Edukacyjny dodôwk do „Pòmeranii” Najô Ùczba nr 3...

Najô Ùczba - numer 3 (55)dodôwk do „Pòmeranii” I

Najô Ùczba

Wëdanié ùdëtkòwioné bez Minystra Administracji i Cyfrizacji

Edukacyjny dodôwk do „Pòmeranii” nr 3 (55) strëmiannik 2012

BasenJanusz Mamelsczi Pòwiôstka ò Mackù

Jednégò razu mòji nënce cos bëło wlazłé w krziże. Òna przëjacha z robòtë, wëlazła z auta, równak sã nie wëproszcza, leno òsta zdżãtô, tak jakbë dali sedza i czerowa. Tak òna téż pòczurpa dodóm. Na drëdżi dzéń òna jacha do doktora, a ten zapisôł ji pële, na-kôzôł wząc sã za jaczis spòrt a téż zmienic dietã, bò je za grëbô i ji krziż mô za cãżkò. Jak òna to rzekła tatkòwi, ten jaż dostôł dzëczich òczów.– Tej z nama je ùd, Mackù! – rzekł.– Czemù wë tak mëslice, tatkù? – jô sã spëtôł.– Le òbaczisz.Kò më ze Zbiszkã wcale ni mielë strachù. Nama to sã nawetka widzało, a jesz barżi më bëlë czekawi, cëż to terô bãdze.Zaczãło sã òd jedzeniô. Nënka so wëszuka jakąs dietã-cud i rzekła:– Jak wama sã nie bãdze widzało to, co jô bãdã jadła, mòżeta so zrobic cos jinégò. Jô wama ekstra nie bãdã gòtowa.

Tatk mie tłómacził, że mùszimë bëc z nënką zgòdą, temù më jedlë rozmajité zelëska, brzôd, ògardowiznã i czasã jaja abò rëbë. Nôbarżi cesził sã Zbiszk, bò ten ju dôwno nie chcôł jesc miãsa.– Jô nie bãdã jôdł niczegò, co je òbdzarté ze skórë! – òn gôdôł.Pózni jesz doszłë òczë. Zanim òn cos zaczął jesc, òn sã nôprzód pëtôł:– A czë to miało òczë? Jô nie bãdã jôdł niczegò, co miało òczë.Temù téż òn dali nie jôdôł rëbów. Gòrzi bëło ze mną i z tatkã. Szczescé, że starka sã nad nama zlitowa. Za-nim nënka przëjacha z robòtë, më jedlë pôłnié ù star-czi. Normalné pôłnié.Jak z nënczënyma krziżama ju bëło lepi, òna zaczã sã òbzerac za jaczims spòrtã. Biegac òna nie lubia, wòla jezdzëc kòłã, leno ani na jedno, ani na drëdżé nie bëło dobri pògòdë. Na òstatkù to stanãło na kąpanim:– Słëchôjta! – rzekła nënka – Bãdzemë terô wszëtcë jezdzëlë na basen!Tatk le sã tak na mie przëzdrzôł i cëchò rzekł:– Nie gôdôł jô?Nôblëższé cygnienié na basen òstało naznaczoné na niedzelã. Zarô reno më jachelë do kòscoła, tej pôłnié bez bùlew i bez miãsa, pózni nënka sã zaczã szëkòwac do kąpaniô. Tatk krącył nosã i ni mógł so nalezc placa. Wtim zazwònia jegò mòbilka. Òn słëchôł, a òczë mù sã smiałë. Tej òn cos rzekł do Zbiszka i tëli më gò wi-dzelë. Za sztót przëszła nënka i sã pëtô:– A dzeż je tatk?– Tatk gôdôł z kims przez mòbilkã, a tej òn rzekł, że jidze z prosãtama do lasa – òdrzekł Zbiszk.Wa le mia widzec mòjã nënkã, jak òna tak cos ùczëła.– Cëż të mie tu za głëpòtë pòwiôdôsz – znerwòwa sã nënka i szła bùten wòłac tatka. Daremno. Jak kam w wòdã. Mòbilczi òn téż nie òdbiérôł.– Në, cëż terô? Cëż bë to mògło bëc? – jisca sã nënka.

najo_uczba_luty_2012.indd 1 2012-03-01 09:06:51

IINajô Ùczba - numer 3 (55)

dodôwk do „Pòmeranii”

Pòwiôstka ò Mackù

– W lese pewno ni ma dosygù – mądrowôł sã Zbiszk.– Cëż të mie tu pleszczesz, të lorbasu jeden, të. Dzeż bë tatk szedł w niedzelã do lasa, a tej jesz z prosãtama, co? A jak òn z nima szedł? Na pòwrózkù, czë mòże òn je niósł w kòszikù, co? – szkalowa nënka. A Zbiszk jaż sã rozrëczôł.– Tatk mie rzekł, że òn jidze z z prosãtama do lasa, a wiãcy jô nick nie wiém – rëczôł Zbiszk.Wtim prawie wlôzł tatk.– A dzeż të béł jidzony, prawie tej, jak më mielë ja-chac, a nick mie nie rzekł! – wrzeszcza nënka.– Cëż të na mie szkalëjesz, jô doch Zbiszkòwi miôł rze-kłé, że jô jidã pòmòc z prosãtama do Elasa, òn do mie prawie zwònił, że swinia jemù zaczã sã prosëc i òn so nie wiedzôł radë.Za tidzéń më znôwù sã rëchtowelë na basen. Tim razã nicht nie zazwònił i më rëszëlë do miasta.Na szczescé tatk chùtkò nalôzł dlô se plac na tim base-nie: dżakùzy. Nënka so fejn płiwa, më ze Zbiszkã zjéż-dżelë na zjéżdżalniach, a tatk so sedzôł w bąbelkach jak kòt w smiotanie. Tej-sej òn szedł do saunë, a tej nazôd do dżakùzy. Rôz bëła do nie nënka przëszłô, chwilã z nim sedza i so z nim pòwiôda.– Widzôł të, jaczi fejn je ten basen? – òna sã pëta.– Jo, baro fejn.– A widzôł të tam z bòkù, jaczi przëmëslny wchód òni mają zrobioné do wòdë?– Dwiérze? – zdzëwòwôł sã tatk.– Dwiérze do wòdë? Të głëpiszu jeden, të! – zaczã sã smiôc nënka. – Nié dwiérze, a szeroczé trapë – rzekła nënka i szła dali płëwac.– Tatkù, czemù wë nie chcece płëwac? – spëtôł sã Zbiszk.

– Robòtë jô móm doma dosc i na gòspòdarce téż – òdrzekł tatk. – W niedzelã jô so chcã përznã òdpòcząc. Co jinégò nënka. Òna le wiedno sedzy w tich papio-rach abò w kòmpùtrze, ji sã przëdô taczi spòrt.– Tatkù, nama sã chce jesc. Kùpice nóm co do jedze-niô – jamrowôł Zbiszk.– A co wa chceta?– Jô chcã fritczi – rzekł Zbiszk.– A jô hot doga.Tatk zarô szedł z nama do baru, co béł téż na tim ba-senie, i kùpił dlô wszëtczich fritczi i hot dodżi, dlô nën-czi téż. Zbiszk, jak sã béł òd nas dowiedzôł, że w wi-nerkach wnet żódnégò miãsa ni ma i że hot dog to nie je niżóden pies, ani z òczama, ani òbdzarti ze skórë, swòjégò hot doga zjôdł. Kò nënka swòjégò nawet nie tknã. Tej më sã ze Zbiszkã wzãlë za ùszë ò te hot doga. Na òstatkù tatk nas zgòdzył:– Dostnie gò ten, chto wëtrzimie dłëżi pòd wòdą.Tatk pòrechòwôł do trzech i më wskòczëlë pòd wòdã. A ledwò më wskòczëlë, jô widzã, że Zbiszk mô ju głowã z wòdë wëtkłé. Tak jô sã téż pòdniósł, a prawie tatk Zbiszka sã pëtôł:– Czemù të tak flot wëtkł głowã z wòdë?– Bò jô ni mógł òddëchac – òdrzekł Zbiszk.– Në jo, to të môsz prôwdã, leno nënczënégò hot doga dostnie Mack. Jak më przëjachelë nazôd dodóm, to ju béł wieczór. Na drëdżi dzéń reno nënka znôwù ni mògła sã rëszac. Doktór ji rzekł, że dopiérkù basen nie je dlô ni dobri, bò zëmnô wòda na krziże szkòdzy. Tej tatk ji kùpił treningòwé kòło, to je taczé, co stoji doma, i nënka zaczã zajimac sã spòrtã doma. Tak nama jeżdżenié na basen sã skùńcziło. Do czasu.


IIINajô Ùczba - numer 3 (55)


Starszé klasë spòdleczny szkòłë

Katarzëna Bùtowskô

Cządë rokù na spòdlim òpòwiôstczi Alojzégò Nôgla „„Rok i jegò czwioro dzecy”

Céle ùczbë

• doskònalenié czëtaniô ze zrozmienim • bògacenié i ùtrwalenié słowiznë sparłãczony

z cządama rokù• ùtrwalenié wëmòwë i pisënkù zwãków „ò”

i „ù”(wskôzë labializacji) • szëkòwanié swiądów na spòdlim wespółrobòtë

w karnach

Metodë robòtë

• prôca z tekstã• szukanié wiédzë we wskôzónëch zdrzódłach• rozmòwa

Fòrmë robòtë

• jindiwidualnô• w karnach

Didakticzné pòmòcë

• tekst pòwiôstczi Alojzégò Nôgla Rok i jegò czwio-ro dzecy

• słownô ùkłôdónka wërazowô (dodôwk 1)• kôrtczi ze słowama abò wërażeniama

sparłãczonyma z rozmajitima cządama rokù do rozlosowaniô dlô kòżdégò ùcznia (dodôwk 2)

• òbrôzczi przedstôwiającé cządë rokù• zdania do wëbòru (prôwdzëwé i falszëwé) dlô

kòżdégò karna (dodôwk 3);• plansza ze wskôzama labializacji i z tekstã

wspòmôgającym rimòwanczi (dodôwk 4)• rozsëpóné zdania (dodôwk 5).

Cyg ùczbë

I. Wstãp

1. Przëbôczenié òstatny ùczbë.Na òstatny ùczbie më czëtelë i tłómaczëlë bôjkã A. Nôgla „Rok i jegò czwioro dzecy”. Przëbôczimë terô nowé słowa, chtërne më pòznelë.

2. Ùkłôdanié wërazowëch pùzzlów – robòta w pôrach (dodôwk 1). 3. Sprawdzanié, czë ùczniowie rozmieją znaczenia pòznónëch słów.Proszã, cobë (przezwëstkò ùcznia) pòdôł jaczés słowò. Chto wié, co òno òznôczô, pòdnôszô rãkã. Pitómë ò òdpòwiédz wëbrónégò ùcznia, a pò jiloscë pòdnôszónëch rãków szkólny wié, czë słowò zapa-dło w pamiãc, czë nié. Może zarządzëc pòwtórzenié przez wszëtczich tegò nômni zapamiãtónégò, i tak dali z resztą słów.

II. Wprowadzenié do nowégò tématu

Dzysô më so pòwiémë kąsk wiãcy ò cządach rokù na spòdlim pòznóny pòwiôstczi. 1. Zapisanié tématu ùczbë.Cządë rokù na spòdlim òpòwiôstczi Alojzégò Nôgla „Rok i jegò czwioro dzecy”.Pamiãtôta wa, chto je bòjaterã pòwiôstczi? (cządë rokù: zymk, lato, jeséń, zëma) 2. Robòta w karnach.Na 4 łôwkach rozkłôdómë òbrôzczi przedstôwiają-cé sztërë cządë rokù. Do pùdełka wkłôdómë kôrtczi z wërazama abò wërażeniama, co sã rzeszą z rozma-jitima cządama rokù (dodôwk 2). Kòżdi ùczeń wëcy-gô kôrtkã i sôdô przë łôwce, na chtërny leżi òbrôzk z cządã rokù, do jaczégò pasëje tekst na jegò kôrtce. Tak pòwstôwają karna.

III. Rozwiniãcé tématu

1. Prôca z tekstã.Kòżdé karno szukô w teksce pòwiôstczi wëjimk òpisëjący jegò cząd rokù. Wëjimczi zaznôczómë òłówkã. 2. Wëpòwiedzë ùczniów na témat charakteristicz-nëch znanków cządów rokù na spòdlim pòwiôstczi i òbrôzków. Òbrôzczi, co leżałë na łôwkach, wiészómë na tôblëcë.


IVNajô Ùczba - numer 3 (55)



3. Rozmòwa ò zymkù, chtëren w pòlsczim jãzëkù je białczégò ôrtu, a w kaszëbsczim zmieniwô ôrt na chłopsczi (nawleczenié do malënkù – pòstac knôpa).

4. Czëtanié przëszëkòwónëch wëjimków, co òpisëją cządë rokù.Sprawdzymë, czë wszëtcë dobrze zrozmielë to, co przeczëtelë. Kòżdé karno òtrzimùje pôrã zdaniów wëpisónëch dosc wiôldżima lëtrama, żebë mòżna bëło je przëpiąc do tôblëcë. Niechtërne zdania są zgódné z tekstã, a niechtërne nié. Karna mają za zadanié wëbrac prôw-dzëwé zdania i przëpiąc je na tôflë kòle pasownégò òbrôzka (dodôwk 3). 5. Głosné òdczëtanié zdaniów. 6. Szukanié w zdaniach słów z „ò” i „ù”.W zdaniach, chtërne wa przëpiãlë, są słowa z „ò” i „ù”. Më ju pòznelë wskôzë pisënkù tëch zwãków. Przëbôczi-më je terôzka.• Wëszukôjta w zdaniach słowa z „ò”i „ù”. • Òbjasnijta jich pisënk na spòdlim planszë

(dodôwk 4). Dôjta bôczënk na rimòwónkã, chtër-na dozwòli wóm lżi zapamiãtac òsem zwãków, pò chtërnëch labializëjemë „o” i „u”.

7. Wëzwëskanié wiédzë w praktice.• Wëbierzta dowòlné zdania, pò jednym z wëjimka

ò kòżdim cządze rokù, ale taczé, w chtërnëch są słowa z „ò” i „ù ”. Zapiszta je w zesziwkù.

• Słowa z „ò” i „ù ” pòdsztrëchnijta. Przëszëkùjta sã do pòdaniô wskôzë pisënkù, jakô rządzy w nym przëtrôfkù.

IV. Pòwtórzenié i ùtrwalenié zdobëti wiédzë

Terôzka kąsk gimnasticzi. Sprawdzymë, wiele wa zapamiãtelë z dzysészi ùczbë. Kòżdé karno òtrzimùje kùwertã ze zdanim pòcãtim na tëli dzélów, wiele je ùczniów w karnie (dodôwk 5).Na mój znak òdemknijta kùwertë. Kòżdi ùczeń bierze kôrtkã z dzélã zdania i kòżdé karno mô jak nôchùtczi ùstawic sã tak, żebë pòwstało zdanié. V. Domôcô robòta

Namalujta cząd rokù, chtëren më terôzka mómë, ale pòdług òpisënkù A. Nôgla.

Dodôwk 1Słownô skłôdónka pòlégô na pòłączenim òdpòwiôdającëch sobie (pòcãtëch òsóbno) pòlsczich i kaszëbsczich słów (jak w pòléce I.2).Przikładowé słowa:bestro – kolorowobòrénk – chłopiec cządë rokù – pory rokukąsk – trochę kwiôtk – kwiatek òsoblëwie – szczególniesec – kosić skórc – szpak spik – sen

spòsobny – piękny szãtopiérz – nietoperz warbel – wróbel zachlastnica – pierzyna zatacëc – ukryć zgniłi – leniwyzôs – znowu zymk – wiosna


VNajô Ùczba - numer 3 (55)



Dodôwk 2Słowizna zapisónô na òsóbnëch kôrtkach je włożo-nô do pùdełka. Ùczniowie wëcygają postãpné sło-wa i sôdają do karna sparłãczonégò z cządã rokù, do jaczégò pasëje jich słowò (jak w pòléce II.2).

cepło, lód, sónczi, Gòdë, sniég, zeloné lëste, bùdzenié sã do żëcô, młodô trôwa, pierszé kwiôtczi, żniwa, kąpanié w jezorze, latné ferie, grzëbë, wëbiéranié bùlew, spôdanié lëstów, òdlôtiwanié ptôchów

Dodôwk 3Zdania do prôcë z tekstã na zasadze Prôwda [P] – Falsz [F] (jak w pòléce III.4)

Karno – zymkZymk wzął zwónk i jął wszëtkò bùdzëc z zëmòwégò spikù. (P)Zymk bùdzył roslënë i zwierzãta. (P)Òn rôcził do se ptôchë z cepłëch krajów: bòcónë, skórce, jaskùleczczi. (P)Dzãka zymkòwi je na swiece snôżo, bestro, wiesoło i wszëtcë mają co jesc i pic. (P)Zymk chodzył òpòcuszkù, żebë nikògò nie òbùdzëc. (F)Òn płosził szãtopierze, żnije i miedwiedze. (F)

Karno – lato Lato dbô ò to, żebë bëło cepło i deszcz, żebë wszëtkò dozdrzeniwało. (P)Czej wszëtkò je dozdrzeniałé, lato przëbôcziwô ò se-czenim i żniwienim. (P)Òb lato secze sã trôwã i żniwi zbòżé. (P)Lato dbało ò cepło a nie lubiło deszczu. (F)Lato przëbôcziwało, że je czas wëbiéraniô bùlew. (F)Lato rôcziło do se ptôchë z cepłëch krajów: bòcónë, skórce, jaskùleczczi. (F)

Karno – jeséń Jeséń żniwi wszëtkò to, co Lato zeżniwic nie zdążało. (P)Òb jeséń drzewa zdrzucają lëstë a zwierzãta szëkùją sã do zëmòwégò spikù. (P)Jeséń kôza ptôchóm òdlecec do cepłëch krajów. (P)Jeséń kôza ptôchóm bùdowac gniôzda. (F)

Wszëtczé ptôchë òdlatëją na zëmã do cepłëch krajów. (F)Niechtërne ptôchë nie òdlatëją na zëmã do cepłëch krajów. (P)

Karno – zëmaZëma malowa na rutach kwiatë. (P)Òb zëmã padô sniég a mróz skùwô lodã jezora i rzéczi. (P)Czej padô sniég, tej to tak wëzdrzi, jakbë chtos roz-pruwôł zachlastnice i zôgłówczi. (P)Zëma mia nômni do robòtë. (P)Zëma mia baro wiele robòtë. (F)Zëma dba ò to, żebë wszëtcë mielë co jesc. (F)

Dodôwk 4Plansza do wëzwëskaniô przez ùczniów (jak w pòléce III.6)

Wskôzë labializacji o, uÒ [czëtôj łe] Ù [czëtôj łu]

o, u je labializowóné (tzn. wëmôwióné jak wëżi i pisó-né ze sztriszkama sczerowónyma w lewò):

• wiedno na zaczątkù słów np.: òkò, òsoblëwie, òn, ùchò, ùczba

• pò zwãkach: p, b, k, g, ch, w, f, m np.: pòle, bòso, kùch, gùrka, chòwa, wòlô, fùter

Rimòwónka pòmòcnô w zapamiãtanim spółzwãków (wëmëszlonô przez Kristinã Rogalewską): Prosił bar-dzo Krzyś Grzegorza: chciałbym większe fale morza.

Dodôwk 5Słowné rozsëpónczi do ùłożeniô w zdania (jak w pòléce IV).

Zymk / bùdzy / ze spikù / roslënë i zwierzãta. Òb lato / je cepło / i wszëtkò / zdrzenieje. Czej je jeséń, / z drzéwiãt / spôdają / lëstë.W zëmie / je mróz / i padô / sniég.


VINajô Ùczba - numer 3 (55)


Historiczné sztôłcenié

Céle ùczbë

Szkòłownik mô:• znac datã wprowadzeniô refòrmacji w Zôpadny

Pòmòrsce,• znac titele dokazów Szimona Krofeja i Michała

Mòstnika a téż wskazac jinszé nôstarszé zabëtczi kaszëbsczi pismieniznë,

• òbjasnic znaczenié refòrmacji dlô rozwiju kaszëb-sczi pismieniznë i kawla Kaszëbów w Zôpadny Pòmòrsce,

• wëzwëskiwac historiczną kartã w szëkòwanim za-daniów,

• analizowac rozmajité ôrtë dërżéniowëch historicz-nëch tekstów i wëcëgac z nich swiądë.

Metodë robòtë

• robòta z dërżéniowim tekstã• diskùsjô• wëłożënk

Didakticzné pòmòce

• dërżéniowé tekstë (dodôwczi 1–3)

Biblografiô

• Szultka, Z., Język polski w Kościele ewangelicko-augs-burskim na Pomorzu Zachodnim od XVI do XIX wieku, Wrocław 1991.

• Szultka, Z., Piśmiennictwo polskie i kaszubskie Pomorza Zachodniego od XVI do XIX wieku, Poznań 1994.

• Treder, J., Historia kaszubszczyzny literackiej. Studia, Gdańsk 2005.

Cyg ùczbë

1. Przëbôczenié wiédzë na témat refòrmacji w Europie.

2. Pò zrobienim zadaniów z cwiczënka 1 szkólny sze-rzi przedstôwiô przëczënë wprowadzeniô refòrmacji w Zôpadny Pòmòrsce.

3. Szkólny przedstôwiô ùcznióm pòstacë i dokazë Szimona Krofeja i Michała Mòstnika, przë leżnoscë òbjasniwô téż sprawã jich etniczny rodowiznë. Szkól-ny òpòwié jesz ò jinëch jãzëkòwëch zabëtkach z cządu XVI–XVIII w. (np. Spiéwnik stôrokaszëbsczi, Słowińsczé przësëdżi z Wierzchùcëna, Perikòpë smôłdzyńsczé). Je tu pòtrzébné przedstawienié ùcznióm wëjim-ka jednégò z òmôwiónëch dokazów, żebë mòglë so wërobic swòje zdanié ò jegò jãzëkòwim charakterze. Pózni ùczniowie analizëją tekstë z dodôwka 2 (cw. 2) i przërównëją swòje pòzdrzatczi z òpiniama ùczałëch.

4. Szkólny pòkazëje na historiczny karce òbéńdã zôpadnopòmòrsczégò ksãstwa zamieszkiwónégò w XVI stolecym przez Kaszëbów. Pózni ùczniowie analizëją tek-stë z dodôwka 3 (cw. 3). Pò skùńczenim analizë szkólny bédëje diskùsjã na témat znaczeniégò refòrmacji dlô kaszëbsczi kùlturë i jawernotë Kaszëbów a téż na témat nastawieniô Grifitów do kaszëbsczi spòlëznë. Òkróm tegò szkólny przedstôwiô spiérczi ùczałëch w sprawie kòscelnëch jãzëków w Zôpadny Pòmòrsce pò wprowa-dzenim refòrmacji.

5. Zesëmòwanié – szkólny daje bôczënk na përznã jiné kawle lãbòrskò-bëtowsczi zemi i pòdczorchiwô sprawã, że refòrmacjô ùgwësniła sã téż na Gduńsczim Pòmòrzim (òsoblëwie w miastach), ale przédno westrzód niemiec-czi spòlëznë, a Kaszëbi òstelë na ti òbsydze przë kato-lëcczi wierze.

6. Domôcô robòta – cwiczënk 4.

Cwiczënczi

1. Na spòdlim dodôwka 1.• òbjasnij, jaczé bëło nastawienié Bògùsława X do

nôùków Môrcëna Lutra,• ùstanów, gdze chùtczi zakòrzeniła sã na Pòmòrzim

refòrmacjô – w miastach czë we wsach. • Zwëskùjącë z jinszi wiédzë, òbtaksuj mòżlëwé

przëczënë tegò zjawiszcza.• Zwëskùjącë z jinszi wiédzë, òbjasnij przëczënã bët-

noscë Bògùsława X na sejmie Rzeszë i jegò pòddanié sã ùstanowienióm cesarza.

Dark Szëmikòwsczi

Refòrmacjô w Zôpadny Pòmòrsce i ji znaczenié dlô Kaszëbów


VIINajô Ùczba - numer 3 (55)



• Zwëskùjącë z jinszi wiédzë, pòdôj:a. rok, w jaczim òdbéł sã wspòmnióny w teksce

sejm w Wòrmacji,b. miono hewòtnégò cesarza.

2. Na spòdlim dodôwka 2.• przedstaw pòspólné elemeńtë w pòzdrzatkù

ùczałëch na jãzëk religijnëch dokazów przeznaczo-nëch dlô Kaszëbów (XVI–XVIII w.),

• òbjasnij, w jaczi sprawie pòzdrzatczi J. Zeniukòwi i J. Trédera są jiné,

• wëprowadzë swiądë, czemù kaszëbizna religij-nëch ksążków z XVI–XVIII w. nie sta sã pòspòdlim kaszëbsczégò lëteracczégò jãzëka.

3. Na spòdlim dodôwka 3.• wëprowadzë swiądë, w cz im pòzdrzatcz i

A. Majkòwsczégò i Z. Szultczi nie są zgódné,• òkreslë, jaczé bëło nastawienié niemiecczi spòlëznë

do Kaszëbów,• przë ùżëcym kartë pòdôj pòzwã miasta, kòle jaczégò

mòże nalezc Chełmską Górã.

4. Przëszëkùj krótczé żëcopisë sënów Bògùsława X: Jerzégò I i Barnima IX (XI) Pòbòżnégò jak téż jegò praw-nëka – Jana Friderika.

Dodôwk 1Sejm w Trzebiatowie (1534 r.) – wprowadzenié refòrmacji w Zôpadny Pòmòrsce(T. Kantzow, Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku, t. 2, tłum. K. Gołda, Szczecin 2005, s. 146–148, 157, 207)

Na (…) sejmie Rzeszë w Wòrmacji wëklãlë nôùczi dokto-ra Môrcëna Lutra i spôlëlë jegò knédżi, a cesôrz nakôzôł, żebë wszãdze trzimelë sã stôrëch òbëczajów rzimsczégò Kòscoła. Tej ksążã Bògùsłôw [X], pò przëjachanim do-dóm, nakôzôł nen edikt ògłosëc stanóm, chtërne ni miałë nick procëm. Równak krótkò pò tim (…) nalazło sã wiele, co jegò naùczanié przëjãlë i gò brónilë. (…) Ksążã Bògùsłôw dôł temù wszëtczémù pòkù i nié za baro w ti sprawie dzejôł. Bëlë bò midzë jegò doradca-ma (…) ùczałi, chtërny przëstojiwelë ewanielie, a nie dopùscëlë, żebë kaznodzejóm co lëchégò sã przëtrafiło. Tak tedë w Szczecënie pòstawiła ewanieliô pierszi krok na pòmòrsczi zemi i za czasã rozeszła sã stądka do Strza-łowa, Stołpska, Kòłobrzega, Trzebiatowa nad Regą i czile jinszich miast. (…)Czej rządë òbjãlë jegò sënowie, ksążã Jerzi i ksążã Bar-nim, żdałë jich baro drãdżé czasë. (…) Pózni nastąpił

zapòwiedzóny sejm (…). Ksążãta wëwidnilë tam stanóm swòjã ùdbã co do ewanielie. (…) Wszëtcë tedë pòspòłu sã zgòdzëlë, żebë w całim kraju swiãtą ewanieliã jasno i bez żódny przesprawë głosëc, a wszeden ùsënąc pa-pizm i òbrządczi procëmné Bògù.

Dodôwk 2Zdania jãzëkòwëch badérów na témat jãzëka tłóma-czeniów religijnëch tekstów dlô kaszëbsczégò lëdztwa

AReinhold Òlesch

(Cyt. za: F. Neureiter, Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, przeł. M. Boduszyńska-Borowikowa, Gdańsk 1982, s. 24)

Jãzëk spiéwnika Krofeja nie je w całoscë czësto kaszëb-sczi, je to barżi pòlaszëzna ùbestrzonô kaszëbsczima elemeńtama, jakbë zastrzegłô môlowim dialektã pòstac pòlsczégò kòscelnégò jãzëka, jakô piérwi bëła w ùżëcym westrzód Kaszëbów-protestantów w pòréńcznym dzélu Zôpadny Pòmòrsczi.

BJadwiga Zeniukòwô i Jerzi Tréder

(J. Treder, Kaszubszczyzna dawnych przekładów tekstów biblijnych, [w:] Tenże, Historia kaszubszczyzny literackiej, Gdańsk 2005, s. 67–68)

Scwierdzenié J. Zeniukòwi: „Jãzëk Spiéwnika stôro-kaszëbsczégò, a òsoblëwie jãzëk Perikòpów smôł-dzyńsczich dôwô docëgã, że mómë tu do ùczinkù z za-czątkama zmianów, jaczé bë mògłë doprowadzëc do pòwstaniô kaszëbskò-słowińsczégò jãzëka lëteracczégò. Przëjãcé za pòspòdlé pòdlégającégò ju gwësnym nor-móm (téż pisónym) i mającégò pismieniową tradicjã pòlsczégò jãzëka lëteracczégò a dofùlowanié gò ele-meńtama codniowégò jãzëka Kaszëbów i Słowińców mòże bë dało za czasã nowi lëteracczi słowiańsczi jãzëk, czejbë nen proces nie òstôł zdëszony w zaczątkù przez rozwijającą sã w Pòmòrsce germanizacjã” – zdôwô sã bëc prôwdzëwé, bez akcentowaniô pòlaszëznë jakno pòspòdlégò; bò òna tu blós z felënkù jinëch mòdłów i braniô prosto z pòlsczich przełożën-ków, jaczé z rozmajitëch òrãdzów nie zadowòlniwałë. Je nót pòdczorchnąc, że refòrmacjô, jakô dała w cało-scë mòżnotã do pòjawieniô sã słowińsczich kòscelnëch tekstów, sparłãczonô z lëterstwã jakno państwòwą reli-gią doprowadza do germanizacji, chtërna w kùńcu zni-kwiła tu jeden z célów refòrmacyjnégò séwù, tj. rodną mòwã.


VIIINajô Ùczba - numer 3 (55)


Gramatika


Najô Ùczba – edukacyjny dodôwk do „Pòmeranii”

Hana Makùrôt

Depalatalizacjô spółzwãków ć ś ź

Redakcjô: Danuta PiochÒbrôzczi: Joanna KòzlarskôStałô wespółrobòta: Róman Drzéżdżón,Hana Makùrôt, Janusz Mamelsczi.

Scwiardzenié (depalatalizacjô) spółzwãków ć ś ź w lëteraturze przënôlégający do pòlsczi mòwno-znajemnotë nazéwóné je kaszëbienim. Taczé pòzwanié negò zjawiszcza w pòlskòjãzëczny lingwisticzny pismieniznie mô dawac bôczënk na to, że kaszëbienié je zjinaką tipiczno kaszëbską, cëzą fònetice pòlsczégò jãzëka. Jawerno, depalatalizacjô spółzwãków ć ś ź je zjawiszczã wëstąpiwającym leno w kaszëbsczi mòwie, a niepòkazywającym sã w òglowòpòlsczim jãzëkù czë w pòlsczich dialektach, ani téż w jinëch słowiańsczich mòwach. Nót je téż pòdsztrëchnąc, że przejinaka kaszëbieniô je zmianą kònstitutiwną dlô kaszëbsczégò jãzëka – je to znanka mùszebnô dlô kaszëbiznë i rozsądzywającô ò jidentifikòwanim kaszëbsczégò jãzëka midzë jinyma jãzëkama. Przejinaka kaszëbieniô je to scwiardzenié wes-trzédnojãzëkòwëch spółzwãków ć ś ź do pòstacë przédnojãzëkòwò-zãbòwëch spółzwãków c ӡ s z. Kaszëbienié pòlégô na przeńdzenim cëszącëch spółzwãków do sykający rédżi, tak tej na skùtk òmôwióny tuwò depalatalizacji w kaszëbsczim jãzëkù cëszącô réga spółzwãków w ògle sã nie pòkazywô. Przeprowadzenié na kaszëbsczi jãzëkòwi òbéńdze dosc

kònsekwentny przejinaczi pòlégający na przeńdzenim cëszącëch spółzwãków w spółzwãczi sykającé bëło skùtkã tendencji do ùczinieniô mni zesadzonym skòmplikòwónégò systemù kaszëbsczi kònsonantëznë, hewòtno chòdzëło ò artikùlacyjné ùproscenié spółzwãkòwëch régów, chtërne jawiłë sã jakno niesygająco rozjinaczoné. Kaszëbienié je zjawiszczã òbligatorijnym dlô lëteracczégò kaszëbsczégò jãzëka, równak nót je dac bôczënk, że w pôłniowëch gwarach, òsoblëwò na zôbòrszczëznie, notérowóné są fòrmë, w chtërnëch nie przeprowôdzô sã negò procesu. Depalatalizacjô spółzwãków ć ś ź mògła dokònac sã na kaszëbsczi jãzëkòwi òbéńdze ju w drëdżi pòłowie XII stalatégò, ale nié pòzdze jak w XVII stalatim. Zapisónô òna òstała w Duchownëch piesniach D. Marcina Luthera autorstwa Szimona Krofeja, pòchôdającëch z 1586 r. Proces kaszëbieniô je òbserwòwóny na przëmiôr w słowach: gadac, gdze, sano, jezoro.

Dodôwk 3Ò znaczenim refòrmacji dlô Kaszëbów i rolë w ni ksą-żąt – pòzdrzatczi kaszëbsczégò pisarza i historika

A

Aleksander Majkòwsczi(A. Majkowski, Historia Kaszubów, Gdańsk 1991, s. 182)

Refòrmacjô wszãdze pòdskôca do żëcô rodną mòwã w môl dôwny łacëznë. Na pòrénk òd Chełmsczi Górë ksãcowie przëstojiwelë kaszëbiznie. Leno wikszosc znónëch nóm ka-szëbsczich tekstów zachòwa sã blós w rãkòpisach. (…) Krofej w przedsłowie do swòjégò dokazu je dbë, że wicy lëterz-czich ksążków mdze tłómaczonëch na kaszëbsczi jãzëk, ale donëchczas nie ùdało sã nalezc drëkòwónëch taczich knégów.

B Zygmùnd Szultka

(Z. Szultka, Język polski w Kościele ewangelicko-augsburskim na Pomorzu Zachodnim od XVI do XIX wieku, Wrocław 1991, s. 64) Czë sprôwiającô w kraju władzã rózga Grifitów, chtër-na òd pierszi pòłowë XIV w. dërchã trzima wkół se nie-miecką nalecałosc, mia jinszé, tj. słowianofilsczé czë chòcle neutralno żëczné òdniesenié do kaszëbsczégò lëdztwa nigle wszëtczé pòòstałé niemieckòmòwné war-stwë i spòlëznowé karna? Kònfirmacje (…) pismionów ùprôwniającëch wielerówiznowé ùpichanié Słowianów, przeswiôdczenié ksãca Jana Friderika ò swòjim i star-ków niemiecczim pochôdanim (…) dokładno temù przékùją.

Tekst scenarnika skaszëbiła Danuta Pioch.


Edukacyjny dodôwk do „Pòmeranii” Najô Ùczba nr 3...

Documents

Transcript of Edukacyjny dodôwk do „Pòmeranii” Najô Ùczba nr 3...