EDUKACYJNY DODÔWK DO „PÒMERANII”, NR 5 (77), MÔJ 2014

WËDANIÉ ÙDËTKÒWIONÉ PRZEZ MINYSTRA

ADMINISTRACJI I CYFRIZACJI

INAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

Historiô Eùropejsczi Ùnii i nasz w ni môl

Alicjô Pioch Starszé klase spòdleczny szkòłë

Céle ùczbëÙczéń:• dowié sã, cowiele lat òdbiwô sãwelowanié do

EùropejsczégòParlamentu,• zapòznô sã zwiadą nt. historicznëch zôczątków

EÙ,• przëpòrządkùjekrajedopòstãpnëchrozszérzwie-

niówskładuEÙ,• òdczëtô infòrmacje z zestôwków iwëzwëskô je

dowëkònaniôpòlétów,• wëszukô brëkòwné wiadła w jinëch zdrojach

wiédzë.

Metodë robòtë• prôcazdërżéniowimtekstã• òdczëtëwaniézestôwkówitabelów• prôcawkarnach• prôcazmùltimedialnymapòmòcama

Didakticzné pòmòcefana EÙ, tekst z historią EÙ, zestôwk 1, 2 i 3 dlôkòżdégòùcznia,fanëùnijnëchkrajówzplacãdowpi-sywaniôpòzwëpaństwa

CYG ÙCZBË

1.Co piãc lat òdbiwô sã welowanié do Eùropejsczégò Parla­mentu. Latos taczé welowanié prawie bãdze miało môl. Zapiszë słowno datã tegò welowaniô(25V2014r.).

2.Przeczëtôj wiadła z historii Eùropejsczi Ùnii (EÙ).

FòrmalnopòwstaniéEÙmiałomôl1XI1993rokù.Sta-łotosãnapòspòdlimdonëchczasowëchtrzechfilarów(eùropejsczichwespòlëznów):EùropejscziWespòlëznëWãglaiStalë,EùropejscziWespòlëznëAtomòwiEner-gii, EùropejscziWespòlëznë Gospòdarczi. ZjednaniédokònałosãnamòcëTraktatuzMaastrichtw1992rokù,adożëcégòrëszëłow1993rokù.Wtimcządzedowespòlëznënôleżało12krajów,temùtéżfanaEÙmô12gwiôzdów.

–Zwëskùjącë z pòdónëch niżi zestôwków 2 i 3, wëpiszë w zestôwkù 1 pòzwë 12 państwów, chtërne w sztóce fòrmalnégò pòwstaniô EÙ bëłë ji nôleżnikama.

Zestôwk 1. Kraje przënôleżné do EÙ w 1993 r.

Rok Kraje przënôleżné do EÙ

1993

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”II

STARSZÉ KLASE SPÒDLECZNY SZKÒŁË

3.Zapòznôj sã z infòrmacjama pòkôzónyma w zestôwkù 2.

Zestôwk 2.Kraje przënôleżné do EÙ dzysô

Lp. Pòzwapaństwa Dataprzëstąpieniôdowespòlëznë

1 Aùstriô 1stëcznika1995

2 Belgiô 25strëmiannika1957

3 Bùłgariô 1stëcznika2007

4 Chòrwacjô 1lëpińca2013

5 Cypr 1maja2004

6 Czechë 1maja2004

7 Dëńskô 1stëcznika1973

8 Estoniô 1maja2004

9 Finlandiô 1stëcznika1995

10 Francjô 25strëmiannika1957

11 Grecjô 1stëcznika1981

12 Hiszpaniô 1stëcznika1986

13 Hòlandzkô 25strëmiannika1957

14 Irlandiô 1stëcznika1973

15 Litwa 1maja2004

16 Luksembùrg 25strëmiannika1957

17 Łotwa 1maja2004

18 Malta 1maja2004

19 Niemcë 25strëmiannika1957

20 Pòlskô 1maja2004

21 Pòrtugaliô 1stëcznika1986

22 Rumùniô 1stëcznika2007

23 Słowacjô 1maja2004

24 Słoweniô 1maja2004

25 Szwecjô 1stëcznika1995

26 Wãgrë 1maja2004

27 WiôlgôBritaniô 1stëcznika1973

28 Włochë 25strëmiannika1957

–Na spòdlim wëżi pòkôzónégò zestawieniô spòrządzë statistikã — czedë i jaczé państwa przëstąpiwałë do eùropejsczi wespòlëznë(robòtawkarnach).

Zestôwk 3

Lp. Rok Państwa1 19572 19733 19814 19865 19956 20047 20078 2013

4.Na kònturowi karce Eùropë zamaluj farwama kraje, co przëstąpiwałë do eùropejsczi wespòlëznë:

5.Kòżdémù z krajów na mapie nadôj taczi numer, jaczi òn mô w zestôwkù 2.

–Ten sóm numer i pòzwã państwa wpiszë przë pasowny fanie; wiadła na témã wëzdrzatkù fanów pòstãpnëch krajów nalézë w internece abò encyklopedii.

w1957–mòdrow1973–zelonow1981–czerwònow1986–bruno

w1995–lilewòw2004–żôłtow2007–apfelzynowòw2013–szaro

6.Przëszëkùj doma dlô drëchów z klasë quiz złożony z 12 pëtaniów na temat EÙ; wëzwëskôj wiédzã dobëtą na ti ùczbie.

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË

III

Znanczi Kaszëb, Pòlsczi i Eùropejsczi Ùnii(2 gòdzënë)

Danuta Pioch

Céle ùczbëÙczéń:• dowiésãòspòlëznowëchsprawach, jaczimabãdze

żëłalatosÙniôinaszkrôj,• zapòznôsãzcéchamaPòlscziiKaszëb,• pòznôlegeńdowąhistoriãsparłãczonązgrifã,• òdczëtô infòrmacje ò znaczenim céchù Kaszëb

wspòlëznowimżëcymKaszëbów,• wëkôżesãwiédząòhistoricznyfanieKaszëb,• wëszukô informacje ò symbòlice dwanôsce gwiôz-

dównaùnijnychòrągwi,• pòprawno przëpòrządkùje himnë Ùnii, Pòlsczi

iKaszëb,• naléze pòtrzébné do realizacji ùczbë wiadła

wprzistãpnëchzdrojachwiédzë,• weznieùdzélwdiskùsjiòstolëcëKaszëb.

Metodë robòtë• prôcazdërżéniowimatekstama• analizowaniéprzistãpnëchmateriałów• samòstójnéwëcyganiéswiądów• prôcawkarnach

Didakticzné pòmòcefanë EÙ, Pòlsczi i Kaszëb, tekst z historią grifa, edu-kacyjny zestôwk dlô kòżdégò ùcznia i wikszi plakatdo pòspólnégòwëfùlowaniô, nalepczi z céchã Pòlsczii Kaszëb, kaszëbskô wersjô tekstu „Òda do redotë”,tekstwiérztëMarilëWòlsczi,kartaEùropë

CYG ÙCZBË

1.Latos trafił sã nóm czas welowaniô na przedstôwców Pòlsczi do Eùropejsczégò Parlameńtu, ale téż bãdze­më wë biérelë swòjich môlowëch radnëch, wójtów, bùr­méstrów, prezydeńtów, starostów. Tedë sparłãczi nas dejô welowaniô. A przë ti leżnoscë nié jeden rôz bãdzemë ùżiwelë symbòlów Kaszëb, Pòlsczi i Eùropejsczi Ùnii. Za­danim do wëkònaniô je tedë przezdrzec zbiér wszëtczich znanków i zebrac je w fòrmie edukacyjnégò zestôwka.

Tôflatamiałabëwëzdrzectak:

Céch Fana Himn Stolëca

EùropejskôÙniô

Pòlskô

Kaszëbë

2.Na zôczątk ò céchù. Trzeba scwierdzëc, że Ùniô ni mô céchù, ale mają gò Pòlskô i Kaszëbë.

–Rzeczta ò céchù Pòlsczi na spòdlim dorzeszonégò òbrôzka – co nim je, jak wëzdrzi (ùtrwalenié pòzwów dzélówcała ptôcha,wprowadzenié dowëpòwiesców jistni-ków,znankòwników,pòzwówfarwów).

–Pòzakùńczonyòbgôdcecéchjewklejiwónywzestôwkùzpierszégòcwiczënkù,razãzùstanowionymòpisënkã.

3.Swój céch mają téż Kaszëbë. Zdrzącë na malënk, òpiszta swòjima słowama jegò wëzdrzatk.

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË

IV

–Przeczëtôjmë terôzka wiadła ò grifie. Pózni spróbùjemë duńc przëczënë, dlô jaczi òstôł òn wëbróny na céch Kaszëb.

Grif – legeńdowi stwór, w pòłowie rabùszny ptôch,aw pòłowie lew.Mô głowã, sznobel, skrzidła i kraleòrzła,ałapë,srąbiògónlwa.Antikòwi lëdzeùwôżelë,żegrifëpilëjągórówzłota,adzérzników,copróbùjątampòdeńc,pòriwająrazãzkòniama. Lëdze z Pôłniégò wierzëlë, że grifë rozmieją pòrwacnawetka słonia abò miec biôtkã z dzesãc lwamaczëzestoòsłama. Grif to baro zuchterny stwór, jaczémù żódnô mòcni mòże stanąc przékã. Mòże dlôte Pòmòrzé mô gòw swòjim céchù, bòwiele drãdżich czasów strzimałoiżódnanawałagòniezłóma.

–Pòkôżmë na malënkù elementë cała ptôcha i lwa(nazwa-niéwszëtczichprzëùżëcympòznónysłowiznë).

–Ùczniowie òbzérają nalepczi (zwóné téż nôlinkama),na jaczich jewëzdrzatkgrifa.Òpòwiôdają, do czegòònesąwëzwëskiwóné:np.znakòwaniéaùtów,tôflów.

4.Pòstãpną znanką je fana, zwónô téż flagą abò chòrągwią.Nalézta westrzód fanów włôscëwą dlô Ùnii, Pòlsczi i Kaszëb. Wklejta je w pasownëch placach zestôwka.

–Dôj bôczënk! Żelë fanë są taczé, jak te na òbrôzkach, to na trzech masztach mùszą wisëc pòsobicą tak, jak to widzymë òbòk.

–Zapiszta pòzwë farwów kòżdi z fanów, òmówta pòsobicã ùłożeniô kòlorów. Nalézta w internece wiadła ò tim, co òznôczô dwanôsce gwiôzdów na fanie Ùnii.

–Cekawé są téż wiadła ò historiczny fanie Kaszëb. Wëzdrza òna pierwi jak ta niżi:

Mòdło ti fanë przëszëkòwôł Aleksander Majkòwsczi,awëszëłajãjegòsostraFrancëszka.Chòrągewtaflatro-wawKartuzachòbczaszéndzeniówspòlëznëKaszëbów.Pózni bëła ùżiwónô przë pògrzebach zasłużonëchKaszëbów (pierszi rôz przëkriwa trëmã samégò Maj­kòwsczégòw1938rokùnasmãtôrzuwKartuzach).

5.Wôżnym elementã juwernotë je himn. Mają gò i Kaszëbë, i Pòlskô, i Eùropejsk ò Ùniô. Dzejającë w trzech kar­nach przëszëkùjta wiadła ò Mazurkù Dąbrowsczégò, chtërnégò aùtorã je J. Wëbicczi (téż Kaszëba), ò Mar­szu kaszëbsczim H. Derdowsczégò i „Òdze do redotë” L. van Beethovena (czedë pòwstałë słowa, chto na-pisôłmùzykã, jaczémetrummùzyczné reprezentëjekòżdôzpiesniów–wszëtkònôleżiwpisacdozestôw-kazpierszégòcwiczënka).

–Jakno pierszé òdbãdze sã welowanié do Eùropejsczégò Parlameńtu, tedë zaspiéwôjmë ùnijny himn (pò pòlskùipòkaszëbskù).

O, radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól, święta, na twym świętym progu staje nasz natchniony chór.

Jasność twoja wszystko zaćmi,złączy, co rozdzielił los, wszyscy ludzie będą braćmi tam, gdzie twój przemówi głos.

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË / SŁOWÔRZK WELOWNIKA

V

Pòdrãczny słowôrzk welownika

Danuta Pioch

adres–adresbezpòstrzédné welowanié–bezpośredniegłosowaniebùrméster–burmistrzcedel do welowaniô–kartadogłosowaniacéch x–znakxchrónienié òsobòwëch pòdôwków–ochronadanychosobowychczasowé pòbëcé–pobyttymczasowydac pòd welowanié–poddaćpodgłosowaniedobëc–wygraćdozdrzelałi–dorosłydokôz juwernotë–dokumenttożsamościdokùment–dokumentdopisanié–dopisaniedowiérny człowiek–mążzaufaniadowód òsobisti–dowódosobistyewidencjô–ewidencjagłosowac procëm kòmùs–głosowaćprzeciwkomuśgłosowac za kògùms–głosowaćnakogośgłosowanié–głosowanieinfòrmacjô–informacjajawnô welacjô–jawnegłosowaniejednomandatowi–jednomandatowyjednostka teritorialny samòrządzënë –jednostkasa-morząduterytorialnegojuwernota –tożsamośćkadencjô–kadencjakalka ksero–kserokopiakandidat–kandydatkòdeks–kodekskrëjamnô welacjô–tajnegłosowaniekrëjamny–tajnykùwerta–kopertamandat–mandatmieszkańc–mieszkaniecniewëzwëskóné cedle–niewykorzystanekartyniewôżny głos–nieważnygłosnôkôz–przepisnôleżnik kòmisji–członekkomisjiòbëwatel–obywatelòbëwatelstwò–obywatelstwoòbjim–obwódòbrëmienié–lokal

Ò redoto, jiskro bògów kwiece Elizejsczich Pól,swiãtô, na twim swiãtim progù stôwô nasz kaszëbsczi chùr.

Widnosc twòja wszëtkò zacmi,sparłãczi, co kawel wzął. Mdą familią wszëtcë lëdze tam dze twój mdze mądri głos.

6.Kòżdô z òmôwiónëch dzys spòlëznów mô téż swojã stolëcã, a nierôz nawetka czile stolëców. Stolëcą EÙ je Bruksela. Pòkôżta na karce Eùropë jã samã i krôj, w jaczim òna leżi. Òpiszta pòłożenié z wëzwëskanim pòzwów czerënków swiata (wzglãdã rozmajitëch jin-szich krajów eùropejsczich). Juwerną robòtã nôleżi wëkònac z ùstanowienim stolëcë Pòlsczi. Wszëtczé wia­dła wpisywómë do zestôwka z pierszégò cwiczënka.

–A jak je ze stolëcą Kaszëb? Dowiémë sã tegò z wiérztë Marilë Wòlsczi:

Siedemmiastoddawnakłócisięzesobą,któretoznichjestwszechKaszubgłową:

Gdańsk–miastoliczne,Kartuzy–śliczne,święteWejrowo,Lębork,Bytowo,cnaKościerzynaiPuckperzyna.

–Pòprowadzta diskùsjã ò stolëcë Kaszëb. Chtërno z miast nôbarżi zasługiwô na miono stolëcë i czemù?

7.Na zesemòwanié robòtë sprawdzta, czë w najim zestôwkù są wszëtczé wôżné infòrmacje.(Pòzakùńczenimrobòtëwiészómë gò jakno przëszëkòwóną przez ùczniówpòmòcdidakticzną).

–W nôdgrodã za robòtã wszëtcë dostôwają nalepczizkaszëbsczimgrifãabòminiaturczifanów,żebëmòglëjewëzwëskaczgódnozeswòjąùdbą.

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

SŁOWÔRZK WELOWNIKA

VI

òbrzészk–obowiązekòbserwator –obserwatoròbznôjmienié–zawiadomienieòglowé prawò welacji–powszechnegłosowanieògłos–obwieszczenieògłosk–komunikatòkôzk–legitymacjaòkrãg–okręgòprzéczka–sprzeciw,protestòsądzëwanié–orzekanieòskarga–skargaòsobòwé pòdôwczi–daneosoboweòswiôdczenié–oświadczeniepaczét–pakietPaństwòwô Welownô Kòmisjô–PaństwowaKomisjaWyborczapartiô–partiaparłãcz–koalicjapaszpòrt –paszportpełnomòcnik–pełnomocnikpesel –peselpisadło–długopisplakat–plakatpòdpisënk–podpispòdskôcënk–agitacjaprawò–prawoprawò do welowaniô –prawodogłosowaniaprawò jazdë–prawojazdyprezydent–prezydentprotokół–protokółprowôdnik–przewodniczącyprzedstôwca–przedstawicielprzeńc–przejśćprzesélëzna–przesyłkapùblikacjô–publikacjaregister–rejestrregister welowników–rejestrwyborcówrozpòrządzenié–rozporządzenierozsądzënk–decyzjarozsądzywanié–rozpatrywaniesamòrządzënowi òrgan–organsamorządowysąd–sądsedzba–siedzibaspisënk–ewidencja,spisspòlëznowé prawa–prawapublicznesprôwiac ùrząd–pełnićfunkcjęstracëc–przegraćsztãpel –pieczęćsztrëchnąc–skreślićsztrëchniãcé–skreślenieùdba–postanowienieùdzél –udział

ùlotka–ulotkaùpòważniony–uprawnionyùrna–urnaùrząd–funkcjaùstny–pełnoletniwelacjô–wyborywelowac–głosowaćwelowanié–głosowaniewelowné òbrëmienié–lokalwyborczywelowné prawò–prawowyborczewelowné zéńdzenié–zebraniewyborczewelownica–wyborczyniwelownik–wyborcawelownô biôtka–walkawyborczawelownô cëszô–ciszawyborczawelownô kòmisjô (òkrãgòwô, rejonowô, teritorialnô, òbjimòwô)–komisjawyborcza(okręgowa,rejonowa,terytorialnaiobwodowa)welownô rësznota–kampaniawyborczawelowny–wyborczywelowny cedel–kartawyborczawelowny ùstôw–ordynacjawyborczawelowny zestôwk–listawyborczawelôrz–wyborcawezwa–apelwëbiér–wybórwëbiéranié–głosowaniewëbiérné prawò–prawowyborczewëbiérné przédnictwò–komitetwyborczywëbiérnô rësznota–ruchwyborczywëbiérnô ùrna–urnawyborczawëbiérny ògłos–odezwawyborczawëbiérôcz–wyborcawëbiérôczka–wyborczyniwëbrac–wybraćwëdowiédzô–sondażwëdóny–wydanywielemandatowi –wielomandatowywińdzëna–wynikwniosk–wniosekwójt–wójtwôżnosc–ważnośćwôżny głos–ważnygłoswpisanié–wpisaniewskôza–instrukcjawstecné pòbëcé–pobytstałyzacéchòwac–zaznaczyćzaznaczëc–zaznaczyćzestôw –składzeswiôdczenié–deklaracjazgòda–zgoda

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

PÒWIÔSTKA

VII

NazéwómsãBalbinaiwséwnikùjidãjudoczwiôrtiklasë.Mómsoùdbónéòstacprôwdzëwąpisôrką.Ztileżnoscëùmëslëła jem so zapisëwacwszëtczéwôżné zdarzenia.Jôbëchcadzéńwdzéńpisac,aletomiegwësnoniewiń-dze.Niejednednisãprzikrząidëchtnicksãniedzeje,tejòczimżepisac?Aczasamaprzëtrôfiająsãrzeczëdzywné,smiészné,ùrzasnéinadzwëkòwé.

Mieszkómwniézawiôldżimmiescenadmòrzã.Wi-dzałéjetomòrze,aleresztajusãtakzajimająconieprzed-stôwiô.Jemôłékino,téatrurównaknima,aòwiesołimmiasteczkù to le somòże rojic.Nimò nëchwszëtczichfelówjôlubiãtumieszkac.Czemù?Kòpòprôwdzejinyòrãdzënimóm.Równaknôwôżniészéjeto,żewszkòleinapòdwòrzimjômómwieleDrëchów.

Nie mëslëta, że jô niewiém, że jistniczi pòzéwónépòspòlitimapiszemëmôłą lëtrą.Lenoże jômómswòjepriwatné widzenié wiôldżich i môłëch lëtrów. Terônie mdã òbjasniwa, na czim òno zanôlégô, bò jepòdrobnopòznôta,czëtającëpòsobnédzéletiksąż-czi.Pòwiém le tëli, żewiôlgą lëtrą zapisywómtejistniczi, chtërne òdnôszają sã doòsobów, jaczé znóm. Mëma sãsmiejeipòwiôdô,żejôgwësnoòstónã refòrmatorką òrtografii,to je kògùms, chto pòzmieniwôpisënk.Kòjôdochniechcãniczegòpòzmieniewac.Tojemòjepriwatnéwidzenié,amómdzesczëté,żeto,cojepriwatné,przënôlégôchronic.

Jô lubiã ùżëwac krëjamnëch,egzoticznëch,anawettrudnëchsłowów.Na kùńcu ksążczi jô spòrządzã „Priwatnysłowôrzcëzëchiniéłatwëchsłowów”.Priwat-

ny,coòznôczô,żemój,włôsny.Mdzeònsã jinacziłòdprôwdzëwëchsłowarzówiencyklopediów.Aletodochnikòmùniemdzezôwadą,kòwiednomòżezazdrzecdonëchmądrëchksãgów i sãdoznac, jaczéùjãcé jebarżipasowné.A takw całoscë to jô jemdbë, że sztudéro-wanié encyklopedii i jinëch ksãgów, to zajimającô rézapòkòntinentach i òceanach,nadto jeszwkòsmicznymòbrëmim.Awiele jidzetamnalezccekawëchòdjimkówimalënków!

Balbina z IV BDzél 1. Nazéwóm sã Balbina abò ò ùżiwanim wiôldżi lëtrë

Danuta Stanulewicz

NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”

GRAMATIKA

VIII

Słowòbùdowizna znankòwników. Znankòwniczi mòtiwòwóné przez czasniczi

Hana Makùrôt

Systemòwiòpisënkderiwatówznankòwnikòwëchjebarżidrãdżinigleòpisënkpòchódnëchjistników.Nieje letkò wëdzelëc precyzyjno słowòbùdowiznowékategórie,wchtërnëchòbrëmienimdałobësãòpisacwszëtczéznankòwnikòwéfòrmacje,wòsoblëwòscëtéżfòrmacjeòdczasnikòwé.Ztiprzëczënënieòstałëtuwò wëdzeloné òsóbné kategórie, ale òpisënkùdokònywô sã przez wëapartnienié tipicznëchdlô znankòwników mòtiwòwónëch przez czasni-czi fòrmantów. Trzeba téż nadczidnąc, że nierôzznankòwnikmòżemiecdëbeltnąmòtiwacjã–czasni­kòwąijistnikòwą.Nôbarżiproduktiwnymfòrmantãwkaszëbsczimjãzëkù,ùrôbiającymòdczasnikòwéfòrmacjeznankòwnikòwé,jesufiks: ­ny,aòsoblëwibôczënknót jetéżdacnaprzi-rodny dlô kaszëbsczich òdczasnikòwëch pòchódnëchznankòwników sufiks ­ati, chtëren w pòlaszëzniedoparłãcziwónyjelenododeriwatówòdjistnikòwëch.

Hewò wëapartniwô sã nôslédné sufiksë, za pòmòcąchtërnëchùrôbiôsãznankòwnikòwéfòrmacjetwòrzonéòdczasników:-ny,np.zaradny,òbszcządny,dobëtny,zanôleżny,roz mòw­ny, pòradny, brëkòwny, òbrobny, przenosny, przëdatny, badérny, ògrzéwny, wësmiéwny, szlachòwny, gnijny, wë chòwny, przechódny, zwënégòwny, przezdrzéwny,ùmòdlewny,zgùbny,przepùstny,jôdny,narëszny,roztopny, wëczuwny,niezaprzéczny,czerowny,òdbiérny,przëjimny,òstrzéżny,przestrzéżny,òżiwny,domëslny,milny,-alny,np.:widzalny, przërównywalny,-elny,np.:czëtelny,-ati,np.:môłczati,pëskati,drapati,-lëwi, np.: pamiãtlëwi, trosklëwi, ùstãplëwi, gadatlëwi,kłótlëwi, òbrazlëwi, rąglëwi, miarzlëwi,płaczlëwi,-ëwi,np.:mscëwi,-owiti,np.:jadowiti, -isti,np.:tonisti,-łi,np.:wëtrzëmałi,òsëwiałi,zdamiałi,òniemiałi,sczôrniałi.

Kaszubskie Bajania to spòlëznowô kampaniô re-alizowónô przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzesze-nié i Radio Gduńsk. Pòwsta òna z mëslą ò dze-cach, żebë ju òd nômłodszich lat pòznôwałë kùlturową spôdkòwiznã Kaszub. Jednym z célów kampanii je pòdniesenié w spòlëznie swiądë tegò, jak wiôldżé znaczenié mô czëtanié dzecóm.