Identyfikacja korzy ści wynikaj ących z realizacji ... fileindukował szereg innych korzy ści...

Identyfikacja korzyści wynikających z realizacji programu rozwoju energetyki jądrowej w Polsce

Identyfikacja korzyści wynikających z realizacji programu rozwoju energetyki jądrowej w Polsce 2

Spis treści

1. Kontekst, cel oraz zakres raportu .......................................................................................3

2. Uzasadnienie konieczności właściwej komunikacji korzyści z programu PEJ....................6

3. Optymalizacja wykorzystania korzyści................................................................................8

4. Korzyści gospodarcze ......................................................................................................10

Poprawa konkurencyjności gospodarki ............................................................................11

Rozwój polskich przedsiębiorstw......................................................................................17

Rozwój regionalny............................................................................................................22

Rozwój sektora badań i rozwoju (B+R).............................................................................24

Rozwój szkolnictwa wyŜszego..........................................................................................26

Przychody budŜetu państwa z tytułu podatków ................................................................30

Ochrona środowiska ........................................................................................................30

5. Korzyści polityczne...........................................................................................................32

Poprawa bezpieczeństwa energetycznego Polski ............................................................33

Budowa wizerunku Polski na arenie międzynarodowej.....................................................34

Budowa pozycji Polski na arenie międzynarodowej..........................................................35

Osiągnięcie jednostkowych korzyści ................................................................................36

Uelastycznienie stanowiska Polski w kwestii redukcji emisji CO2 .....................................36

6. Podsumowanie i wnioski ..................................................................................................37


1. Kontekst, cel oraz zakres raportu

Uruchomienie Programu polskiej energetyki jądrowej jest okazją do wykorzystania

ogromnego potencjału gospodarczego i społecznego Polski, jako duŜego, pręŜnie

rozwijającego się kraju. WdroŜenie energetyki jądrowej jest wyjątkowym

przedsięwzięciem gospodarczym, nie tylko ze względu na konieczne do poniesienia

wysokie nakłady finansowe, ale równieŜ ze względu na znaczący wpływ takiej

inwestycji na całą krajową gospodarkę. (patrzy rys. 1.) Dlatego teŜ kaŜde państwo,

który decyduje się na zainstalowanie w swoim systemie elektroenergetycznym tego

rodzaju źródła energii podejmuje szereg kroków zmierzających do optymalizacji

inwestycji z punktu widzenia całej gospodarki. Określenie celów w tym zakresie oraz

sposobów ich osiągnięcia jest kluczowe dla finalnego sukcesu i zaleŜy w duŜej mierze

od wielkości i ambicji kraju inwestora.

Rys. 1. Piramida wielkości Programu polskiej energetyki jądrowej

Źródło: Opracowanie własne Ernst & Young

W przypadku Polski, jednego z większych krajów Unii Europejskiej, samo

wybudowanie elektrowni przez zagranicznych wykonawców i jej eksploatacja

z wykorzystaniem zagranicznych firm i specjalistów nie jest celem zadowalającym.

Polska posiada bogatą tradycję badań naukowych oraz wykorzystania promieniowania

jonizującego do róŜnych celów. Nasz kraj moŜe się pochwalić dwoma reaktorami

badawczymi, z których jeden jest nadal eksploatowany, a drugi został z powodzeniem

zlikwidowany po zakończeniu okresu planowej eksploatacji. Od lat w Polsce działa

składowisko odpadów promieniotwórczych, w którym składowane są odpady

wyprodukowane na terenie kraju (głównie pochodzące z zastosowań promieniowania

jonizującego w medycynie, przemyśle oraz badaniach naukowych) oraz instalacje do


unieszkodliwiania i kondycjonowania odpadów promieniotwórczych. Nie do pominięcia

są równieŜ osiągnięcia związane z poprzednim programem budowy elektrowni

jądrowych, a takŜe całkiem współczesne doświadczenia polskich firm realizujących

prace przy budowie nowych bloków jądrowych w Europie.

WdroŜenie energetyki jądrowej jest okazją do wykorzystania ogromnego, uśpionego

potencjału polskiej nauki. Jego aktywizacja poprzez zaangaŜowanie w przygotowanie i

realizację poszczególnych działań powinna być jednym z celów Programu polskiej

energetyki jądrowej. Dopiero wtedy, gdy rozwój energetyki jądrowej w Polsce będzie

indukował szereg innych korzyści opisanych poniŜej będzie moŜna mówić o

rzeczywistym i zadowalającym wykorzystaniu potencjału jaki wiąŜe się z tak duŜą i

powaŜną inwestycją.

PowyŜsze fakty są znane w środowisku specjalistów zajmujących się zagadnieniami

ekonomicznymi oraz samą energetyką jądrową. Jednak świadomość społeczna jest

wysoce niezadowalająca w tym zakresie. Społeczeństwo nie jest świadome

jak ogromną dźwignią dla polskiej gospodarki będzie realizacja programu jądrowego

i jak wiele, korzyści, często odległych i wydających się niezwiązanych z energetyką

jądrową będzie się materializować dzięki temu przedsięwzięciu.

Celem niniejszego raportu jest identyfikacja i prezentacja powyŜszych korzyści, tak

aby było moŜliwe późniejsze wykorzystanie raportu w prowadzeniu działań

informacyjnych administracji państwowej. Tam gdzie to było moŜliwe podjęto równieŜ próbę kwantyfikacji korzyści. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe większość korzyści ma

charakter potencjalny, a ich kwantyfikacja jest szacunkowa i warunkowa.

Podział korzyści wynikających z realizacji programu PEJ

Na podstawie przeprowadzonych analiz dokonano podstawowego podziału korzyści

wynikających z wdroŜenia energetyki jądrowej w Polsce na dwie grupy:

► Korzyści gospodarcze,

► Korzyści polityczne.

Zasadniczo, do korzyści politycznych zaliczone zostały te, które są praktycznie nie

do skwantyfikowania, a ich ocena moŜe być prowadzona jedynie na poziomie

jakościowym. Natomiast w przypadku korzyści gospodarczych ich oszacowanie jest

co do zasady moŜliwe, niemniej jednak często dość trudne ze względu

na skomplikowane powiązania róŜnych czynników, które naleŜy uwzględnić oraz brak

wiarygodnych i porównywalnych danych źródłowych.

Ponadto naleŜy pamiętać, Ŝe większość korzyści wynikających z rozwoju energetyki

jądrowej w Polsce jest ściśle ze sobą powiązanych i zaleŜnych, a co za tym idzie

niektóre korzyści mogą być wiązane jednocześnie z jedną i druga grupą. Często teŜ jedna korzyść skutkuje wystąpieniem lub wzmocnieniem innej. W efekcie struktura

korzyści z wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej jest bardzo złoŜona i

występuje w niej wiele bezpośrednich lub pośrednich połączeń przyczynowo-

skutkowych pomiędzy poszczególnymi korzyściami, zarówno wewnątrz powyŜej

zdefiniowanych grup, jak równieŜ pomiędzy grupami.


Rys. 2. Wzajemna zaleŜność korzyści politycznych i gospodarczych wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej



2. Uzasadnienie konieczności właściwej komunikacji

korzyści z Programu PEJ

Właściwe prowadzenie komunikacji społecznej w przypadku realizacji duŜych

projektów infrastrukturalnych jest jednym z kluczowych elementów warunkujących ich

powodzenie. Jest to jeszcze waŜniejsze w przypadku projektu tak duŜego

i implikującego tak wiele konsekwencji jak Program polskiej energetyki jądrowej.

Konieczne jest zatem opracowanie i realizacja właściwej polityki informacyjnej

zmierzającej do uzyskania trwałego i silnego poparcia dla projektu.

Kluczowym i pierwszorzędnym zagadnieniem komunikacji społecznej związanej

z wdroŜeniem programu jądrowego jest kwestia bezpieczeństwa, która stanowi

warunek Sine qua non wdroŜenia energetyki jądrowej. Trudne podstawy teoretyczne

procesów fizycznych zachodzących w reaktorach jądrowych oraz szum informacyjny

związany z tą tematyką powodują, Ŝe większość społeczeństwa czuje się

niedostatecznie poinformowana, aby świadomie wyrazić swoje poparcie. Dlatego teŜ często wyraŜane są skraje opinie oparte na emocjach i niepodparte Ŝadną rzetelną

wiedzą.

Aby zapobiec takiej sytuacji naleŜy prowadzić otwartą i transparentną politykę

informacyjną opartą na faktach, wiedzy i doświadczeniu. NaleŜy przekazywać społeczeństwu pełen obraz sytuacji bez unikania tematów draŜliwych i ukrywania

niewygodnych informacji i opinii. Jedynie w takiej sytuacji będzie moŜna mówić o budowaniu zaufania społecznego do administracji państwowej oraz inwestora,

operatora przyszłej elektrowni jądrowej i ich zdolności do zapewnienia właściwego

poziomu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej.

Bardzo dobrym, aktualnym przykładem trudnego i delikatnego tematu, wymagającego

uczciwego i rzetelnego wyjaśnienia jest kwestia awarii w elektrowni Fukushima

w Japonii. Jest to jedna z trzech najpowaŜniejszych awarii w energetyce jądrowej

dokumentująca fakt, Ŝe awaria w dowolnym miejscu powoduje wzrost niepokojów

związanych z funkcjonowaniem energetyki jądrowej na całym świecie. Awaria w

elektrowni Fukushima w odróŜnieniu jednak od dwóch pozostały nie wynikła z błędu

obsługi lub błędów projektowych1. Awaria została spowodowana przez niespotykanie

silne trzęsienie ziemi (podczas którego elektrownia zachowała się zgodnie z

załoŜeniami projektu) oraz tsunami o niespotykanej wysokości, które zostało wywołane

przez trzęsienie ziemi. Ponadto, według oceny ekspertów, jej zasięg miał charakter

lokalny i mimo emisji pierwiastków promieniotwórczych nie doszło do powaŜnego

skaŜenia środowiska ani do strat wśród ludności cywilnej. W wyniku awarii nie zginął

takŜe Ŝaden z pracowników elektrowni2.

1 Projekt elektrowni był zgodny z wymogami jednak nie przewidywał tak wysokiej fali tsunami jaką wywołało trzęsienie ziemi

2 Nie ma ofiar wywołanych awarią jądrową. Jest natomiast jedna ofiara tsunami wśród pracowników elektrowni.


NaleŜy teŜ z całą stanowczością podkreślać, Ŝe awarie w elektrowniach jądrowych

są równieŜ ogromnym źródłem informacji, które po opracowaniu i przeanalizowaniu

są konsekwentnie wykorzystywane na całym świecie do podniesienia poziomu

bezpieczeństwa istniejących elektrowni oraz obiektów budowanych i projektowanych.

Z pewnością lekcje płynące z doświadczeń w EJ Fukushima wpłyną na doskonalenie

procedur i standardów zapewniających bezpieczeństwo i minimalizujących skutki

zdarzeń radiacyjnych, jeśli do nich dojdzie. Chodzi tu równieŜ, a moŜe przede

wszystkim o bezpieczeństwo istniejących, często eksploatowanych juŜ od wielu lat,

obiektów energetyki jądrowej.

Drugim etapem komunikacji społecznej, następującym po uzyskaniu zaufania

społecznego co do zdolności do zapewnienia bezpiecznego wykorzystania energii

jądrowej, powinna być równie rzetelna i realistyczna prezentacja korzyści wynikających

z Programu polskiej energetyki jądrowej. Na jej podstawie, oraz na podstawie

szacunkowej oceny kosztów całego programu jądrowego naleŜy wykazać dodatni

bilans całego przedsięwzięcia z punktu widzenia społeczno-gospodarczego.


3. Optymalizacja wykorzystania korzyści

Przedstawione w dokumencie korzyści wdroŜenia Programu polskiej energetyki

jądrowej mają charakter potencjalny i są uwarunkowanie przede wszystkim

wdroŜeniem i realizacją samego Programu polskiej energetyki jądrowej. Rozwój

energetyki jądrowej w Polsce będzie rodził wiele pozytywnych skutków, przy czym

skutki te będą miały charakter łańcuchowy, tzn. wdroŜenie Programu polskiej

energetyki jądrowej będzie skutkowało swego rodzaju reakcją łańcuchową

w gospodarce tak jak to zostało zaprezentowane na rysunku poniŜej.

Rys. 3. „Reakcja łańcuchowa” w polskiej gospodarce wywołana wdroŜeniem Programu polskiej energetyki jądrowej


NiezaleŜnie od działań Rządu i całej administracji państwowej łańcuchowa reakcja

korzyści z energetyki jądrowej zostanie zainicjowana wraz z wdroŜeniem Programu

polskiej energetyki jądrowej. Jednak, optymalizacja korzyści w relacji do poniesionych

nakładów na rozwój energetyki jądrowej, oceniana na poziomie całej gospodarki,

wymaga przemyślanych działań koordynowanych przez wyspecjalizowany

i profesjonalny organ administracji państwowej wspierający swoimi unikalnymi

kompetencjami inne instytucje państwa. Jego zadaniem będzie między innymi

opracowanie, wdroŜenie i optymalizacja mechanizmów, które pozwolą


na wygenerowania maksymalnej moŜliwej wartości dodanej dla Polski w obecnej

sytuacji gospodarczej i politycznej świata.

Dodatkową korzyścią z wywołania łańcuchowej reakcji korzyści z wdroŜenia energetyki

jądrowej jest pozytywne sprzęŜenie zwrotne tego procesu. Większość wygenerowanych korzyści sama generuje kolejne, które z kolei skutkują następnymi,

co w konsekwencji kreuje warunki do pomyślnego wzrostu gospodarczego.


4. Korzyści gospodarcze

Kompleksowa budowa całej nowej gałęzi narodowej gospodarki jest przedsięwzięciem,

które niewątpliwie będzie bardzo silnie oddziaływać na cały system gospodarczy,

zarówno na poziomie ogólnokrajowym jak i lokalnym. Spektrum oddziaływania

programu jądrowego na gospodarkę kraju będzie zapewne bardzo szerokie i obejmie

szereg bardzo róŜnych dziedzin Ŝycia ekonomicznego, nawet bez stosownego

wsparcia ze strony organów administracji państwowej. To ostatnie będzie miało jednak

kluczowe znaczenie dla optymalizacji korzyści zarówno krótko jak i długoterminowych

wynikających z wprowadzenia w Polsce energetyki jądrowej.

Zidentyfikowane zostało siedem głównych obszarów, w których naleŜy oczekiwać największych korzyści wynikających z rozwoju energetyki jądrowej w Polsce:

► Poprawa konkurencyjności gospodarki

► Rozwój polskich przedsiębiorstw

► Rozwój regionalny

► Rozwój sektora badań i rozwoju (B+R)

► Rozwój szkolnictwa wyŜszego

► Przychody budŜetu państwa oraz budŜetów lokalnych

► Ochrona środowiska

Rys. 4. Korzyści gospodarcze wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej



Poprawa konkurencyjności gospodarki

Energetyka jest jedną z tych gałęzi gospodarki, która najbardziej oddziałuje na

konkurencyjność gospodarki poprzez kształtowanie ceny energii elektrycznej

wykorzystywanej w wielu innych gałęziach przemysłu. Jednak energetyka jądrowa nie

będzie oddziaływała na konkurencyjność gospodarki jedynie poprzez cenę energii

elektrycznej. Istnieje równieŜ szereg innych czynników, które w wyniku wdroŜenia

Programu polskiej energetyki jądrowej przy odpowiednim działaniu administracji

państwowej mogą skutkować wzrostem konkurencyjności polskiej gospodarki i

polskich przedsiębiorstw. PoniŜej opisane zostały najwaŜniejsze z nich:

► Stabilne koszty produkcji energii elektrycznej w elektrowni jądrowej

Koszty produkcji energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych zaleŜą głównie

od kosztów kapitałowych realizacji projektu, natomiast koszty paliwa stanowią

niewielką ich część. Ponadto ceny paliwa jądrowego są relatywnie stabilne

w porównaniu do paliw węglowodorowych. Oba te czynniki oraz brak kosztów

emisji CO2 mają decydujący wpływ na stabilność kosztów produkcji energii

elektrycznej w elektrowniach jądrowych, co wpływa stabilizująco na ceny energii

elektrycznej w całym kraju.

Stabilność cen energii elektrycznej na krajowym rynku jest jednym z decydujących

czynników tworzących sprzyjające warunki rozwoju gospodarczego kraju.

Jest to szczególnie istotne w przypadku energochłonnych gałęzi przemysłu,

takich jak: hutnictwo, przemysł papierniczy, cementowy, motoryzacyjny.

► Ograniczenie kosztów środowiskowych związanych z produkcją energii elektrycznej

Koszty środowiskowe produkcji energii elektrycznej w skali całego kraju nieustannie

rosną ze względu na rosnące wymagania w zakresie redukcji emisji

zanieczyszczeń. Składają się na nie głównie emisje NOx, SOx i pyłów do

atmosfery, a takŜe koszty emisji CO2. Mimo osiągnięcia znaczącej redukcji emisji

zanieczyszczeń po 1990 roku wynikającej z modernizacji mocy wytwórczych,

poziom emisyjności polskiego sektora wytwarzania jest nadal wysoki. Wynika to z

dominacji węgla kamiennego i brunatnego, które są głównymi paliwami

wykorzystywanymi w polskiej energetyce.

Wprowadzenie do struktury wytwarzania polskiej energetyki technologii jądrowej

charakteryzującej się zerową emisją zanieczyszczeń oraz CO2, pozwoli na

ograniczenie całkowitej emisji zanieczyszczeń w skali kraju, a tym samym

ograniczy wpływ kosztów środowiskowych na koszty produkcji i cenę finalną energii

elektrycznej.

Unikanie podejmowania działań zmierzających do redukcji emisji CO2, takich jak

wdroŜenie energetyki jądrowej, moŜe mieć bardzo powaŜne skutki dla całej

gospodarki. Według szacunków Banku Światowego3 wzrost cen energii

elektrycznej w Polsce wynikający z wdroŜenia pakietu energetyczno-klimatycznego

moŜe spowodować wzrost cen energii o około 20%, przy czym średni wzrost cen

3 W kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce”, Bank Światowy, 24 lutego 2011 r.

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/0,,contentMDK:22839437~pagePK:146736~piPK:146830~theSitePK:258599,00.html


w całej Unii Europejskiej z tego samego powodu szacowany jest jedynie na niecałe

10 %. Taka sytuacja niewątpliwie odbije się negatywnie na kondycji

i konkurencyjności polskiej gospodarki i pociągnie za sobą szereg negatywnych

skutków.

Ponadto wzrost kosztów produkcji energii elektrycznej wywołany pakietem

klimatyczno-energetycznym moŜe doprowadzić do ucieczki z Polski

energochłonnych gałęzi przemysłu zatrudniających około 8,5 % pracujących

i doprowadzić do utraty 1,4 % PKB rocznie do 2020 roku4. Jednocześnie pozostałe

kraje Unii Europejskiej są znacznie mniej naraŜone na negatywne skutki

ograniczania emisji CO2, co w rozliczeniu całościowym pogorszy pozycję rodzimej

gospodarki na rynku międzynarodowym.

Zatem skutki braku odpowiednich działań w zakresie realizacji pakietu

energetyczno-klimatycznego mogą prowadzić do spadku produktu krajowego

brutto, spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. Energetyka jądrowa daje

moŜliwość osiągnięcia wymaganego poziomu redukcji emisji i zgodnie

z przeprowadzonymi analizami5 jest najkorzystniejszym rozwiązaniem

gwarantującym osiągnięcie celów przy najniŜszym koszcie.

► Wzrost ogólnego poziomu kultury technicznej w społeczeństwie

Świadome wdroŜenie energetyki jądrowej prowadzące do wykorzystania

wszystkich moŜliwości jakie stwarza realizacja takiego programu wiąŜe się

z intensywną działalnością edukacyjną zarówno na poziomie edukacji szkolnej

jak i szkolnictwa wyŜszego. Poszerzenie programów fizyki w szkołach

podstawowych i średnich o zagadnienia związane z promieniowaniem jonizującym

oraz produkcją energii elektrycznej przy wykorzystaniu rozszczepienia jądra uranu

spowoduje poszerzenie ogólnej wiedzy technicznej w społeczeństwie nie tylko

w tym zakresie. Podobne poszerzenie programów studiów wyŜszych oraz

utworzenie nowych kierunków studiów pozwolą na zdobycie atrakcyjnego

zatrudnienia zarówno w kraju jak i za granicą. Wszystkie te działania będą tworzyły

korzystne okoliczności do wzrostu świadomości technicznej społeczeństwa oraz

zainteresowania kształceniem na kierunkach ścisłych i pracy w zawodach

inŜynierskich.

4 ESPON “ReRisk Regions at Risk of Energy Poverty, Applied Research Project” Applied Research 2013/1/5, Final Report

Version 5/11/2010, http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/AppliedResearch/ReRISK/ReRiskfinalreportdefinitive_correct_cover_included_by_CU.pdf 5 „Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych dla Polski do roku 2030”, grudzień 2010 r.

http://www.mckinsey.com/locations/warsaw/files/pdf/Raport_Podsumowanie_PL.pdf


► Wzrost poziomu usług świadczonych przez polskie przedsiębiorstwa

Przygotowaniu i realizacji tak duŜego przedsięwzięcia jakim jest utworzenie nowej

gałęzi gospodarki towarzyszy zawsze zaangaŜowanie krajowych przedsiębiorstw,

które są dostawcami wielu rodzajów produktów i usług. Cześć tych działalności nie

wymaga szczególnych uprawnień czy kwalifikacji i jest realizowana przez podmioty,

które dotychczas realizowały inne, podobne zadania.

Jednak szeroki zakres usług i dostaw realizowany szczególnie dla projektu budowy

elektrowni jądrowej (oraz innych obiektów energetyki jądrowej) wymaga

przestrzegania bardzo rygorystycznych standardów jakościowych. Ich wdroŜenie

poprzedzone jest okresem szkoleń i kontroli szczegółowo weryfikujących

zaimplementowanie kaŜdego elementu standardu.

W efekcie wdroŜenia jądrowego standardu jakości przedsiębiorstwo staje się

członkiem elitarnego klubu dostawców dla sektora jądrowego, co daje moŜliwość świadczenia usług na całym świecie, w tym sektorze. W perspektywie rosnącego

zainteresowania rozwojem energetyki jądrowej na świecie posiadanie właściwych

standardów i umiejętności będzie niewątpliwie stanowiło istotny atut polskich

przedsiębiorstw.

Jednak wdroŜenie wymagających standardów jakości nie będzie miało

zastosowania jedynie dla sektora jądrowego. Po opanowaniu odpowiedniego

standardu jakości przedsiębiorstwa będą go wykorzystywały przy realizacji usług

i dostaw dla innych gałęzi przemysłu. A to wymusi równieŜ podniesienie jakości

świadczonych usług przez te przedsiębiorstwa, które nie wyraziły zainteresowania

udziałem w realizacji projektów jądrowych. W ten sposób zaangaŜowanie

niektórych podmiotów w produkcję i usługi dla sektora jądrowego będzie

skutkowało stopniowym podniesieniem jakości usług świadczonych przez wszystkie

podmioty funkcjonujące na polskim rynku.

► Poszerzenie zakresu usług świadczonych przez polskie przedsiębiorstwa

Polskie przedsiębiorstwa świadczą juŜ usługi dla światowego sektora jądrowego

(patrz punkt dotyczący udziału polskich przedsiębiorstw), jednak skala tych działań

jest dość ograniczona ze względu na brak obiektów energetyki jądrowej na terenie

Polski. WdroŜenie energetyki jądrowej stworzy popyt na róŜnego rodzaju nowe,

dotychczas nierealizowane usługi. Niewątpliwie część wygenerowanego popytu

zostanie zaspokojona przez podmioty zagraniczne, jednak znaczącą część podaŜy

mogą zapewnić polskie podmioty.

W tym zakresie szczególną rolę mają do odegrania organy administracji

państwowej, poprzez odpowiednie działania polityczne oraz gospodarcze

(np. działania informacyjne, promocyjne, edukacyjne i inne). To od ich sprawności

i profesjonalizmu będzie zaleŜeć w jakim stopniu przy okazji realizacji polskiego

programu jądrowego uda się utworzyć jak najpełniejszy łańcuch dostaw dla sektora

w ramach polskiej gospodarki.


► Zwiększenie eksportu poprzez eksport usług i produktów dla sektora jądrowego

Dyskusji nt. wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej odbywającej się

w Polsce towarzyszy znaczący wzrost zainteresowania energetyką jądrową na

całym świecie. Po latach zastoju oraz ogólnego spowolnienia gospodarczego jakie

miało miejsce pod koniec ubiegłego wieku, wiele krajów zamierza kontynuować rozwój energetyki jądrowej. RównieŜ nowe kraje, takie jak Polska, które dotychczas

nie miały elektrowni jądrowych, podejmują kroki zmierzające do rozwoju tego

rodzaju energetyki.

Skutkiem powyŜszego zastoju jest obecnie deficyt wykwalifikowanej

i doświadczonej kadry oraz wyspecjalizowanych przedsiębiorstw. MoŜe to budzić wątpliwości co do moŜliwości zapewnienia odpowiedniej podaŜy usług i produkcji

w sektorze jądrowym, jednak jednocześnie stanowi to wyjątkową okazję do wejścia

nowych graczy na rynek. Jej wykorzystanie nie zaleŜy jednak tylko i wyłącznie od

zainteresowania i pracy polskich przedsiębiorców, ale równieŜ od wsparcia

politycznego i organizacyjnego organów administracji państwa.

► Wzrost zatrudnienia

Praktyki i analizy międzynarodowe jednoznacznie wskazują, Ŝe budowa, a później

eksploatacja elektrowni jądrowej generuje miejsca pracy nie tylko w samej

elektrowni, ale ogólnie w całej gospodarce. Na podstawie analiz opublikowanych

przez Oxford Economics6 moŜna uznać, Ŝe na kaŜde 100 osób zatrudnionych przy

budowie elektrowni jądrowej powstają 33 dodatkowe miejsca pracy w łańcuchu

dostaw, natomiast na kaŜdych 100 pracowników zakładów wytwarzających

materiały i urządzenia powstaje dodatkowe 137 miejsc pracy. Ponadto na kaŜdych

100 pracowników zatrudnionych przy budowie przypadają dodatkowe 84 miejsca

pracy w sektorach niezwiązanych bezpośrednio z energetyką jądrową (sklepy,

zakłady usługowe itp.). Zakładając średnie zatrudnienie na budowie w wysokości

1500 osób moŜna określić, Ŝe budowa wygeneruje średnio około 4000 miejsc pracy

w całym okresie budowy.

6 Economic, Employment and Environmental Benefits of Renewed U.S. Investment in Nuclear Energy, National and State

Analysis, 2008, Oxford Economics http://www.nuclearcompetitiveness.org/images/Oxford_State_Benefits_2008.pdf


Rys. 5. Liczba dodatkowych miejsca pracy w czasie budowy jednego bloku jądrowego

Źródło: Dane szacunkowe na podstawie Economic, Employment and Environmental Benefits of Renewed U.S. Investment in Nuclear Energy, National and State Analysis, 2008, Oxford Economics

Po zakończeniu budowy część miejsc pracy zostanie utrzymana w związku

z działalnością eksploatacyjną prowadzoną przez elektrownię. Szacuje się,

Ŝe zatrudnienie w elektrowni z pojedynczym blokiem wynosi około 800 osób7,

a na kaŜdych 100 pracowników elektrowni jądrowej generowane jest dodatkowe

17 miejsc pracy. W efekcie moŜna przyjąć, Ŝe pierwszy blok elektrowni jądrowej

wygeneruje około 1000 miejsc pracy wynikających z jej eksploatacji.

Rys. 6. Liczba dodatkowych miejsca pracy wynikająca z eksploatacji jednego bloku jądrowego

Źródło: Dane szacunkowe na podstawie R. L. Long: „Education & Training for the NPP Workforce”, Międzynarodowa Konferencja Elektrownie Jądrowe dla Polski, Warszawa, 1-2 czerwca 2006 r.

7 R. L. Long: „Education & Training for the NPP Workforce”, Międzynarodowa Konferencja Elektrownie Jądrowe dla Polski,

Warszawa, 1-2 czerwca 2006 r.


NaleŜy teŜ pamiętać, Ŝe zakończenie budowy pierwszego bloku nie oznacza

zakończenia budowy elektrowni jądrowych w Polsce. Program zakłada budowę

4 do 6 bloków w zaleŜności od jednostkowej mocy zainstalowanej poszczególnych

jednostek. Zakładając zatem minimalną liczbę czterech bloków8 naleŜy

przewidzieć, Ŝe personel, który zakończy pracy na pierwszym bloku będzie

przesuwany do kolejnych inwestycji. W efekcie poziom średnio 4 000 dodatkowych

miejsc pracy w gospodarce moŜe być utrzymany przez okres prawie 15 lat, lub

nawet dłuŜej, jeŜeli będą prowadzone kolejne inwestycje w zakresie energetyki

jądrowej.

Nie do pominięcia jest równieŜ fakt, Ŝe Program polskiej energetyki jądrowej nie

jest jedynie programem budowy elektrowni jądrowych. Zakłada bowiem rozwój

lokalnego przemysłu, sektora badań i rozwoju, a takŜe szkolnictwa wyŜszego oraz

innych sektorów. MoŜna zatem przyjąć załoŜenie, Ŝe przedstawione powyŜej

przewidywane wartości wzrostu zatrudnienia wynikające z rozwoju Programu

polskiej energetyki jądrowej są niedoszacowane i w rzeczywistości będą wyŜsze.

Szacunki MAEA wskazują, Ŝe na świecie ponad 1 mln osób pracuje w całym

przemyśle jądrowym, z czego około 250 tys. jest zatrudnionych bezpośrednio

w elektrowniach jądrowych. W samych Stanach Zjednoczonych około 100 tys. osób

pracuje w tym sektorze. Oczywiście w Polsce biorąc pod uwagę planowaną skalę

programu jądrowego nie naleŜy się spodziewać aŜ tak duŜego poziomu

zatrudnienia, jednak, na podstawie dostępnych analiz dla porównywalnych

obiektów jak planowana w Polsce elektrownia jądrowa moŜna przyjąć, Ŝe wdroŜenie Programu polskiej energetyki jądrowej pozwoli na utrzymanie nawet

około 30 tys. miejsc pracy (jako suma miejsc bezpośrednich – w elektrowni, oraz

miejsc pośrednich i indukowanych, a więc tych, które istnieć będą dzięki

funkcjonowaniu energetyki jądrowej ). MoŜna się spodziewać, Ŝe powyŜsze miejsca

pracy będą generowały dochód dla pracowników na poziomie ponad 3 mld PLN,

a łączna wartość wytworzonych produktów i usług wynosić będzie ok. 10 mld PLN9.

8 Program polskiej energetyki jądrowej zakłada budowę dwóch elektrowni o mocy około 3 GW kaŜda. Uwzględniając bieŜącą

ofertę bloków jądrowych najmniejsza liczba bloków niezbędnych do osiągnięcia załoŜonej mocy to 4. 9 „Economic Benefits of the Duke Power-Operated Nuclear Power Plants. An Economic Impact Study by the Nuclear Energy

Institute Duke Power”, grudzień 2004, http://www.nei.org/filefolder/economic_benefits_dukepower.pdf. Szacunki zakładają moc elektrowni około 6 GW.


Rozwój polskich przedsiębiorstw10

Rozwój polskich przedsiębiorstw wywołany wdroŜeniem Programu polskiej energetyki

jądrowej jest sprawą szczególnie istotną z punktu widzenia państwa, gdyŜ pozwala

na wypracowanie licznych korzyści pośrednich i indukowanych w długim okresie

czasu. Jest sprawą bezsporną, Ŝe taki rozwój w Polsce wystąpi, jednak jego skala

moŜe być bardzo róŜna i zaleŜeć będzie głównie od poziomu przygotowania krajowych

podmiotów do współpracy z przemysłem jądrowym stawiającym bardzo wysokie

wymagania jakościowe. Dlatego teŜ dla osiągnięcia optymalnych korzyści naleŜy

zapewnić odpowiednią stymulację oraz wsparcie polityczne i organizacyjne

(np. działania informacyjne, promocyjne, edukacyjne i inne) przez organy administracji

państwowej posiadające wiedzę i kompetencje w zakresie energetyki jądrowej.

Istnieje wiele obszarów, w których moŜna zaobserwować potencjał rozwoju polskich

przedsiębiorstw w kontekście projektu jądrowego. PoniŜej zwrócono uwagę na główne

z nich.

► Udział polskich przedsiębiorstw w przygotowaniu, projektowaniu, budowie

i eksploatacji elektrowni jądrowej

W poprzednim programie energetyki jądrowej w latach 80-tych polskie firmy

wykonywały 100% prac budowlano-montaŜowych oraz produkowały

(lub przygotowywały się do produkcji) wszystkich urządzeń dla elektrowni

z wyjątkiem zbiornika ciśnieniowego reaktora i paliwa jądrowego. Polskie firmy

budowały takŜe elektrownie w krajach dawnego RWPG (Węgry, ZSRR), a nasi

inŜynierowie opracowali i zaprojektowali wiele unikatowych urządzeń i systemów

podnoszących poziom bezpieczeństwa elektrowni opartych o technologię radziecką

(m.in. układ lokalizacji ciśnienia awaryjnego). RównieŜ projekt EJ śarnowiec

zawierał wiele polskich ulepszeń w stosunku do swojego radzieckiego

pierwowzoru.

W obecnym programie udział polskich firm będzie znacznie mniejszy ze względu

na utratę kompetencji w dziedzinie energetyki jądrowej w ostatnich 20 latach oraz

likwidację wielu przedsiębiorstw po 1989 r. Zagwarantowanie rozsądnego udziału

polskich podmiotów będzie zatem wymagało konkretnych działań podejmowanych

zarówno przez same przedsiębiorstwa, jak i przez wspierającą je administrację

rządową. Część polskich firm zdobywa juŜ niezbędne doświadczenia uczestnicząc

w budowach obiektów energetyki jądrowej za granicą, w tym m.in. w budowie bloku

nr 3 w elektrowni jądrowej Olkiluoto w Finlandii:

► ELEKTROBUDOWA Katowice S.A. zajmuje się montaŜem instalacji elektrycznej, w tym kabli i urządzeń rozdzielczych, aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki oraz uczestniczy w rozruchu części reaktorowej. Grupa Elektrobudowa rozpoczęła realizację kontraktu w Olkiluoto w 2008 roku. Jego wartość wynosi 33,6 mln euro, a okres realizacji 4 lata. Obecnie na budowie Olkiluoto-3 pracuje około 250 pracowników firmy, a spółka negocjuje kolejne

10 Analizy oparte na opracowaniach przekazanych przez Departament Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki oraz na ocenie

eksperckiej przeprowadzonej przez Ernst & Young


kontrakty montaŜu części elektrycznej przy budowie elektrowni jądrowych w kilku innych krajach europejskich.

► ZT-B POLBAU Sp. z o.o. początkowo zlecono wykonanie stanu surowego budynków maszynowni oraz pompowni, a następnie - doceniając solidność oraz najwyŜszą jakość robót - w 2008 r. kolejne prace budowlane - realizację całego pakietu tzw. obiektów towarzyszących wokół reaktora. Na skutek takiego rozszerzenia przyjętych zleceń, a takŜe duŜego zakresu robót dodatkowych, początkowa wartość zlecenia została przekroczona ponad dziesięciokrotnie. Polbau zatrudnia przy budowie około 400 pracowników i jest podwykonawcą koncernu HEITKAMP.

► ENERGOMONTAś-Północ zajmował się produkcją elementów stalowej wykładziny obudowy bezpieczeństwa reaktora EPR jako podwykonawca firmy Babcock Noell Nuclear GmbH.

Łącznie przy budowie nowego bloku w Olkiluoto pracuje około 4 500 osób, z czego

aŜ 40 % to Polacy stanowiący najliczniejsza grupę narodowościową uwzględniając

Finów. Polscy specjaliści zatrudnieni są na wszystkich szczeblach, począwszy

od wykwalifikowanych robotników, przez techników, inŜynierów/ projektantów,

a skończywszy na kierowniku budowy. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno polskie firmy

jak i ich pracownicy są bardzo wysoko oceniani przez zleceniodawców za

fachowość i umiejętność rozwiązywania trudnych problemów. Niewątpliwie kadra,

która zdobyła doświadczenie na tej budowie będzie cennym elementem polskiego

wkładu w budowę energetyki jądrowej w naszym kraju.

Inne polskie podmioty świadczą usługi dla sektora jądrowego we Francji i nie tylko:

► Firma Erbud International Sp. z o.o. uczestniczy obecnie jako podwykonawca w modernizacji/ budowie trzech elektrowni jądrowych we Francji.

► Firma Rafamet S.A. produkuje wysokiej jakości obrabiarki wykorzystywane do produkcji zbiorników ciśnieniowych reaktora. Jej zleceniodawcami są m.in. Areva, GE-Hitachi, Siemens, Kanematsu KGK (podwykonawca Japan Steel Works).

PowyŜsze firmy są tylko przykładem zainteresowania i nadziei jakie polscy

przedsiębiorcy wyraŜają w związku z Programem polskiej energetyki jądrowej.

Wiele firm interesuje się juŜ dziś koniecznymi działaniami jakie naleŜy podjąć, aby

wypracować i wdroŜyć odpowiednie procedury gwarantujące zapewnienie

poŜądanego poziomu jakości produkcji.

Powstają równieŜ inicjatywy wewnątrz samego przemysłu, mające na celu

zrzeszanie i konsolidację polskich firm zainteresowanych projektem jądrowym.

Na etapie tworzenia znajduje się klaster EuroPolBudAtom, który ma za zadanie

z jednej strony zbierać informacje o polskim potencjale w tym zakresie, a z drugiej

strony pomagać zainteresowanym podmiotom w spełnieniu wyśrubowanych norm

przemysłu jądrowego.

Krajowe podmioty gospodarcze są obecnie w stanie wykonać praktycznie 100%

robót budowlano-montaŜowych związanych z budową elektrowni jądrowej. Mogą

równieŜ zapewnić dostawy cementu, kruszywa, stali zbrojeniowej, wyrobów

ogólnobudowlanych, farb, lakierów, wyrobów elewacyjnych, konstrukcji stalowych,


prefabrykacji betonowych, armatury przemysłowej, armatury sanitarnej itp. Istnieje

równieŜ potencjał związany z pracami projektowymi. Oczywiście projekt technologii

i budynku samego reaktora zostanie dostarczony przez generalnego realizatora,

jednak wszystkie pozostałe obiekty i instalacje budynkowe mogą być projektowane

przez polskie biura specjalistyczne koordynowane i nadzorowane przez

generalnego realizatora.

Ponadto niezbędny będzie udział polskich geodetów, inŜynierów nadzoru

inwestorskiego, kierowników budów, inŜynierów budów, inspektorów nadzoru BHP,

planistów, handlowców, kosztorysantów i technologów betonów w fazie

wykonawstwa.

Podsumowując powyŜsze analizy moŜna uznać, Ŝe polskie podmioty gospodarcze

bezpośrednio lub pośrednio mogłyby uczestniczyć w realizacji ponad 50 % wartości

prac związanych z budową pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Jednak aby

osiągnąć tak wysoki udział naleŜy juŜ teraz podjąć działania z jednej strony

aktywizujące polskich przedsiębiorców, a z drugiej strony wspierające ich, głównie

w zakresie spełnienia wymogów jakościowych. Właściwe zabezpieczenie interesu

państwa, jakim jest niewątpliwie udział polskiego przemysłu w projekcie, stanowi

jedno z kluczowych zadań, jakie powinny być postawione przed wyspecjalizowaną

jednostką administracji państwowej posiadającą wiedzę i kompetencje w tym

zakresie.

Nie bez znaczenia jest równieŜ fakt, Ŝe im większy będzie udział polskich

podmiotów w pierwszym projekcie, tym większy będzie mógł być w kolejnych, gdyŜ naleŜy bezpiecznie załoŜyć, Ŝe udział ten będzie rósł w miarę realizacji kolejnych

projektów.

► Udział polskich podmiotów w opracowaniu oraz realizacji krajowego planu

gospodarki odpadami i wypalonym paliwem jądrowym, a takŜe planów dla

poszczególnych OEJ

Mimo, iŜ w Polsce nie ma Ŝadnej elektrowni jądrowej, to jednak z powodzeniem

funkcjonuje kompletny system gospodarki odpadami promieniotwórczymi

pochodzącymi z zastosowań promieniowania jonizującego w medycynie, przemyśle

i badaniach naukowych. System ten obejmuje kwestie gospodarki wypalonym

paliwem pochodzącym z reaktora badawczego Maria działającego od 1974 roku

w Świerku pod Warszawą. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych

(ZUOP) w trakcie tego czasu opanował odpowiednie technologie i zgromadził

wiedzę niezbędną do kondycjonowania odpadów, ich transportu oraz składowania

w Krajowym Składowisku Odpadów Promieniotwórczych w RóŜanie (około 100 km

na północny wschód od Warszawy). Z powodzeniem prowadzone były równieŜ prace związane z przechowywaniem wypalonego paliwa oraz jego przygotowaniem

do transportu i transportem za granicę.

Bazując na powyŜszych faktach naleŜy bez wątpienia stwierdzić, Ŝe Polska posiada

obecnie wydajny system gospodarki odpadami promieniotwórczymi i paliwem

wypalonym. Niemniej system ten nie jest wystarczający do zabezpieczenia potrzeb

przyszłej energetyki jądrowej. Istnieje zatem konieczność zwiększenia potencjału

zarówno technicznego, jak i naukowego w tym zakresie tak, aby w perspektywie


2020 roku, kiedy nastąpi uruchomienie pierwszego reaktora energetycznego, być przygotowanym do prowadzenia właściwej gospodarki.

Wydaje się równieŜ, Ŝe z uwagi na mocne podstawy oraz relatywnie długi czas

do pojawienia się pierwszych odpadów z elektrowni jądrowych, moŜliwe jest

zbudowanie na bazie istniejącego ZUOP pręŜnego podmiotu, który z powodzeniem

będzie świadczył usługi związane z gospodarką odpadami promieniotwórczymi

i wypalonym paliwem z polskich elektrowni jądrowych. W tym zakresie znaczącą

rolę ma do odegrania państwo, które poprzez finansowanie zaawansowanych

programów badawczych jest w stanie stymulować środowisko naukowo-badawcze

do rozwoju wiedzy i kompetencji w tym zakresie.

NiezaleŜnie od przyszłej roli ZUOPu juŜ dziś pracownicy tego zakładu, jak równieŜ inni specjaliści, głównie pracownicy naukowi, mogą wnieść istotny wkład

w opracowanie właściwych procedur postępowania z odpadami

promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym. Ich wiedza i doświadczenie

w duŜej mierze mogą umoŜliwić realizację tych zadań własnymi siłami, a przy okazji

pozwoli to na rozwój ich wiedzy i kompetencji.

► Udział polskich podmiotów w opracowaniu oraz realizacji załoŜeń w zakresie

likwidacji OEJ

W Polsce funkcjonowały dwa reaktory badawcze. Obecnie funkcjonuje juŜ tylko

reaktor Maria. Drugi reaktor - Ewa, który został uruchomiony w 1958 r. został juŜ zamknięty po okresie planowanej eksploatacji i z powodzeniem zlikwidowany,

zgodnie z obowiązującymi standardami bezpieczeństwa jądrowego i ochrony

radiologicznej. Likwidacja została zrealizowana z wykorzystaniem krajowego

potencjału naukowo-badawczego i technicznego. MoŜna zatem uznać, Ŝe Polska

posiada doświadczenie w zakresie likwidacji obiektów jądrowych, które moŜe

z powodzeniem wykorzystać przy pracach związanych z planowaniem likwidacji

przyszłych OEJ.

Ponadto naleŜy pamiętać, Ŝe OEJ powstaną w Polsce dopiero w 2020 roku,

a konieczność ich likwidacji to najprawdopodobniej lata 2080-2100. Jest zatem

dostatecznie duŜo czasu, aby kompetencje zdobyte przy likwidacji reaktora EWA

oraz te, które zostaną pozyskane w trakcie likwidacji reaktora MARIA, zostały

uzupełnione o wiedzę niezbędną do prowadzenia likwidacji OEJ. Co więcej istotne

jest, aby ta wiedza została właściwie zabezpieczona, rozwijana i przekazywana

kolejnym pokoleniom polskich inŜynierów i naukowców dla późniejszego

potencjalnego wykorzystania.

Natomiast obecnie polscy naukowcy i inŜynierowie mogą zostać zaangaŜowani

w róŜnego rodzaju prace studyjne mające na celu wypracowanie właściwych

mechanizmów i procedur w zakresie likwidacji OEJ.

► Rozwój współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i sektorem B+R w celu

wypracowania nowych innowacyjnych produktów oraz zapewnienie finansowania

dla badań naukowych.

Elementem o istotnym znaczeniu, który naleŜy wykorzystać w trakcie realizacji

Programu polskiej energetyki jądrowej jest aktywizacja i stymulacja przez organy


państwa współpracy jednostek naukowo-badawczych oraz przemysłu. Sektor

jądrowy naleŜy do wysokospecjalistycznych i wysokorozwiniętych gałęzi

gospodarki, które w perspektywie czasu będą stanowić podstawę społeczeństwa

opartego na wiedzy, do którego zmierzają najbardziej rozwinięte kraje świata.

Pobudzenie obu stron, tj. zarówno przemysłu jak i sektora B+R do współpracy

moŜe przynieść obustronne korzyści. Przedsiębiorcy uzyskają dostęp

do nowatorskich rozwiązań pozwalających im na budowę przewagi technologicznej

nad innymi uczestnikami rynku, natomiast środowisko naukowe pozyska istotne

źródło finansowania. Co waŜniejsze, takie rozwiązanie w sposób naturalny, bez

konieczności odgórnych regulacji, będzie skutkowało realizacją najbardziej

obiecujących projektów przez najlepszych naukowców, a jednocześnie będzie

wykluczało realizację nieuzasadnionych projektów badawczych przez słabe

ośrodki.

Wydaje się, Ŝe osiągnięcie tej korzyści z wdroŜenia Programu polskiej energetyki

jądrowej jest szczególnie interesujące z punktu widzenia rozwoju gospodarczego

kraju, jednak jest jednocześnie jednym z powaŜniejszych wyzwań dla administracji

państwa w zakresie materializacji korzyści wdroŜenia energetyki jądrowej.

► Wzrost jakości usług świadczonych przez polskie przedsiębiorstwa, poszerzenie ich

zakresu oraz uzyskanie moŜliwości ekspansji międzynarodowej

Jak juŜ zostało to przedstawione przy okazji prezentacji czynników wpływających

na poprawę konkurencyjności polskiej gospodarki wynikających z wdroŜenia

Programu polskiej energetyki jądrowej, wzrost jakości usług świadczonych przez

polskie przedsiębiorstwa oraz poszerzenie zakresu ich działalności będzie miał

pozytywny wpływ na polską gospodarkę.

Będzie to jednak miało równieŜ pozytywne skutki na poziomie polskich

przedsiębiorstw. Dzięki wdroŜeniu zaawansowanych systemów zarządzania

jakością niezbędnych dla sektora jądrowego podniesiona zostanie równieŜ jakości

innych usług świadczonych przez te podmioty, a pośrednio równieŜ przez inne

podmioty na rynku, które w odpowiedzi na rosnący średni poziom świadczonych

usług będą musiały się dostosować. Nie bez znaczenia będzie równieŜ prestiŜ i uznanie wśród klientów jakie firmy te uzyskają z racji realizacji dostaw produktów

i usług dla sektora jądrowego.

W efekcie otworzy się moŜliwość ekspansji tych podmiotów na rynki

międzynarodowe, zarówno w sektorze jądrowym jak i poza nim. Przy ogólnym

deficycie na rynku podmiotów świadczących usługi na rzecz sektora jądrowego

oraz uwzględnieniu trudności jakie naleŜy pokonać aby na tym rynku zaistnieć, będzie to stanowić istotny potencjał wzrostu.


Rozwój regionalny

OEJ, w tym elektrownie jądrowe, powstają z reguły w miejscach o niskim zaludnieniu

i co za tym idzie najczęściej słabo rozwiniętych gospodarczo. Tak duŜa inwestycja

poprzez swoją skalę będzie skutkowała bardzo duŜymi zmianami w regionie, w którym

powstanie. Wzrost zatrudnienia, napływ nowych mieszkańców, zapotrzebowanie

na usługi i produkty oraz inne czynniki przyczynią się do duŜego skoku cywilizacyjnego

jaki wykona gmina, w której powstanie elektrownia oraz gminy ościenne.

Mimo wprowadzenia w nowym pakiecie regulacji dla sektora jądrowego mechanizmu

podziału dochodów z podatku od nieruchomości pomiędzy gminę – gospodarza

elektrowni oraz gminy ościenne, rząd wielkości środków finansowych jakie znajdą się

w dyspozycji władz lokalnych będzie bardzo znaczący. Dla gminy gospodarza będzie

to ponad 170 mln PLN rocznie, a drugie 170 mln PLN będzie dzielona pomiędzy gminy

ościenne.11

Istotnym elementem będą równieŜ wszystkie inwestycje towarzyszące budowie OEJ,

a w szczególności rozbudowa lokalnej infrastruktury energetycznej, drogowej i innej.

Równie istotna jest perspektywa czasowa czerpania przez gminy korzyści

ze zlokalizowania na ich terenie OEJ. Obecne bloki projektowane są przy załoŜeniu

okresu 60 lat pracy, jednak uwzględniając okres budowy i likwidacji obiektu, oraz

prawdopodobne przedłuŜenia okresu eksploatacji (tak jak to ma miejsce obecnie dla

reaktorów budowanych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych) moŜna

załoŜyć, Ŝe strumień przychodów gmin będzie zagwarantowany przez ponad 100 lat12.

Pozwoli to nie tylko na rozbudowę infrastruktury i samej gminy, ale równieŜ na jej

utrzymanie przez wiele lat.

Ponadto rozsądne zagospodarowanie i zainwestowanie przychodów przez samorządy

pozwoli na rozwinięcie w perspektywie 100 lat innych dochodowych rodzajów

działalności na terenie gminy dla zapewnienia zrównowaŜonego i długoterminowego

rozwoju.

Poza podatkiem od nieruchomości płaconym do kasy gminy, elektrownia będzie

równieŜ generowała szereg innych korzyści. Dla porównania elektrownia jądrowa

o podobnej mocy (około 3000 MW) funkcjonująca w USA13 zatrudnia ponad 2 000

pracowników i ma fundusz płac na poziomie 190 mln USD rocznie. Jednak jej

działalność generuje dodatkowo ponad 1 500 miejsc pracy w hrabstwie i są to miejsca

nie tylko związane z działalnością w przemyśle jądrowym, ale teŜ pełen zakres usług

dla pracowników elektrowni oraz okolicznej ludności.

NiezaleŜnie od ponoszenia kosztów związanych z płaceniem podatków i innych opłat

obowiązkowych, operator elektrowni jądrowej będzie musiał dbać o pozytywny

11 Szacunek oparty na załoŜeniu: moc 3 GW, koszt budowy 3 mln EUR/MW. Podatek od nieruchomości 2 % od połowy wartości

inwestycji (załoŜono, Ŝe taka będzie wartość nieruchomości podlegająca opodatkowaniu, nieuwzględniająca wartości maszyn i urządzeń). Uzyskana wartość podatku od nieruchomości dla gminy gospodarza to 171 mln PLN. 12

Zakładając przedłuŜenie okresu eksploatacji zgodnie z dotychczasowymi doświadczeniami mozna przyjąć, Ŝe obecnie budowane elektrownie generacji III+ będą eksploatowane około 100 lat. 13

Economic Benefits of Palo Verde Nuclear Generation Station. An Economic Impact Study by the Nuclear Energy Institute, listopad 2004 http://www.nei.org/filefolder/economic_benefits_palo_verde.pdf


wizerunek wśród społeczeństwa, a zwłaszcza społeczeństwa lokalnego. Jest to jeden

z kluczowych elementów warunkujących funkcjonowanie obiektu, równie waŜny jak

kwestie bjior. Jednak w odróŜnieniu od kwestii bezpieczeństwa, które oparte są

na jasnych, spisanych regułach i zasadach, budowa wizerunku jest procesem bardziej

intuicyjnym, często opartym na relatywnie mało kontrolowalnych czynnikach takich jak

emocje. Dlatego teŜ operatorzy elektrowni jądrowych zwracają szczególną uwagę

na budowę odpowiedniego wizerunku. W tym celu bardzo aktywnie uczestniczą

w Ŝyciu społeczno-gospodarczym swojego regionu wspierając finansowo

i organizacyjnie róŜnego rodzaju inicjatywy, przy czym naleŜy przez to rozumieć działalność dobrowolną, niewynikającą z Ŝadnych zobowiązań prawnych lub

regulacyjnych w stosunku do operatora.

Ze względu na dobrowolny charakter tego typu działalności trudno jest szacować jego

skalę. Analiza przypadków wskazuje, Ŝe z punktu widzenia społeczności i władz

lokalnych ta działalność moŜe mieć istotne znaczenie dla ogólnych warunków Ŝycia

mieszkańców regionu. Wsparcie inwestycji, objęcie patronatem lokalnego klubu

piłkarskiego, sponsoring imprez kulturalno-rozrywkowych, to tylko niektóre przykłady

moŜliwych działań.

NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe uzyskiwanie przez gminy tego typu korzyści nie zaleŜy

tylko od dobrej woli operatora OEJ. Istotna jest równieŜ właściwa współpraca

pomiędzy władzami lokalnymi wspieranymi przez organy eksperckie administracji

państwowej, a operatorem obiektu. Pozwoli to na identyfikację największych

i najpilniejszych potrzeb społeczności lokalnej oraz na optymalizację działalności

promocyjnej operatora, co w efekcie przełoŜy się na optymalizację korzyści zarówno

dla społeczeństwa jak i dla operatora OEJ.


Rozwój sektora badań i rozwoju (B+R)14

Technologie jądrowe charakteryzują się bardzo wysokim poziomem zaawansowania

technologicznego. Nie stanowią w Ŝadnym wypadku zamkniętego rozdziału nauki, lecz

dynamicznie rozwijającą się gałąź generującą nowe technologie i nowe rozwiązania

nie tylko dla sektora jądrowego. Wiele rozwiązań opracowywanych na potrzeby

energetyki jądrowej jest wykorzystywanych w innych dziedzinach. W efekcie

technologie te mają znaczący wpływ na rozwój gospodarczy i stanowią bardzo duŜą

wartość dodaną dla kaŜdego państwa decydującego się na wdroŜenie energetyki

jądrowej. Dlatego teŜ bardzo istotne jest odpowiednie zorganizowanie i zarządzanie

sektorem badań i rozwoju na rzecz energetyki jądrowej w celu zmaksymalizowania

moŜliwych do osiągnięcia korzyści.

W Polsce obecnie istnieje sektor B+R w duŜej mierze odpowiadający naszym

bieŜącym potrzebom w tym zakresie. Jednak wdroŜenie energetyki jądrowej będzie

wymagało rozwoju części obszarów działalności B+R, tak aby zapewnić właściwe

zaplecze naukowo-badawcze będące w stanie rozwiązywać problemy techniczne

wynikłe w trakcie eksploatacji elektrowni i innych obiektów jądrowych. Przedmiotem

szczegółowych analiz i dyskusji powinno być określenie zakresu tego rozwoju.

Niewątpliwie polskie środowisko naukowe posiada potencjał i ambicje do prowadzenia

bardzo szerokiego wachlarza jądrowych programów badawczych, jednak bieŜąca

sytuacja gospodarcza w kraju i na świecie wyklucza objęcie badaniami wszystkich

potencjalnych zagadnień. Konieczne będzie zatem określenie zakresu prac

naukowych które mogą zapewnić optimum korzyści zarówno dla podmiotów z sektora

jądrowego jak i dla całej gospodarki. Kluczowe decyzje w tym zakresie powinny być podjęte z jednej strony przez przyszłego operatora, a z drugiej przez administrację

państwową.

Przyszły operator na podstawie bieŜących analiz swoich potrzeb będzie selekcjonował

te projekty badawcze i te kierunki rozwoju które będą stanowiły dla niego największy

potencjał korzyści i dawały największe prawdopodobieństwo ich osiągnięcia. Państwo

będzie ze swojej strony koncentrować się bardziej na zagadnieniach fundamentalnych

dla których trudno przewidzieć wymierne korzyści w krótkiej perspektywie czasowej.

Ponadto państwo powinno wspierać poprzez działalność dozoru jądrowego te kierunki

prac badawczych, które mają kluczowe zastosowanie dla zapewnienia

bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej kraju.

Dodatkowym źródłem finansowania sektora B+R będą środki europejskie. JuŜ dziś są one istotnym elementem systemu finansowania badań w obszarze jądrowym.

Polskie instytuty z powodzeniem uczestniczą w międzynarodowych projektach

badawczych, a perspektywa powstania w Polsce elektrowni jądrowej jedynie podniesie

naszą atrakcyjność w oczach innych jednostek naukowo-badawczych w Europie.

14 Analizy oparte na opracowaniach przekazanych przez Departament Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki oraz na ocenie eksperckiej przeprowadzonej przez Ernst & Young


► Potencjał naukowo-badawczy w zakresie jądrowym

W Polsce działa obecnie 6 ośrodków badawczych zajmujących się kwestiami

jądrowymi, tj.:

► Instytut Energii Atomowej POLATOM,

► Instytut Problemów Jądrowych,

► Instytut Chemii i Techniki Jądrowej,

► Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej,

► Instytut Fizyki Jądrowej PAN oraz

► Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy.

Jest sprawą dyskusyjną czy taka struktura sektora B+R w obszarze jądrowym jest

właściwa i niewątpliwie konieczne jest przeprowadzenie analiz dotyczących

reorganizacji tej struktury. Jednak bez wątpienia majątek oraz kapitał ludzki tych

jednostek będą stanowiły trzon sektora B+R dla energetyki jądrowej w Polsce.

NaleŜy równieŜ pamiętać, Ŝe rozwój energetyki jądrowej będzie oddziaływał nie

tylko na jądrowe instytuty badawcze. RównieŜ inne ośrodki takie jak:

► Instytut Energetyki,

► Instytut Elektrotechniki,

► Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów,

► Instytut Metali NieŜelaznych,

► Instytut Metalurgii śelaza,

► Instytut Spawalnictwa oraz

► Instytut Techniki Budowlanej

będą miały niepowtarzalną okazję do rozwoju swoich kompetencji i obszaru

działania.

► Potencjalne kierunku prac badawczych

Polska posiada doświadczenie i wiedzę w obszarze pokojowego wykorzystania

promieniowania jonizującego. Do głównych kierunków dalszych prac moŜna

zaliczyć:

► Systemy ochrony radiologicznej

► Metody i techniki pomiaru dawek promieniowania

► Dozymetrię termoluminescencyjną

► Monitoring radioaktywności środowiska

► Optymalizacja cyklu paliwowego na podstawie doświadczenia wynikającego z eksploatacji reaktora MARIA

Jednak uruchomienie państwowych programów badawczych w zakresie wyŜej

wymienionych zagadnień oraz innych zidentyfikowanych w trakcie opracowywania

załoŜeń do rozwoju polskiego sektora naukowo-badawczego w związku


z wdroŜeniem Programu polskiej energetyki jądrowej powinno być poprzedzone

szczegółową analizą kosztów oraz długofalowych korzyści jakie mogą wyniknąć z ich wdroŜenia. NaleŜy pamiętać, Ŝe większość prac badawczych powinna być prowadzona w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie rynku, a tylko część jako

element długoterminowej polityki państwa określającej strategiczne kierunki jego

rozwoju w zakresie badań naukowych.

Rozwój szkolnictwa wyŜszego15

Energetyka jądrowa naleŜy do jednych z bardziej złoŜonych i wymagających dziedzin

obecnie rozwijanych na świecie, a złoŜoność i stopień trudności moŜna porównywać praktycznie wyłącznie z technologiami kosmicznymi. Nie jest moŜliwe jedynie

przyuczenie pracowników do pracy w elektrowni jądrowej. Konieczne jest natomiast

kompleksowe kształcenie zarówno na poziomie techników, studiów inŜynierskich

i magisterskich, ale równieŜ na studiach doktoranckich oraz podyplomowych.

Uzasadnione jest, aby kraj tej wielkości i o takich aspiracjach, co Polska,

przygotowując się do wdroŜenia programu jądrowego zbudował jak najbardziej

kompletne i kompetentne zaplecze dla tego przemysłu. Przygotowanie odpowiedniej

kadry naukowej i dydaktycznej w wybranych ośrodkach pozwoli na kształcenie

polskich specjalistów, którzy będą obsługiwali elektrownie jądrowe w Polsce.

Poza motywacją czysto patriotyczną naleŜy pamiętać równieŜ o aspektach

gospodarczych i politycznych takiego działania. Posiadania własnych kadr zwiększa

niezaleŜność energetyczną kraju rozumianą w tym przypadku jako zdolność do produkcji energii jądrowej w danej technologii. Z drugiej strony, przy zachowaniu

tego samego poziomu bezpieczeństwa jądrowego moŜna tworzyć nowe miejsca pracy

w Polsce pośrednio i bezpośrednio, tj. poprzez zatrudnianie polskich inŜynierów

w polskich elektrowniach, ale równieŜ polskich wykładowców na polskich uczelniach.

Jest to w naszych warunkach szczególnie istotne ze względu na fakt, Ŝe znaczna

część specjalistów łączy działalność dydaktyczną z pracą naukową. Stworzenie

odpowiednich warunków dla prowadzenia działalności dydaktycznej przyczyni się

zapewne równieŜ do zatrzymania w kraju wysokiej klasy specjalistów z zakresu

technologii jądrowych.

PoniŜej opisane zostały trzy najistotniejsze zagadnienia związane z rozwojem

szkolnictwa wyŜszego wynikającym z wdroŜenia Programu polskiej energetyki

jądrowej.

► Kształcenie kadr dla całego sektora energetyki jądrowej

Istotnym aspektem programu jądrowego jest jego wpływ na postęp w obszarze

kształcenia na poziomie wyŜszym, rozwój nauki, przystosowanie się zakładów

przemysłowych do wytwarzania i dostarczania wyrobów i usług z zachowaniem

najwyŜszych reŜimów technologicznych. Rozpatrując Program w takich kategoriach

moŜna go traktować jako wyzwanie cywilizacyjne.

15 Analizy oparte na opracowaniach przekazanych przez Departament Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki oraz na ocenie eksperckiej przeprowadzonej przez Ernst & Young


W chwili obecnej w Polsce występuje niedobór specjalistów w dziedzinie energetyki

jądrowej. Większość z nich aktywnie pracowała w czasie budowy elektrowni

jądrowej w śarnowcu (w latach osiemdziesiątych XX wieku) i są teraz w wieku

emerytalnym albo się do niego zbliŜają. Z problemem tym ma do czynienia nie tylko

Polska, ale teŜ inne kraje pragnące rozwijać energetykę jądrową od podstaw czy

nawet posiadające juŜ funkcjonujący sektor energetyki jądrowej.

Studia inŜynierskie na specjalnościach związanych z techniką (głównie energetyką)

jądrową prowadzone były w Polsce na 6 uczelniach technicznych (Politechnika

Warszawska, Akademia Górniczo – Hutnicza, Politechnika Śląska,

Politechnika Gdańska, Politechnika Łódzka, Politechnika Poznańska).

Szacuje się, Ŝe w trakcie realizacji tego pierwszego programu wykształconych

zostało około 1000 inŜynierów przygotowanych do pracy w obszarze techniki

związanej z energią jądrową. Kolejne tysiąc osób ukończyło studia podyplomowe.

Obok szkolnictwa wyŜszego rozwijać się będzie równieŜ szkolnictwo zawodowe

mające na celu szkolenie specjalistów niŜszego szczebla dla sektora jądrowego.

W czerwcu 2010 roku w Świerku Instytutu Problemów Jądrowych podpisał wspólnie

z władzami powiatu otwockiego i zespołu szkół nr 2 w Otwocku list intencyjny

w sprawie utworzenia klas patronackich. W załoŜeniu ma to być pierwszy krok

w kierunku odtworzenia technikum nukleonicznego jakie funkcjonowało w Otwocku

przed laty.

Wpływ pierwszego programu jądrowego na podniesienie reŜimu technologicznego

w zakładach przemysłowych jest bardzo trudny do ilościowego zwymiarowania.

Nie ulega jednak wątpliwości, Ŝe jest on jednym z istotnych czynników, dzięki

którym np. RAFAKO S.A. jest dziś największą fabryką kotłów w Europie.

Zamkniecie pierwszego programu jądrowego w Polsce oraz wcześniejsze decyzje

polityczne, w wyniku których podzielony został Instytut Badań Jądrowych,

spowodowały rozproszenie, a przypadku wyŜszych uczelni praktycznie zanik badań

naukowych w obszarze energetyki jądrowej. W efekcie osłabiona została cała

polska nauka.

Rozpoczęty nowy program staje się „motorem”, dzięki któremu ta sytuacja moŜe

ulec szybkiej poprawie. Zainteresowanie współpracą z polską nauką wykazują

uniwersytety praktycznie wszystkich krajów, które są w stanie zaoferować Polsce

technologię dla pierwszej elektrowni atomowej. Następuje instytucjonalna

konsolidacja instytutów badawczych. Pojawiły się strategiczne programy badawcze

finansowane przez polski rząd. Jest szansa na odbudowę wcześniejszego

potencjału i aktywne włączenie się polskiej nauki do międzynarodowej współpracy

w badaniach nad problematyką jądrową. Problematyka ta ma unikatową cechę.

Nie ma praktycznie dyscypliny naukowej w dziedzinach nauk ścisłych

i technicznych, w której wyniki badawcze nie znajdowałyby zastosowań przy

rozwoju technologii jądrowych.

Dzięki temu wzrasta kultura techniczna w krajowym przemyśle.


Obecnie, polskie ośrodki naukowe uaktywniają się we wspieraniu realizacji nowych

inicjatyw mających na celu rozwój edukacji i badań jądrowych. MoŜna tu wymienić takie nowe inicjatywy jak:

► Konsorcjum Naukowo-Technologiczne „Centrum Atomistyki”,

► Polska Platforma Technologii Nuklearnych

► Konsorcjum „Kadry dla Energetyki Jądrowej i Technologii Jądrowych w Przemyśle i Medycynie”.

► Krajowe Centrum Energetyki Jądrowej organizowane przez Politechnikę Gdańską.

Obecnie funkcjonuje juŜ kilkanaście kierunków/specjalności na polskich uczelniach

związanych z energetyką jądrową, choć jeszcze nie jest to kompleksowy system

kształcenia kadr. NaleŜy równieŜ brać pod uwagę kierunki pośrednio związane

z energetyką jądrową np. elektrotechnika, fizyka, automatyka.

PoniŜej wymieniono istniejące w Polsce kierunki związane z energetyką jądrową:

1. Politechnika Warszawska:

► Wydział Mechaniczny, Energetyki i Lotnictwa, kierunek: energetyka jądrowa

2. Akademia Górniczo-Hutnicza:

► Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej, kierunek: fizyka techniczna; specjalność: fizyka jądrowa

► Wydział Energetyki, kierunek: energetyka; specjalność: energetyka jądrowa

3. Politechnika Gdańska:

► Międzywydziałowe studia na kierunku energetyka (Wydziały: Oceanotechnika i Okrętownictwo, Mechanika i Elektrotechnika i Automatyka)

► Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa, kierunek: energetyka

4. Konsorcjum „Kadry dla Energetyki Jądrowej i Technologii Jądrowej w Przemyśle i Medycynie (UMCS, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Warszawski):

5. Politechnika Wrocławska - Wydział Mechaniczno-Energetyczny, kierunek: energetyka; specjalność: Budowa i Eksploatacja Systemów Energetycznych

► Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie - Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki, specjalizacja: bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna

► Uniwersytet Warszawski - Wydziały Chemii i Fizyki, makrokierunek: Energetyka i Chemia Jądrowa, studia I stopnia od roku akademickiego 2011/2012 oraz studia II stopnia od roku akademickiego 2012/2013

6. Politechnika Krakowska:

► Wydział InŜynierii Elektrycznej i Komputerowej, kierunek: energetyka

7. Politechnika Łódzka:

► Wydział Mechaniczny, kierunek: energetyka


8. Politechnika Poznańska:

► Wydziały: Elektryczny, Technologii Chemicznej, Budownictwa Lądowego, Fizyki Technicznej, kierunek: energetyka; specjalność: energetyka jądrowa

9. Politechnika Śląska:

► Wydział InŜynierii Środowiska i Energetyki, kierunek: mechanika i budowa maszyn, specjalność: inŜynieria jądrowa

► Wydział InŜynierii Środowiska i Energetyki, kierunek: energetyka, specjalność: energetyka jądrowa

► Wydział Elektryczny, kierunek: elektrotechnika, specjalność: elektroenergetyka

10. Politechnika Wrocławska:

► Wydział Mechaniczno-Energetyczny, kierunek: energetyka, specjalność: energetyka cieplna i jądrowa

► Wydział InŜynierii i Nowych Technologii, kierunek: energetyka jądrowa

11. Uniwersytet Szczeciński:

► od roku akademickiego. 2012/2013 planowane jest wprowadzenie specjalności: fizyka i inŜynieria jądrowa na kierunku fizyka

► wraz z Zachodniopomorskim Uniwersytetem Technologicznym oraz Politechniką Koszalińską planowane jest w roku akademickim 2013/2014 otworzenie kierunku: energetyka i inŜynieria jądrowa

Przygotowując się do realizacji Programu większość uczelni technicznych i część uniwersytetów planuje uruchomienie kierunków studiów i specjalności (studiów I i II

stopnia) związanych bezpośrednio z energetyką jądrową. Wsparciem dla tych

działań jest zorganizowane i finansowane przez Ministerstwo Gospodarki szkolenie

edukatorów dla potrzeb polskich uczelni. W 2009 r. we Francji odbyło się szkolenie

pierwszej grupy (20 osób). Drugi etap tego szkolenia odbył się we Francji od

4 października do 18 grudnia 2010 i objął 25 osób. W 2011 r. będą realizowane

staŜe dla uczestników drugiego etapu.

► Doskonalenie zawodowe kadr sektora jądrowego

Kwestia doskonalenia zawodowego i ciągłego podnoszenia kwalifikacji odgrywa

coraz większą rolę w kaŜdym rodzaju działalności zawodowej. Jednak energetyka

jądrowa naleŜy do obszarów, które mają swoje wysokie i specyficzne wymagania.

Pracownicy elektrowni jądrowych podlegają bardzo rygorystycznie

przestrzeganemu programowi szkoleń, który z jednej strony ma na celu

zapewnienie ciągłości wiedzy i umiejętności, a z drugiej strony ma zapewnić im

stały dopływ aktualnych informacji związanych z ich działalnością zawodową.

Utworzenie systemu doskonalenia zawodowego kadr sektora jądrowego będzie

częściowo zadaniem inwestora lub innych podmiotów posiadających tego typu

kadry. Jednak niewątpliwie zapotrzebowanie na kursy i szkolenia w tym zakresie

przyczyni się do pojawienia dodatkowej moŜliwości prowadzenia działalności

edukacyjnej przez pracowników naukowo-dydaktycznych. Zwiększy to szanse na


zatrzymanie w kraju najzdolniejszych i najbardziej obiecujących specjalistów oraz

ograniczy drenaŜ intelektualny Polski.

► Kształcenie specjalistów z innych dziedzin niŜ energetyka jądrowa, niezbędnych

do realizacji Programu polskiej energetyki jądrowej

Istotną cechą charakteryzującą energetykę jądrową jest bardzo szeroki zakres

tematyczny w zakresie wiedzy i kompetencji jaki jest potrzebny do jej wdroŜenia,

i rozwoju. Poza specjalistami w zakresie energetyki jądrowej, konieczne jest

równieŜ wykształcenie szeregu specjalistów w róŜnych dziedzinach technicznych

takich jak: materiałoznawstwo, chemia, chemia jądrowa (radiochemia, chemia

radiacyjna) inŜynieria środowiska, automatyka, elektronika, informatyka,

elektryka itd.

Tak szerokie zapotrzebowanie na specjalistów pokazuje jak znaczący wpływ moŜe

mieć rozwój programu jądrowego na polskie szkolnictwo wyŜsze. Jego wdroŜenie

wspierane poprzez odpowiednią aktywizację i stymulację środowisk akademickich

moŜe w efekcie wygenerować istotny postęp w zakresie kształcenia. Jednak

osiągnięcie tego celu wymaga bardzo szerokiego wsparcia organizacyjnego

zarówno ze strony Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego odpowiedzialnego

za szkolnictwo wyŜsze, jak i ze strony wyspecjalizowanego urzędu administracji

państwowej. Urząd ten na bieŜąco będzie analizował podaŜ i popyt na usługi

szkolnictwa wyŜszego w zakresie technologii jądrowych, oraz poprzez swoją

współpracę z MNiSW będzie oddziaływał na poziom podaŜy na tym rynku. Tylko

wtedy uda się w sposób optymalny wykorzystać szansę jaka otwiera się przed

szkolnictwem wyŜszym w kontekście wdroŜenia Programu polskiej energetyki

jądrowej.

Przychody budŜetu państwa z tytułu podatków

Elektrownia jądrowa, tak jak kaŜdy podmiot gospodarczy działający w Polsce, będzie

odprowadzała szereg podatków do budŜetu państwa. Główne wpłaty będą

dokonywane z tytułu podatku CIT oraz podatku VAT. Jednoznaczne oszacowanie ich

wielkości jest trudne, jednak bez wątpienia będą to wielkości niepomijalne.

W myśl zasady „reakcji łańcuchowej” jaką wdroŜenie energetyki jądrowej wywoła

w skali całej polskiej gospodarki, istnienie elektrowni jądrowej będzie generowało

dodatkowe przychody podatkowe z tyłu podatku CIT, PIT oraz VAT odprowadzanych

przez podmioty prowadzące działalność związaną z rozwojem energetyki jądrowej

i przez ich pracowników. Kontynuując powyŜszą analizę naleŜy stwierdzić, Ŝe rozwój

energetyki moŜe równieŜ wywołać wzrost dochodów podatkowych budŜetu państwa

z sektorów gospodarki, w których rozwój będzie pośrednio indukowany przez program

jądrowy.

Ochrona środowiska

Mimo, Ŝe energetyka jądrowa nie jest uznawana za odnawialne źródło energii to

charakteryzuje się relatywnie przyjaznym oddziaływaniem na środowisko naturalne.

W przeciwieństwie do technologii konwencjonalnych spalających paliwa kopalne,


elektrownia jądrowa nie emituje CO2, tlenków azotu, tlenków siarki ani pyłów. Jest więc

w tym zakresie znacznie mniej uciąŜliwa dla środowiska, nie wywołuje negatywnych

skutków ubocznych wśród ludności i nie przerzuca na społeczeństwo poprzez emisje

zanieczyszczeń części kosztów swojej działalności w postaci kosztów zewnętrznych.

Przyjmując załoŜenie, Ŝe jedyną technologią komplementarną dla energetyki jądrowej

w odbudowie źródeł wytwórczych pracujących w podstawie polskiego systemu

elektroenergetycznego jest energetyka oparta na węglu oraz przyjmując bieŜące

koszty uprawnień do emisji CO2 oraz opłat za emisję zanieczyszczeń, moŜna

oszacować jaka będzie skala unikniętych kosztów środowiskowych wynikających

z wykorzystania energetyki jądrowej.

► Redukcja emisji CO2

Technologie produkcji energii elektrycznej wykorzystujące rozszczepienie jądra

uranu charakteryzują się praktycznie zerową emisją dwutlenku węgla. Zakładając

roczny poziom produkcji energii elektrycznej z elektrowni o mocy 3 000 MW

i współczynniku wykorzystania mocy zainstalowanej 0,8516 na poziomie 22 TWh

moŜna oszacować poziom unikniętej emisji CO2. W porównaniu do elektrowni

węglowych uniknięta emisja wynosi około 22 mln ton CO217 rocznie, natomiast

w porównaniu do elektrowni gazowych jest to około 13 mln ton CO2 rocznie18

(wielkość emisji przewidziana w II okresie KPRU 2008-2012 wynosi około 110 mln

ton rocznie dla elektrowni zawodowych). Przy załoŜeniu średniej ceny uprawnień

do emisji CO2 na poziomie 20 EUR/t otrzymujemy redukcję kosztów produkcji

energii elektrycznej w skali kraju na poziomie 440 mln EUR (1,7 mld PLN19) rocznie

w porównaniu z produkcją energii w elektrowni węglowej oraz 260 mln EUR

(1 mld PLN) rocznie w przypadku elektrowni opalanej gazem ziemnym.

Jak widać zastąpienie 3 GW mocy zainstalowanej w polskim systemie

elektroenergetycznym przez elektrownie jądrowe pozwoliłoby na zaoszczędzenie

od 10 do 20% uprawnień do emisji CO2 rocznie, co przy prognozowanej cenie

uprawnień odpowiada kwocie od 1 do 1,7 mld PLN rocznie.

► Redukcja emisji NOx, SOx oraz pyłów.

Elektrownie jądrowe w przeciwieństwie do elektrowni opalanych paliwami

kopalnymi nie emitują do atmosfery tlenków siarki, azotu oraz pyłów. Korzystając

z uśrednionych wartości emisji ww. zanieczyszczeń moŜna oszacować skalę

unikniętej emisji SOx20 na poziomie 22 tys. ton rocznie, NOx na poziomie 11 tys.

ton rocznie oraz pyłów na poziomie 4,5 tys. ton rocznie. Przyjmując szacunkowe

wyceny kosztów zewnętrznych związanych z emisją wyŜej wymienionych

zanieczyszczeń moŜna przyjąć redukcję kosztów na poziomie około 15 mln PLN

rocznie.

16 W rzeczywistości osiągane są współczynniki wykorzystania mocy zainstalowanej przekraczające 0,9, jednak w prezentowanych

szacunkach przyjęto bardziej zachowawcze podejście i niŜszą wartość 17

Przy załoŜeniu emisyjności na poziomie 1 t/MWh 18

Przy załoŜeniu emisyjności na poziomie 0,6 t/MWh 19

Przyjęto kurs EUR/PLN=3,9 20

Przyjęto emisyjność na poziomie 1 kg/MWh dla SOx, 0,5 kg/MWh dla NOx i 0,2 kg/MWh dla pyłów.


5. Korzyści polityczne

NiezaleŜnie od bezspornego faktu, Ŝe wybór dostawcy technologii dla pierwszej

polskiej elektrowni jądrowej zostanie dokonany przez inwestora tejŜe elektrowni

w drodze przetargu publicznego zorganizowanego i prowadzonego zgodnie z ustawą -

Prawo zamówień publicznych, jest równieŜ bezdyskusyjne, Ŝe wybrany dostawca

będzie musiał mieć pełne poparcie polskiego rządu. Uzyskanie tego poparcia będzie

wynikało nie tylko z walorów technicznych i atrakcyjności ekonomicznej proponowanej

technologii, ale równieŜ z szeregu innych, nawet bardzo odległych od energii jądrowej

kwestii, które stanowią potencjalne korzyści, jakie Polska moŜe uzyskać w procesie

realizacji Programu polskiej energetyki jądrowej. Wśród potencjalnych korzyści

politycznych zidentyfikowane zostały następujące:

► Poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa wynikająca z dywersyfikacji

struktury paliwowej wytwarzania energii elektrycznej oraz stabilizacji kosztów

produkcji energii elektrycznej dzięki niskiemu udziałowi ceny paliwa jądrowego

w kosztach energii elektrycznej produkowanej w elektrowni jądrowej oraz

relatywnie niskim wahaniom cen uranu na rynkach międzynarodowych.

► Budowa wizerunku Polski na arenie międzynarodowej jako kraju nowoczesnego,

dynamicznie się rozwijającego i będącego w stanie sprostać największym

wyzwaniom technologicznym, który w swoich wyborach kieruje się rzetelną wiedzą

i doświadczeniem.

► Budowa pozycji Polski na arenie międzynarodowej poprzez wykorzystanie

partnerstwa strategicznego w obszarze energetyki jądrowej z państwem dostawcy

technologii jądrowej w celu realizacji innych celów polskiej polityki zagranicznej, nie

tylko bezpośrednio związanych z energetyką jądrową.

► Wykorzystanie kwestii wyboru dostawcy technologii jako argumentu przetargowego

w celu osiągnięcia doraźnych celów polityki zagranicznej Polski, niekoniecznie

związanych bezpośrednio z energetyką jądrową. Większość dostawców technologii

jądrowych jest silnie powiązanych z władzami państw, w których te podmioty mają

siedzibę. Dlatego teŜ przedstawiciele najwyŜszych władz tych krajów zabiegają

o wybór technologii oferowanej przez „ich” dostawcę, co stwarza bardzo dobrą

okazję do uzyskania poparcia kraju dostawcy w istotnych dla nas kwestiach

na arenie międzynarodowej.

► Uelastycznienie stanowiska Polski na arenie międzynarodowej, szczególnie w

kwestii związanych z ochroną klimatu i ograniczaniem emisji CO2.


Rys. 7. Korzyści polityczne wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej


Poprawa bezpieczeństwa energetycznego Polski

Struktura zaopatrzenia kraju w energię elektryczną ukształtowana na przestrzeni

ostatnich 60 lat charakteryzuje się dominującym udziałem elektrowni opalanych

węglem kamiennym i brunatnym. Taka sytuacja powoduje, Ŝe wszelkie zmiany cen

oraz regulacji (np. w zakresie emisji CO2 i zanieczyszczeń) na poziomie krajowym lub

międzynarodowym mają bardzo duŜy wpływ na koszty wytwarzania energii

elektrycznej. Niestabilność kosztów energii przekłada się na niestabilność kosztów

prowadzenia tych rodzajów działalności gospodarczej w Polsce, które są związane

z wykorzystaniem duŜych ilości energii elektrycznej. Prowadzi to do pogorszenia

sytuacji ekonomicznej działających w kraju przedsiębiorstw i utrudnia im konkurencję

na arenie międzynarodowej.

Dlatego teŜ dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej w Polsce jest

jednym z elementów pozwalających na stabilizację cen energii elektrycznej poprzez

zmniejszenie zaleŜności od jednego paliwa. WdroŜenie w Polsce energetyki jądrowej

jest jedną z moŜliwych dróg urozmaicenia źródeł energii elektrycznej i jedyną obecnie

moŜliwą alternatywą dla dominacji węgla w podstawie polskiego systemu

elektroenergetycznego.


Produkcja energii elektrycznej z wykorzystaniem rozszczepienia jądra uranu

charakteryzuje się równieŜ innymi cechami wpływającymi na poprawę bezpieczeństwa

energetycznego kraju. Wykorzystywane w elektrowniach jądrowych paliwo jądrowe

produkowane jest na bazie rudy uranowej, która jest materiałem dość powszechnie

występującym w skorupie ziemskiej. Ponadto szeroki wybór krajów o stabilnej sytuacji

politycznej praktycznie gwarantuje dostawy tego surowca. RównieŜ pozostałe

elementy łańcucha paliwowego (tj. wzbogacanie i produkcja elementów paliwowych)

są pod kontrolą róŜnych państw o stabilnej sytuacji politycznej, co w praktyce pozwala

na zapewnienie nieprzerwanych dostaw paliwa dla elektrowni jądrowych.

Równie istotne są ceny elementów paliwowych. W odróŜnieniu od innych surowców

energetycznych, ceny uranu są relatywnie stabilne, zatem małe jest ryzyko

negatywnego wpływu spekulacji na cenę tego surowca. Ponadto udział kosztu paliwa

jądrowego w koszcie produkcji energii elektrycznej w elektrowni jądrowej jest znacznie

niŜszy niŜ ma to miejsce w przypadku innych źródeł energii. Dzięki temu nawet

znacząca zmiana ceny elementów paliwowych będzie miała stosunkowo niewielki

wpływ na koszty produkcji energii elektrycznej oraz jej cenę.

Istotnym elementem umoŜliwiającym stabilizację oraz przewidywalność kosztu

produkcji energii elektrycznej w elektrowni jądrowej jest moŜliwość magazynowania

znacznych zapasów paliwa jądrowego. ŚwieŜe paliwo jądrowe nie wymaga

specjalnych metod składowania i moŜna jest swobodnie (w porównaniu do odpadów

promieniotwórczych i wypalonego paliwa) składować i transportować. Natomiast

wysoki stopień koncentracji energii w paliwie jądrowym skutkuje małą masą

i objętością paliwa niezbędnego do wielu lat pracy reaktora (w szczególności

w porównaniu z zapotrzebowaniem na węgiel przez klasyczną elektrownię cieplną).

Istnieje zatem moŜliwość zakupu paliwa w okresie niŜszych cen i zmagazynowania

go tak, aby w okresie wysokich cen nie było konieczności zakupu.

Zatem wprowadzenie energetyki jądrowej w Polsce zapewni dywersyfikację źródeł

produkcji energii elektrycznej oraz wpłynie stabilizująco na cenę energii elektrycznej,

co w efekcie przełoŜy się na poprawę bezpieczeństwa energetycznego Polski.

Nie istnieje w praktyce inna technologia produkcji energii elektrycznej, która przy

bieŜącej sytuacji polityczno-gospodarczej pozwalałaby na dywersyfikację struktury

wytwarzania energii elektrycznej w Polsce na poziomie podstawowego

zapotrzebowania systemu elektroenergetycznego.

Budowa wizerunku Polski na arenie międzynarodowej

Projekty budowy elektrowni jądrowych stanowiły i nadal stanowią ogromne wyzwania

gospodarcze dla krajów je realizujących, niezaleŜnie od tego czy jest to pierwsza, czy

teŜ kolejna inwestycja tego typu w kraju. Program polskiej energetyki jądrowej jest

z natury przedsięwzięciem szerszym od samej budowy elektrowni jądrowej i obejmuje

wiele innych elementów, takich jak np. rozwiązanie kwestii gospodarki odpadami

promieniotwórczymi, likwidacji obiektów jądrowych, odpowiedzialności cywilnej

za szkody jądrowe itp. Jest to zatem znacznie większe i bardziej złoŜone

przedsięwzięcie wymagające zaangaŜowania wielu instytucji administracji państwowej,

ośrodków naukowo-badawczych i akademickich, przedsiębiorstw państwowych oraz


prywatnych, a takŜe samego społeczeństwa. Jedynie poprawne koordynowanie

i zarządzanie całym programem oparte na najlepszych praktykach światowych

i współpracy wszystkich zaangaŜowanych podmiotów pozwoli na zrealizowanie

programu zgodnie z załoŜeniami o osiągnięciu optymalnych korzyści dla całej

gospodarki.

Podjęcie przez administrację rządową zadania opracowania i wdroŜenia programu

energetyki jądrowej stanowi dowód ambicji i wiary państwa polskiego w powodzenie

takiego przedsięwzięcia. Niewątpliwie poprawia to równieŜ wizerunek Polski na arenie

międzynarodowej, wskazując na jej zdolność do stawiania przed sobą imponujących

wyzwań i ich profesjonalnego i konsekwentnego realizowania.

Jeszcze większe znacznie dla wizerunku kraju będzie miało realizowanie Programu

polskiej energetyki jądrowej przy zachowaniu załoŜonego harmonogramu. Terminowa

realizacja załoŜonych działań, stopniowe wypełnianie załoŜonych celów oraz dąŜenie

do celu nadrzędnego jakim jest zrealizowanie Programu z korzyścią dla Polski, będzie

stopniowo budowało obraz Polski jako kraju zdolnego do podejmowania największych

wyzwań gospodarczych i do ich realizacji zgodnie z załoŜeniami. Będzie to dowód na

posiadanie kompetentnych i wysoko wykwalifikowanych kadr zarówno wśród

administracji publicznej, jak i ośrodków naukowo badawczych oraz przedsiębiorstw

gotowych do udziału w ambitnych przedsięwzięciach o największej skali trudności

i złoŜoności.

Poprawa wizerunku Polski na arenie międzynarodowej będzie miała równieŜ wpływ

na postrzeganie kraju przez jego własnych obywateli. Sukces, jakim niewątpliwie

będzie zrealizowanie Programu polskiej energetyki jądrowej pozytywnie wpłynie

na opinię społeczeństwa o zdolności państwa i jego administracji do realizacji

powaŜnych inwestycji, która została powaŜnie nadszarpnięta przez problemy związane

z realizacją innych duŜych przedsięwzięć infrastrukturalnych.

Budowa pozycji Polski na arenie międzynarodowej

W krajach, w których przemysł jądrowy jest dobrze rozwiniętą gałęzią gospodarki

narodowej, moŜna zaobserwować silne więzy łączące ten sektor z władzami państwa.

Te więzy wynikają nie tylko z uwarunkowań historycznych związanych z programami

wojskowymi, ale teŜ z faktu, Ŝe sprzedaŜ technologii jądrowych jest zawsze

elementem polityki zagranicznej państw dostawców technologii. W takiej sytuacji

wsparcie państwa i jego najwaŜniejszych przedstawicieli jest kluczowym elementem

działalności marketingowej głównych światowych dostawców technologii

reaktorowych.

Silna zaleŜność pomiędzy przemysłem jądrowym a władzami państw oraz ich

zaangaŜowanie w sprzedaŜ rodzimej technologii za granicą stwarzają bardzo

korzystne warunki do wzmacniania pozycji kraju pozyskującego technologię. Głównym

rozwiązaniem pozwalającym na osiągnięcie tego celu jest łączenie wyboru danego

dostawcy technologii reaktorowej z tworzeniem szeregu innych powiązań polityczno-

gospodarczych pomiędzy krajem dostawcą a krajem pozyskującym technologię. W ten

sposób moŜna w sposób trwały wykorzystywać utworzoną platformę współpracy

do promowania i realizowania interesów Polski na arenie międzynarodowej.


Osiągnięcie jednostkowych korzyści

Poza moŜliwością osiągania korzyści w długim terminie w wyniku współpracy z krajem

dostawcy technologii oraz samym dostawcą istnieje teŜ potencjalna szansa

na wykorzystanie wyboru dostawcy technologii reaktorowej oraz dostawców lub

wykonawców innych istotnych elementów elektrowni, do realizacji celów z zakresu

polityki międzynarodowej Polski.

Jednak wybór właściwych celów gwarantujących wymierne korzyści dla Polski

wymaga współpracy wielu organów administracji państwowej wspieranych przez

ekspertów z róŜnych dziedzin Ŝycia społeczno-gospodarczego. Tylko w taki sposób

moŜliwe jest wypracowanie optymalnej strategii negocjacyjnej z dostawcą i państwem

dostawcy, gwarantującej optymalne wykorzystanie potencjału politycznego

i gospodarczego, jaki niesie ze sobą realizacja Programu polskiej energetyki jądrowej.

Uelastycznienie stanowiska Polski w kwestii redukcji emisji CO2

Poszerzenie struktury wytwarzania energii elektrycznej w Polsce o energetykę jądrową

zmniejszy wpływ konieczności zakupu uprawnień do emisji CO2 przez polskich

wytwórców energii elektrycznej na cenę energii elektrycznej w Polsce. Pozwoli

to polskim władzom na przyjęcie bardziej elastycznego stanowiska w kwestii redukcji

emisji CO2, co zapewne spotka się z pozytywną reakcją partnerów europejskich.


6. Podsumowanie i wnioski

Program polskiej energetyki jądrowej to jedno z największych wyzwań społeczno-

gospodarczych jakie stoją przed Polską u progu XXI wieku. Jest to projekt

przewyŜszający swoją skalą i trudnościami największe projekty gospodarcze

realizowane w Polsce w XX wieku, takie jak budowa Centralnego Okręgu

Przemysłowego i portu morskiego w Gdyni czy budowa elektrowni Bełchatów.

Nie ulega wątpliwości, Ŝe jego wdroŜenie będzie przez lata wywierać na polską

gospodarkę i społeczeństwo ogromny wpływ, który jeŜeli zostanie właściwie

wykorzystany będzie przynosił znaczące korzyści wielu przyszłym pokoleniom

Polaków.

Korzyści moŜna w praktyce podzielić na dwie główny grupy – korzyści gospodarcze

oraz korzyści polityczne. Jednak obie te grupy są ze sobą silnie powiązane, wzajemnie

warunkują występowanie znacznej części korzyści oraz wzmacniają ich efektywność.

Wśród korzyści gospodarczych naleŜy szczególną uwagę zwrócić na kwestie poprawy

konkurencyjności polskiej gospodarki oraz rozwój polskich przedsiębiorstw. Tak jak

kaŜda duŜa inwestycja budowa elektrowni jądrowej będzie istotnym stymulatorem

rozwoju gospodarczego całego kraju. Nowe wyzwania jakim będą musiały sprostać polskie przedsiębiorstwa wymuszą dokonanie niezbędnych inwestycji oraz

opanowanie wyŜszej kultury bezpieczeństwa i jakości świadczonych usług

i dostarczanych produktów. To z kolei podniesie atrakcyjność polskich podmiotów na

arenie międzynarodowej i pozwoli na prowadzenie w szerszej skali działalności

eksportowej. W efekcie rozwój przedsiębiorstw przełoŜy się na rozwój gospodarczy

kraju. Podobny mechanizm sprzęŜenia zwrotnego wywołanego przez rozwój

energetyki jądrowej będzie moŜna zaobserwować równieŜ w zakresie działalności

badawczo-rozwojowej oraz w szkolnictwie wyŜszym. Ich rozwój wywołany wdroŜeniem

programu jądrowego przyniesie korzyści dla całej gospodarki napędzając jednocześnie

dalszy jej rozwój.

Analizując korzyści gospodarcze naleŜy równieŜ zwrócić szczególną uwagę na te

istotne dla lokalnych społeczności, w sąsiedztwie których powstaną obiekty energetyki

jądrowej. Będą one czerpały przez wiele lat zarówno korzyści natury podatkowej, jak

równieŜ gospodarczej i społecznej. Funkcjonowanie elektrowni jądrowej przyczyni się

do poprawny lokalnej infrastruktury oraz rozwoju w regionie przedsiębiorstw

świadczących usług na jej rzecz, a takŜe zaspokajających potrzeby jej pracowników.

Operator elektrowni będzie równieŜ jednym z głównych sponsorów róŜnego rodzaju

działalności społecznej prowadzonej na terenie regionu.

Istotny będzie równieŜ rozwój działalności badawczo-rozwojowej oraz następujący

w jej efekcie postęp technologiczny. Będzie on jednym z kluczowych elementów

budowy w Polsce gospodarki opartej na wiedzy i nowych technologiach, co jest

zgodne ze strategią Unii Europejskiej do 2020 roku21.

21 EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowaŜonego rozwoju sprzyjającego włączeniu

społecznemu http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf


Korzyści polityczne są zawsze kwestią trudniejsza do zdefiniowania. Poprzez właściwy

i przemyślany wybór technologii oraz partnerów uczestniczących w Programie polskiej

energetyki jądrowej Polska będzie miała sposobność do osiągnięcia szeregu korzyści

natury politycznej, niekoniecznie bezpośrednio związanych z sektorem jądrowym,

a nawet z sektorem energetycznym. Wypracowanie właściwej strategii, jej realizacja

i wdroŜenie powinno się odbywać przy współpracy wszystkich stron zaangaŜowanych

w kreowanie polityki zagranicznej państwa, jak równieŜ specjalistów z dziedziny

energetyki jądrowej i ekspertów gospodarczych. Celem strategii powinno być takie

kierowanie Programem polskiej energetyki jądrowej, aby bez najmniejszego

uszczerbku dla bezpieczeństwa radiologicznego uzyskać maksimum moŜliwych

korzyści dla państwa i gospodarki.

Rys. 8. Zapoczątkowanie „reakcji łańcuchowej” w polskiej gospodarce wywołana wdroŜeniem Programu polskiej energetyki jądrowej


Zakres potencjalnych korzyści jest zatem tak szeroki, Ŝe jego zwięzłe i syntetyczne

ujęcie jest wyzwaniem, tym bardziej, Ŝe materializacja bardzo wielu z nich będzie

wynikiem pośrednim wdroŜenia Programu polskiej energetyki jądrowej. Istotne wydaje

się zatem właściwe przygotowanie, koordynowanie i kierowania działaniami

administracji państwowej zmierzające do optymalizacji wykorzystania potencjału

programu jądrowego. Konieczne jest utworzenie instytucji, która będzie gromadziła

wokół siebie krajowych specjalistów posiadających wiedzę i doświadczenie w tym

obszarze, oraz która będzie współpracowała z instytucjami i specjalistami

zagranicznymi, a której nadrzędnym celem na etapie wdraŜania programu PEJ będzie

jego zrównowaŜone wykorzystanie dla obecnych i przyszłych pokoleń Polaków.

Tylko wtedy impuls jakim będzie dla polskiej gospodarki wdroŜenie programu

jądrowego przyniesie poŜądane długoterminowe efekty.

Ernst & Young

Assurance | Tax | Transactions | Advisory

Firma Ernst & Young jest globalnym liderem w zakresie usług audytorskich, podatkowych, transakcyjnych i doradczych. Na całym świecie 135 000 naszych pracowników jednoczą wspólne wartości i świadczenie wysokiej jakości usług. Zmieniamy rzeczywistość, pomagając naszym pracownikom, naszym klientom oraz naszej coraz szerszej społeczności w wykorzystaniu ich potencjału.

Aby uzyskać więcej informacji, odwiedź www.ey.com/pl.

© 2011 Ernst & Young

Wszelkie prawa zastrzeŜone.

Identyfikacja korzy ści wynikaj ących z realizacji ... fileindukował szereg innych korzy ści...

Documents

Transcript of Identyfikacja korzy ści wynikaj ących z realizacji ... fileindukował szereg innych korzy ści...