkół średnich Euroregionu Nysa, tj. z Niemiec, Polski oraz Czech. W efekcie powstały fascynujące prace plastyczne, również w technice graffiti, czego przykładem jest graficzne opracowanie czoła kabiny lokomotywy pociągu pośpiesznego (ICE-Kopf). Szczególną grupę docelową, co warte podkreślenia, stanowiły dzieci w wieku 3-6 lat. W projekcie uczestniczyli m.in. wychowankowie przedszkola „Schlumpfenland” z Görlitz-Kunnerwitz. Udział w projekcie, zdaniem Ursuli Roch – kierującej jego realizacją,

31

B.d., Ausgezeichnete Erinnerungsarbeit, (w:) Meetingpoint Music Messiaen, s. 27

111

stał się podstawą do licznych dyskusji, celem precyzyjnego zdefiniowania etapów przedsięwzięcia, tj. metod pracy, przygotowania dzieci do poszczególnych zadań w ramach projektu oraz ewaluacji etapowej i ogólnej.

32

Realizację kolejnego z projektów – „Gemalte Vogelgesänge” (Malowane ptasie trele), połączono z obchodami setnej rocznicy urodzin Oliviera Messiaena. Miał on na celu zapoznanie młodych odbiorców z muzyką mistrza oraz przygotowaniem do zwizualizowania dźwięków przyrody – odgłosów ptaków – zaklętych w nutach. Projekt dał dzieciom i młodzieży okazję do słuchania muzyki, z którą nie mają kontaktu na co dzień. Zadaniem adresatów projektu było zilustrowanie emocji odbieranych podczas słuchania proponowanych fragmentów (trzeciej części utworu „Amsel” na klarnet; dziewiątej części utworu „Éclaires”, w którym pojawia się 25 gatunków ptaków, naśladowanych przez 17 instrumentów blaszanych oraz partii „Catalogue d’oideaux”) poprzez przelanie na papier obrazów powstałych w wyobraźni. Efektem była wystawa, otwarta 8 października 2008 roku, w foyer Ministerstwa Nauki i Sztuki Saksonii w Dreźnie. Zaprezentowano łącznie ok. 500 dzieł plastycznych, wykonanych techniką ołówkową, kredkami i farbami. Uczestnicy projektu mieli od 4-19 lat. Prace nadeszły m.in. z: Sulikowa, Görlitz, Liberca, Hoyerswerdy, Niesky, Bautzen, Lagowa i Zgorzelca.

33

Zdaniem realizatorów projektu uczestnictwo w nim stanowiło inspirujące doświadczenie, szczególnie w zakresie poszukiwania metod wspierających aktywność twórczą i kreatywność, z drugiej zaś strony pozwoliło na uatrakcyjnienie zajęć, szczególnie w przedszkolach i szkołach podstawowych. W projekt zaangażowali się również rodzice, dla których stanowił on dodatkową możliwość do obserwowania i analizowania poczynań indywidualnych. Dał także szereg wskazówek teoretyczno-praktycznych w zakresie ogólnego rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, funkcjonowania w grupie rówieśniczej, ale przede wszystkim szansę na podjęcie samodzielnej próby zdefiniowania twórczych możliwości dziecka, w kontekście pozyskiwania wiedzy, realizowanych działań i otwartości na nowe formy eksploracji poznawanego świata.

34

Cel cyklicznego projektu „Musik macht Flügge” (Muzyka uczy latać) koncentruje się na podkreśleniu znaczenia muzyki w wielostronnym kształtowaniu osobowości dzieci i młodzieży. Inspirację w projekcie stanowi przyroda, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę ptaków, towarzyszących dziełu Oliviera Messiaena – „KWARTET NA KONIEC CZASU”. Rokrocznie realizację projektów wieńczą festiwale plenerowe w Görlitz i Hellerau, otwarte dla szerokiej publiczności, podczas których młodzi twórcy prezentują talenty wokalne, aktorskie, instrumentalne i taneczne (Ryc. 4). Podczas realizacji pierwszej edycji projektu, uczniowie z Gimnazjum im. Friedricha Schleiermachera z Niesky stworzyli niesamowity spektakl do muzyki Oliviera Messiaena w aranżacji hip-hopowej, do samodzielnie opracowanej choreografii. Spektakl zaprezentowano pod dachem

32

U. Roch, Wie Persönlichkeiten wachsen, (w:) Meetingpoint Music Messiaen. Weil Musik verbindet,

Hrsg. Freunde und Förder MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN e.V, s. 11-13; b.d., Warum kultureller Umweltschultz so wichtig ist, (w:) Meetingpoint Music Messiaen, s. 15-16

33Gemalte Vogelgesänge. Protokół dostępu: www.smwk.sachsen.de/2029.html (pobrano 1.06.2012 r.)

„Gemalte Vogelgesänge“ – Ausstellung im Kunstministerium zeigt Bilder von Kindern und Jugendlichen aus Deutschland, Polen und Tschechien. Protokół dostępu: (pobrano 1.06.2012 r.) www.medienservice.sachsen.de/medien/news/139683

34 U. Roch, op. cit., s. 12-13

112

Festspielhaus w Dreźnie, w ramach programu „Dzieci na scenie” (Kids on Stage) oraz na festiwalu twórczości w Boxberg. Projekt połączony jest z konkursem plastycznym, z wykorzystaniem dostępnych technik. Pozwala on również na pogłębienie wiedzy z zakresu historii regionu, Stalagu VIII A Görlitz oraz specyficznego ekosystemu terenów poobozowych.

35 W roku 2012 projekt

zrealizowano pod hasłem przewodnim „BACH, die BACHstelze und BA(ch)ROCK(t)”, przybliżając w niekonwencjonalny sposób twórczość Jana Sebastiana Bacha.

Z odkrywaniem wszechświata jest jak z odkrywaniem samego siebie, im bardziej zrozumiały staje się świat wewnętrzny,

tym lepiej potrafimy wykorzystać talent – nasze skrzydła. (Albrecht Goetze)

Rycina nr 4: Aranżacje muzyczno-taneczne. Projekt „Musik macht Flügge” (Muzyka uczy latać).

Źródło: Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, Görlitz.

Celem wprowadzenia młodych odbiorców w świat muzyki Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, we współpracy z Gerhart-Hauptmann-Theater w Görlitz, współorganizuje cykliczne, comiesięczne koncerty dla dzieci i młodzieży, pt. „Hexentritt & Drachentöne. Konzerte für junge Leute”. Przedsięwzięciu towarzyszy zeszyt ćwiczeń, stanowiący inspirację dla twórczej aktywności dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym. Przedstawienia muzyczne uczą młodych odbiorców kontaktu z muzyką poprzez zabawę – mają zapoznać dzieci i młodzież z instrumentami, gatunkami oraz pojęciami muzycznymi.

35

Warum kultureller Umweltschutz so wichtig ist, op. cit., s. 19

113

Działania edukacyjne realizowane przez MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN spina w jedną całość wspomnienie prapremiery wykonania dzieła O. Messiaena – „KWARTET NA KONIEC CZASU” w warunkach obozowych. Rokrocznie w styczniu przedsięwzięcie to jest okazją do spotkania się miłośników muzyki klasycznej, przypomnienia tragedii miejsca i ludzi oraz o idei utworzenia Centrum, będącej misją Stowarzyszenia MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN. Pod wirtualnym dachem, w zimowej scenerii, na terenach poobozowych organizowany jest koncert, w czasie którego młodzi twórcy, reprezentujący państwa zjednoczonej Europy, tworzą wspaniały, pełen emocji spektakl.

***

Na terenach po byłym Stalagu VIII A Görlitz przeszłość w wyraźny sposób

styka się z teraźniejszością i przyszłością. Miejsce to stanowi punkt odniesienia dla budowania tożsamości i kultywowania pamięci, opartej na wspólnej historii, w wymiarze regionalnym, narodowym i europejskim oraz wspólnego dialogu międzypokoleniowego i międzykulturowego. Postacią, która łączy przeszłość i przyszłość – odwrócony świat wartości II wojny światowej oraz współczesność jest postać Oliviera Messiaena. Kluczem do zrozumienia przeszłości, a zarazem kluczem do przyszłości jest ponadczasowa muzyka, która nie zna granic i barier, opiera się wszelkim ograniczeniom i nie wymaga komentarza.

Bibliografia 1. Archiwum Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-

Opolu, Materiały i Dokumenty, Raporty Komisji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, sygn. 18

2. Archiwum MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN w Görlitz, Ruairí O’Brien, Meetingpoint Music Messiaen Zgorzelec. An Urbanistic-architectural Concept for a European Centre of Education and Culture in Zgorzelec Polan

3. Assmann A., Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses, München 1999

4. Ausgezeichnete Erinnerungsarbeit, (w:) Meetingpoint Music Messiaen. Weil Musik verbindet, Hrsg. Freunde und Förder MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN e.V., Grlitz 2010

5. Baczko B., Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej. Warszawa 1994

6. Bömelburg H.J., Niemiecka okupacja w pamięci Polaków, (w:) Polska – Niemcy. Wojna i pamięć, red. J. Kochanowski, B. Kosmala. Warszawa-Poczdam 2009

7. Cichocki R., Podmiotowość w społeczeństwie. Poznań 2003 8. Eigel S., Lernzirkel. Protokół dostępu: www.irz-muenchen.de/Umweltb

ildung-Ausarbeitung-Lernezirkel-theoretische_Grundlagen (pobrano 14.02.2011 r.)

9. Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski. Warszawa 1995 10. Flemming M., Jeńcy wojenni: studium prawno-historyczne. Warszawa

2000

114

11. Gałdowa A., Nelicki A., O możliwościach bycia twórczym z perspektywy aksjologicznej teorii osobowości, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1993, z. 8

12. Gemalte Vogelgesänge. Protokół dostępu: www.smwk.sachsen.de/2029.html (pobrano 1.06.2012 r.)

13. „Gemalte Vogelgesänge“ – Ausstellung im Kunstministerium zeigt Bilder von Kindern und Jugendlichen aus Deutschland, Polen und Tschechien. Protokół dostępu: www.medienservice.sachsen.de/medien/news/139683 (pobrano 1.06.2012 r.)

14. Gnitecki J., Twórcza aktywność uczniów klas początkowych. Stan aktualny i perspektywy rozwoju badań, (w:) Teoretyczne odniesienia i praktyczne rozwiązania w pedagogice wczesnoszkolnej, red. S. Palka. Katowice 1994

15. Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa-Kraków 2001

16. Gordon E.E., Umuzykalnianie niemowląt i małych dzieci. Teoria i wskazówki praktyczne. Kraków 1997

17. Goriszowski W., Wychowanie muzyczne (edukacja muzyczna) w systemie nauk pedagogicznych – konsekwencje metodologiczne, (w:) Wychowanie muzyczne. Stan badań a praktyka edukacyjna, red. A. Białkowski. Lublin 1995

18. Gudjons H., Projektorientiertes Lernen, (w:) W. Einsiedler, Handbuch der Grundschulpädagogik. Bad Heilbrunn 2001

19. Halbwachs M., Społeczne ramy pamięci, tłum. M. Król. Warszawa 2008 20. Hartinger A., Entdeckendes Lernen, (w:) W. Einsiedler, Handbuch der

Grundschulpädagogik und Grundschuldidaktik. Bad Heilbrunn 2001 21. Heller K., Aktuelle Trends, Paradigmen und Strategien der

Hochbegabtenforschung unter besonderer berücksichtigung der musikalischen Begabung, (w:) H.G. Bastian, Interdisziplinäre Aspekte und praktische Probleme der Begabungsforschung und Begabtenförderung. Mainz 1996

22. Internationale Jugendbegegnung startet in Zgorzelec, „Sächsische Zeitung” 22 VII 2008

23. Jankowski D., Wartości – aktywność artystyczna – paradygmaty działalności kulturalnej, (w:) Edukacja kulturalna i działalność artystyczna, red. D. Jankowski. Poznań 1996

24. Junge Litauer suchen nach der Fundament einer Küchenbaracke, „Sächsische Zeitung” 22 VII 2009; Knopf und rostigen Nagel gefunden, „Sächsische Zeitung” 30 VII 2009

25. Kamińska B., Kompetencje wokalne dzieci i młodzieży – ich poziom, rozwój i uwarunkowania. Warszawa 1997

26. Kansteiner W., Finding Meaning in Memory: a Methodological Critique of Collective Memory Studies, „History and Memory” 2002, nr 41

27. Kisielewicz D., Życie kulturalne w stalagach jako forma oporu wobec wroga, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 1983, t. 6

28. Kopff-Muszyńska K., Jak prowadzić dialog międzykulturowy? Kraków 2008 29. Lauerwald H., In fremdem Land. Kriegsgefangene im Stalag VIII A Görlitz

(1939–1945). Tatsachen, Briefe, Dokumente. Görlitz 1996

115

30. Lusek J., Analiza zagadnienia aktywności twórczej dziecka w świetle psychologii i pedagogiki, „Nauczyciel i Szkoła” 2002, nr 1-2

31. Lusek J., Europejskie Centrum Edukacyjno-Kulturalne Zgorzelec-Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, atykuł w druku

32. Lusek J., Goetze A., Stalag VIII A Görlitz. Historia – teraźniejszość – przyszłość, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2011, t. 34

33. M. Zaborski, Współczesne pomniki i miejsca pamięci w polskiej i niemieckiej kulturze politycznej. Toruń 2011

34. Majewski R., VIII Okręg Wojskowy Wehrmachtu we Wrocławiu (1936-1945). Wrocław 1991

35. Maklakiewicz T., Magia wizji w wychowaniu muzycznym. (w:) Wychowanie muzyczne. Stan badań a praktyka edukacyjna, red. A. Białkowski. Lublin 1995

36. Makowska D., Teoretyczne podstawy edukacji międzykulturowej, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1990, nr 4

37. Maturzewska M., Kotlarska H., Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki. Warszawa 1990

38. Młodzież uczy się tolerancji. „Praca dla Pokoju – Pojednanie nad grobami”, „Express Zgorzelecki” 29 VII 2008

39. Nikitorowicz J., Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa. Białystok 1995

40. Olivier Messiaen. La Cité céleste – Das himmlische Jerusalem. Über Leben und Werk des französischen Komponisten, Hrsg. T. Schlee, D. Kämper. Köln 1998

41. Pamięć o ofiarach wojny, „Express Zgorzelecki“ 12 VIII 2008 42. Przetacznik-Gierowska M., Zmiany rozwojowe aktywności i działalności

jednostki, [w:] M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa 1996

43. Puślecki W., Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków 1996

44. Recepcja twórczości Oliviera Messiaena. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej 11-12 grudnia 1998, red. M. Zduniak. Wrocław 2000

45. Révész G., Einführung in die Musikpsychologie. Bern 1972 46. Rezler-Wasielewska V., Działalność naukowo-oświatowa polskich jeńców

wojennych w niemieckich i radzieckich obozach podczas II wojny światowej. Opole 2011

47. Ricoeur P., Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. J. Margański. Kraków 2006

48. Roch U., Wie Persönlichkeiten wachsen, (w:) Meetingpoint Music Messiaen. Weil Musik verbindet, Hrsg. Freunde und Förder MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN e.V. Grlitz 2010

49. Sacher W.A., Suchanie muzyki klasycznej a kształtowanie emocjonalności dzieci, (w:) Sztuka w edukacji i terapii, red. M. Knapik, W.A. Sacher. Kraków 2004

50. Saryusz-Wolska M., Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach. Warszawa 2010

116

51. Schrader J., Stadler M., Körber K., Die Bedeutung informeller Lernumgebungen für die naturwissenschaftliche Grundbildung Erwachsener, „Unterrichtswissenschaft” 2008, nr. 36

52. Słobodzian Z., Działanie jako droga poznania i rozwoju. Warszawa 1961 53. Spurensuche zwischen Musik und Gräbern, „Niederschlesisches Kurier“ 2

VIII 2008 54. Stanek P., W niewoli niemieckiej. Informator wystawy stałej Centralnego

Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu. Opole 2011 55. Stankiewicz J., Powstanie Kwartetu na koniec Czasu w Stalagu VIII

A. Görlitz (1940/1941). Oliver Messiaen w kręgu polskiej inteligencji i artystów, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2010, t. 33

56. Statt Ferien am Strand lock Arbeit im Wald, „Sächsische Zeitung“ 24 VII 2008

57. Suświłło M., Pozalekcyjna i pozaszkolna edukacja artystyczna perspektywą wszechstronnego rozwoju dziecka, (w:) M. Suświłło, Rozwijanie wielorakich zdolności człowieka. Wybrane zagadnienia. Toruń 2009

58. Szupiluk I., Uwagi o aktualnej sytuacji muzyki, właściwym kształceniu muzycznym i potrzebie edukacji humanistycznej. (w:) Wychowanie muzyczne. Stan badań a praktyka edukacyjna, red. A. Białkowski. Lublin 1995

59. Szymański M. S., Twórczość i style poznawcze uczniów. Warszawa 1987 60. Tokarz A., Dynamika procesu twórczego. Kraków 2005 61. Tomaszewski T., Człowiek jako podmiot i człowiek jako przedmiot, (w:)

Studia z psychologii emocji, motywacji i osobowości, red. J. Reykowski, O.W. Owczynnikowa, K. Obuchowski. Wrocław 1977

62. Tyszkowa M., Rola kultury w rozwoju psychicznym jednostki, (w:) M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa 1996

63. Warum kultureller Umweltschultz so wichtig ist, (w:) Meetingpoint Music Messiaen. Weil Musik verbindet, Hrsg. Freunde und Förder MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN e.V. Grlitz 2010

64. Zgłobicki R., Życie kulturalne w obozie jeńców wojennych w Zgorzelcu, „Rocznik Jeleniogórski” 1980, t. 18

65. Zmysłowska M., Rozwój muzyczny dziecka od poczęcia do 3 roku życia – studium przypadku, (w:) M. Suświłło, Rozwijanie wielorakich zdolności człowieka. Wybrane zagadnienia. Toruń 2009