Janusz Mucha 1985, C. W. Mills

8/14/2019 Janusz Mucha 1985, C. W. Mills

1/317

Janusz Mucha

C.W. MILLS


2/317

M y l i i L u d z i e

Komitet naukowy Zbigniew Kuderowicz,

Jan Legowicz (przewodniczcy),Stanisaw Michalski, Zbigniew Ogonowski,

Wadysaw Strewski, Jerzy Szacki,

Stefan Wooszyn

W a r s z a w a 1 9 8 5


3/317

M y l i i L u d z i e

Janusz Mucha

C. W. Mills

Wiedza Powszechna


4/317

Obwoluta, okadka, karta tytuowaKRYSTYNA TARKOWSKA-GRUSZECKA

Teksty zawarte w Wyborze pism" tumaczy

JANUSZ MUCHA

THE NEW MEN OF POWER. AMERICA'S LABOURLEADERS (with the assistance of Helen Schneider). Copy

right 1948 by Harcourt, Brace and Company, Inc.CHARACTER AND SOCIAL STRUCTURE. THE PSYCHO-LOGY OF SOCIAL INSTITUTIONS (with Hans H. Gerth).Copyright 1953 by Har tcourt , Brace and Company, Inc.(Ali rights reserved. No part o this book may be repro-duced in any form by mimeograph or any other means

without permission in wrlting from the publisher.)THE SOCIOLOGICAL IMAGINATION. Copyright 1959

by Oxford Press, Inc.

IMAGES OF MAN. THE CLASSIC TRADITION IN SOCIOLOGICAL THINKING. C. W. Mills 1960. Ali rights in thisbook are reserved. For Information address the publisher,George Brazll ler, Inc., 215 Pa rk Avenue Sou th, New York 3,

First PrintingSOCIOLOGY AND PRAGMATISM. The Hlgher Learningin America. Copyright 1964 by the Estate of C. Wright

! ' Mills

Copyright for the Polish editlon by pastwoweWydawnictwo Wiedza Powszechna", Warszawa 1985

ELBIETA BOROWSKA

Redaktor technicznyANDRZEJ MIREK

KorektorZDZISAW BOCHESKI

PRINTED IN POLAND

ISBN 83-214-0434-0


5/317

CHARLES WRIGHT MILLS (19161962)


6/317

WSTP

Charles "Wright Mills nie jest postaci zupenie nie znan polskiemu czytelnikowi. WPolsce wydano dwie jego najwaniejsze ksikio tematyce strukturalnej: Elit wadzy i Biae

konierzyki, oraz prac o charakterze politycznym: Suchajcie Jankesi. Rewolucja kubaska.Dwie pierwsze poprzedzono obszernymi wstpami, zawierajcymi analiz podejmowanych wnich problemw, dokonan z marksistowskiegopunktu widzenia. Wydano te u nas napisanprzez amerykaskiego komunist, HerbertaApthekera, polemiczn ksik pod tytuemwiat C. Wright Millsa. Niektrzy socjologowiepolscy mieli okazj pozna go osobicie. By

w Warszawie trzykrotnie: w 1957, 1959 i 1961 r.Mia tu kilka odczytw. Niecaa jednak twrczo Millsa jest w Polsce znana.

Mills by zarwno socjologiem, jak i filozofem spoecznym. Wychodzc od problematykialienacji, wolnoci i racjonalnoci czowieka wwiecie wspczesnym, krytycznie analizowa towszystko, co utrudnia emancypacj i autentyczn rozumno istoty ludzkiej w yciu spoecznym. Prowadzi badania empiryczne, zaj

mowa si metodologi nauk spoecznych, wpewnej mierze histori socjologii oraz rol intelektualisty we wspczesnych spoeczestwach. Jego twrczo wywoaa wiele polemik zarwno naukowych, jak i politycznych. Wywara ona ogromny wpyw na socjo-

7


7/317

logi amerykask i na socjologi w ogle.Wiele jego prac byo niemal natychmiast tu-maczonych na jzyki obce. S one wanym

punktem w rozwoju tak zwanej socjologii radykalnej, czcej strukturaln i historycznanaliz zjawisk spoecznych z deniem dowprowadzenia przemian spoecznych mogcychprzezwyciy uprzedmiotowienie czowieka wzbiurokratyzowanym wiecie.

Monografia niniejsza ma na celu moliwiepene przedstawienie twrczoci Millsa. Z natury rzeczy nie moe ono by szczegowe.Nie pomijajc wic chyba adnej ze spraw

istotnych, koncentruj si przede wszystkimna problematyce oglnej filozoficznej, metodologicznej i teoretycznej. Zagadnienia szczegowe przedstawiane bd raczej pobienie,cho sposb pracy badawczej Millsa by dobrym przykadem tego, jak mona realizowa jego zalecenia metodologiczne i teoretyczne.

Istotn rol odgrywa dla Millsa jego zwizekz tradycj filozoficzn i socjologiczn. Uwaaon, e sposb pracy klasycznych socjologw po

winien by nadal wzorem dla wspczesnychbadaczy spoecznych. Korzysta z konstruowanych przez klasykw oglnych modeli spoeczestwa, wzorowa si na ich sposobach czenia problematyki historycznej, strukturalnej ipsychologicznej. Kontynuowa zapocztkowaneprzez nich wizanie analiz na poziomie makro-strukturalnym z analizami na poziomie maychrodowisk, w obrbie ktrych toczy si codzienne ycie poszczeglnych ludzi. By jednym z

pierwszych socjologw amerykaskich, ktryuzna znaczenie prac Karola Marksa dla pniejszego rozwoju dyscypliny. Dlatego te genezie intelektualnej dziea Millsa powicony jest w tej ksice osobny rozdzia.

Mills by ostrym krytykiem wspczesnej sobie socjologii amerykaskiej. Konfrontowa sposb jej uprawiania z tradycj socjologiczn i z

8


8/317

podstawowymi problemami spoecznymi orazindywidualnymi troskami pojedynczych ludziw poowie XX w. Ocena bya bardzo krytyczna, ale umoliwia autorowi przedstawieniewasnych, w duej mierze odziedziczonych poklasykach pogldw metodologicznych. Zarwno ta ocena, jak i propozycje s przedstawione w osobnych rozdziaach.

Wanym wreszcie aspektem millsowskiejtwrczoci s jego analizy struktury spoeczestwa amerykaskiego, analizy prowadzone zawsze z perspektywy historycznej. Zwizany

jest z nimi normatywny model spoeczestwa.Skadaj si na pogldy na to, jakiego typuspoeczestwo mogoby realizowa podstawowewartoci kultury zachodniej. I ta problematyka

jest tu zarysowana.Jak wspominaem, w kontekcie socjologii

amerykaskiej dziaalno Millsa stanowiawany bodziec dla wspczesnego (przeom latszedziesitych i siedemdziesitych) nurtuokrelanego jako socjologia radykalna". Maona te zwizek z politycznym nurtem NowejLewicy. Ostatni rozdzia powicony jest znaczeniu i miejscu Millsa w obu tych nurtach.

W monografii wykorzystaem dwa wasne,wczeniejsze teksty . Rozdzia o mi llsowskimmodelu spoeczestwa amerykaskiego oparty jest czciowo na artykule Model spoeczestwaglobalnego w koncepcji C. W. Millsa, zamieszczonym w zeszycie 6 Prac SocjologicznychU. J.", Krakw 1980, a krtki ostatni rozdzia

na obszernym artykule Radykalizm w socjologii XX-go wieku (Studia socjologiczne", 1983,nr 1).

Zamieszczone w antologii artykuy i fragmenty ksiek Millsa ilustruj czciowo wspomnian wyej problematyk. Czciowo dlatego, e zupenie pominem przy wyborze teksiki, ktre publikowane byy w jzyku polskim, mimo i wiele ju lat mino od ich wy-

9


9/317

dania. Wybr jest zawsze arbitralny i zawszetrudny. Znalazy si w nim prace o charakterze oglnym. Prezentuj one postaw Millsawobec tradycji socjologicznej i filozoficznejoraz wobec niektrych wspczesnych mu nurtw nauk spoecznych. Zamieszczone w antologii fragmenty ksiki The Sociological Imagi-

nation zawieraj pogldy Millsa na temat tego, w jaki sposb socjologia powinna by uprawiana, jakim wartociom powinna suy i jak rol peni. I wreszcie rozdzia ksikiCharacter and Social Structure przedstawiaogln koncepcj struktury spoecznej, struktury osobowoci i zwizkw midzy nimi.


10/317

YCIE I TWRCZO *

Jednoczesne zajmowanie si Millsem jakoczowiekiem i uczonym wydaje si szczeglnieusprawiedliwione. Z jednej strony bowiem jego twrczo i biografia przenikaj si nawza jem, z drugiej za, zadaniem socjologii byo dlaniego zainteresowanie losem indywidualnychludzi w powizaniu z przemianami spoecznychstruktur, w ktrych przebiega ich ycie.

Poudnie Stanw Zjednoczonych byo na pocztku XX w. wci jeszcze krain rodzinnychfarm oraz drobnych przedsibiorstw przemysowych i handlowych. Wikszo biaej ludnoci sama pracowaa we wasnych, niewielkichfirmach, wiejskich lub miejskich. Stanowiaona tak zwan star klas redni. Gwnideologi tej klasy by populizm. Populici, dziaajcy w Teksasie i Arizonie od lat siedemdziesitych do koca XIX w., uwaali stare klasyrednie za sl ziemi amerykaskiej. Byli wrogami dynamicznej industrializacji, tworzeniawielkich korporacji, wielkich miast, a szczeglnie protekcjonizmu pastwowego wobec wielkiego przemysu i systemu bankowego pnocnego wschodu Stanw Zjednoczonych. Cho

* Wiele informacji zawartych w tym rozdziale zawdziczam pracom: Joseph A. Scimecca: The Sociological Theory of C. Wright Mills, Port WashingtonNew YorkLondon 1977 oraz Saul Landau: C. Wright Mills. The Last Six Months, ,,Ramparts", T. 4,1965, nr 4.

11


11/317

ostatnie lata XIX w. przyniosy upadek politycznego ruchu populistw, ich ideologia dugo jeszcze oddziaywaa.

Poudnie Stanw Zjednoczonych, z jego dominujcymi starymi klasami rednimi, to rodowisko, w ktrym urodzi si i pod ktregowpywem i urokiem pozostawa Mills do mierci. Przyszed on na wiat w Waco, w LaredoCounty, w Teksasie, 28 VIII 1916 r., jako drugie dziecko i jedyny syn nalecy do wspomnianej redniej klasy rodzicw katolikwpochodzenia irlandzkiego i angielskiego. Wpywrodzicw, zwaszcza ojca, na Millsa by niewiel

ki. Pozostawa on natomiast zawsze pod urokiem dziadka, farmera, hodowcy byda. Mawianawet, e podobnie jak jego dziadek bra bykaza rogi, tak on obejdzie si z socjologi. Staosi tak faktycznie, przedtem jednak nic niewskazywao na takie wanie zainteresowaniaMillsa.

Charles Wright Mills wyrasta w Sherman,Fort Worth i Dallas, uczszczajc zarwno doszkoy publicznej, jak i parafialnej, katolickiej.

Nigdy nie by szczeglnie religijny, ale miaduy szacunek dla tych przedstawicieli kleru,ktrzy powanie traktowali chrzecijask misj niesienia sprawiedliwoci spoecznej i powszechnego pokoju. W pniejszych latach, gdyokrela siebie jako poganina, liczy jednak napomoc ksiy w swej walce z grocym III wojn wiatow wycigiem zbroje. Lubi te mwi, e istniej tylko dwa typy Amerykanw,z ktrymi warto rozmawia: ksia i studenci.

Mills jako chopiec by niemiay, nastawionyintrospekcyjnie, nie mia przyjaci wrd rwienikw. Przyjaniom nie sprzyja zresztfakt, i zanim ukoczy redni szko, przeprowadza si wraz z rodzicami osiem razy. Przebywa wic przede wszystkim w towarzystwiedorosych i oni mieli prawie wyczny wpywna ksztatowanie si jego osobowoci. Byli to

12


12/317

gwnie dziadek, matka i nauczyciele. Sam odnosi si do nich jak do rwnych sobie bezspecjalnego szacunku. Od najmodszych lat

wierzy bowiem silnie w swe wybitne zdolnoci. Wiara ta zostaa mu do koca ycia. Skoncentrowany zawsze na wasnych problemach,by absolutnie przekonany, i to, co on sam robi, byo znacznie waniejsze ni to, co robiliinni, w tym jego przyjaciele.

Inna cecha, ktra od najmodszych lat do koca ycia charakteryzowaa Millsa, to przekonanie o wielkiej wartoci rzemiosa solidnej, porzdnej roboty. Przekonanie to zreszt

skutecznie realizowa. Rzemioso znaczyo zazarwno prac fizyczn, wykonywan wasnymi rkoma, jak i, pniej, prac naukow. Ma jc autentyczny wrodzony talent do stolarstwa, Mills jako chopiec przesiadywa godzinami w domu, budujc sobie aglwk. To konkretne zainteresowanie rozszerzyo si pniejna architektur. Jako dorosy czowiek wybudowa sobie wasnorcznie dwa domy, w ktrych mieszka z rodzin. Zajmowa si te z

zapaem fotografi i rolnictwem. Przez jakiczas wasna farma dawaa mu 80% potrzebnych artykuw spoywczych.

Zainteresowanie rzemiosem spowodowao,e po ukoczeniu szkoy podstawowej Millspodj nauk w Dallas Technical High School.Zakad ten ukoczy w 1934 r.

Jesieni tego samego roku Mills rozpoczstudia w szkole kadetw. W tej pooonej naodludziu uczelni spdzi tylko rok, rok, ktry

zawsze potem uwaa za najbardziej nieszczliwy okres w swym yciu. Niech do podporzdkowania si surowej dyscyplinie, spiciaz nauczycielami i kolegami, nieuzasadnione podejrzenia ze strony jednych i drugich wszystko to sprawio, e czu si tam jeszcze bardziej samotny ni zwykle.

Po roku przenis si wic Mills na Univer-

13


13/317

sity of Texas, do Austin. Nowe rodowisko wywaro na niego bardzo dobry wpyw. Zaprzy jani si z kilkoma osobami. Pniej twierdzi,

e wanie te przyjanie uratoway go wwczas przed silnym zaamaniem nerwowym. Powoli zacz przezwycia niemiao. Zorientowa si te, e pod wzgldem intelektualnymprzewysza swych kolegw, a nawet niektrychprofesorw. Zacz czyta ksiki, chodzi nakoncerty, do teatru. Bdc studentem trzeciego roku oeni si z Frey Smith. W nastpnym roku zosta przyjty do korporacji Alpha--Kappa-Delta honorowego towarzystwa so

cjologw i wkrtce zosta jego prezesem. Nalea te do studenckiej korporacji Phi-Betta--Kappa.

W Teksasie zapozna si Mills z myl filozoficzn i czciowo socjologiczn. To, czegonauczyli go profesorowie i wykadowcy uniwersytetu w Austin, pozostao mu bliskie dokoca ycia. Profesor George Gentry, uczeGeorge'a Herberta Meada, zapozna go z pragmatyzmem. Clarence Ayers, bya asystentka

Thorsteina Veblena, uczya go o zabezpieczonych uprawnieniach" (vested interests) i o roliklasy prniaczej" w spoeczestwie amerykaskim. Ulegajc wpywom swych nauczycieli, nie sta si jednak Mills spokojnym studentem, z ktrym nie byoby kopotw. Stara siprzede wszystkim zachowa wasn autonomiintelektualn. Wszelkie wpywy filtrowa przezpryzmat wypracowanego samodzielnie wiatopogldu.

W 1938 r. Mills otrzyma w Austin stopiemagisterski z filozofii i w nastpnym roku postanowi uda si do Madison, siedziby University of Wisconsin. Uczelnia ta bya i wci jest jednym z gwnych orodkw nauk spoecznych w Stanach Zjednoczonych. Mills postanowi w niej wanie si sprawdzi, konkurujc z uznanymi sawami. Prbowa uzyska

14


14/317

asystentur na wydziale filozofii. To mu sinie udao. Przyj wic ofert wydziau socjologii. Nauki tej dotd nie studiowa specjalnie

wnikliwie, szybko jednak nadrobi zalegocii sta si cenionym doktorantem. Wsppracowa w Madison przede wszystkim z dwomauczonymi: Howardem Beckerem i Hansem H.Gerthem. Becker by wybitnym socjologiem ihistorykiem socjologii. Znany jest midzy innymi z napisanej wsplnie z Harry Elmer Bar-nesem pracy, wydanej po polsku pt. Rozwjmyli spoecznej od wiedzy ludowej do socjologii. Hans H. Gerth to uchodca niemiecki.Studiowa nauki spoeczne midzy innymi wInstytucie Bada Spoecznych we Frankfurcienad Menem, a do koca niemieckiego okresudziaalnoci tego instytutu w 1933 r. By teuczniem luno wsppracujcego z InstytutemKarla Mannheima. Na emigracji Gerth szybkoznalaz si w Ameryce. Po spotkaniu z Millsemzorientowa si w wybitnych kwalifikacjachumysowych tego doktoranta i wkrtce obajzaczli cis wspprac. Gwnym materialnym" jej rezultatem byo wydanie w 1946 r.przekadu wybranych artykuw Maxa Webera pt. From Max Weber. Essays in Sociologyoraz opublikowana przez obu uczonych w 1953 r.ksika pt. Character and Social Structure.The Psychology of Social Institutions. Trudnoprzeceni znaczenie Hansa Gertha dla zapoznania Millsa z europejsk myl spoeczn, gwnie za z pogldami Maxa Webera i KarlaMannheima. Gerth zaznajomi te Millsa z dorobkiem pierwszych dziesiciu lat pracy In

stytutu Frankfurckiego.Hans Gerth by nie tylko wsppracowni

kiem, ale te i przyjacielem Millsa. Wsplnieeglowali i pywali odziami motorowymi policznych i piknych jeziorach w Madison i wok niego, razem wdrowali po okolicznych lasach.

15


15/317

Nie tylko Hans Gerth doceni Millsa. Szybko zyska on powszechne uznanie. Uwaano goza najwybitniejszego doktoranta wydziau so

cjologii uniwersytetu stanu Wisconsin. Powodypo temu byy liczne. W latach 19391942 opublikowa Mills sze artykuw, w tym trzy wgwnych amerykaskich (i wiatowych) czasopismach socjologicznych American Sociological Review" i American Journal of Sociology". Prace te dotycz kilku problemw: jzyka i kultury, co jest odzwierciedleniem niedawnych studiw nad dorobkiem Meada, socjologii wiedzy i metodologii socjologii, co jest

konsekwencj analizy dorobku Mannheima,wreszcie technokracji i ekonomii. Jeden z tychtekstw napisany by wsplnie z Gerthem. Nauwag zasuguj te artykuy przygotowywanew Madison, ale opublikowane ju pniej. Szczeglnie istotny jest tu tekst (zamieszczony wwyborze w drugiej czci tej ksiki) pt. TheProfessional Ideology of Social Pathologists.By to kolejny krok w rozwaaniach Millsa wdziedzinie socjologii wiedzy, nauce w Ameryce

dotd nie uprawianej. Co wicej, Mills by jednym z pierwszych amerykaskich uczonych,ktrzy wprowadzili do rozwaa socjologicznych pojcie ideologii. Artyku ten uwaanyby przez wielu rwienikw Millsa za pocztek nowego, nowoczesnego etapu rozwojuamerykaskiej socjologii radykalnej". SamMills zreszt, ktry dotd zajmowa si naukami spoecznymi w sposb czysto akademicki,sta si radykaem w sensie politycznym.

Wczeniej jednak, w 1942 r., obroni przygotowan pod kierunkiem Howarda Beckeraprac doktorsk pt. A Sociological Account ofPragmatism. Praca ta wydana zostaa dopieropo mierci Millsa, w 1966 r., pt. Sociology andPragmatism. The Higher Learning in America.Wydawc i autorem wstpu by Irving LouisHorowitz. Przedmiotem tej pracy bya analiza

16


16/317

tego, w jaki sposb w Ameryce nastpowaauniwersytecka instytucjonalizacja i profesjonalizacja filozofii. Rola pragmatyzmu analizowana

jest z punktu widzenia socjologii wiedzy. Autorpokazywa, jak nowe siy spoeczne i rnegorodzaju warunki umoliwiay pojawianie si nowych stylw filozofowania. Zmienne uyte wpracy s socjologiczne, nie filozoficzne: pochodzenie spoeczne mylicieli, struktura spoecznoci akademickiej, wymagania kontekstu spoecznego itp. W studium autor nie zajmuje siprawd" zawart w pragmatyzmie, lecz jegouytecznoci. Dzieje samej tej pracy te s

interesujce. Mills mia trudnoci z jej obronieniem. Przede wszystkim pocztkowo niemg przekona swych opiekunw, e taka praca w ogle ma sens. Pniej okazao si, e wMadison za powan prac socjologiczn uwaa si tylko prac zawierajc solidne daneliczbowe, bezsensowne w dysertacji Millsa. Wkocu doszo jednak do obrony. Wyszo wwczas na jaw, e z uwagi na wsk specjalizacjw amerykaskich naukach spoecznych cz

recenzentw i egzaminatorw w ogle nie znaa prac Charlesa Sandersa Peirce'a i prawiewcale nie znaa dzie Johna Deweya czoowych amerykaskich filozofw i autorw analizowanych przez Millsa.

W grudniu 1941 r. amerykaski port wojenny Pearl Harbor zosta zaatakowany przez Japoni. Stan y Zjednoczone przys tpiy do IIwojny wiatowej. Mills nie zosta wcielony doarmii z powodu nadcinienia. Do udziau w

wojnie si zreszt nie pali. Od czasu studiww szkole kadetw by wrogiem wojska. Byrwnie wrogiem, a take staym, do kocaswych dni, krytykiem wszelkich wojen. Aktualna wojna pozbawiona bya, jego zdaniem,sensu tak samo, jak wszystkie inne. W jegooczach hitlerowskie Niemcy nieznacznie tylkorniy si od rooseveltowskiej Ameryki. Zwra-

2 Mills 17


17/317

ca uwag na totalizacj caego systemu polityczno-ekonomicznego Stanw Zjednoczonych,cise zwizki midzy biznesem a rzdem. Gospodark uwaa przy tym za wtrn wobecsystemu pastwowego. Nie twierdzi nigdy, eAmeryka bya pastwem faszystowskim, ale jejsystem przypomina mu system niemiecki.Rozwj amerykaskiej gospodarki w czasiewojny i po niej przybra, wedug Millsa, ksztatstaej gospodarki wojennej. Jego zdaniem, jedynymi czynnikami mogcymi powstrzymastay trend ku nowej wojnie, ktrej ta gospodarka miaa znw wymaga, byy zwizki za

wodowe wsppracujce z intelektualistami.Wojn przey Mills czciowo w stanie Maryland. Po doktoracie, w 1942 r., zosta przy jty na uniwersytet na stanowisko assistant--professor, ale w Maryland spdzi tylko dwalata. Miay one dla niego znaczenie o tyle, ezmieni nieco pogldy na zwizek midzy gospodark a polityk. W wikszym stopniu zacz docenia znaczenie czynnika ekonomicznego w dziejach. Zacz te powanie intereso

wa si problemami ruchu zawodowego. Sprawy polityczne zajmoway go w caoci. Mieszka w domu spdzielczym, gdy popiera spdzielczo jako tak, ale domem, wbrew zasadom, wcale si nie zajmowa. Nie zajmowa site creczk, gdy jak wyjania przyjacioom mae dzieci s czym w rodzaju rolin,ktre same si o siebie troszcz. Dziemi zanaley si zajmowa twierdzi gdy maj ju swj wasny rozum.

Po opuszczeniu uniwersytetu w MarylandMills krtko wykada na Uniwersytecie Chicagowskim i w Brandeis University (Massachusetts).

Rok 1945 przynis wiele wanych wydarzew intelektualnej biografii Millsa. Przez krtkiczas by specjalnym konsultantem do sprawbiznesu przy Smaller War Plants Corporation,

18


18/317

korporacji maych przedsibiorstw pracujcychdla wojska. W zwizku z tym wiele podrowa, badajc owe zakady. Rezultatem studiwby raport dla komisji senackiej na temat drob

nego przemysu.Wkrtce po zakoczeniu wojny Mills otrzyma stypendium Guggenheima oraz zaproponowano mu identyczne jak poprzednio stanowiskow Columbia University w Nowym Jorku. Zacz wic prac w tej jednej z najbardziej prestiowych i w tym czasie najlepszych uczelniw Ameryce. Do 1948 r. by dyrektorem wydziau bada nad pracobiorcami w orodku stosowanych bada spoecznych (Bureau of Ap

plied Social Research). Szefem jego by wwczas Paul Lazarsfeld wieloletni wsppracownik afiliowanego w tym czasie przy Columbia University Instytutu Frankfurckiego, najwybitniejszy chyba w Ameryce specjalista wdziedzinie ilociowych metod bada spoecznych. Charakterystyczne dla Lazarsfelda podejcie, okrelone potem przez Millsa jako abstrakcyjny empiryzm", zostao po kilku latachprzez niego bardzo ostro skrytykowane. W No

wym Jorku pozna te Mills innych przedstawicieli Szkoy Frankfurckiej. Zawdzicza irrilepsze zapoznanie si z marksizmem. Szczeglnie oddziaa na niego Franz Neumann.

Na pocztku lat czterdziestych Mills wsppracowa z kilkoma pismami amerykaskiej lewicy The New Leader", The New Republic", Partisan Review". Przez pierwszy rokpobytu w Nowym Jorku spotyka si z przedstawicielami miejscowej radykalnej inteligencji.

Okoo 1946 r. wszystkie te kontakty zostayzerwane. Mills skoncentrowa si prawie zupenie na badaniu amerykaskiego ruchu zawodowego. Publikowa przede wszystkim wLabor and Nation", niezalenym czasopimiezwizkw zawodowych. W 1948 r. zosta wice-

2* 19


19/317

prezydentem Industrial Relation Research Association.

Studia nad ruchem zawodowym nie doprowadziy jednak do cisych zwizkw midzy

nim a Millsem. Gwnym rezultatem bada jestpesymistyczna ksika, napisana przy wsppracy Helen Schneider, The New Men of Power. America's Labor Leaders (1948). Ksikata jest analiz przywdcw zwizkowych. Autor pokaza w niej, e przywdcy ci wi siraczej z elitami ekonomicznymi i politycznymi Stanw Zjednoczonych ni z szeregowymiczonkami. Dynamiczny rozwj gospodarki, moliwy przede wszystkim dziki wojskowym za

mwieniom rzdowym, jest dla nich znaczniewaniejszy ni utrzymanie pokoju na wieciei radykalne przemiany spoeczne.

Mills pracowa w Bureau of Applied SocialResearch do 1948 r. Potem pozosta w Columbia University, na wydziale socjologii, pocztkowo jako docent ("associate professor). Mniejwicej w tym samym czasie zaszy wane zmiany w jego yciu osobistym. Rozpado si jegopierwsze maestwo. Opiek nad crk, Pa

mel, sd przyzna matce, co powanie zaamao Millsa. W 1947 r. oeni si ponownie, zRuth Harper, ktra bya statystykiem wewspomnianym wyej orodku badawczym.

Druga poowa lat czterdziestych, zwaszczapo przemwieniu Churchilla w Fulton w1946 r., zapocztkowaa zimn wojn". amanie praworzdnoci w ZSRR w okresie stalinowskim, biurokratyzacja spoeczestwa amerykaskiego, dziaania prawicy w USA, pro

cesy inicjowane przez senatora Josepha Mc-Carthy'ego wszystko to spowodowao zaamanie rozbysej na bardzo krtko iskierki lewicowej myli spoecznej w Ameryce. Intelektualici odsunli si od marksizmu, uwaanego przez niektrych za ideologiczn alternatyw amerykaskiego liberalizmu. Pojawia si

20


20/317

prnia intelektualna, nazywana pniej okresem koca ideologii". Procesy te Mills obserwowa, analizowa i opisywa. Najpierw publi

kowa artykuy, potem ksiki.Wczeniej jednak, w 1950 r., opublikowawraz z Clarence Senior i Rose Kohn Goldsenprac bdc rezultatem paroletniego pobytu wNowym Jorku. Bya to ksika The Puerto Rican Journey. New York's Newest Migrants.Przedmiotem jej s wzory imigracji Portory-kaczykw do Nowego Jorku, zmiany ich sytuacji yciowej pod wpywem zamieszkania wnowym miejscu.

Analiza nowej sytuacji politycznej w Ameryce, apatii, obojtnoci szerokich mas, zawarta jest w takich ksikach Millsa, jak wspomniana The New Men of Power, czy te, przede wszystkim, oparta na ogromnym, w duejmierze wasnym empirycznym materiale Biae konierzyki. Amerykaskie klasy rednie(1951, wyd. pol. 1965).

Na pocztku lat pidziesitych Mills zacz interesowa si powaniej metodologi

socjologii. Byo to jednak zainteresowanie nietylko technikami badawczymi. Chodzio mu otak metodologi, ktra uczyniaby z socjologii nauk faktycznie potrzebn nie tylko technokratom i wadcom, ale i, czy moe przedewszystkim, caemu spoeczestwu. Dwa artykuy dotyczce tych spraw wzbudziy szerokirezonans wrd socjologw. Jeden to Two Styles of Research in Current Social Studies (1953),drugi IBM plus Reality plus Humanism =

= Sociology (1954). Autor zwraca w nich uwag na rnice midzy mikrosocjologi a makro-socjologi. T pierwsz traktowa z penym zrozumieniem, ale i z sarkazmem. Sdzi, e wyczne jej uprawianie jest strat czasu i zymwykorzystaniem umiejtnoci zawodowych:zajmowaniem si problemami, ktre w obecnym okresie nie s najistotniejsze. Zwraca te

21


21/317

uwag na niepokojce zjawisko fascynacji socjologw nowoczesn aparatur komputerow(skdind, zdaniem Millsa, niezbdn), ktra

doprowadzia do zmniejszenia wraliwoci naproblematyk badawcz, a zwikszenia na metodologiczn poprawno analiz ilociowych.

To, czym powinni zajmowa si, wedug niego, dojrzali badacze spoeczni, pokaza w kolejnej ksice, to jest w Elicie wadzy (1956,wyd. pol. 1961). Przygotowywa j czciowowiosn 1953 r. w Brandeis University, a takepodczas ufundowanego przez Huntington Foundation stypendialnego pobytu z on w Pacific

Palisades, w Kalifornii, latem 1954 r. Elitawadzy bya najbardziej znan i kontrowersyjn z prac naukowych Millsa. Spotkaa si z krytyk zarwno ze strony uczonych o nastawieniu prawicowym, jak i lewicowym. Pojawiysi nawet ksiki na temat millsowskiej Elitywadzy. Jedyne poparcie, jakie Mills uzyska,pochodzio od pozaakademickich k intelektualnych. Elita wadzy, w ktrej autor zajmujesi struktur polityczn Ameryki, nie bya pi

sana z pozycji marksistowskich, cho Millsuwzgldnia dorobek marksizmu. Wzbudzio toszczeglny niepokj mylicieli antymarksistow-skich. Krytyki przez nich prowadzone wiadcz jednak, e prac Millsa czytali niezbytuwanie.

Pogldy przedstawione przez autora byykontynuacj jego znacznie wczeniejszych rozwaa. Zwraca on uwag na wytwarzanie siw USA systemu wadzy, zoonego z grnych

warstw hierarchii pastwowej, gospodarczej iwojskowej. Elita ta jest coraz bardziej spjna,coraz lepiej zorganizowana. Dy ona przedewszystkim do umacniania swej wadzy i utrzymania gospodarki wojennej. Na drugim biegunie znajduj si prawie kompletnie zatomizowane masy (wczeniej opisane w Biaych konierzykach). Apatyczne i uprzedmiotowione

22


22/317

masy s zdaniem Millsa przeciwiestwemistniejcej niegdy publicznoci".

Elita wadzy traktowana bya nie tylko, a

moe i nie tyle, jako praca naukowa, ile jakowydarzenie polityczne. Autor sta si przedmiotem oglnego zainteresowania. Coraz wicejczasu powicay mu rodki masowego przekazu. Przy przecitnych, zwyczajnych pracownikach naukowych Mills okaza si dla nichdarem niebios. Zaczto pisa o nim w gazetach reportae, prezentowano w czasopismachzdjcie Millsa jadcego na zajcia do uniwersytetu na motocyklu BMW-500 (po ktry oso

bicie polecia do fabryki w RFN, aby uzyskanajlepsze informacje na temat jego obsugi ikonserwacji) w wielkich okularach, wysokichbutach, skrzanej kurtce. Pisano o jego autach wycznie europejskich: Porsche i Volkswagen, o lotniczym zegarku Rolex. Przypominano jego artyku o yciu seksualnym i moralnoci seksualnej (z 1952 r.), oparty na wasnych, bogatych dowiadczeniach. Przypominano jego farm, wasnorczne budowanie do

mw, styl jego pracy i wypoczynku. Gdy pracowa, to bez wytchnienia. Gdy wypoczywa, togodzinami lea, spa, jad, pi. Sportw juw Nowym Jorku nie uprawia. Ale polowa,uwielbia ycie obozowe. Spory Millsa z kolegami uniwersyteckimi stay si spraw publiczn, rozdmuchano je, tworzc z nich legend. Twierdzono nawet, e nieporozumienia zkolegami z Columbia University doprowadziydo tego, i zabroniono mu nauczania studentw wyszych lat studiw. Prawda bya natomiast inna. Mills prowadzi wczeniej zajciadla tych studentw, uzna je jednak za wymagajce zbyt wiele czasu na przygotowanie, czasu, ktry wola powici na prac badawcz.Zebrania wykadowcw lat wyszych uwaaza bezproduktywne. Dlatego te zwrci si doRoberta K. Mertona, kierujcego wwczas wy-

23


23/317

dziaem socjologii, z prob o zgod na wykadanie tylko dla studentw lat pocztkowych.Merton zgodzi si, a Mills nigdy nie aowa

swej decyzji. Wedug innego mitu, powtarzanego nawet w pierwszym wydaniu ksikiAlvina W. Gouldnera pt. The Corning Crisis ofWestern Sociology (1970), Mills, ze wzgldu naswe radykalne pogldy polityczne, nigdy niezosta promowany na stanowisko profesora(full professor). I znw prawda jest taka, estanowisko to otrzyma w 1956 r., majc czterdzieci lat, a wic znacznie mniej ni wikszonaukowcw w prestiowych amerykaskich

uniwersytetach. Mitem nie s natomiast staeataki, rwnie osobiste, ze strony kolegw uniwersyteckich. W karierze one w niczym jednak nie przeszkadzay.

Rok 1956 przynis te inne, wane dla niego wydarzenia. Otrzyma urlop i uda si doEuropy. Dotd jego uwaga skoncentrowana bya przede wszystkim na Ameryce, teraz mgrozszerzy zakres osobistych dowiadcze. Wkwietniu 1957 r. uczestniczy w seminarium w

Surrey, zorganizowanym przez zwizek studentw London School of Economics. Wiosn1957 r. prowadzi te seminarium na uniwersytecie w Kopenhadze. Prezentowa tam pierwszwersj ksiki The Sociological Imagination.W Kopenhadze przey te pierwszy zawaserca. W lipcu tego roku pojecha z przyjacielem, Ralphem Milibandem, do Polski. Whumanistyce, naukach spoecznych, trwaa tu

jeszcze popadziernikowa odnowa". Mills bypod duym wraeniem rozmw z polskimimarksistowskimi i niemarksistowskimi socjologami. Wkrtce mia do Polski powrci.

W 1957 r. Mills rozwid si z drug on,z ktr mia creczk Katie. Tym dzieckiemopiekowa si ju na tyle, na ile umia. Zabiera j ze sob za granic i po rozwodzie z

jej matk.

24


24/317

W 1958 r. Mills wyda pamflet, jak sam go nazywa, na temat przyczyn III wojn y wiatowej

(The Causes of World War Three). Znw analizowa tu szybki tr en d ku wojnie, zar wnow Ameryce, jak i w Zwizku Radzieckim,a take kompletny brak si, ktre w trendmog yb y odwrci. Ksika ta, powszechnieuwa ana za sab, bya j ednak sukcesem fi nan sow ym i w pew nym sensie prop agan dowym. Rozesza si w setkach tysicy egzemplarzy, iloci nieporwnanie wikszej ni jakakolwie k inna praca socjologa owego czasu.

W nastpnym roku ukazaa si kolejna ksika Millsa. Bya to The Sociological Imagination. I ona stanowia kontynuacj dotychczasowych rozwaa. Analizowane s w niej problemy metodologiczne, problemy filozofii naukspoecznych, a take spoecznej strukturyAme ryk i. Autor ponownie podkrela fakt, imasy zaczynaj dominowa nad publicznoci,co ma powane negatywne konsekwencje dlatradycyjnych ideaw wolnoci i rozumu.Ksika ta jest jed nak przede wszystkimostrym, osobistym nawet atakiem na amerykask socjologi i socjologw. Byo to w pewny m sensie zerwanie ze zwyczajami spoecznoci akademickiej. Mills zaatakowa czoowych przedstawicieli socjologicznego establishmentu. Z jednej strony on wystpi przeciwszkole nazwanej przez siebie abstrakcyjnymempiryzmem", ktrej czoowym przedstawicielem by Paul Lazarsfeld. Szkoa ta rozwijaa wyra fino wane techniki empiry cznych bada socjologicznych, zaniedbujc zupenie, najistotniejsz zdaniem Millsa, problematykstrukturaln. Z drugiej strony zaatakowawielkich teoretykw", rozwijajcych spekula-ty wn e modele pojciowe, wedug Millsa z upenie pozbawione istotnych treci. Gwnymprzedstawicielem tego nurtu by Talcott Parsons. Poza wspomnian krytyk socjologii The

25


25/317

Sociological Imagination zawieraa analiz rolisocjologa we wspczesnym autorowi spoeczestwie amerykaskim. Millsowi chodzio

o to, aby w spoeczestwie mas odrodzi autentyczny rozum i denie do wolnoci. Jego zdaniem socjologowie mogliby w tym pomc, alepowinni powanie zaj si najwaniejszymidla caego spoeczestwa problemami i troskami. Powinni stara si udostpni sw wiedzcaemu spoeczestwu, aby owiecajc je,zwiksza jego podmiotowo. Ksika ta szybko staa si klasycznym dzieem socjologicznym i sukcesem finansowym. Wpyna na

podtrzymanie nadziei tych, ktrzy znajdowalisi w opozycji wobec gwnego nurtu socjologii. Dla nich zachcajcy by jego pragmatyzm,nacisk Millsa na to, e umys nie jest tylkobiernym czynnikiem w procesie poznania, nato, e wiedza bezporednio wie si z dziaalnoci praktyczn. Cho Mills nie zgadza siz pogldem pragmatystw, liberaw i socjalistw, i rozum z koniecznoci prowadzi dowolnoci, to jednak by w pewnej mierze

ostronym optymist. Wierzy w to, e w razieczynnego zaangaowania si socjologw wewspomnian dziaalno owieceniow monabdzie odrodzi w Ameryce publiczno. TheSociological Imagination zaintrygowaa nie tylko socjologicznych radykaw. Wzbudzia oczywicie wiele protestw ze strony przedstawicieli zainteresowanych grup. Atakowali oniMillsa w rny sposb. On sam jednak niebra praktycznie adnego udziau w dysku

sjach. W kadym za razie ten udzia by znacznie mniejszy ni w okresie dyskusji nad Elitwadzy. Teraz Millsa zajmoway znaczniewaniejsze dla niego sprawy.

Wiosn 1959 r. pojecha ponownie do Europy. By midzy innymi w Polsce i wygosi wWarszawie dwa odczyty.

Rok 1960 to rok wielu wanych wydarze

26


26/317

w jego yciu. Wyda obszern antologi pracklasykw socjologii pt. Images of Man. We

wstpie do niej pokaza to, co wedug niegopowoduje, i myl klasykw stale oywia i powinna oywia wspczesne prace socjologiczne. W tym sa my m okres ie oeni si po raztrzeci, z Yaros lav S urma ch (autork okadek kilku jego ksiek), z ktr wkrtce mia syna. W styczniu 1960 r. wyjecha do Meksyku.By tam ju bardzo znany. Pierwsze hiszpaskie prz ek ady jego prac (Biae konierzykii Elita wadzy) ukazay si w 1957 r. i przyczy

niy si do rozsawienia jego nazwiska w Ameryce aciskiej. Spotkania i dyskusje z tamtejszymi intelektualistami wzmogy jego zainteresowanie problemami tego regionu i kultury laty nosk iej (zainteresowania t e nie byynowe praca Millsa o Portorykanach w Nowy m Jo rk u ukazaa si, jak pamit amy , w1950 r.). W szczeglnoci zafascynowa go,dziki ty m rozmowom, prob lem Ku by . W1956 r. wybucha tam nieudana wwczas re

wolucja, w 1959 r. za, a wic tu przed wy jazdem Millsa do Meksyku, ponowna prbaprzyniosa sukces. Dotychczasowy dyktator Batista zosta zmuszony do ucieczki, a wadz obj lewicowy ruch pod kierownictwemFidela Castro, doktora praw, a wic intelektualisty. Dla Millsa byo to bardzo wane, z uwagi na jego stare, a w peni wyraone w TheSociological Imagination przekonanie o tym, e

jeli intelektualici speni sw najwaniejsz

owieceniow rol spoeczn, mog doprowadzi do uzyskania p rzez spo eczestwa podmiotowoci.

Na razie jednak Mills nie uda si na Kub.Po powrocie z Meksyku zasta w domu zaproszenie Towarzystwa Przyjani Radziecko-Ame-ryk as kie j do zoenia wiz yty w ZSRR. WZwizku Radzieckim wydano w 1959 r. przekad Elity wadzy. Mills pojecha tam sam,

27


27/317

gdy ona miaa wanie urodzi dziecko. WZSRR spdzi trzy tygodnie na podrach pokraju (by midzy innymi w Uzbekistaniei Gruzji), a przede wszystkim na rozmowach zsocjologami, filozofami, politykami. Zainteresowaa go symetryczno ich pogldw wobecpogldw odpowiednich zbiorowoci w Ameryce. Zacz myle o napisaniu ksiki o spoeczestwie radzieckim. By w stosunku do niego peen sympatii, cho nie entuzjazmu.

Przy okazji pobytu w Europie odwiedziLondyn, gdzie mia kilka wykadw w London School of Economics. Do domu wrci wyczerpany (by przecie, od modoci zreszt,

ciko chory na serce), ale zadowolony, gdy jego notes z uwagami i szkicami do ksikiby peen. Postanowi te wwczas napisaautobiografi. Ani jednej z tych ksiek niezdy ukoczy. Po powrocie do domu odoy notes z planami ksiki Tovarisch i corazwnikliwiej zacz ledzi problemy Kuby. Znowu zacz si cieszy, e moliwe jest praktyczne zrealizowanie jego i nie tylko jego pomysw teoretycznych. Od dawna chcia zoba

czy z bliska rewolucj. Do Chin jednak nieudao mu si dosta. Teraz chcia na wasneoczy obejrze rewolucj kubask. Dopomgmu w tym Fidel Castro, ktry latem 1960 r.osobicie go zaprosi, w celu zapoznania spoeczestwa amerykaskiego z tym, co dzieje sinaprawd na wyspie. Mills tylko na to czeka.Castro powiedzia mu w Hawanie, e w czasie dugich dni spdzonych w grach pilnie studiowa jego prace. Mills, ktrego uniwersytec

cy koledzy w pewnym sensie lekcewayli zazbyt mao naukowe" podejcie, czu si w peni usatysfakcjonowany tym, e jednak wpywana los regionu. Castro pokaza mu prostychludzi na szerokich, piknych plaach, okupowanych dotd przez bogatych turystw, specjalne szkoy dla analfabetw, nowe gospo-

28


28/317

darstwa rolne i przedsibiorstwa rybackie.Mwi mu o likwidacji hazard u, dom w pu blicznych, pokazywa wielkie hotele zamienione na domy mieszkalne i szpitale. Mills byzachwycony tym, jakie rezultaty mona osign, gdy nard wemie swe sprawy we wasnerce. Nie zwraca natomiast uwagi na niebezpieczestwa zagraajce podmiotowoci indywidua lnych Kubacz ykw, wynikajce z gospodarczej blokady ze strony Ameryki i szybkiego przeksztacania wyspy w garnizonowepastwo permanentnego stanu wojennego.

W Hawanie Mills by bardzo aktywny, zgodnie ze swymi zwyczajami. Spotka tam kilkuznajomych amerykaskich reporterw i modego socjologa-marksist Saula Landau'a, ktry pniej zosta jego asystentem. Szybko udao mu ,si wydoby od nich ca wiedz o Kubie. Cztery dni spdzi na rozmowach z Fidelem Castro, rozmawia z Che" Guevar, Rau-lem Roa, Osvaldo Dorticsem Torrado i wieloma mniej wa nym i osobistociami. Pra cowapo kilkanacie godzin na dob. Szkic ks ikimia ju zreszt prz ygo tow any na podstawiedostpnych wczeniej publikacji i rozmwprzeprowadzonych w Meksyku.

Ksika Suchajcie Jankesi. Rewolucja kubaska (1960, wyd. pol. 1961) wydana zostaaprawie natychmiast dziki nowej technice poligraficznej . Rozesza si w nakadzie pra wiepmilionowym. Wzbudzia ogromne zainteresowanie; do autora napyna fala listw, penych sympati i dla niego i d la Kuby, ale tepen ych py ta dotyczcych przyszoci. By yte, oczywicie, reakcje negatywne. Mimo bardzo krytycznej oceny pracy przez rodowiskoakademickich socjologw Mills uwaa, e robi dokadnie to, co powinien. Ksika pokazywaa rewolucj kubask widzian oczyma

jej twrcw. Prezentowaa system ideologiczny, na ktrym rewolucja bya oparta, jej osig-

29


29/317

nicia. Apelowaa do Amerykanw o poparcienowej wadzy, sugerowaa, e rewolucja jest

urzeczywistnieniem ideaw bliskich demokratycznie mylcym Amerykanom. Przestrzegaaprzed stosowaniem blokady, przed interwencjzbrojn. Zwracaa uwag na to, e jeli zabraknie poparcia Ameryki, nowe pastwo bdziemusiao zwrci si o pomoc do innych potg,przede wszystkim do Zwizku Radzieckiego.

Mills sta si znowu bardzo popularny. Jesieni telewizja zaproponowaa mu udzia w programie na temat polityki USA wobec Amery

ki aciskiej, nadawanym na cay kraj. Program, planowany jako dyskusja kompetentnychspecjalistw, mia si odby w grudniu. Millsprzygotowywa si bez przerwy. Praca na uniwersytecie staa si dla niego udrk. Do udziau Millsa w programie jednak nie doszo. Wpoprzedzajc go noc dosta ataku serca. Program bez jego udziau okaza si fars. Atakserca, ktry Mills ledwo przey, by ju drugim w cigu kilku lat. Pierwszy by wzgldnie saby, ten niezwykle silny. Po powrocie zeszpitala Mills musia zwolni tempo pracy. Musia zawiesi przygotowywanie wspomnianychdwch ksiek, a take planowanego ogromnego dziea Comparative Sociology. Jednoczeniezaczy si inne kopoty. Columbia Universitybya uczelni pacc bardzo niskie pensje.Mills, ktrego styl ycia wymaga ogromnejiloci pienidzy, y normalnie z zaliczek wydawniczych. Szpital pochon mnstwo pienidzy. Doszo do tego odszkodowanie za szkodymoralne, zasdzone przez sd na korzyuchodcy kubaskiego, ktry poczu si dotknity fragmentem ksiki Suchajcie Jankesi.Lekarze polecili Millsowi ucieczk od problemw, wyjazd z kraju, podre, wycieczki. Sugerowali nawet powtrny wyjazd do ZSRR.Jeden z lekarzy przeczyta w tym czasie o wybitnych osigniciach medycyny radzieckiej

30


30/317

w dziedzinie leczenia chorb serca i proponowa zapoznanie si z nimi.

Pocztkowo Mills odmawia. Rozpocz pra

c nad kolejn ksik, The Marxists, wymagajc powanych studiw, ktrych w tym zakresie dotd nie prowadzi. Plany amerykaskiej inwazji na Kub, coraz silniejsze atakize strony byych przyjaci za obie ostatnieksiki powodoway jednak, e coraz bliszysi stawa blokowi wschodniemu". W kocuzdecydowa si wyjecha. W kwietniu 1961 r.wyruszy wraz z on Yaroslav, crk Katie,malutkim synkiem oraz z Saulem Landau'em.

Samolotem polecieli do Londynu, tam kupilicampingowy mikrobus Volkswagen i udali sido Moskwy. Jechali od campingu do campingu, a pierwszy duszy postj zrobili dopierow Alpach szwajcarskich. Tam, w starym zamku, zatrzymali si na miesic. Mills trzy razyprzerabia ksik The Marxists. Gdy wreszcie j skoczy i wysa do wydawcy, ruszyli dalej.Mills przeywa w tym czasie gwnie amerykask inwazj na Kub.

W czerwcu 1961 r. znaleli si w Paryu.Spotkali si tam z Jean Paul Sartre'm i Simone de Beauvoir. Dyskutowano gwnie problemy rewolucji kubaskiej i amerykaskiej polityki wobec Kuby oraz innych krajw Ameryki aciskiej. W tej drugiej sprawie bylizgodni, w pierwszej nie. Mills by optymist.Sdzi, e uda si utrzyma i rozwin demokracj oraz podmiotowo caego spoeczestwa kubaskiego. Francuscy gospodarze kadli

nacisk na to, e ekonomiczna i polityczna sytuacja Kuby wymaga bdzie niemal na pewno jej zwizania si ze Zwizkiem Radzieckimi jego sojusznikami oraz spowoduje biurokra-tyzacj i hierarchizacj spoeczestwa. Z Parya Mills powrci do Szwajcarii, gdzie podjprac nad zaczt wczeniej ksik Tovarisch,a take nad zamierzon ksik o Nowej Le-

31


31/317

wicy. Trzeba byo jednak jecha do ZwizkuRadzieckiego.

Przejedano oczywicie przez Polsk. W

Warszawie Mills po raz kolejny spotka si zeznajomymi socjologami. Polska jako kraj niezrobia jednak na nim najlepszego wraenia.Do tego jeszcze odezway si ble. Zaraz poprzyjedzie do ZSRR zacz szuka odpowiednich lekarzy. Bezskutecznie.

Postawa Millsa wobec Zwizku Radzieckiego w okresie przywdztwa Nikity Chruszczo-wa bya bardzo zoona. Z jednej strony niemia argumentw przeciw optymistycznym te

zom Landau'a, e mimo bdw i waha socjalistyczny kraj musi stworzy nowy, wspaniay typ czowieka. Potwierdza, e Rosjaniezamierzaj faktycznie tego czowieka stworzy.Ale by sceptyczny. Rosjan uwaa za ludziprowincji, nie mg sobie nawet wyobraziewentualnego duszego mieszkania w ZSRR.Spoeczestwa komunistycznego wcale nieuwaa za swj idea. By jednak pod wraeniem tego, co mu pokazywano: tego, e wielu

intelektualistw, robotnikw, chopw, studentw mwio stale o swej chci zbudowania komunizmu. Zwraca te jednak uwag na to, erosyjscy intelektualici wcale nie znaj wiata". Przyjmuj wulgarn wersj marksizmu". Nie czytaj Freuda, nie czytaj Trockiego. Nie maj dokadnej wiedzy o swej wasnejrewolucji. Lot Titowa w kosmos nie zrobi nanim najmniejszego wraenia. Ale by pod wraeniem ochotniczej milicji regulujcej ruch,

braku konduktorw w autobusach, waniewwczas ogoszonej obietnicy kierownictwapartii, e chleb i transport publiczny bd bezpatne. Podobay mu si dobrowolne wyjazdykomsomolcw na wakacje na Syberi, aby tamkarczowa lasy. Uwaa to wszystko za pocztki realizacji idei obumierania pastwa.

Mills notowa wszystkie spostrzeenia, gdy

32


32/317

potrzebne byy mu do ksiki. Wszystko kwe

stionowa, chcia, aby mu wszystko wyjaniano. Czsto wprowadza swych gospodarzy wzakopotanie. Gdyby nie znali jego ksiek czynie syszeli o nich, mogliby myle o nim jakoo reakcjonicie. Ale on chcia tylko wydobyz nich ukryte postawy.

Mills wraz z on, zgodnie z planem, wyjechali. Nie wyleczyli go radzieccy lekarze. Spoeczestwo radzieckie w rwnej mierze zainspirowao go, jak i przygnbio.

Z ZSRR Millsowie odpynli statkiem doAnglii. Nie mieli ju wiele pienidzy, ale udao im si dosta honorarium za rosyjskie wydania Elity wadzy i zgod na kupienie biletw za ruble.

Mills planowa pozostanie w Anglii przez kilka lat. artowa, e Ameryka jest wspaniaym krajem na wakacje, e by moe pojedzie tam wkrtce, nawet na kilka tygodni.Sprbowa urzdzi si w Londynie. Wkrtce,

jeszcze latem, nowo utworzony University ofSussex w Brighton zaoferowa mu stanowiskoszefa wydziau socjologii, bez obowizku uczenia. Mgby wreszcie w peni powici si pisaniu zaplanowanych ksiek. ona, ktra zdawaa sobie spraw z tego, jakie napicia czekaj na nich w Stanach, namawiaa go gorcodo przyjcia propozycji. Ju prawie si zgodzi. Ale w Anglii, o ktrej mawia, e jest jedynym krajem, w ktrym mona swobodniey (przy innych okazjach mwi tak o Niemczech Zachodnich), nie mg wytrzyma. Byprzygnbiony. Nie pracowa. Czyta kryminay, jad i duo pi. Wreszcie mg dostawa regularnie The New York Times". Zacz, jakzwykle w Ameryce, czyta go stale. Ale wieci go przeraay. Czyta o nowych napiciachmidzy Ameryk a Kub, o wysaniu piechotymorskiej do poudniowo-wschodniej Azji.Wstydzi si, e jest Amerykaninem, e jego

3 Mills 33


33/317

prezydentem jest John F. Kennedy. Ale jakosocjolog uwaa, e jego obowizkiem jest

prbowa zbawia wiat. Cho zawsze twierdzi,e nienawidzi Ameryki i wszystkiego, co amerykaskie, cho stara si prawie nigdy nie korzysta z amerykaskich przedmiotw codziennego uytku, by przecie stuprocentowym Amerykaninem. Faktycznie nie mg ypoza swym krajem. Nie mg te nigdzie indziej prbowa zmienia wiata. Wszyscy wiedzieli, e musi wrci do Ameryki, i on samte to wiedzia. Perspektywa ta przeraaa go

i jednoczenie pocigaa.W Anglii Mills przebywa okoo p roku.Wrci znw przez Pary, gdzie ponowniespotka si z J. P. Sartre 'em i S. de Beauvoir.Wynik rozmw by podobny do poprzedniego.Wyjeda wic z Parya rozdarty midzyprzekonaniem, e Suchajcie Jankesi to dobra,uczciwa ksika, a publicznym przyznaniemsi, pierwszy raz w yciu, e popeni ogromny bd w ocenie sytuacji politycznej. We

Francji Mills spotka si te ze swym przyjacielem, Harveyem Swadosem, amerykaskimpisarzem, mieszkajcym wwczas stale nadMorzem rdziemnym.

Z Parya wrci wraz z rodzin do swego,wasnorcznie zbudowanego domu w WestNyack pod Nowym Jorkiem 27 I 1962 r. Przyby zrezygnowany. Stara si jednak pozbiera, wrci do pracy. Przesta pi, przeszedna diet. Wierzy, e uda mu si odzyska

dawne siy. Prbowa pisa ksik o NowejLewicy. Szybko jednak okazao si, e niewyzdrowia. Musia porzuci myl o kontynuowaniu pracy nad ni. Zrobi jeszcze korektyksiki The Marxists, wydanej w tym samymroku. Zmar spokojnie, podczas snu, 20 III1962 r., we wasnym domu, zostawiajc rodzin bez rodkw utrzymania (w chwili miercimia 10 tys. dolarw dugu, za ona musiaa

34


34/317

poyczy od swego ojca pienidze na pochowanie ma), a modych socjologicznych radykaw bez proroka. Zostawi jednak po sobie

jedenacie wydanych ksiek, bardzo wieleartykuw naukowych i publicystycznych. Zostawi te nastpcw, ktrzy podjli jego dzieo.

Kilka ksiek, ktre Mills zacz pisa, nie-bdzie oczywicie wydanych. S to prace: To-varisch: The Cultural Apparatus, studiumo rnych t ypach intelektual istw; praca oNowej Lewicy; zamierzone opus magnum,Comparative Sociology, ksika, ktra miaa

si skada z co najmniej piciu tomw, zawierajcych analiz struktury spoecznej rnyc h krajw. Po mierci Millsa wznawianooczywicie i nadal wznawia si jego ksiki.Niektre artykuy Irving Louis Horowitz wyda ponownie w obszernej antologii pt. Power,Politics and People. Horowitz wyda te pracdoktorsk Millsa, pod zmienio nym jedn ak tytuem: Sociology and Pragmatism. The Higher

Learning in America.

W Polsce wydano trzy ksiki Millsa w nastpujcej kolejnoci: Elita wadzy, Suchajcie Jankesi. Rewolucja kubaska i Biae konierzyki. Amerykaskie klasy rednie.

Na koniec kilka sw o Millsie jako czowieku i jako socjologu. By czowiekiem ekstrawaganckim, lubicym te rzeczy i zachowania,ktre nie cieszyy si uznaniem jego rodowiska zawodowego. Mia bardzo wysokie mniemanie o sobie, swych zdolnociach i moliwo

ciach. Faktycznie nie mia nigdy bardzo bliskich przyjaci. Lubi ludzi obraa i patrzena ich reakcje. Stara si by potrzebny ludziom, ale rozumianym jako caa ludzko,nie jako pojedynczy czowiek. To, co myla,mwi i pisa otwarcie, bez wzgldu na konsekwencje osobiste, inter es na rodo wy " itp.Czu si odpowiedzialny za wszelkie zo, ja-

3* 35


35/317

kie dzieje si na wiecie. W pracy by takisam, jak w yciu osobistym. Nie zna umiaru.Praca, w jego rozumieniu, to przede wszystkimrzemioso. Ceni waciwy projekt, dobr robot, waciwe uytkowanie. Stosowa te ideezarwno budujc dom i uprawiajc farm, jak piszc ksiki. Ksiki i artykuy pokazu

j jego niezaleno w stosunku do rodowiskapracy. Jego niezaleno intelektualna" ograniczona bya tylko tym, e uwaa, i kadapraca socjologiczna musi stara si naladowadziea klasykw socjologii. U tych klasykw(ktrych nie czyta nigdy w oryginale, gdynie zna adnego obcego jzyka) widzia bowiem te cechy mylenia socjologicznego, ktrych nie dostrzega u wspczesnych, a ktresam bardzo ceni. Rola socjologa bya w jego

rozumieniu rol cile polityczn. Nie wizasi jednak nigdy z adnymi grupami politycznymi. Konserwatyci amerykascy uwaali goza rowego", ale i oni zwracali uwag napen niezaleno jego myli.

W cigu ostatnich paru lat ycia Mills bylepiej znany jako socjolog za granic ni wAmeryce, i to mimo niewtpliwego rozgosu.Socjologowie akademiccy w USA traktowaligo jak publicyst socjologicznego, a nie jak

czystego" badacza.


36/317

INTELEKTUALNA GENEZA TWRCZOCI

Mills nie nalea do adnej szkoy naukowej,nie by kontynuatorem adnej konkretnej tradycji socjologicznej. Dziaa samodzielnie.Przedmiot i sposb jego analizy socjologicznejbyy do wyjtkowe w okresie, w ktrymy. Ale przecie zawdzicza wczeniejszejmyli spoecznej bardzo wiele i by tego duguwiadomy. Co wicej, nawizywanie do bogatej tradycji socjologicznej uwaa za konieczne. To wanie w tej tradycji dostrzega takisposb bada spoecznych, ktry jego zdaniem by najbardziej poyteczny. Std tradycji powici wiele uwagi. Napisa duksik o pragmatyzmie. Pod koniec yciapowstaa jego ksika o marksizmie. Dwa lataprzed mierci wyda antologi prac klasykwmyli socjologicznej pt. Images of Man. Wewstpie do tej wanie antologii wyjani swjstosunek do klasycznej tradycji.

Wielcy myliciele jego zdaniem popenili wiele bdw, czsto nie mieli racji. Pozostali jednak wielcy. Jak moliwe jest pogodzenie tych przeciwstawnych charakterystyk?Ot wedug Millsa, tym, co najwaniejszei nieprzemijajce u klasykw myli spoecznej, s ich wielkie idee. Idee te zawieray modele spoeczestwa. Modele s czym innymni konkretne teorie socjologiczne. Modelewskazuj te elementy, ktrym naley powici szczegln uwag, jeli chcemy dobrze

37


37/317

zrozumie spoeczestwo jako cao i jegoposzczeglne cechy. Ukazuj one te cay zakres moliwych stosunkw midzy tymi elementami, stosunkw wanych, gdy nie sone dzieem przypadku. S to cise powizaniamidzy elementami. S to powizania przyczynowe i mona im przypisa okrelone znaczenia. Konkretne powizania midzy elementami wraz z owymi znaczeniami stanowi juteorie danych zjawisk spoecznych. Wartoklasykw socjologii polega wic na konstruowaniu modeli spoeczestwa i wyprowadzaniuz nich teorii. Modele te nie mog by weryfikowane ani falsyfikowane. S to bowiem oglne wizje spoeczestwa i mog si okazaprzydatne lub nieprzydatne, np. pomagaj worientowaniu si w caoci ycia spoecznego.To wanie dlatego (bardziej ni po to, abyuzyska konkretne informacje na temat danego spoeczestwa czy danych teorii) ludzieczytaj Spencera, Marksa, Michelsa.

W pracy i w yciu socjologa pisa Mills

ogromne znaczenie maj fakty. Ale faktynabieraj znaczenia w kontekcie okrelonychidei. Wielkie idee, ktre kieruj prac socjologw, pochodz wci od klasykw myli spoecznej. Siganie do nich jest wic potrzebne,abymy byli wiadomi tego, co stanowi podstaw aktualnej pracy uczonych.

Praca badawcza Millsa nastawiona bya naanaliz struktury spoecznej, w jej powizaniuz losem czowieka, oraz na filozofi nauk spo

ecznych. Interesowa si zatem i spoeczestwem, i sposobem waciwego uprawiania socjologii, rol socjologa w przeksztacaniu spoeczestwa w samowiadom zbiorowo, bdc podmiotem wasnych dziejw. Oparciadla swej wizji szuka w kilku tradycyjnychkoncepcjach socjologicznych i filozoficznych.S to przede wszystkim: amerykaska filozo-

38


38/317

fia pra gma tyczna , socjologia Max a Webera ,socjologia Karla Mannheima oraz marksizm.

Pr ag ma ty zm to dla Millsa wszyscy jegotw rcy i wybi tni przedstawiciele: Charl es S.Peirce , William Jam es, Joh n Dewey orazGeorge Herbert Mead. Ich koncepcje, z ktry-mi zapozna si w modoci, podczas studiwfilozoficznych, miay pocztkowo wielkiwpyw na ca jego wizj nauk spoecznych,potem gwnie na jego psychologi spoeczn,w kocu za w coraz mniejszej mierz e natwrczo, ale nadal w znacznym stopniu na

samo ycie. Pragmatyzm by jednak staymoparciem dla millsowskiej koncepcj i osobowoci i jej rozwoju. Meadowsk koncepcjformowania osobowoci uzupeni pocztkowointerpretacj freudowsk, co pozwolio na peniejsze uwzgldnienie socjologicznego ju po jcia struktury spoecznej w kontekcie psychologicznym. Dla wzmocnienia tego pomostu" midzy osobowoci a spoeczestwemprzydatne okazao si pniej weberowskie po

jcie stosunkw spoecznych". Analiza spoeczestw globalnych jest te oparta na webe-rowskiej koncepcji struktury. Poczy j Millsz zapoyczon od Ka rl a Mannhe ima teorisposobw integracji tej struktury. Do swejanalizy samej socjologii wykorz yst a te Ma nnheima socjologi wiedzy. Wpywy ze stronyMarksa byy pocztkowo bardzo oglne i porednie. Z ca pewnoci za byy dugomniej istotne ni wpywy wspomnianych wyej

badaczy. Mills stara si poczy marksowskideterminizm spoeczny ze sw wasn, od prag-matysw przede wszystkim przejt analizsubiektywnej, wolicjonalnej strony ludzkiegoycia. W pniejszym okresie jego zainteresowania marksizmem byy ywsze.

Idee filozofii p r a g m a t y z m u wyoy w1878 r. Charles S an de rs Pei rce (18391914).By on logikiem i matematykiem i dy w fi-

39


39/317

lozofii do cisoci. Jako kryterium prawdywprowadzi teoretyczn przydatno poj. By

scjentyst, filozofi chcia upodobni do naukeksperymentalnych. Kad nacisk na jednomyli i dziaania: na to, e dziaanie jest elementem poznania. Kada wiedza ma konsekwencje praktyczne i wynika z jakiej dziaanoci. Badajca wiedz epistemologia to teoriaznakw. Nieodcznym jej elementem musiby zasada interpretacji tych znakw. Wiedzamusi mie odniesienie przedmiotowe. Znaki nani si skadajce maj za odniesienie przed

miotowe, gdy daj si przeoy na zesp regu praktycznych. Reguy praktycznego dziaania maj przy tym charakter obiektywny, wynikaj z samego porzdku wiata. Idee Peirce'arozwija William James (18421910), jeden znajbardziej znanych i popularnych filozofwepoki. By psychologiem, nie interesowaa gociso i ad w filozofii, lecz raczej jej bogactwo i indywidualno. Koncepcje Peirce'a takprzeksztaca, aby mieciy si w jego wiatopogldzie. Uwaa, e wszystkie waciwie sprawy s niewytumaczalne, e wolno jest podstaw bytu, rzeczy s pynne, gwn rol wosobowoci peni wola. Kryterium prawdy widzia te w przydatnoci, ale nic teoretycznej,lecz przydatnoci w postpowaniu. Relatywizowa prawd do jednostki i sytuacji, podkrela pluralizm prawd. Idee obu filozofw prze j i rozwija John Dewey (18591952), profesor Uniwersytetu Chicagowskiego, potem Columbia University w Nowym Jorku. Koncepcj sw nazwa instrumentalizmem. Dowiadczenie to wedug niego okrelona relacjamidzy podmiotem a rodowiskiem, relacjaoparta na wzajemnym oddziaywaniu.Dowiadczenie to okrelone dziaanie, nastawione na realizacj praktycznych potrzeb. Poznanie za jest jedn z form ludzkiego dziaania.Zwizek poznania z dowiadczeniem polega na

40


40/317

tym, e mec han izmy myl enia i dziaania siden tyczne. Pozn anie jest, zdaniem Deweya,

nadaw aniem sensu otoczeniu, otaczajcej nasrzeczywistoci. Nieodcznym elementem poznania jest wartociowanie. Ocena jest oczywicie specyficzna to ocena rzeczy jakopewnych celw, ewentualnie rodkw stwierdzenie, do jakiego celu dana rzecz suy. War-tociowanie nie jest czym subiektywnym.Ale te warto nie przys uguje rzeczom wsposb stay. Warto przysuguje im w zwizku z dziaaniem. Rzecz staje si wartociowa,

gdy funkcjonuje jako narzdzi e w realizacjidanego celu. Z naciskiem na wartociowanieDewey czy nacisk na znaczenie jzyka i interakcji. Czwarty z wanych dla Millsa filo-zofw-pragmatystw to George Herbert Mead(18631931). By on kilkadziesit lat wy k adowc psychologii na Uniwersytecie Chicagowskim. Uwaa, zgodnie z koncepcj Deweya,e pods tawowe, swoiste cechy ludzkie poja wiaj si dziki jz ykowi i int erakc ji czy ko

munikacji. Mead kad te silny nacisk na znaczenie symboliki, a take na ksztatowanie siinstytucji spoecznych, nadajcych ramy procesowi komunikowania si. Analizowa wnikliwie rozwj osobowoci. Twierdzi, e ma onagenez spoeczn, gdy kszt a tuj e j dialog,a potem nastpuj e prz yjmowanie rl " spoecznych. W pierwszej fazie jednostka przyjmuj e ko nkr et ne role inny ch ludzi, w drugi ej jej partnerem staje si grupa jako cao. Na

stpuje wwczas uoglnienie postaw innychludzi. Pojawia si uog lniony i nny" . Osobowo skada si z dwch warstw przedmiotowej, spoecznie zde ter minowane j, i podmiotowej, indywidualistycznej, twrczej. Jednostka ksztatuj e si bowiem pod wp y we mrodowiska, ale te aktywnie na to rodowiskowpywa.

W pracy doktorskiej Millsa zawarta jest so-

41


41/317

cjologiczna analiza pr ag ma ty zm u. Zaj si

ta m Peirce' em, Jamesem , Dewe yem i w nie wielkim zakresie Mead em. Najwicej miejscapowici Deweyowi. W peni akcep towapeirce'owska koncepcj elity technic zno-int e-lekt ualn ej, ktre j zadaniem byo wtpi, kr ytykow a, ale te utwier dza wierzenia. StdMills zrobi zreszt krok dalej. Dokona socjologicznej analizy warunkw tego, kiedy i jakwierzenia s utwierdzane, kiedy wtpliwocis instytucjonalizowane, kiedy krytycyzm jest

tolerowany. U Jamesa zafascynowaa go najbardziej heroiczna" koncepcja osobowoci,a tak e kwe sti a przek ad u" filozofii pr ag ma tycznej na osobisty styl ycia. Nawizywa dodeweyowskiej koncepcji nierozcznoci poznania i wartociowania. Mead interesowa gogwnie ze wzg ldu na koncepcj osobowocii jej rozwoju, spoecznego okrelania zachowania ludzkiego.

Pragmatyzm Millsa widoczny jest ju w je

go najwczeniej drukowanych pracach. Pierwszy jego artyku, Language, Logic and Culture(1939) jest jakby przegldem doniosych socjologicznie tez pra gma tyst w, gwnie Peirce'a ,Meada i Deweya, na te ma t jzyka i ku lt ur y. Wartykule z nastpnego roku, The Language and

Ideas in Ancient China,przeprowadza w kategoriach pragmatystycznych zaoe o jednocidziaania i my leni a porwnanie midzy istotnau ki chiskiej i nau ki euro-a mer yka ski ej. Na

tej podstawie prbuje wyjani fakt, dlaczegow jednej z tych kultur rozwina si cywilizacja techniczna, a w drug iej to zjawisko nie na stpio. W innym artykule z tego roku, Methodological Consequences of the Sociology ofKnowledge, uzasadnia socjologi wiedzy wykorzystujc argumentacj wzit od Peirce'ai Deweya. Ostatni rozdzia ksiki The New

Men of Power, pt. The Power and Intellect", jest znw wyranym apelem o jedno wadzy

42


42/317

i dziaania z rozumem. Deweyowski wtekwraca i w Biaych konierzykach, gdzie autorzarzuca intelektualistom, e nie chc wykorzystywa swego rozumu do wprowadzania post

powych zmian spoecznych. Ksika Characterand Social Structure w swej czci psychospoecznej i czci powiconej symbolom oparta jest na pragmatyzmie (i freudyzmie). W Eliciewadzy nie ma wzmianek o pragmatyzmie, aleopinie i koncepcje, ktre s powtrzeniem staryc h pogldw o wyksz taco nej publicznocii roli intelek tualist w, stanowi niewtpliwienawizanie do niego.

Ten sam motyw widoczny jest w The Socio

logical Imagination. Dochodzi do niego jeszczesilny naci sk na spoeczn biografi", bdcczci przeywanego kontekstu spoecznego";analiza tego, w jak i sposb najwanie jsze cechy czowieka tworzone s przez stosunki spoeczne. Warstwa psychologii spoecznej ksztatowana jest wic w tej pracy przez pra gmatyzm, a warstwa socjologiczno-polityczna przez tradycj weberowsk i marksowsk.

Zainteresowanie Millsa socjologi W e b e r a

datuje si od czasu przybycia do Madisoni spotkania z Hansem H. Gerthem. Nie byoto zainteresowanie tego samego typu, co pragmatyzmem. Mills bardzo lubi czyta Webera,ale czyta przede wszystkim jego prace strictesocjologiczne i socjologiczno-historyczne.

Max Weber (18641920) by profesoremuniwersytetw w Heidelbergu i kilku innychmias tach niemieckich. Zajmowa si histori,ekonomi, prawem i socjologi. W swej boga

tej twrczoci naukowej nawizywa do histo-ryzmu niemieckiego (w pracach historycznychi metodologicznych), do neokantyzmu (w swejfilozofii nauk spoecznych) i do marksizmu(przy analizie struktury spoecznej i metodologii historii). Dla socjologii wane s trzydziedziny jego rozwaa. Jedn z nich jest me-

43


43/317

todologia. Gosi on tu pogld, e nauk i spoeczne, zajmujce si prob lematy k ku lt ur y,musz zajmowa si te war toc iami. Kadyfakt spoeczny nabiera znaczenia w jakim

kontekcie ku lt uro wy m, a wic wartociujcym. Nauki spoeczne nie formuuj jed naksdw wartociujcych, lecz tylko cise sdyprzyczynowe. Dochodz do nich posugujc sinarzdziem poznawczym, nazywanym przezWebera typem idealnym". Jest to instrumentheurystyczny, w pewnym sensie utopia, ktrapowstaje poprzez specyficzne uporzdkowanieamorficznej rzeczywistoci. Nastpuje onoprzez jednostronne spotgowanie pewnych

cech rzeczywistoci, szczeglnie ist otnychz punktu widzenia danego badacza. Tak skonstruowana utopia ma mu pomc wyjanistruktur, przyczynowe uwarunkowania i kulturowe znaczenie danego zjawiska spoecznego.

Drugim elementem weberowskiej socjologii,na ktry tu chciaem zwrci uwag, jest jejredukcjonizm. Dla Webera podstawowym elementem spoeczestwa s dziaania ludzkie,dziaania jednostki. Dlatego te najwaniejsz

spraw w socjologii jest rozumienie tych dziaa. Ale, co rwnie istotne, wszelkie zbiorowoci ludzkie, nawet instytucje, mona zredukowa, poprzez stosunki spoeczne, do dziaa jednos tek. S ich zoonymi syst emami. Zro zumienie tych zbiorowoci i instytucji wymaga zrozumienia dziaania poszczeglnych jednos tek na nie si skadajcych. Trzecim wa nym elementem jest weberowska makrosocjo-logia. Jest to socjologia historyczna. CelemWebera byo zrozumienie konkretnych procesw historycz nych. Nie formuowa on adnych uniwersalnych schematw. Mona nawetsdzi, e niez wykle bogate studia hist oryc zno-socjologiczne Webera miay na celu wyjanienie fenomenu zachodnioeuropejskiego kapitalizmu. Kapitalizm ten tumaczy inaczej

44


44/317

ni Marks, kad bowiem silniejszy nacisk naznaczenie idei. Istotne jest te zwrcenie uwagi na biu rokrac j, jako zjawisko zwizane

z racjonaln kapital istyczn organizacj spoeczestwa. Makrosocjologia Webera jest tekoncepcj st ru kt ur y spoecznej. Zwraca onuwag na trzy wymiary, w jakich mona ujmowa struktur spoeczn. Jeden, to wymiarekonomiczny. Pooenie ekonomiczne jest tosame z pooeniem klasowym. Drugi, to wymia r prestiu. Prest i decyduje o przy nale noci do stanu. Trzeci, to wymiar polityczny wpywu na aparat wadzy. Konstytuuje onpartie. Tylko wzicie pod uwag tych wszystkich, wzgldnie niezalenych wymiarw, dajenam wiedz o spoeczestwie. Wreszcie, istotna jest Webera koncepcja uprawomocnieniapanowania . Uwaa on, e moliwe jest onopoprzez osobist charyzm, tradycj i systemprawny.

Mills nawizywa do prawie wszystkichistotnych warstw socjologicznej twrczociWebe ra. Poza wy daniem jego esejw wy ko

rzystywa w swych pracach jego dorobek.W podzikowaniu, koczcym Biae konierzyki, pisze: Uyta w tej ksice terminologia, a zatem take w p ewne j mie rze oglnaperspektywa caej pracy pochodzi od Maxa Webera. Takie pojcia, jak klasa, zawd, status,wadza, autorytet, manipulacja, biurokracja,zawd wo lny czy inteligencki, s w zasadziezaczerpnite od tego autora" 1.

W wydanej wkrtce potem ksice Character and Social Structure autorzy rwnieczerpi penymi garciami z dorobku Webera.Mona by powiedzie, e caa cz odnoszcasi do struktury spoecznej oparta jest na socjologii weberowskiej. Do niemieckiego klasyka nawizuj wic przy analizie motyww,

1 C. W. Mills: Biae konierzyki, Warszawa 1965, s. 564.

45


45/317

analizie religii, biurokrac ji, ty pw narodw,

typ w kapitali zmu, porzdku ekonomicznego,powstania i rozwoju kapitalizmu, typw uprawomocnienia panowania, wreszcie wym iar wstruktury spoecznej. Wprowadzaj oni czterywy mi ar y stratyfikacji, w caoci opar te nakoncepcji weberowskiej. Te cztery wymiaryto: zawd, klasa, st atus i wadza. Prz ez z a-w d roz umiemy zbir czynnoci w yk on yw anych mniej lub bardziej regularnie i bdcychgwnym rdem utrzym ania. Sytuacja k l a sowa, w jej najprostszym, obiektywnym sensie, odnosi si do wysokoci i rda (wasnolub praca) dochodu, na ty le, na ile wp y wa to naszanse otrzymywania przez ludzi innych przydatnych wartoci . S t a t u s obejmuje skuteczn realizacj pretensji do prestiu; odnosi sion do rozkadu szacunku w spoeczestwie.W a d z a odnosi si do urzeczywistniania czy

jej woli, nawet wwczas, gdy napotyka onaopr ze strony innych" 2. Pierwsza z tych kategorii zostaa przez Webera tylko zasygnalizowana, pozostae natomiast s podstaw jegobada strukturalnych. W obu wspomnianychksikach wane jest te wykorzystanie dorobku Webera do analizy czenia indywidualnychdziaa ludzkich, poprzez stosunki spoeczne,ze str uktur w jej wym iar ze makrospoecz-nym. Weber wykorzystywany jest te do re-interpretacji kategorii zaczerpnitych odGeorge'a Her ber ta Meada. W inte rpre tacj iMillsa pragmatyczne koncepcje spoeczestwa

przedstawiaj je jako amorficzne i kad zbytmay nacisk na instytucjonalny charakterstruktury. Nie jest to zarzut specjalnie trafny w stosunku do Meada, istotne jest jednakto, e nacisk na rol instytucji pochodzi u Char-lesa Millsa od Webera.

2 H. Gerth, C. W. Mills: Character and Social Structure. The Psychology of Social Institutions, London1953, s. 307.

46


46/317

W Elicie wadzy nie spotykamy wanychwzmianek o Weberze, podejcie Millsa w odniesieniu do struktury spoecznej jest tuzreszt syntetyczne, podczas gdy u nie mie ckiego klasyka jest analityczne.

Nawizania do Webera s natomiast licznew przedostatniej naukowej ksice Milisa, TheSociological Imagination. Mamy tu do czynienia z wykorzystaniem prawie wszystkichwspomnianych warstw dorobku klasyka. Millskad wic nacisk na to, e problematyka naukspoecznych to fakty kulturowe, dobr zagad

nie uwarunkowany jest wic systemem wartoci badacza. Odchodzi od litery pism Webera, gdy twierdzi za pragmatystami ebadanie i publikowanie wynikw samo w sobie jest faktem spoecznym, ma znaczeniekulturowe i polityczne, wpywa na formuowanie sdw wartociujcych. Posugiwa sikoncepcj typw idealnych, co jednak nie jestwykorzystaniem zalece Webera, lecz normalnym, jak sam niemiecki uczony stwierdza, spo

sobem pracy badaczy spoecznych. Szuka cisego zwizku midzy prob lematyk ma kr o-strukturaln a dziaaniami indywidualnychmczyzn i kobiet, co jest w rwnym stopniunawizaniem do Webera, co do pragmatystw.Odrzuca potrzeb formuowania uniwersalnych schematw strukturalnych, wskazywana konieczno odrbnych analiz kadego etapu rozwoju powiza midzy rnymi instytucjami spoecznymi (nacisk na to samo jest

silny i w Elicie wadzy). Nawizywa do we-berowskiego sposobu rozumienia klas, zapoznanego przez abs trakcy jnych empi rystw",do Webera interpretacji empirycznoci, zawartej w jego studiach socjologiczno-historycz-nych.

Trzecim wanym rdem socjologii millso-wskie j jes t twrczo Kar la M a n n h e i ma (18931947). Mannheim studiowa u neo-

47


47/317

kantysty Heinricha Rickerta oraz u klasykasocjologii formalnej, Georga Simmla. Pozostawa te pod pewnym wpywem Maxa We

bera i marksizmu. Przez pewien czas wykada na Uniwersytecie Frankfurckim, wsppracowa te luno z Instytutem Bada Spoecznych. Pniej, na emigracji, by profesorem London School of Economics. Tu przedmierci zosta dyrektorem UNESCO.

Wpyw Mannheima na nauki spoeczne toprzede wszystkim jego socjologia wiedzy,a poza tym socjologia planowej rekonstrukcjispoeczestwa. Socjologia wiedzy Mannheima

wyoona zostaa w ksice Ideologie und Utopie (1929, przekad angielski 1936). Byaona krytycznym rozwiniciem idei KarolaMarksa. Autor rozwaa problemy teoriopo-znawcze, koncentrowa si jednak przedewszystkim na spoecznym funkcjonowaniuidei. Analizowa on klasowe i pozaklasoweuwarunkowania ludzkiego mylenia, w szczeglnoci fakt, i wszelka wiedza jest procesemgrupowym i produktem wspdziaania. Roz

wijanie wiedzy w ramach grup, w powizaniuz dowiadczeniami grupowymi, powoduje, inie wszystkie moliwe aspekty wiata mogby dostrzeone przez badacza. Zauwaa sigwnie te aspekty, ktre maj jakie znaczenie dla funkcjonowania grupy w jej spoecznym otoczeniu. Taka koncepcja oznaczaa, eograniczenia w poznaniu trzeba przypisywawszystkim nie tylko przeciwnikom, alei sobie samemu. Dlatego te nie mona s

dzi, e na przykad proletariat jest poznawczo uprzywilejowany. Koncepcja Mannheimadoprowadzia do ujawnienia bardzo interesu jcych moliwoci badania myli spoecznej,ale te do relatywizmu poznawczego. Tegodrugiego autor chcia unikn. Musia wicwrci do skrytykowanej przez siebie samegokoncepcji grupy uprzywilejowanej pod wzgl-

48


48/317

dem poznawczym. Tak grup znalaz w niezalenych intelek tualist ach". Jego zdaniem,

jest to grupa genetycznie niejednorodna. Nie jest zwizana z adn klas czy warstw, zajmuje ona ponadklasow pozycj. Dziki temumoe patrze bezstronnie i tworzy nie uwarunkowan spoecznie wiedz.

Socjologia planowej rek ons tru kcj i zawart a jest w ksice Czowiek i spoeczestwo w dobie przebudowy (1940, wyd. pol. 1974). Dawniej wycznie akademicki" autor staje si tusocjologiem zaangaowanym w walk z faszyzmem i innego typu totalitaryzmami, ich uwarunkowaniami i konsekwencjami. Mannheimowi chodzio c uchronienie podstawowychwartoci liberalizmu w spoeczestwie,w ktrym elity przestaj peni kontrol nad spoeczestwem i w ktrymdo gosu dochodz masy. Trzy trendyhistoryczne, kt re wedug niego t rzeba u-wzgldni przy planowaniu dla wolnoci", toprzejcie od spoeczestwa typu laissez faire"do spoeczestwa planowanego, przejcie od demokracji elity do demokracji mas oraz przeksztacenie makrospoecznych socjotechnik,typw kontro li spoecznej i sposobw powiza midzy rnymi instytucjami. W tymkontekcie Mannheim analizowa wiele problemw isto tnych zarwno z teoretycznego,

jak i praktycznego punktu widzenia. Zwrmyuwag na kilka. Pierwszym jest podkrelaniepotrzeby badania prawidowoci charakteryzu jcych poszczeglne okresy spoeczno-histo -

ryczne, czyli konstruowanie principia media".Drugim jest kryt yk a marksizm u, zwaszczaza pooony w nim nacisk na podstawowy wkapitalizmie konflikt midzy buruazj a proletariatem. Trzeci, to akcentowanie koniecznoci przeksztacenia czowieka, aby jego i nowe warunki spoeczne wzajemnie do siebie dopasowa. Czwarty, to analiza wojny, pokoju

4 Mills 49


49/317

oraz warunkw, w jakich si one pojawiaj.Pity, to uznanie wiodcej roli inteligencji wplanowych przemianach wiata.

Od pocztku swej dziaalnoci badawczejMills interesowa si socjologi wiedzy. Jegopraca doktorska jest wanym, ale nie jedynym, dzieem z tego zakresu. Podczas studiwdoktoranckich w Madison Mills opublikowakilka interesujcych artykuw z tej dziedziny,na przykad: Methodological Consequences ofthe Sociology of Knowledge (1940) i The Pro

fessional Ideology of Social Pathologists (1943).Ten drugi, najbardziej znany tekst, znajdujesi w zamieszczonym na kocu tej ksikiwyborze. Do problemu socjologii wiedzy wraca Mills potem zarwno w artykuach, naprzykad The Contribution of Sociology to Studies of Industrial Relations (1948) czy TheCultural Apparatus (1959), jak i w prawiewszystkich ksikach.

Wspominaem ju kilkakrotnie o nacisku, jaki za Mannheimem i pragmatystami kad Mills na specyficzn rol inteligencji,a w szczeglnoci badaczy spoecznych, w prbach moliwie najpeniejszego zrozumieniai wyjanienia wiata, a potem przeprowadzenia go w kierunku realizacji spoeczestwawolnoci i rozumu. Ale Mills zdawa sobie dobrze spraw z ograniczonych moliwoci inteligencji. W kocu by sceptyczny co do jejgotowoci wyprowadzenia wiata z nadchodzcej katastrofy. Skaniay go do tego midzy innymi argumenty zaczerpnite z socjologii wiedzy. Zwraca uwag na znaczenierodowiska, w ktrym wychowywali si badacze spoeczni, dla ich koncepcji teoretycznych: Komentatorzy i analitycy na uniwersytetach i poza ich obrbem skupiaj [...] swuwag na rodkowych szczeblach wadzy i nazagadnieniu rwnowagi na tych szczeblach.S one im najblisze, poniewa sami przewa-

50


50/317

nie pochodz z klas rednich" 3. Zwraca uwa

g na krgi, do ktrych staraj si wej socjologowie i ktre staj si dla nich ukademodniesienia. Byy to za krgi biznesu i wadzy. Pokazywa, e gwn wartoci jest dlanich kariera uniwersytecka, a nie jakoi spoeczna istotno bada. Kariera uniwersytecka zaley za rwnie w duej mierze odpowiza z zamonymi firmami. Tego t yp ucharakterystyki znajdujemy nie tylko w artykuach z lat czterdziestych, ale i w ksiceThe Sociological Imagination. W latach pidziesitych Mills nie zajmowa si ju jednaksystematycznie socjologi wiedzy.

W tym samym roku, w ktrym ukazaa siwspominana ju ksika Mannheima Czowieki spoeczestwo..., Mills opublikowa doobszern jej recenzj w American Sociological Review". Od tej pory do treci tej ksiki nawizywa bardzo czsto. W Biaych konierzykach caa wizja spoeczestwa mas, nie

bezpieczestw z nimi zwizanych, nadziei naodrodzenie star ych wartoci w no wych wa runkach, jest nawizaniem do niepokojwi nadziei Mannheima. Mills odwoywa si doniego bezporednio w swej interpretacji faktu, i w Stanach Zjednoczonych nie istniejekonflikt i antagonizm klasowy. Odwoywasi rwnie do jego pogldw na temat wpywu rnych systemw wadzy na osobowoczowieka.

W pracy Character and Social Structureautorzy te wykorzystuj dorobek Mannheima. Nawizuj do pracy Freedom, Power and Democratic Planning (New York 1950) tegoklasyka przy uwagach o systemach total itar nych. Najistotniejsze jest jednak wykorzystanie Mann heim a koncepcji rnych historyc znych typw czenia instytucji spoecznych

3 C. W. Mills: Elita wadzy, Warszawa 1961, s. 322.

4*51


51/317

analizy rnych sposobw integracji". Mamytu do czynienia z bezporednim nawizaniemdo mannheimowskiej koncepcji principia me

dia" (zapoyczonej z kolei od Johna StuartaMilla). Przez s t r u k t u r rozumiemy tusposoby integracji, przy pomocy ktrych rne rodowiska powizane s ze sob tak, eprezentuj, z jednej strony, szerszy kontekst,a z drugiej dynamik ycia spoecznego. Tesposoby integracji mog by wyraone jakoprincipia media, jako zasady rednie,umoliwiajce nam poczenie tego, co mona z a o b s e r w o w a w rnych rodowi

skach, ale co wywoane jest przez zmianystrukturalne, w porzdki instytucjonalne [...]Znalelimy cztery zasady zmiany strukturalnej, przydatne dla zrozumienia integracji spoeczestwa" 4. Typologia wprowadzona wksice Character and Social Structure pojawia si te w The Sociological Imagination.

I wczeniej jednak, w Elicie wadzy, pojawiaj si wtki mannheimowskie". Samaproblematyka elity i mas ma przecie due

znaczenie w Czowieku i spoeczestwie... Millsstawia tu te, cho w nieco inny sposb,problem strukturalnych prawidowoci redniego poziomu abstrakcji. Nawizuje do Mannheima analizy myli konserwatywnej. I wreszcie, w The Sociological Imagination wtkwtych pojawia si wiele. Wspominaem o sposobach integracji. Spotykamy tu te bezporednie nawizanie do koncepcji principiamedia", podobne jak u Mannheima i pragma-tystw analizy wzajemnych zalenoci midzydemokratyczn struktur spoeczn a typemczowieka, ktry jest jej warunkiem i konsekwencj. We wszystkich trzech ostatnichpracach Millsa spotykamy poza tym podobny w pewnym zakresie sposb analizy pro-

* H. Gerth, C. W. Mills: Character and Social Structure, wyd. cyt., s. 354355.

52


52/317

blemw wojny i pokoju, wiar w to, e inteligencja moe speni sw historyczn misj"

i jednoczenie obaw, e zrobi tego nie zdoa. Koncepcja trzech rl politycznych, jakiemoe odegra badacz spoeczny, pochodzirwnie w pewnej mierze od Mannheima.

Wszystkie trzy wspomniane dotd rdatwrczoci C. Wrighta Millsa byy w pewnymsensie rdami bezporednimi. Nauki w Teksasie pobiera od uczniw pragmatystw, nalecych zreszt do wspczesnej mu klasykifilozoficznej. Webera uczy si od Gertha,

uwaajcego si za jego kontynuatora. Mannheim tworzy jeszcze w czasie aktywnego ycia naukowego Millsa, by zreszt bezporednim nauczycielem Gertha. Inaczej sprawawygldaa z koniecznoci z Karolem Marksem.

Karol M a r k s (18181883) by kontynuatorem lewicowej szkoy heglizmu, ale te klasycznej ekonomii politycznej, filozoficzneji politycznej myli owieceniowej, wreszciepolitycznej myli socjalistycznej i komuni

stycznej. Nigdy nie by profesorem uniwersytetu. By rewolucjonist i prywatnym uczonym. Podsumowywanie dorobku Marksa (podobnie oczywicie jak i poprzednio omwionych uczonych) w kilkunastu zdaniach jesttak samo ryzykowne, jak podsumowanie dokonane przez Millsa w ksice The Marxists.Liczc si z tym, chciabym zwrci uwagtylko na kilka wanych moim zdaniem warstw socjologicznej twrczoci tego uczone

go. Pierwsza to antropologia filozoficzna i ledwo zarysowana wizja komunistycznego spoeczestwa przyszoci. Marks charakteryzowadwa przeciwstawne typy czowieka: czowiekawyalienowanego i czowieka wyemancypowanego. Ten pierwszy pozbawiony jest przezstruktur ekonomiczno-polityczn kontrolinad produktem swej pracy, nad procesem pracy, a take nad wasnym dziaaniem. Alienacja

53


53/317

podtrzymywana jest przez prywatn wasnorodkw produkcji i sama t wasno wzma

cnia. Drugi typ czowieka jest faktycznympodmiotem wasnych dziaa, kontroluje proces wasnej pracy i losy jej produktu. Realizacja tych cech moliwa jest w spoeczestwiekomunistycznym, charakteryzowanym gwnieprzez rzeczywiste" uspoecznienie rodkwprodukcji. Idea tego spoeczestwa nie zostaw peni wyeksplikowany. Marks traktowa jewanie jako idea, ale widzia te w procesachkapitalistycznej akumulacji przesanki jego

realizacji, zwaszcza w krajach wysoko rozwinitych.Przesanki te wyprowadzone s te zreszt

z marksowskiej oglnej historiozofii. Jegozdaniem, antropologiczn cech czowieka jeststay rozwj potrzeb. Zaspokojenie jednychpotrzeb wywouje potrzeby nowe, dla zaspokojenia ktrych potrzebne s nowe narzdzia.Postpujcy wic z koniecznoci rozwj siwytwrczych sprawia, e niezbdne s zmiany

spoecznych warunkw produkcji, szczeglnieza charakteru wasnoci. Stare stosunki produkcji (gwnie wasnoci) popadaj bowiemw sprzeczno z nowymi ju siami wytwrczymi. Przeksztacone stosunki produkcji steraz w stanie sprzecznoci ze starymi instytucjami polityczno-prawnymi i formami wiadomoci spoecznej. Konieczna jest wic ichzmiana. Ten rozwj poprzez pojawienie sisprzecznoci i ich przezwycianie mia bycharakterystyczny dla wszelkich dotychczasowych epok formacji spoeczno-ekonomicz-nych. Ostatni formacj, w ktrej te prawidowoci o charakterze przyrodniczym, gdytraktujcym czowieka jako tylko przedmiot,a nie podmiot dziejw, obowizuj, jest kapitalizm. Na nim koczy si prehistoria spoeczestw ludzkich. Po nim zaczyna si waciwa

54


54/317

historia ludzka, histor ia spoeczestw bdcych podmiotami swych wasnych dziaa.

Kolejn wars tw socjologicznej koncepcji

Marksa bya analiza spoeczestw klasowych.Zmienne stosunki wasnoci to stosunki midzy grupami spoecznymi: klasami wacicielirodkw produkcji i klasami ich pozbawionymi, pracujcymi za pomoc obcych rodkwi wzbogacajcymi wacicieli. Wasno wy znacza podstawow sprzeczno w spoeczestwach klasowych i powoduje w konsekwencjikonflikty midzy klasami. Konflikty te s naturalnym i staym zjawiskiem w tych spoe

czestwach. Ich uwieczeniem w kadej epoce jest rewolucja obalenie starego porzdku panowania klasowego. Do gosu dochodzi,wykorzystujc do tego celu lud, nowa panu

jca klasa wacicieli. Postp mierzony jesttylko rozwojem techniki, iloci wyprodukowa nych dbr i formalnej wolnoci. Ostatnitego typu sprzecznoci jest sprzeczno stosunkw kapitalistycznych.

Analiza kapit alizm u bya gw nym p rze d

miotem zainteresowa Marksa. Ustrj ten powoduje postpujc polaryzac j spoeczestwa na klas wacicieli i klas wywaszczonych. Klasy i warstwy porednie zanikaj.Nastpuje uboenie biednych i bogacenie sibogatych. Konflikt staje si wic gwatowny,a wywoana przez jego uwieczenie spodziewan rewolucj zmiana bdzie ra dy kalna. Obalony zostanie nie tylko dany systemklasowy, ale i system panowania klasowego ja

ko taki. Nastpuje wyzwolenie i upodmiotowienie proletariatu, a wraz z nim caego spoeczestwa. Dzieje toczy si bd dalej, ale bdto ju dzieje zupenie innego typu.

Dla wspomnianej radykalnej zmiany potrzebna jest rewolucja. Wywoaj j zdaniem Marksa przyrodnicze prawidowocirozwoju kapitalistycznego, ale przydatne jest

55


55/317

te przygotowanie si proletariatu do niej. Dla jej przyspieszenia potrzebna jest dziaalnoedukacyjna i organizatorska, prowadzona przezparti robotnicz. Ma ona na celu odrodzenie

stumionej przez stosunki klasowe podmiotowoci proletariatu.Dla socjologii istotne s te metodologiczne

aspekty twrczoci Marksa. Podstawowe znaczenie ma tu jego materializm historyczny, to jest hipoteza o uwarunkowaniu mikrospoecz-nych zjawisk przez stosunki ekonomiczne.Konsekwencj tej hipotezy jest dyrektywa szukania takich wanie uwarunkowa.

Podobnie jak w przypadku twrczoci wspo

mnianych wyej uczonych, rwnie dorobekMarksa wywar istotny wpyw na naukowdziaalno Millsa. Mills podchodzi do Marksatak samo, jak czynili to przed nim Weber iMannheim. Uwaa go za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli klasyki nauk spoecznych i chcia krytycznie rozwija jego pogldy. Krytycznie, to znaczy poprzez przezwycianie dostrzeonych bdw, poprzez wskazywanie, jak wygldaj obecnie trendy zaobser

wowane przez Marksa w XIX w. Jako uczonyz epoki ju minionej, Marks by w pewnymsensie stale obecnym negatywnym wzorem odniesienia. Ale z drugiej strony, Mills podkrelaznaczenie analiz marksowskich dla rozwojunauk spoecznych, dla zrozumienia starego kapitalizmu. Podkrela rang marksowskiegooglnego modelu spoeczestwa, jego wizji spoeczestwa przyszoci, jego antropologii filozoficznej. W pewnej mierze chcia te czy, za

Marksem wanie, analiz istniejcego stanuspoeczestwa z deniem do jego gruntownejprzemiany.

W ksikowym wydaniu pracy doktorskiejMillsa nie spotykamy adnych wzmianek oMarksie. Jednak nawizanie do znaczenia twrczoci Marksa dla dziaa proletariatu znajdu-

56


56/317

jemy ju w artykule A Marx for the Managersz 1942 r., powiconym zaangaowaniu si socjologii w pod trz ymy wan ie stosunkw prz emysowych w Ameryce. Dowiadczenia Millsaz jego wsppracy ze zwizkami zawodowymi,najpeniej opracowane w ksice The New Menoj Power (1948), kazay mu zwtpi w realnomarksowskich nadziei na odegranie przez zawodowe organizacje wiata pracy rewolucyjnej czy choby demokratyzacyjnej roli politycznej. Pogld ten, podobnie jak pogld o braku podstawowego konfliktu midzy proletariatem a kapitaem, utrzymywa Mills do kocaycia. Miao to szczeglne znaczenie przy jegoanalizach nowych klas rednich. Rezultat tychanaliz, ksika Biae konierzyki (1951), wyranie pokazuje caokszta t stosunk u Millsa doMarksa. Ki lkak rotn ie zwraca on uwa g naobecn nieadekwatno koncepcji niemieckiegoteoretyka-rew olucjon isty. Zawsze jedna k wy jania, jakie byy tego przyczyny. Za przykad niech posuy cytat. Idea liberalizmu zosta ukuty na uytek wiata drobnej wasnoci,

wizja marksowska projektuje wiat pracy nie-wyalienowanej. Dzi, gdy praca jest wszdziewyalienowana, a drobna wasno przestaa bygwarancj wolnoci i bezpieczestwa, obie tefilozofie mog charakteryzowa nowoczesnespoeczestwo jedynie negatywnie; adna z nichnie moe uj w swej terminologii nowychdrg rozwoju. Musimy oskara zarwno Johna Stuarta Milla, jak i Karola Marksa o to, edokonali swego dziea przed stu laty. Tego, co

zaszo od tej pory, nie da si adekwatnie opisa jako unicestwienie wiata dziewitnastowiecznego; wok nas zdyy wyrosn zarysy nowego spoeczestwa, zakotwiczonego winstytucjach, ktrych w wieku dziewitnastymnie znano" 5 . Jednak, mimo e kategorie mark-

5 C. W. Mills: Biae konierzyki, wyd. cyt., s. 56.

57


57/317

sowskie okazay si w wielu przypadkach nieadekwatne w stosunku do pniejszej o sto lat

rzeczywistoci kapitalistycznej, caoksztat propozycji Marksa sta si jedn z podstaw, naktrych oparty jest szkielet wspomnianej ksiki. Dlatego te, po oddaniu nalenego hoduperspektywie pochodzcej od Webera, Millsnapisa:

Oczywicie za Weberem stoi Karol Marks,tote, zwaszcza w czasach, gdy jego dzieo jestbd zwulgaryzowane, bd obrzucane botem,nie mog nie podkreli swej generalnej za

lenoci przede wszystkim od jego wczeniejszego dorobku" 6. I faktycznie. Analiza obiektywnej pozycji klasowej i wiadomoci klasowej, zwaszcza za faktu, i brak tej wiadomoci nie oznacza b ra ku klas , pochodzi odMarksa. Podobnie jest z rwnie istotn kwesti, silnym podkreleniem faktu, i nastpujezblianie obiektywnej pozycji klasowej i chara kt er u pracy wielu kategorii pr acownikwnajemnych umysowych i fizycznych. Do

strzegajc ten fakt, stara si Mills wyjaniwane rnice w ich wiadomoci politycznej.Te dwie wspomniane kwestie s zasadnicze dlamillsowskiego problemu biaych konierzykw".

Pod obn y jest stosunek auto rw Character andSocial Structure do dorobku Marksa. Cho faktycznie praca ta w swej warstwie i czci strukturalnej oparta jest raczej na dorobku Webera,pisz oni we wstpie: Bez wzgldu na to, w

jaki sposb podchodzimy do problematyki psychologii spoecznej, nie moemy pozby si myli, e wszystkie wspczesne prace z tej dziedziny nale do jednego z dwch klasycznychnur tw : freudowskiego, od strony str ukt urycharakteru, i marksowskiego, z wczesnym Marksem z lat czterdziestych dziewitnastego wieku

6 Tame, s. 564.

58


58/317

wcznie, od stro ny st ru kt ur y spoec znej "7 .Jeli chodzi o kwestie bardziej szczegowe,

uznanie ich budzi na przykad analiza kapitalizmu jako zjawiska historycznego, zakorzenionego w sferze produkcji, czy podkr elani

Janusz Mucha 1985, C. W. Mills

Documents

Transcript of Janusz Mucha 1985, C. W. Mills