HamartiologiaHamartiologia

Grzech jako odrzucenie powołania;Grzech jako odrzucenie powołania; Współczesne zmiany w doktrynie Współczesne zmiany w doktrynie

grzechu:grzechu: odejście od legalizmu na rzecz biblijnej odejście od legalizmu na rzecz biblijnej

wizji;wizji; wykorzystanie danych z psychologii i wykorzystanie danych z psychologii i

socjologii w rozumieniu kondycji socjologii w rozumieniu kondycji człowieka;człowieka;

pogłębienie sakramentalne i pogłębienie sakramentalne i pastoralne.pastoralne.

Grzech w Starym TestamencieGrzech w Starym Testamencie Grupy terminów odnoszących się do grzechu:Grupy terminów odnoszących się do grzechu: Zerwanie przymierza z Bogiem;Zerwanie przymierza z Bogiem; Niszczenie skutków przymierza – więzi z ludźmi;Niszczenie skutków przymierza – więzi z ludźmi; Grzech jako zło.Grzech jako zło.o Hebrajskie terminy:Hebrajskie terminy: Pesha – bunt, zerwanie przymierza (Iz 1, 2-3);Pesha – bunt, zerwanie przymierza (Iz 1, 2-3); Avon – naruszenie więzi społecznych (1 Sm 1,6);Avon – naruszenie więzi społecznych (1 Sm 1,6); Hattat – zejście z drogi, rezultat złych czynów Hattat – zejście z drogi, rezultat złych czynów

(Rdz 4, 13)(Rdz 4, 13)

Grzech w Nowym TestamencieGrzech w Nowym Testamencie

Kontekst przebaczenia i pojednania (Mt Kontekst przebaczenia i pojednania (Mt 26, 28);26, 28);

Chrystus przyszedł szukać grzeszników Chrystus przyszedł szukać grzeszników (J 8, 31) i zwyciężyć szatana (Łk 18, 10);(J 8, 31) i zwyciężyć szatana (Łk 18, 10);

Intencjonalny wymiar grzechu.Intencjonalny wymiar grzechu. Św. Paweł ukazuje zagadnienie w Św. Paweł ukazuje zagadnienie w

polaryzacji ciało (sarx) – duch;polaryzacji ciało (sarx) – duch; Św. Jan ukazuje zagadnienie w Św. Jan ukazuje zagadnienie w

polaryzacji przyjąć – odrzucić Chrystusa;polaryzacji przyjąć – odrzucić Chrystusa;

Grzech w Nowym TestamencieGrzech w Nowym Testamencie

Główne terminy:Główne terminy:

Adikia – nieprawość, niesprawiedliwość Adikia – nieprawość, niesprawiedliwość i nieposłuszeństwo wobec Boga (Rz i nieposłuszeństwo wobec Boga (Rz 1, 18);1, 18);

Anomia – bezprawie polegające na Anomia – bezprawie polegające na odrzuceniu prawa moralnego (1 J 3, odrzuceniu prawa moralnego (1 J 3, 4);4);

Hamartia – grzeszne czyny, błądzenie.Hamartia – grzeszne czyny, błądzenie.

Św. Augustyn i św. TomaszŚw. Augustyn i św. Tomasz

1. Grzech to czyn, słowo, lub pożądanie 1. Grzech to czyn, słowo, lub pożądanie przeciwne odwiecznemu prawu Bożemu;przeciwne odwiecznemu prawu Bożemu;

2. G. to odejście od Boga i zwrócenie się 2. G. to odejście od Boga i zwrócenie się do stworzeniado stworzenia

1. Zerwanie prawa wiecznego;1. Zerwanie prawa wiecznego; 2. Zejście z drogi prowadzącej do celu 2. Zejście z drogi prowadzącej do celu

ostatecznego;ostatecznego; 3. Złe korzystanie z wolności3. Złe korzystanie z wolności

Próby kwestionowania grzechuPróby kwestionowania grzechu

Nurt sekularystyczny;Nurt sekularystyczny; Subiektywozowanie ocen moralnych;Subiektywozowanie ocen moralnych; Relatywizm etyczny;Relatywizm etyczny; Utożsamienie grzechu z poczuciem Utożsamienie grzechu z poczuciem

winy;winy; Skrajne interpretacje grzechu;Skrajne interpretacje grzechu;

Sens teologiczny grzechuSens teologiczny grzechu

Akt nieposłuszeństwa wobec Boga;Akt nieposłuszeństwa wobec Boga; Lekceważenie Boga połączone z Lekceważenie Boga połączone z

apoteozą człowieka;apoteozą człowieka; Akt niewdzięczności wobec miłości Akt niewdzięczności wobec miłości

Boga;Boga; Grzech w istocie uderza w człowieka;Grzech w istocie uderza w człowieka; Dobrowolnym zejściem z drogi Dobrowolnym zejściem z drogi

prowadzącej do Boga.prowadzącej do Boga.

Sens teologiczny grzechuSens teologiczny grzechu

Wymiar personalistyczny grzechu:Wymiar personalistyczny grzechu:• Alienacja; wewnętrzna dezintegracja; Alienacja; wewnętrzna dezintegracja;

utrata celu i miłości KDK 13; utrata celu i miłości KDK 13; • Naruszenie relacji do Stwórcy, relacji Naruszenie relacji do Stwórcy, relacji

synowskiej (Dives in Misericordia 5-6), synowskiej (Dives in Misericordia 5-6), zerwanie więzi z Chrystusem;zerwanie więzi z Chrystusem;

• Eklezjalne konsekwencje (1 Kor 6, 15-20) – Eklezjalne konsekwencje (1 Kor 6, 15-20) – niszczenie nadprzyrodzonego braterstwa;niszczenie nadprzyrodzonego braterstwa;

• Powszechność grzechu (Rz 8, 19-22);Powszechność grzechu (Rz 8, 19-22);

Adhortacja Adhortacja Reconciliatio et Reconciliatio et paenitentia (02.12.1984)paenitentia (02.12.1984)

Grzech jako akt wolności wymierzony przeciw Bogu:Grzech jako akt wolności wymierzony przeciw Bogu: Rywalizacja z Bogiem;Rywalizacja z Bogiem; Zerwanie z prawem moralnym;Zerwanie z prawem moralnym; Złudne dążenie do bycia jak On.Złudne dążenie do bycia jak On.„„Grzech jest bez wątpienia aktem wolności człowieka, Grzech jest bez wątpienia aktem wolności człowieka,

ale pod jego warstwą ludzką działają czynniki, które ale pod jego warstwą ludzką działają czynniki, które stawiają go poza człowiekiem, na pograniczu, tam, stawiają go poza człowiekiem, na pograniczu, tam, gdzie ludzka świadomość, wola i wrażliwość stykają gdzie ludzka świadomość, wola i wrażliwość stykają się z siłami ciemności …” (RP 14).się z siłami ciemności …” (RP 14).

Grzech należy rozumieć w kontekście zbawienia i Grzech należy rozumieć w kontekście zbawienia i konfrontacji z Bożą miłością;konfrontacji z Bożą miłością;

Grzech jako akt jednostki i Grzech jako akt jednostki i przez przez analogię grzech analogię grzech społeczny.społeczny.

Przyczyny grzechówPrzyczyny grzechów Nie można do nich zaliczyć:Nie można do nich zaliczyć: Boga (Jk 1, 13);Boga (Jk 1, 13); Świata (Rdz 1);Świata (Rdz 1); Szatana (1 P 5, 8).Szatana (1 P 5, 8).

Przyczyną grzechu jest człowiek:Przyczyną grzechu jest człowiek:• w swojej wolności (wola jako przyczyna w swojej wolności (wola jako przyczyna

formalna);formalna);• pragnie niewłaściwych dóbr;pragnie niewłaściwych dóbr;• pragnie właściwe dobra osiągnąć w pragnie właściwe dobra osiągnąć w

niewłaściwy sposób.niewłaściwy sposób.

Przyczyny wynikające z deformacji Przyczyny wynikające z deformacji poznania i wolipoznania i woli

Pożądliwość;Pożądliwość; Afekty;Afekty; Wady (nałogi);Wady (nałogi); Pycha;Pycha; Chciwość;Chciwość; Nieczystość;Nieczystość; Zawiść;Zawiść; Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu;Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu; Gniew;Gniew; Lenistwo.Lenistwo.

Rozróżnianie grzechówRozróżnianie grzechów

Grzech aktualny - habitualny;Grzech aktualny - habitualny; Grzech wewnętrzny – zewnętrzny;Grzech wewnętrzny – zewnętrzny; Grzech słabości – złej woli;Grzech słabości – złej woli; Grzech własny – cudzy;Grzech własny – cudzy; Grzech uczynku – zaniedbania;Grzech uczynku – zaniedbania; Grzech odpuszczalny – nieodpuszczalny Grzech odpuszczalny – nieodpuszczalny

(przeciw Duchowi Świętemu - Mt 12, 31-33);(przeciw Duchowi Świętemu - Mt 12, 31-33); Grzech wołający o pomstę do nieba Grzech wołający o pomstę do nieba

(morderstwo, grzech sodomski, odmowa (morderstwo, grzech sodomski, odmowa zapałyty, uciskanie biednych)zapałyty, uciskanie biednych)

Grzech śmiertelnyGrzech śmiertelny

Warunki:Warunki:

Pełna świadomość;Pełna świadomość;

Pełna dobrowolność;Pełna dobrowolność;

Ciężkość materii;Ciężkość materii;

Należy uwzględnić intencję i okoliczności.Należy uwzględnić intencję i okoliczności. Skutki: utrata łaski uświęcającej, stan Skutki: utrata łaski uświęcającej, stan

winy, stan kary, utrata zasług winy, stan kary, utrata zasług nadprzyrodzonych, wyrzuty sumienia.nadprzyrodzonych, wyrzuty sumienia.

Istota grzechu śmiertelnegoIstota grzechu śmiertelnego

Rezygnacja z Boga poprzez Rezygnacja z Boga poprzez odwrócenie się od Niego. odwrócenie się od Niego.

Nadanie wyższej wartości dobru Nadanie wyższej wartości dobru doczesnemu niż zbawieniu;doczesnemu niż zbawieniu;

Dezorganizacja porządku moralnego:Dezorganizacja porządku moralnego:- uznanie Boga za kogoś niższego niż stworzenie;- uznanie Boga za kogoś niższego niż stworzenie;

- przedmiotowe traktowanie innych;- przedmiotowe traktowanie innych;

- świat rzeczy materialnych przerasta Boga i - świat rzeczy materialnych przerasta Boga i drugiego człowieka.drugiego człowieka.

Grzech powszedniGrzech powszedni

Nie niszczy nastawienia na cel ostateczny, Nie niszczy nastawienia na cel ostateczny, wypełniania powołania i życia w łasce.wypełniania powołania i życia w łasce.

„„Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy” (1 J 1, 8-9);samych siebie oszukujemy” (1 J 1, 8-9);

Racje zaistnienia g. p.:Racje zaistnienia g. p.: Wykroczenie przeciw powinności moralnej;Wykroczenie przeciw powinności moralnej; Ze względu na niewielki przedmiot;Ze względu na niewielki przedmiot; Ze względu na niepełność aktu Ze względu na niepełność aktu

(ograniczenie świadomości lub wolności).(ograniczenie świadomości lub wolności).

Potrzeba metanoi (Mk 1, 15)Potrzeba metanoi (Mk 1, 15)

Podwójne znaczenie wezwania do Podwójne znaczenie wezwania do nawrócenia, czyli przemiany nawrócenia, czyli przemiany myślenia, mówienia i działania:myślenia, mówienia i działania:

Wyjście ze stanu grzechu („Jeśli się Wyjście ze stanu grzechu („Jeśli się nie nawrócicie wszyscy podobnie nie nawrócicie wszyscy podobnie zginiecie” zginiecie” Łk 13, 3)Łk 13, 3)

Stały proces jednoczenia się z Stały proces jednoczenia się z Bogiem (Mt 18, 13)Bogiem (Mt 18, 13)

Nawrócenie - aspekyNawrócenie - aspeky Jest przejściem ze stanu grzechu do stanu łaski;Jest przejściem ze stanu grzechu do stanu łaski; Dokonuje się ze względu na zasługi Chrystusa;Dokonuje się ze względu na zasługi Chrystusa; Ma wymiar religijny i moralny;Ma wymiar religijny i moralny; Etapy w aspekcie chrystologicznym:Etapy w aspekcie chrystologicznym: Na płaszczyźnie religijno-psychologicznej Na płaszczyźnie religijno-psychologicznej

(uświadomienie grzechu i odrzucenie go)(uświadomienie grzechu i odrzucenie go) Na płaszczyźnie zbawczej (trwanie w jedności z Na płaszczyźnie zbawczej (trwanie w jedności z

Chrystusem czerpiąc z Jego łaski);Chrystusem czerpiąc z Jego łaski); Na płaszczyźnie dynamizmu życia (zmiana Na płaszczyźnie dynamizmu życia (zmiana

postaw i zachowań)postaw i zachowań) Aspekt eklezjalny – uczestnictwo w sakramentach Aspekt eklezjalny – uczestnictwo w sakramentach

św. (sakrament pokuty i jego warunki)św. (sakrament pokuty i jego warunki)

Encyklika Jana Pawła II: Encyklika Jana Pawła II: Veritatis SplendorVeritatis Splendor

Związek między wolnością a prawem Związek między wolnością a prawem na podstawie;na podstawie;

Problem opcji fundamentalnej.Problem opcji fundamentalnej.

TEOLOGIA MORALNA FUNDAMENTALNATEOLOGIA MORALNA FUNDAMENTALNA Tezy do egzaminu Tezy do egzaminu Teologia moralna jako naukaTeologia moralna jako nauka Historia teologii moralnej Historia teologii moralnej Okres starożytności chrześcijańskiej Okres starożytności chrześcijańskiej ŚredniowieczeŚredniowiecze Epoka nowożytnaEpoka nowożytna Rozwój polskiej teologii moralnejRozwój polskiej teologii moralnej Antropologia teologiczna Antropologia teologiczna osoba jako zasada integrująca duszę i ciało osoba jako zasada integrująca duszę i ciało Biblijne podstawy godności osoby ludzkiejBiblijne podstawy godności osoby ludzkiej Ogólne pojęcie prawaOgólne pojęcie prawa Prawo wieczne i naturalnePrawo wieczne i naturalne Prawo ludzkie stanowionePrawo ludzkie stanowione Pozytywne prawo BogaPozytywne prawo Boga Sytuacje niemożności zachowania prawaSytuacje niemożności zachowania prawa Pojęcie sumienia w Piśmie św. i refleksji teologicznejPojęcie sumienia w Piśmie św. i refleksji teologicznej Kryteria podziałów sumieniaKryteria podziałów sumienia Normatywność sumieniaNormatywność sumienia Systemy osiągania pewności sumieniaSystemy osiągania pewności sumienia Formacja sumieniaFormacja sumienia Dobro moralne czynu w przekazach biblijnych i refleksji teologicznejDobro moralne czynu w przekazach biblijnych i refleksji teologicznej Naturalna i ponadnaturalna sprawność działaniowaNaturalna i ponadnaturalna sprawność działaniowa Grzech w przekazie Starego i Nowego TestamentuGrzech w przekazie Starego i Nowego Testamentu Hamartiologia w myśli teologicznejHamartiologia w myśli teologicznej Biblijna i teologiczna klasyfikacja grzechówBiblijna i teologiczna klasyfikacja grzechów Przyczyny i konsekwencje grzechówPrzyczyny i konsekwencje grzechów Lektury: Lektury: 1. Jan Paweł II. Encyklika 1. Jan Paweł II. Encyklika Veritatis splendorVeritatis splendor (Rzym 06. 08. 1993). (Rzym 06. 08. 1993). 2. S. Olejnik. Teologia moralna fundamentalna. Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1998. 2. S. Olejnik. Teologia moralna fundamentalna. Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1998. 3. F. Greniuk. Katolicka teologia moralna w poszukiwaniu własnej tożsamości, Lublin 1993.3. F. Greniuk. Katolicka teologia moralna w poszukiwaniu własnej tożsamości, Lublin 1993.