III. OCHRONA PRZYRODY Nature protection

Województwo zachodniopomorskie odznacza się dużym w skali kraju odsetkiem powierzchni zalesio­nych. Łączna powierzchnia lasów w województwie (wg GUS) stanowi 34,4% ogółu powierzchni. Zdecydowanie dominują lasy pozostające we władaniu instytucji publicznych, tj. będące własnością Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych i Parków Narodowych oraz stanowiące własność gmin. Jedynie ok. 1% z całości powierzchni zalesionych pozostaje w rękach prywatnych (rysunek III.1).

Województwo zachodniopomorskie posiada na swoim terenie liczne walory przyrodnicze oraz obsza­ry wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi i kulturowymi. Są one objęte różnymi formami ochrony przyrody. Na terenie województwa znajdują się 2 parki narodowe: Woliński i Drawieński (zlokalizowany na pograniczu trzech sąsiadujących województw) oraz 7 parków krajobrazowych, 83 rezerwaty przyrody oraz obszary chronionego krajobrazu (mapa III.1), co łącznie stanowi 21,3% powierzchni przypadającej na obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (rysunki III.2–III.3).

Rysunek III.1. Udział powierz­chni lasów państwowych i prywatnych w powierz­chni województwa zachod­niopomorskiego w roku 2007 (źródło: GUS)

Rysunek III.2. Udział powierz­chni obszarów o szcze­gólnych walorach przyrod­niczych w całkowitej po­wierzchni województwa za­chodniopomorskiego w ro­ku 2007 (źródło: GUS)

Rysunek III.3. Udział wybra­nych form ochrony przy­rody w powierzchni obsza­rów prawnie chronionych w województwie zachod­niopomorskim w roku 2007 (źródło: GUS)

34,4%

0,5% 65,1%

obszary leśne państwowe

obszary leśne prywatne

obszary niezalesione

21,3%

78,7%

obszary prawnie chronione pozostałe

3,3% 2,2%

24,1%

68,5%

parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu

Na obszarze województwa zachodniopomorskiego występują również obszary ochrony przyrody funkcjonujące w obrębie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Idea ich powstawania ma za zadanie zabezpieczać i chronić najważniejsze siedliska oraz zagrożone i rzadko występujące gatunki roślin i zwierząt na terenie Europy.

Głównymi aktami prawnymi Unii Europejskiej, określającymi zasady wyznaczania i funkcjonowania Eu­ropejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, są: Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwana Habitatową lub Siedliskową oraz Dyrektywa z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków, tak zwana Dyrektywa Ptasia. Na projektowaną sieć Natura 2000 składają się dwa niezależnie wyznaczane i opisywane podsystemy. Pierwszy z nich obejmuje Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) wyselekcjonowane na podsta­wie Dyrektywy Ptasiej, a drugi – Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) wyselekcjonowane na podstawie Dyrektywy Siedliskowej.

Prace nad koncepcją Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w województwie zachodniopomor­skim rozpoczęły się w 2002 roku i polegały na weryfikacji i uzupełnieniu propozycji wyłanianych na szczeblu ogólnopolskim oraz stworzeniu dokumentacji dla tych obszarów.

9RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2006–2007

W ramach sieci Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska w roku 2004 wyodrębniono dziewięć obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO1), któ­rych łączna powierzchnia wyniosła 231 898,4 ha (10% powierzchni województwa) oraz dwa obszary morskie, tj. Zatokę Pomorską i Przybrzeżne Wody Bałtyku. Wskazano również 20 obszarów specjal­nej ochrony siedlisk (SOO) o łącznej powierzchni 200 563,2 ha (9% powierzchni województwa2). Mapa III.1. Lokalizacja parków narodowych, krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobra­

zu w województwie zachodniopomorskim

W proces rozwoju sieci Natura 2000 zaangażowało się również szereg organizacji pozarządowych postulujących włączenie do sieci kolejnych obszarów. W konsekwencji wspólnych działań w roku 2006 przesłano do Komisji Europejskiej propozycje 9 nowych ostoi siedliskowych (SOO) zajmują­cych dalsze 12% obszaru województwa, a w roku 2007 poszerzono listę o kolejnych 12 obszarów (6% powierzchni województwa). Sieć obszarów ptasich (OSO) rozszerzona została rozporządzaniem Mini­stra Środowiska z dnia 5 września 2007 roku3, które wyznacza w granicach województwa zachodnio­pomorskiego 10 nowych obszarów specjalnej ochrony ptaków (powiększono również 7 utworzonych wcześniej obszarów). Po tych zmianach ostoje ptasie objęły ponad 18% powierzchni województwa. W sumie w granicach naszego województwa znajduje się obecnie (stan na rok 2007) 19 obszarów OSO, zajmujących łącznie 28% powierzchni regionu, oraz 41 SOO, zajmujących 27% powierzchni (przy czym

1 Ostoje ptasie (lądowe i morskie) zostały zatwierdzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2313). 2 Źródło: Biuro Konserwatora Przyrody w Szczecinie. 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnejochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179 z 28 września 2007, poz. 1275).

10 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2006–2007

Fotografia III.1. Żubr (źródło: Wojewódz­ki Konserwator Przyrody w Szczecinie)

część ostoi ptasich i siedliskowych stanowią te same obszary). Tym samym województwo zachodnio­pomorskie stało się jednym z najwyżej sklasyfikowanych pod względem liczby i udziału powierzchnio­wego wyznaczonych ostoi ptasich i siedliskowych. Podkreślić należy również fakt, iż proces tworzenia sieci nie jest procesem zamkniętym i należy się spodziewać wyznaczania kolejnych obszarów ochrony w województwie. Lokalizację obecnie istniejących obszarów sieci Natura 2000 prezentuje mapa III.2. Na szczególną uwagę zasługuje rezerwat „Jezioro Świdwie”. Obszar rezerwatu figuruje na liście OSO (Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków) w programie Natura 2000 pod numerem PLB320006, jako osto­ja o powierzchni 7 196,241 ha. Jest to unikalny w skali europejskiej rezerwat ptactwa wodnego i błotnego. Leży na północnym zachodzie województwa zachodniopomorskiego w powiecie polickim, na południowym krańcu Puszczy Wkrzańskiej. Obejmuje jezioro Świdwie i podmokłe tereny wokół niego (bagniska, torfowiska niskie i trzcinowiska). Obiekt ten jest miejscem bytowania ponad 200 ga­tunków ptaków. Głównym celem istnienia rezerwatu jest zabezpieczenie terenów lęgowych żurawia (Grus grus) oraz ostoi innych gatunków ptaków wodno-błotnych. Poza okresem lęgowym rezerwat „Świdwie” pełni też niezmiernie ważną rolę miejsca odpoczynku i żerowania dla ptaków w czasie ich migracji, zimowania oraz pierzowiska. Ze względu na uznane wartości przyrodnicze, różnorodność śro­dowisk oraz bogactwo flory i fauny, obiekt ten 26 maja 1984 r. został wpisany, jako jeden z ośmiu pol­skich rezerwatów, na listę obiektów Konwencji Ramsar obejmującą obszary wodne i podmokłe o mię­dzynarodowym znaczeniu dla ptactwa wodnego.

Wśród osobliwości przyrodniczych województwa za­chodniopomorskiego należy wspomnieć o wolnościowym stadzie żubrów bytującym na terenie Nadleśnictwa Miro­sławiec (RDLP Piła) i Nadleśnictwa Świerczyna (RDLP Szczecinek) oraz na przylegających do kompleksów le­śnych terenach rolnych. Przez przeważającą część roku zwierzęta tworzą jedno duże stado do 20 osobników. Latem żubry rozpraszają się na większym obszarze i wędrują w małych grupach. Nadzór nad stadem sprawu­je Dyrekcja Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego. Również na terenie Wolińskiego Parku Narodowego można oglądać zagrodę pokazową żubrów nizinnych oraz żubrów linii białowiesko-kaukaskiej. Hodowlę zainicjo­wano w lipcu 1976 roku, przewożąc cztery żubry z Borek i Białowieży. Obecnie większość zwierząt żyjąca na tere­

nie żubrowiska urodziła się w wolińskim rezerwacie. W różnych okresach liczba żubrów wahała się od 6 do 12, aktualnie wynosi 7. Zachodniopomorskie lasy to również biotopy lęgowe orła bielika (Haliaeetus albicilla). Ptak ten najliczniej występuje w rejonie Zalewu Szczecińskiego w lasach Wolińskiego Parku Narodowego i w Puszczy Wkrzań ­skiej na Równinie Polickiej. W pobliżu Zalewu Szcze­cińskiego gniazduje około 100 par. Na terenie Woliń ­skiego Parku Narodowego corocznie przystępują do lęgów 3–4 pary. Gniazda użytkowane przez wiele lat stopniowo „rozrastają się”, osiągając wysokość nawet do 4 m i wagę do 1 tony. Przedstawicielem wyjątkowych gatunków flory jest peł­nik europejski (Trollius europeus) z rodziny Ranuncula­cea, objęty ochroną prawną i rzadko występujący na tere­nie Polski. Najwięcej przedstawicieli tego gatunku spo­tkać można na obszarze torfowisk źródliskowych w doli­nie rzeki Chocieli (zlewnia rzeki Parsęty), gdzie pełnik europejski rośnie razem z 430 innymi gatunkami rzad­kich i chronionych roślin naczyniowych.

Fotografia III.2. Kwiat pełnika europej­skiego (źródło: Woje­wódzki Konserwator Przyrody w Szczecinie)

11RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2006–2007

Mapa III.2. Lokalizacja obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim

12 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH 2006–2007