Fenix 4(5)

Czasopismo Krajowej Izby Syndyków

ISSN 2082 - 3398 nr 4 (5) czerwiec 2011

kwartalnikICV 2,44

Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicachul.Lompy 14

fot. Mateusz Bienioszek

3numer 4czerwiec 2011

Szanowni Państwo,

Macie w swoich rękach już piąty numer kwartalnika. Już od roku pomagamy rozwijać prawo upadłościowe i naprawcze w Polsce. Przez ten rok wiele się wydarzyło. Rozwijaliśmy się, wspólnie z Krajową Izbą Syndyków. Relacjonowaliśmy dla Państwa dwie duże konferencje naukowe Instytutu Allerhanda oraz Szkoły Głównej Handlowej. Publikowaliśmy wywiady, artykuły, glosy tworzone przez wybitnych praktyków i teoretyków, sędziów, naukowców, syndyków. Zakończyliśmy także nasze starania o wpisanie na listę czasopism naukowych – Index Copernicus. Pragniemy Państwa zapewnić że nie spoczniemy na laurach i wciąż będziemy dbali o podnoszenie poziomu naszego kwartalnika.

W najbliższym czasie podejmiemy starania by rozwinąć naszą stronę internetową, na której będziemy zamieszczać bieżące informacje ze świata prawa upadłościowego, o interesujących wyrokach, i innych wydarzeniach. Chcemy także rozbudować „Fenix PL” o dział, w którym będziemy przedstawiać ciekawe postępowania upadłościowe, a także podejmiemy starania, by na naszych łamach na stałe zagościły artykuły o prawie upadłościowym innych krajów.

Od wydania poprzedniego numeru wiele się wydarzyło. Patronowaliśmy dwóm Akademiom syndyków – jednej podczas Walnego Zjazdu Krajowej Izby Syndyków w Krakowie, oraz drugiej – zorganizowanej w Kazimierzu przez lubelskich członków izby, z których materiały przekazujemy Państwu w tym numerze. Ponadto, uczestniczyliśmy w rozprawie Trybunału Konstytucyjnego w związku z pytaniem prawnym wystosowanym przez Wydział Upadłościowy Sądu Warszawskiego, z którego szczegółową relację, po uzyskaniu dostępu do wyroku z uzasadnieniem, przedstawimy w kolejnym numerze.

Chcielibyśmy przeprosić Państwa za opóźnienie w wydaniu tego numeru. Było ono spowodowane oczekiwaniem na ostateczną decyzję o ewaluacji naukowej naszego kwartalnika.

Pragniemy także podziękować wszystkim autorom za pracę włożoną w tworzenie tego numeru.

Redaktor Naczelny,Mateusz Opaliński

Słowem Wstępu

Prenumerata.

W celu zamówienia prenumeraty prosimy o kontakt z kancelarią Krajowej Izby Syndyków

http://www.izbasyndykow.pl/index.php/kontakt

Kanclerz Izby - Ewa Moniuszko Adres: Jasnodworska 5 lok. 101a 01-745 WarszawaMail: [email protected]: 22 633-40-11Faks: 22 633-41-84

Redaktor Naczelny: Mateusz Opaliński

Zastępca reedaktora Naczelnego; Redaktor Prowadzący; Grafka, Łamanie, DTP: Maciej Szczygielski

Opiekun Merytoryczny: Joanna Opalińska

Współpraca z zagranicą Maurycy Organa

Współpraca Ewa Moniuszko Olga Byrska

Wydawca: Firma Prawnicza SEDNO sp. zo.o. ul. Obrońców Tobruku 26 lok. 60, 01-494 Warszawa,

Redakcja [email protected]

Zapraszamy do współtworzenia kolejnego numeru, który ukaże się już 15 września 2011

Czasopismo umieszczone jest na liście czasopism naukowych IndexCopernicus z punktacją 2,44

4 www.izbasyndykow.pl

Spis Treści

str 5 Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na mieniu upadłego - dr Michał Jackowski, Adam Rajewski

str 11 Osoba trzecia w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego - dr Paweł Janda

str 15 Dopuszczalność zmiany firmy przedsiębiorcy po ogłoszeniu upadłości - mec. Karol Tatara

str 19 Rzecz o węźle gordyjskim - Paweł Sadowski

str 24 „Ulga na złe długi” w postępowaniu upadłościowym - Andrzej Sondej, Maria Głuszczak-Sondej

str 29 Upadłość konsumencka w Niemczech - mec. dr Artur Bunk, mec. Vanessa Lichter, Maciej Roch Pietrzak

str 35 Metodologia Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego. Prosta metoda, trudna wycena. Zarys problemu

- Joanna Opalińska

str 48 Uchwała Sądu Najwyższego z 23 października 2007 roku III CZP 91/20071 - Michał Świąder

str 56 Streszczenia artykułów/ Articles summary

str 61 Słowo od dziekana Krajowej Izby Syndyków - Macieja Rocha Pietrzaka


Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na mieniu upadłego

Michał Jackowskidoktor nauk prawnych, Uniwersytet Wrocławski, adwokat, partner w spółce Grzybkowski & Guzek Adwokacka Spółka Partnerska w Poznaniu

Adam Rajewskiaplikant adwokacki w spółce Grzybkowski & Guzek Adwokacka Spółka Partnerska w Poznaniu


W dniu 20 lutego 2011 roku znowelizowana została w znaczący sposób ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Zmiana ta ma wpływ również na postępowanie upadłościowe w zakresie, w jakim dotyczy przymusowego zaspokojenia wierzyciela hipotecznego z nieruchomości obciążonej tym prawem. W artykule tym chcemy omówić tę problematykę, kładąc nacisk przede wszystkim na aspekty proceduralne.

W myśl art. 75 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zaspokojenie się wierzyciela hipotecznego z nieruchomości

następuje w sądowym postępowaniu egzekucyjnym lub w egzekucji administracyjnej. Niewymienionym w tym przepisie sposobem przymusowego zaspokojenia jest sprzedaż nieruchomości w postępowaniu upadłościowym. Prawo upadłościowe i naprawcze zawiera jednak szeroką regulację zapewniającą wierzycielowi hipotecznemu zaspokojenie zgodnie z wynikającym z hipoteki pierwszeństwem.

Wstęp

Rozporządzanie opróżnionym miejscem hipotecznym w toku upadłości

Obie ustawy - kodeks postępowania cywilnego i Prawo upadłościowe i naprawcze ograniczają możliwość obciążenia hipoteką nieruchomości co, do której toczy się postępowanie egzekucyjne lub upadłościowe. W myśl art. 81 pun obciążenie hipoteką nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości jest niedopuszczalne po ogłoszeniu upadłości, z wyjątkiem sytuacji, gdy wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie, co najmniej na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podobne

rozwiązanie zawarte jest w art. 930 § 3 kpc, zgodnie, z którym nieważne jest obciążenie nieruchomości przez dłużnika po jej zajęciu. Przepis ten milczał jednak w kwestii obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową, nie wykluczając jej wpisania po zajęciu nieruchomości. Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że taka hipoteka wpisana po zajęciu nie korzysta z pierwszeństwa zaspokojenia1 . Nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 26 czerwca 2009 roku wyłączyła stosowanie przepisów o pierwszeństwie



zaspokojenia do hipoteki przymusowej wpisanej po zajęciu. Ustawodawca zaaprobował, zatem sposób rozumienia art. 930 § 3 kpc przyjęty w orzecznictwie SN.

Nowela wprowadziła również instytucję rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym2. Dostrzegając możliwe konsekwencje zmian dla postępowania egzekucyjnego z nieruchomości, ustawodawca ograniczył również uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Znowelizowany przepis art. 930 § 3 kpc czyni nieważnym rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym po zajęciu nieruchomości.

Zwrócić uwagę należy, iż Prawo upadłościowe nie zostało wyposażone w nowe rozwiązania, analogiczne do zmienionego art. 930 § 3 kpc. Bez wątpienia ochrona praw wierzycieli, których wierzytelności zabezpieczone są hipoteką na mieniu upadłego wymaga wyłączenia rozporządzania przez upadłego opróżnionym miejscem hipotecznym po ogłoszeniu upadłości. W naszej ocenie rozwiązań służących temu celowi można poszukiwać w przepisach ustawy.

Przede wszystkim przemawia za tym wykładnia literalna przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego. Po ogłoszeniu upadłości zakazane jest obciążenie nieruchomości hipoteką zabezpieczającą wierzytelności powstałe przed ogłoszeniem upadłości. W przeciwieństwie do przepisów kpc, pun nie czyni różnicy między obciążeniem przymusowym a obciążeniem przez upadłego. Naszym zdaniem art. 81 pun znajduje także zastosowanie do wpisu hipoteki na opróżnionym miejscu. Jest to, bowiem obciążenie nieruchomości hipoteką. Ustawa nie wspomina wprawdzie o rozporządzaniu opróżnionym miejscem hipotecznym. Niewątpliwym jednak jest, iż przeniesienie hipoteki wpisanej przed ogłoszeniem upadłości na opróżnione miejsce prowadzi do pogorszenia sytuacji wierzycieli rzeczowych korzystających z niższego pierwszeństwa. Tymczasem

art. 81 pun ma na celu chronić wierzycieli osobistych, dla których najistotniejsze jest pojawienie się w dziale IV księgi wieczystej nowego obciążenia, niezależnie od jego pierwszeństwa oraz wierzycieli rzeczowych, którym gwarantuje niezmienność obciążeń korzystających z wyższego pierwszeństwa. Również, zatem cele postępowania upadłościowego wydają się uzasadniać taką wykładnię przepisów ustawy.

Warto sięgnąć również do treści art. 313 pun. Zgodnie z tym przepisem sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Choć dotyczy on przede wszystkim odpowiedzialności nabywcy za obciążenia nieruchomości, pozwala zastosować do postępowania upadłościowego art. 1013 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W myśl tego przepisu przy egzekucji z nieruchomości nie uwzględnia się opróżnionych miejsc hipotecznych. Jeżeli nie podlegają uwzględnieniu w sprzedaży nieruchomości w upadłości likwidacyjnej, to trafne zdaje się być przyjęcie, że rozporządzanie nimi jest nieważne. Art. 1013 ust. 2 ukwh jest przepisem zapewniającym petryfikację sytuacji wierzycieli hipotecznych, których pierwszeństwo w zaspokojeniu nie może już ulec zmianie w toku egzekucji. Sprzedaż egzekucyjna ma wszak prowadzić do zaspokojenia wierzycieli hipotecznych zgodnie z przysługującym im pierwszeństwem. Ogół tych przepisów oraz podobieństwa celów egzekucji z nieruchomości oraz upadłości likwidacyjnej przemawiają za taką wykładnią art. 81 pun, z której można wywieść normę prawną analogiczną do zawartej w art. 930 § 3 kpc.

Warto również zwrócić uwagę, iż w literaturze podnosi się, że zaprezentowana wyżej wykładnia jest uzasadniona w świetle zasady równości wierzycieli w postępowaniu upadłościowym4. Odrębną podstawę wyłączenia możliwości przeniesienia hipoteki na opróżnione miejsce stanowią przepisy ograniczające lub wyłączające zarząd masą upadłości przez upadłego.

Zgłoszenie wierzytelności

Aby uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, wierzyciel osobisty powinien zgłosić swoją wierzytelność, zgodnie z art. 236 ust. 1 pun. Stosownie do art. 236 ust. 2 pun, wierzytelność wierzyciela osobistego zabezpieczona hipoteką podlega umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu, jeżeli wierzyciel zaniecha zgłoszenia. Do odpowiedniego stosowania tego przepisu odwołuje się art. 236 ust. 3 pun, dotyczący wierzycieli wyłącznie rzeczowych.

W literaturze podnosi się dwa problemy związane z konsekwencjami braku zgłoszenia wierzytelności. Po pierwsze zauważa się, że wierzyciel, którego upadły jest dłużnikiem osobistym i rzeczowym, nie dokonawszy

zgłoszenia wierzytelności, jest uprawniony do zaspokojenia jedynie z przedmiotu zabezpieczenia. Pogląd ten uzasadnia się celem art. 236 ust. 2 pun5. Sytuacja wierzyciela osobistego, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką na mieniu upadłego, byłaby, zatem identyczna jak sytuacja wierzyciela, o którym mowa w art. 236 ust. 3 pun, nieuczestniczącego w podziale funduszów masy upadłości. Za takim stanowiskiem przemawia wykładnia celowościowa. Funkcją umieszczenia wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo na liście wierzytelności z urzędu jest zaspokojenie jej z przedmiotu zabezpieczenia i umożliwienie wierzycielowi skorzystania z prawa rzeczowego.



Zauważa się też, że wierzyciel, którego upadły jest dłużnikiem wyłącznie rzeczowym, obowiązany jest zgłosić wierzytelność, aby zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia6. Pogląd odmienny wyraził jednak Sąd Najwyższy7. W uzasadnieniu orzeczenia odwołał się do językowej wykładni art. 236 ust. 3 pun, w którym mowa o odpowiednim stosowaniu art. 236 ust. 2 pun bez jakichkolwiek wyłączeń. Jednocześnie zauważył wątpliwości, jakie niesie użycie w art. 236 ust. 3 pun zwrotu „chce”.

Za bardziej przekonujące uznajemy jednak argumenty przemawiające za pierwszym stanowiskiem. Przepis art. 236 ust. 3 pun odsyła do odpowiedniego stosowania ustępu drugiego tego artykułu. Przepisu art. 236 ust. 2 pun nie stosuje się wprost. Za stanowiskiem tym przemawia także wykładnia art. 236 ust. 1, pun, w którym ustawodawca również posłużył się zwrotem „chce”. Bezsporne jest zaś, że zgłoszenie wierzytelności jest warunkiem jej dochodzenia

w postępowaniu upadłościowym i pełni funkcję zbliżoną do wytoczenia powództwa8. Zwrot „chce” pominięto w art. 236 ust. 2 pun, by ponownie użyć go w ustępie trzecim. Założenie o racjonalności ustawodawcy każe przyjąć, że w przepisach art. 236 ust. 1 i 3 pun użyto go w tym samym znaczeniu. Skoro zgłoszenie wierzytelności, o którym mowa w art. 236 ust. 1 pun jest warunkiem uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym, to takie samo znaczenie należy przypisać zgłoszeniu, o którym mowa w art. 236 ust. 3 pun.

Podsumowując, naszym zdaniem wierzyciel osobisty, korzystający jednocześnie z hipoteki na mieniu upadłego, który zaniecha zgłoszenia wierzytelności, będzie zaspokojony jedynie z przedmiotu zabezpieczenia i jego interesy nie będą uwzględnione w podziale masy upadłości. Z kolei, wyłącznie wierzyciel rzeczowy nie będzie w ogóle brał udziału w postępowaniu, jeżeli zaniecha zgłoszenia wierzytelności. Skutkiem będzie wygaśnięcie hipoteki stosownie do treści art. 313 ust. 1 pun.

Ustalanie listy wierzytelności

Istnienie zabezpieczenia w postaci hipoteki podlega ujawnieniu na liście wierzytelności. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na mieniu upadłego położonym za granicą podlega wpisowi na listę dopiero po przedłożeniu dowodu wykreślenia zabezpieczenia. W przeciwnym wypadku wierzyciel nie będzie zaspokojony z masy upadłości. Ma to zapobiegać sytuacji jednoczesnego zaspokajania się

masy upadłości i przedmiotu zabezpieczenia9. Ograniczenie nie dotyczy wierzytelności zabezpieczonej na mieniu osoby trzeciej. Z kolei wierzyciel wyłącznie rzeczowy po wykreśleniu zabezpieczenia traci prawo zaspokojenia się z masy upadłości. Brak węzła obligacyjnego sprawia, że wraz z wykreśleniem hipoteki znika jego więź z upadłym.

Zaspokojenie wierzytelności w upadłości układowej

a. Objęcie wierzytelności układem

Stosownie do art. 273 ust. 2 pun, wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie jest objęta układem w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia chyba, że wierzyciel wyraził zgodę na jej objęcie układem. Przepis dotyczy jedynie hipoteki na mieniu upadłego. Zabezpieczenie na mieniu osoby trzeciej pozostaje bez wpływu na objęcie wierzytelności układem, zasada wyrażona w art. 272 pun nie doznaje tu wyjątku10.

b. Skutki zgody na objęcie układem

Zgoda na objęcie układem skutkuje najczęściej, w razie jego zatwierdzenia, restrukturyzacją wierzytelności. Zgodnie z art. 292 ust. 2 pun hipoteka zabezpiecza wierzytelność w wysokości i na warunkach wynikających z układu. Zmiana treści hipoteki może wynikać z samego układu, o czym stanowi art. 277 pun. Układ może jednak pomijać ten problem. Jednocześnie oczywiste jest, że w myśl art. 292 ust. 2 pun

układ restrukturyzacyjny zmienia treść hipoteki11. Zmienia, bowiem bądź wysokość wierzytelności, czy choćby terminy płatności. Zmienia się, zatem treść wierzytelności. Istnieje wobec tego możliwość objęcia układem wierzytelności zabezpieczonej hipoteką przy jednoczesnym pominięciu w układzie ewentualnych zmian treści wpisu hipoteki. Nasuwa to pytanie, czy mimo tego pewne zmiany we wpisie w księdze wieczystej są możliwe? Informacja o treści układu podlega ujawnieniu dziale IV księgi wieczystej, o czym stanowi art. 294 ust. 2 pun. Hipoteka nie podlega wykreśleniu; wpis dotyczy ograniczenia prawa wierzyciela w łamie 7 działu IV księgi wieczystej12. Wpis nie powinien, zatem dotyczyć sumy hipoteki. Układ może, bowiem zostać uchylony, co prowadzi do odzyskania przez wierzytelności ich pierwotnej wysokości.



c. Skutki uchylenia układu

Uchylenie układu powoduje powrót wierzytelności do pierwotnej wysokości. W myśl art. 305 ust. 1 zdanie 2 pun wypłacone na podstawie układu sumy zalicza się na poczet dochodzonych wierzytelności. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność w wysokości pierwotnej w zakresie, w którym nie została zaspokojona.

d. Wierzytelność w części nie znajdującej pokrycia w wartości przedmiotu zabezpieczenia

Z treści art. 273 ust. 2 zdanie 1 pun można wyciągnąć wniosek (wnioskując a contrario), że wierzytelność w części nieznajdującej pokrycia w wartości przedmiotu zabezpieczenia jest objęta układem na zasadach ogólnych.

Podstawową informacją o części, w której wierzytelność znajduje pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia, jest zgłoszenie wierzytelności. Jednym z jego warunków formalnych jest wynikający z art. 240 pkt 5 pun obowiązek podania zabezpieczenia związanego z wierzytelnością oraz oświadczenie wierzyciela, w jakiej prawdopodobnie sumie wierzytelność nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia. Suma będzie miała charakter szacunkowy. Niekiedy jej podanie nawet w przybliżeniu może okazać się dla wierzyciela niełatwe. Pomijając, bowiem problem oszacowania wartości nieruchomości, sytuację mogą komplikować inne hipoteki korzystające z pierwszeństwa wyższego niż hipoteka wierzyciela dokonującego zgłoszenia.

Podanie sumy, w jakiej prawdopodobnie wierzytelność nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia okaże się niemożliwe bez wiedzy o aktualnej, rzeczywistej wysokości wierzytelności zabezpieczonych innymi hipotekami.

e. Wierzytelność nieobjęta układem z uwagi na brak zgody wierzyciela

Brak zgody wierzyciela na objęcie układem umożliwia zaspokojenie się bezpośrednio z przedmiotu zabezpieczenia. Wierzyciel może skierować egzekucję do przedmiotu zabezpieczenia. Wierzyciel osobisty, którego wierzytelność zabezpieczona jest hipoteką na mieniu upadłego, nie staje się jednak w razie braku zgody na objęcie układem wierzycielem wyłącznie rzeczowym. Wskutek braku zgody na objęcie układem nie gaśnie węzeł zobowiązaniowy, gdyż brak ku temu podstawy prawnej. W razie uchylenia układu wierzyciel ten będzie mógł zaspokoić się z masy upadłości w części, w której nie został zaspokojony z nieruchomości. Mając jednak na uwadze powyższe rozważania dotyczące zgłoszenia wierzytelności, nie dotyczy to wierzyciela wyłącznie rzeczowego oraz osobistego, który zaniechał zgłoszenia.

Zaspokojenie wierzytelności w upadłości likwidacyjnej

a. Skutek sprzedaży nieruchomości

Stosownie do art. 313 ust. 1 zdanie 1 pun, sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. W kolejnej jednostce redakcyjnej art. 313 pun przewidziano następujące skutki sprzedaży nieruchomości dla praw obciążających nieruchomość, w tym hipoteki:

- sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej13,- uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży,- skutek powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży,- podstawą wykreślenia hipoteki jest umowa sprzedaży nieruchomości.

Wygaśnięcie hipoteki następuje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości a wykreślenie ma charakter deklaratoryjny14. Forma umowy sprzedaży nieruchomości nie

podlega zmianom. Z uwagi na treść art. 158 kc, umowa jest dokumentem mogącym stanowić podstawę wpisu w księdze zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

b. Podział sum uzyskanych ze zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na mieniu upadłego korzysta z tzw. prawa odrębności, umożliwiającego zaspokojenia się z nieruchomości poza podziałem funduszów masy upadłości. Sumy uzyskane ze zbycia nieruchomości nie wchodzą do masy upadłości i podlegają podziałowi w odrębnym planie15. Do masy upadłości przelewana jest jedynie nadwyżka pozostała po sprzedaży nieruchomości16. Wierzyciel osobisty, którego wierzytelność zabezpieczona była hipoteką, będzie w pierwszej kolejności zaspokojony z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości. Jeżeli dokonał on zgłoszenia, to część wierzytelności niezaspokojona z nieruchomości podlegać będzie zaspokojeniu z masy upadłości. W podziale funduszów masy upadłości nie będą



uczestniczyć wierzyciele będący jednocześnie wierzycielami osobistymi i rzeczowymi, którzy zaniechali zgłoszenia wierzytelności, oraz wierzyciel wyłącznie rzeczowy17.

c. Kolejność zaspokajania

Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką odbywa się z zachowaniem przysługującego jej pierwszeństwa. Nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 26 czerwca 2009 roku wprowadza instytucję rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, pomijaną przez prawo upadłościowe. Z uwagi na treść art. 313 ust. 1 zdanie pierwsze pun, zasadne wydaje się zastosowanie art. 1013 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece18. Sprzedaż w postępowaniu upadłościowym niesie skutki sprzedaży egzekucyjnej, w której opróżnionych miejsc hipotecznych nie uwzględnia się.

d. Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką przed zbyciem nieruchomości

Przepis art. 354 ust. 1 pun stanowi, iż w razie zaspokojenia wierzytelności wierzyciela osobistego upadłego, zabezpieczonej na mieniu upadłego hipoteką lub hipoteką morską, przed zbyciem przedmiotu obciążonego, w prawa wierzyciela wchodzi upadły. W stanie prawnym sprzed 20 lutego 2011 roku oznaczało to nabycie hipoteki przez upadłego19. Rozwiązanie to miało zapobiegać „posuwaniu się naprzód” hipotek korzystających z niższego pierwszeństwa.

W myśl nowelizacji ustawy o księgach wieczystych i hipotece przepis zachowuje znaczenie także w stosunku do

hipotek powstałych po 20 lutym 2011 roku20. Przemawiają za tym następujące argumenty:

Zaspokojenie wierzyciela prowadzi do wygaśnięcia hipoteki, co w poprzednim stanie prawnym prowadziło do zmiany pierwszeństwa hipotek korzystających z niższego pierwszeństwa. W obecny stanie prawnym wierzyciel nabywa prawo rozporządzania opróżnionym miejscem. Gdyby zabrakło przepisu art. 354 pun, upadły nabyłby prawo rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, którego nie uwzględnia się przy egzekucji z nieruchomości i, zgodnie ze stanowiskiem autorów, w sprzedaży w postępowaniu upadłościowym. Nie uwzględnianie opróżnionych miejsc w egzekucji sądowej prowadzi do faktycznego powrotu posuwania się hipotek naprzód. Skutek byłby identyczny w postępowaniu upadłościowym.

Przepis art. 354 pun niweczy ten skutek, ale nie poprzez wyłączenie nieobowiązującej już zasady posuwania się hipotek naprzód. Art. 354 pun wyłącza, bowiem wprost zastosowanie art. 1011 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jako przepis szczególny.

Podsumowanie

Postępowanie upadłościowe nie ogranicza praw wierzyciela wynikających z hipoteki. Podobnie jak egzekucja sądowa, postępowanie upadłościowe jest jednym ze sposobów ich realizacji. Upadłość z możliwością zawarcia układu zapewnia możliwość dochodzenia wierzytelności w pełnej wysokości, choć tylko z nieruchomości. Upadłość obejmująca likwidację majątku zapewnia zaspokojenie się z nieruchomości, której cena sprzedaży nie wchodzi do masy upadłości.

Z punktu widzenia interesów wierzyciela celowe jest, aby zawsze dokonywał zgłoszenia wierzytelności. Wierzycielowi będącemu jednocześnie osobistym i rzeczowym zapewni możliwość zaspokojenia się w upadłości obejmującej likwidację majątku zarówno z nieruchomości, jak i masy upadłości. Dla wierzyciela wyłącznie rzeczowego jest warunkiem uczestnictwa w postępowaniu upadłościowym.



Przypisy

1 Uchwała SN z 7 grudnia 2006 roku, III CZP 108/06, OSNC 2007/9/134.

2 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 1562)

3 Wpis hipoteki przymusowej byłby wyłączony zgodnie z art. 1016 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

4 B. Swaczyna w: J. Pisuliński (red), Hipoteka po nowelizacji. Komentarz, Warszawa 2011, str. 476

5 A. Jakubecki w: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006, str. 690.

6 S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, str. 775, A. Jakubecki w: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006, str. 696, P. Janda, Pojęcie wierzyciela w postępowaniu upadłościowym, PS.2006.6.43

7 „Wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest w postępowaniu upadłościowym uwzględniana na liście wierzytelności z urzędu także wtedy, gdy wierzyciel nie jest wierzycielem osobistym upadłego” Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2007-10-23, III CZP 91/07, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2008, Nr 11, poz. 124, str. 47

8 A. Jakubecki [w]: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006 str. 692.

9 S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, str. 810

10 F. Zedler [w]: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006 str. 782

11 R. Adamus, Upadłość a hipoteka na mieniu upadłego, Warszawa 2009, str. 149.

12 F. Zedler w: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006 str. 829.

13 W tym, jak się wydaje, także prawo rozporządzania opróżnionym miejscem oraz roszczenie o przeniesienie hipoteki na inne miejsce w razie jego opróżnienia.


15 R. Adamus, Upadłość a hipoteka na mieniu upadłego, Warszawa 2009, str. 155



18 B. Swaczyna [w]: J. Pisuliński (red), Hipoteka po nowelizacji. Komentarz, Warszawa 2011, str. 476

19 A. Jakubecki [w]: F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006 str. 1014. 20 Przepisy ustawy w brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 26 czerwca 2009 roku nie znajdują zastosowania do hipotek zwykłych wpisanych przed 20 lutym 2011 roku, zaś do hipotek kaucyjnych wpisanych przed tym dniem stosuje się przepisy nowe, za wyjątkiem rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym.


Osoba trzecia w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego


Pozwalam sobie podzielić się z Państwem moimi uwagami dotyczącymi pojęcia „osoby trzeciej” w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego przedsiębiorcy. Niniejsze opracowanie nie ma ambicji naukowej publikacji, a jest jedynie próbą przedstawienia zarysu swoich spostrzeżeń związanych z analizowanym przeze mnie tematem w rozprawie doktorskiej pt. „Ochrona osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego” Powszechnie przyjmuje się, że postępowanie upadłościowe służy ochronie wierzycieli. Wierzycielem, zgodnie z art. 189 pr. up. i n., jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Prawo upadłościowe i naprawcze nie zawiera legalnej definicji osoby trzeciej, a nawet nie używa tego pojęcia. Jednakże, w literaturze obok wierzyciela, wspomina się także o osobach trzecich w kontekście ich zaspokojenia z masy upadłości. Dzieje się tak w szczególności przy omawianiu problematyki osoby uprawnionej do wyłączenia i wydania składnika masy upadłości nienależącego do upadłego. Pojęcie osoby trzeciej stosowane jest także w kontekście omawiania skutków prawnych sprzedaży składników masy upadłości obciążonych takimi prawami jak: hipoteka, hipoteka morska, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy oraz innych praw i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej (użytkowanie, prawo pierwokupu, dożywocie). Termin osoba trzecia używany jest

także przy omawianiu sposobów zaspokojenia roszczeń osób uprawnionych z tytułu ograniczonych praw rzeczowych takich jak np. hipoteka czy zastaw. Wobec faktu, że z masy upadłości może zaspokoić się nie tylko wierzyciel, ale również osoba trzecia, której prawa nie mają charakteru wierzytelności, podjąłem się wyodrębnienia osób trzecich spośród uczestników postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego. Uważam, że nadrzędną funkcją postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli (art. 2 pr. up. i n.). Jednakże, mimo, że postępowanie służy zaspokojeniu wszystkich wierzycieli niewypłacalnego dłużnika, ustaliłem, że szczególnemu traktowaniu podlegają uczestnicy postępowania, którzy na składnikach masy upadłości ustanowione mają prawa zastawnicze: hipotekę, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, hipotekę morską. Wynika to z faktu, iż zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych: wierzycieli czy też osób trzecich realizowane jest na kilka sposobów w zależności od charakteru przysługującego im prawa.

Według art. 189 pr. up. i n., pojęcie wierzyciela w postępowaniu upadłościowym łączy się z istnieniem wierzytelności w stosunku do upadłego. Dlatego należy dokonać rozróżnienia między pojęciami: wierzytelność i roszczenie. Wiąże się to z tym, że inny status w postępowaniu upadłościowym ma osoba, której przysługuje wierzytelność w stosunku do

dr Paweł JandaPrezes Sądu Rejonowego w Rzeszowie



upadłego, a inny status posiada osoba, której wobec upadłego przysługuje roszczenie niebędące wierzytelnością. Dzięki temu można udzielić odpowiedzi na pytanie, kim są wyżej wymienione osoby: wierzycielami czy też osobami trzecimi. Należy zauważyć, że w nauce utożsamia się wierzytelność z roszczeniem obligacyjnym. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Treść pojęcia wierzytelność jest zbieżna z treścią pojęcia roszczenie, ponieważ dla zobowiązań charakterystyczne są właśnie roszczenia. W świetle nauki można, zatem stwierdzić, że wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, wynikającym z obligacyjnych stosunków prawnych.

Wierzycielem w rozumieniu kodeksu cywilnego jest osoba, która ma otrzymać od dłużnika świadczenie (353§1 k.c.). Wierzyciel jest uprawniony do żądania spełnienia świadczenia od dłużnika. Może to czynić w sposób dobrowolny, bądź w drodze przymusu państwowego.

Pojęcie wierzyciela należy zdecydowanie odróżnić od uprawnionego z praw bezwzględnych np. właściciela mającego roszczenie windykacyjne. Nie zawsze bowiem, gdy mamy do czynienia z roszczeniem, to równocześnie jest to wierzytelność. Roszczenia powstają także w przypadku naruszenia praw podmiotowych bezwzględnych. Chociaż roszczenia jako uprawnienia względne są przede wszystkim składnikami wierzytelności, to jednak występują one również w dziedzinie prawa rzeczowego. Roszczenie pojawia się w stosunkach prawno - rzeczowych, gdy mamy do czynienia z ich dwustronnym zindywidualizowaniem przez określone prawo rzeczowe, czyli gdy wskutek naruszenia prawa podmiotowego powstaje roszczenie np. o wydanie rzeczy, zaniechanie naruszeń bądź przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Roszczenia na gruncie prawa rzeczowego wynikać mogą także m. in. ze stosunków sąsiedzkich, czy też występować w stosunkach pomiędzy współwłaścicielami. Wtedy to, w skład podmiotowych praw rzeczowych wchodzą także uprawnienia względne. W takim zaś przypadku nie mają one jednak charakteru wierzytelności. Należy, zatem podkreślić, że roszczenie nie wynika tylko i wyłącznie ze stosunku zobowiązaniowego, ale powstaje także w wyniku naruszenia prawa bezwzględnie obowiązującego.

Na tle Prawa upadłościowego i naprawczego, wierzycielem jest każda osoba, która może zaspokoić się z masy upadłości, jeżeli przysługuje jej wierzytelność w stosunku do dłużnika, chociażby nie podlegała zgłoszeniu do masy.

Wierzycielem jest zarówno wierzyciel osobisty uprawniony do zaspokojenia się w postępowaniu upadłościowym w drodze ogólnego podziału funduszy masy upadłości czy też potrącenia, jak i wierzyciel osobisty, który posiada zabezpieczenie swej wierzytelności na składnikach masy upadłości poprzez np. ustanowienie hipoteki czy zastawu, ale trzeba podkreślić, że tylko wtedy jeśli łączy go z upadłym stosunek obligacyjny.

Na tle definicji wierzyciela, jako osoby, która posiada wierzytelność podjąłem się próby nazwania i zdefiniowania osób uprawnionych do zaspokojenia się z masy upadłości, których nie wiąże z upadłym stosunek obligacyjny. Chodzi o osoby, którym przysługuje prawo własności do rzeczy

lub inne prawo, które weszło do masy upadłości, mimo, że nie należy do majątku upadłego. Takiej osobie przysługuje roszczenie o wyłączenie, a czasami także o wydanie składnika nienależącego do majątku upadłego (art. 70 i nast. pr. up. i n.). Chodzi także o osoby, którym przysługują na składnikach masy upadłości: hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, hipoteka morska, a także prawa i roszczenia osobiste ujawnione w księdze wieczystej, które wygasają z chwilą sprzedaży przedmiotu obciążonego. Jeżeli osoby te dochodzą zaspokojenia swych roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia w postępowaniu upadłościowym, należy traktować je, jako osoby trzecie. Osobami trzecimi są również podmioty dochodzące w postępowaniu upadłościowym ochrony praw bezwzględnych wyłącznych, domagając się np. zaniechania naruszenia prawa autorskiego.

Istotnym zagadnieniem dla rozważań związanych już bezpośrednio z osobą trzecią jest problematyka związana z charakterem roszczeń tzw. wierzyciela rzeczowego, w sytuacji gdy upadły - właściciel nieruchomości obciążonej lub ruchomości obciążonej nie jest jednocześnie dłużnikiem osobistym.

W literaturze spotykamy się z dwoma podejściami do zagadnienia treści obowiązku właściciela rzeczy obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym w postaci hipoteki, zastawu czy też zastawu rejestrowego. Według jednego z poglądów, prawa i obowiązki stron mają ściśle rzeczowy charakter. Przy takim ujęciu właściciel nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym, nie jest zobowiązany do zapłaty długu, a jego obowiązek polega na znoszeniu możliwości zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej na jego nieruchomości do wartości tejże nieruchomości (pati).

Autorzy drugiego stanowiska zwracają uwagę, iż właściciel nieruchomości staje się zobowiązanym do zapłaty długu - dłużnikiem rzeczowym, z tym że jego odpowiedzialność ograniczona jest do wartości nieruchomości. Ta koncepcja pozwala na przyjęcie, że wierzyciel może żądać zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej od właściciela nieruchomości (dare). Jednakże zapłata lub ewentualna egzekucja ograniczona jest tylko do wartości nieruchomości. Poglądy te przyjęło się nazywać teorią obligacji realnej, która jest dominującą w nauce polskiej. Pogląd ten podzielam w rozprawie doktorskiej. Według tej koncepcji wierzyciel może żądać od właściciela obciążonej rzeczy, który nie jest jego dłużnikiem osobistym, zapłaty sumy pieniężnej, ale postępowanie egzekucyjne zmierzające do realizacji tego roszczenia może być prowadzone wyłącznie z rzeczy obciążonej. Zatem wśród obowiązków właściciela obciążonej rzeczy, oprócz tych o charakterze rzeczowym, wyróżnić można także obowiązki o charakterze obligacyjnym. Z kolei osobie uprawnionej z tytułu hipoteki czy zastawu zabezpieczającego wierzytelność osobistą na składnikach majątkowych osoby niebędącej dłużnikiem osobistym, przysługuje roszczenie o zapłatę wierzytelności skierowany do właściciela przedmiotu obciążonego. Przymusowa realizacja tego roszczenia ogranicza się jednak do rzeczy obciążonej.

Rozwiązania przyjęte w Ustawie - prawo upadłościowe i naprawcze w zakresie dochodzenia i zaspakajania roszczeń



osoby uprawnionej z tytułu hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, hipoteki morskiej w sytuacji, gdy upadły nie jest dłużnikiem osobistym hołdują teorii obligacji realnej. Osoba trzecia może zgłosić swe roszczenie sędziemu – komisarzowi, które podlega rozpoznaniu w trybie ustalenia listy wierzytelności. W przypadku, gdy roszczenie osoby trzeciej nie zostanie uznane w postępowaniu upadłościowym, zostaje ona pozbawiona możliwości zaspokojenia z przedmiotu obciążonego, stanowiącego składnik masy upadłości. W postępowaniu upadłościowym może zaspokoić się nie tylko wierzyciel osobisty upadłego, ale także osoba trzecia, której prawa rzeczowe oraz prawa i roszczenia ciążące na nieruchomości upadłego nie mają charakteru wierzytelności.

Przez osobę trzecią w postępowaniu upadłościowym należy rozumieć zarówno osobę uprawnioną z tytułu własności rzeczy, jak i osobę uprawnioną na rzeczy z tytułu hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, hipoteki morskiej, a także praw i roszczeń osobistych wygasających z chwilą sprzedaży nieruchomości.Jeżeli chodzi o odmienności w zakresie ochrony osób trzecich, to przejawiają się one w sposobach zaspokajania.

Zaspokojenie osoby trzeciej może nastąpić w drodze:

1) wykonania planu podziału sum uzyskanych ze zbycia przedmiotu obciążonego,2) wyłączenia składnika masy upadłości nienależącego do majątku upadłego,

a także:

3) w szczególny sposób przewidziany dla zaspokojenia zastawnika rejestrowego, poprzez przejęcie przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym na własność przez zastawnika.

Co się zaś tyczy zaspokojenia wierzyciela, to następuje ono poprzez:

1) wykonanie planu podziału funduszy masy upadłości, 2) potrącenie oraz: 3) wypłatę stosownych sum w miarę ich wpływu do masy.

Może nastąpić także:

4) w drodze podziału sum uzyskanych ze zbycia przedmiotu obciążonego, czy też w szczególny sposób przewidziany dla zastawnika rejestrowego, jeżeli tylko wierzytelność zabezpieczona jest ograniczonym prawem rzeczowym, np. hipoteką lub zastawem ciążącym na składnikach masy.

Należy także zwrócić uwagę, że osoby trzecie, podobnie jak wierzyciele, zaspokojenie swych roszczeń uzyskują z masy upadłości. Jest tak, dlatego, że w skład masy upadłości wchodzą również rzeczy i prawa obciążone rzeczowo, a nawet rzeczy nienależące do upadłego a objęte przez syndyka w skład masy upadłości. Masę upadłości stanowi majątek upadłego należący do upadłego w chwili ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez

upadłego w toku postępowania upadłościowego. Należą tu wszelkie prawa zbywalne, przede wszystkim: własność, ograniczone prawa rzeczowe, zbywalne prawa autorskie, prawa własności przemysłowej, a także ekspektatywy tych praw. Bez znaczenia przy tym jest, czy majątek ten jest wolny od obciążeń, czy też na jego składnikach dokonano rzeczowych obciążeń. Z chwilą ustalenia składników masy upadłości, prawa wynikające z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego, hipoteki morskiej oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości stanowiącej składnik masy upadłości ulegają modyfikacji o tyle, że ich realizacja nastąpić może wyłącznie w sposób przewidziany przez prawo upadłościowe i naprawcze.

Niezbędnym jest także omówienie pojęcia funduszy masy upadłości, by wykazać różnice w zakresie przekazywania środków uzyskanych z likwidacji masy upadłości na zaspokojenia wierzycieli i osób trzecich. Fundusze masy upadłości obejmują środki uzyskane z likwidacji masy upadłości, dochód uzyskany z prowadzenia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa upadłego, a także odsetki od tych sum zdeponowanych w banku. Ustawodawca wymienia zatem w art. 335 pr. up. i n. trzy źródła pozyskiwania funduszy masy upadłości. Trzeba jednak mieć na uwadze, iż wyliczenie to nie ma taksatywnego charakteru. Przykładowo można podać, iż fundusze masy upadłości obejmują także środki pieniężne uzyskane chodziażby z wynajmu lokali mieszkalnych czy też użytkowych, dywidendy z akcji. Fundusze masy upadłości tworzą wszystkie środki pieniężne uzyskane z realizacji wszelkich tytułów prawnych związanych ze składnikami masy upadłości. Podstawowym źródłem pozyskania funduszy masy upadłości określonym przez ustawodawcę jest likwidacja masy upadłości.

Od zasady, że fundusze masy upadłości powstają ze środków uzyskanych z likwidacji składników majątkowych stanowiących masę upadłości, zachodzą wyjątki określone w przepisie art. 336 pr. up. i n. Zgodnie z nim, sumy uzyskane z likwidacji rzeczy i praw obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na zbytych rzeczach lub prawach. Dopiero kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych uprawnionych, wchodzą do funduszy masy upadłości.

Fundusze masy upadłości zdefiniowałem jako środki pieniężne uzyskane z relizacji wszelkich praw związanych ze składnikami masy upadłości, pomniejszone o sumy pieniężne uzyskane z likwidacji rzeczy i praw obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską. Przy czym, sumy pieniężne uzyskane ze sprzedaży przedmiotów obciążonych rzeczowo pozostałe po zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na zbytych rzeczach lub prawach tworzą ogólne fundusze masy upadłości, które przeznacza się na zapokojenie wierzytelności osobistych.

W art. 313 pr. up. i n., przewiduje się tzw. prawo odrębności polegające na nabyciu przez osobę trzecią uprawnienia do zaspokojenia wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze



sprzedaży przedmiotu obciążonego rzeczowo. Ponadto, prawo odrębności przewiduje art. 336 pr. up. i n. Zaspokojeniu z sum uzyskanych ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo ulegają wierzytelności zabezpieczone na majątku upadłego z pominięciem wierzytelności wyłącznie osobistych. Dopiero kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności wchodzą do funduszy masy upadłości. W odróżnieniu od osoby trzeciej, której prawo ma jedynie rzeczowy charakter (upadły nie jest dłużnikiem osobistym), wierzytelności osobiste zabezpieczone hipoteką, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, umieszcza się w ogólnym planie podziału funduszy masy upadłości jedynie w takiej sumie, w jakiej nie zostały zaspokojone z przedmiotu zabezpieczenia (art. 340 ust. 1 pr. up.in.).

Z brzmienia cytowanego przepisu wynika, że wierzytelność zabezpieczona na składnikach masy upadłości w stosunku, do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym, może być zaspokojona wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia. Syndyk nie może zaspokoić uprawnionego w inny sposób niż wynika to z przepisów ustawy (np. przez spełnienie świadczenia w miejsce dłużnika osobistego).

Dla osób trzecich niebagatelne znaczenie mają regulacje prawa upadłościowego i naprawczego dotyczące skutków sprzedaży upadłościowej.

Z treści art. 313 pr. up. i n. wynika, że w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego dochodzi w zasadzie do wygaśnięcia praw i roszczeń ciążących na składnikach masy upadłości. Osoby uprawnione z tytułu hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego, hipoteki morskiej, czy też praw oraz praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości uzyskują zaspokojenie swych roszczeń do wysokości wierzytelności, które prawa te zabezpieczały bądź do wartości praw oraz praw i roszczeń osobistych, których mowa w art. 51 ust 1 pkt 5 pr. up. i n.

Rozwiązania przyjęte przez ustawę prawo upadłościowe i naprawcze wydają się korzystne dla nabywcy obciążonych przedmiotów, który nabywa je w stanie wolnym od obciążeń.

Fakt, że nabycie w postępowaniu upadłościowym ma charakter nabycia pierwotnego pozwala syndykowi na osiągnięcie zadawalającej ceny za poszczególne składniki masy upadłości bądź za przedsiębiorstwo w całości, co w konsekwencji prowadzi do zaspokojenia wierzycieli w jak największym zakresie oraz umożliwia zachowanie przedsiębiorstwa. Po sprzedaży ruchomości wygasają prawa zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego, natomiast wskutek sprzedaży nieruchomości wygasa hipoteka.

Za przedstawionym stanowiskiem przemawia art. 313 ust. 1 pr. up. i n., zgodnie, z którym sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma takie same skutki jak sprzedaż egzekucyjna. Do sprzedaży ruchomości stosuje się art. 879 k.p.c., według którego ten, kto nabywa rzecz, staje się jej właścicielem bez żadnych obciążeń. Wobec powyższego prawo zastawu wygasa.

Natomiast w przypadku sprzedaży nieruchomości zastosowanie znajduje art. 313 ust. 2 pr. up. i n., który stanowi, że w wyniku sprzedaży wygasają prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ujawnione w księdze wieczystej lub nie ujawnione w ten sposób, lecz zgłoszone sędziemu – komisarzowi.

W przypadku omawianych praw, gwarancją zaspokojenia osoby trzeciej nie jest cały majątek upadłego, lecz oznaczony przedmiot majątkowy (rzecz lub prawo), na którym ciąży prawo osoby trzeciej. Myśl tę można wyrazić stwierdzeniem, że zabezpieczenie rzeczowe w przypadku, gdy upadły nie jest dłużnikiem osobistym, nie daje podstaw do zaspokojenia się uprawnionego z innego majątku niż przedmiot zabezpieczenia. Wniosek taki wysnuć można z brzmienia art. 340 ust. 1 pr. up. i n., który stanowi, iż w ogólnym planie funduszy masy upadłości umieszcza się wierzytelności osobiste zabezpieczone rzeczowo jedynie w takiej sumie, w jakiej nie zostały zaspokojone z przedmiotu zabezpieczenia. A contrario - z przepisu tego wynika natomiast, że osoby posiadające zabezpieczenie rzeczowe na majątku upadłego, wobec których upadły nie jest odpowiedzialny osobiście, nie mogą zaspokoić się w drodze podziału funduszy masy upadłości. Rozwiązanie to jest zresztą zgodne z charakterem omawianych zabezpieczeń, bowiem uprawniają one tzw. wierzyciela rzeczowego do zaspokojenia się do wysokości wartości przedmiotu zabezpieczenia.

Konkludując, pojęcie „osoba trzecia” odnosi się do ochrony podmiotów, którym przysługuje zabezpieczenie rzeczowe na składnikach masy upadłości oraz osób, które na skutek postępowania upadłościowego doznają naruszenia innych praw bezwzględnych np. prawa własności. Osobą trzecią jest także uprawniony do dochodzenia w postępowaniu upadłościowym roszczenia o zaniechanie naruszeń praw bezwzględnych wyłącznych np. prawa autorskiego.

Ustawa – Prawo upadłościowe i naprawcze w sposób szczególny chroni osoby trzecie przyznając im tzw. prawo odrębności, pozwalające na realizację swych roszczeń przez podział sum uzyskanych ze zbycia przedmiotów obciążonych, zaspokojenie się zastawnika rejestrowego lub przez wyłączenie z masy upadłości. Z sum uzyskanych z likwidacji składników obciążonych rzeczowo -w zasadzie - nie mogą zaspokoić się wierzyciele osobiści upadłego. Dopiero w sytuacji, gdy po zaspokojeniu osób uprawnionych z tytułu posiadanych zabezpieczeń, pozostaną wolne sumy, przeznacza się je na zaspokojenie wierzycieli osobistych w drodze podziału ogólnych funduszy masy upadłości.


Dopuszczalność zmiany firmy przedsiębiorcy po ogłoszeniu upadłości


Karol Tatara Radca prawny specjalizujący się w prawie gospodarczym oraz upadłościowym i naprawczym. Aktualnie pełni funkcję dyrektora działu prawnego Miraculum S.A. w upadłości układowej.

Kwestia dopuszczalności zmiany firmy przedsiębiorcy po ogłoszeniu upadłości, jak się okazuje, może budzić kontrowersje w praktyce.

Przykładem takiej kontrowersji są perypetie jednej ze spółek publicznych1. Walne Zgromadzenie tej spółki podjęło uchwałę o zmianie nazwy (firmy) Spółki, pod którą ówcześnie działała. W związku z powyższym została podjęta odpowiednia uchwała Walnego Zgromadzenia, która następnie została zgłoszona do Sądu rejestrowego, celem jej rejestracji. Zgodnie z art. 430 § 1 Ksh, zmiana taka jest skuteczna dopiero z chwilą wpisu w rejestrze.

Sąd rejestrowy, rozpatrując wniosek o zmianę statutu, oddalił go w części przewidującej zmianę firmy. W uzasadnieniu postanowienia podano, iż zmiana nazwy upadłego jest niezgodna z art. 601 Prawa upadłościowego i naprawczego (dalej: puin). Przepis ten stanowi, iż po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorca występuje w obrocie pod dotychczasową firmą z dodaniem oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej” albo „w upadłości układowej”.

Zdaniem Sądu, z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, iż firma spółki po ogłoszeniu upadłości, poza dodaniem obligatoryjnego elementu określającego sposób prowadzenia postępowania upadłościowego, powinna zostać niezmieniona.

Ponadto, Sąd rejestrowy stwierdził, iż powyższą interpretację wspierają również argumenty natury celowościowej. Podstawową zasadą Prawa upadłościowego i naprawczego jest, bowiem zasada optymalizacji, zgodnie, z którą postępowanie upadłościowe prowadzone jest w celu zaspokojenia wierzycieli jak najwyższym stopniu, zmiana zaś firmy spółki po ogłoszeniu upadłości mogłaby wprowadzić w błąd wierzycieli upadłego i tym samym utrudnić dochodzenie i zaspokojenie wierzytelności. Sąd uznał zatem, iż zmiana firmy spółki w toku postępowania upadłościowego jest niedopuszczalna.

Z powyższym stanowiskiem nie zgodził się sam upadły, składając skargę na orzeczenie referendarza sądowego, w której zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 601 puin, poprzez jego nieprawidłową wykładnię, a w rezultacie błędne zastosowanie, wnosząc o dokonanie wpisu zgodnie ze złożonym wnioskiem.

Sąd rejestrowy uwzględnił złożoną skargę i dokonał rejestracji zmiany firmy wynikającej z podjętej uchwały Walnego Zgromadzenia Spółki.

Efekt postępowania rejestrowego nie zmienia jednak faktu, iż kwestia ta może nadal budzić kontrowersje, zwłaszcza w świetle względnej nowości przepisu2 oraz braku stanowiska w tej mierze czołowych przedstawicieli doktryny prawa upadłościowego i naprawczego3.

Wprowadzenie



Źródło kontrowersji: treść art. 601 Prawa upadłościowego i naprawczego.

Należy zwrócić uwagę, iż źródłem kontrowersji jest wykładnia językowa art. 601 puin, w szczególności zaś użytego w nim sformułowania: „pod dotychczasową firmą”. Zgodnie z pierwotną wykładnią Sądu rejestrowego, ze sformułowania tego wynika zakaz zmiany firmy w trakcie postępowania upadłościowego. Wskazać należy, iż nie jest to jednak jedyna możliwa wykładnia literalna tego przepisu. Druga z możliwych wykładni językowych – nie tak daleko idąca - jest taka, iż przepis stanowi jedynie, iż z momentem ogłoszenia upadłości upadły zobowiązany jest dodać do swojej firmy oznaczenie wskazujące na formę toczącego się postępowania upadłościowego, co podlega urzędowemu ujawnieniu w publicznym rejestrze, jakim jest Krajowy Rejestr Przedsiębiorców4. Należy na marginesie uznać, iż wpis taki nie ma charakteru konstytutywnego, a jedynie deklaratoryjny, co za tym idzie upadły powinien stosować przedmiotowe oznaczenie od momentu ogłoszenia upadłości, a nie od momentu wpisu w rejestrze.

W tym miejscu należy dokonać analizy pojęcia firmy, pod którą działa przedsiębiorca. Zgodnie z właściwymi przepisami o charakterze ogólnym, firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, natomiast firmą osoby prawnej jej nazwa5. Elementy te stanowią obligatoryjny rdzeń, lub inaczej korpus firmy. Co za tym idzie, nie jest dopuszczalna firma bez określenia imienia i nazwiska w przypadku osoby fizycznej, ani firma bez określenia przynajmniej minimalnej nazwy dla osoby prawnej. Ponadto, przepisy dopuszczają włączenie do firmy innych określeń, tzw. nazwy fantazyjnej lub np. siedziby w przypadku osoby prawnej6.

Należy w tym miejscu zauważyć, iż przyjęcie poglądu Sądu rejestrowego prowadziłoby do wniosku, iż upadły przedsiębiorca będący osobą fizyczną nie może zmienić w trakcie postępowania upadłościowego swojego imienia ani nazwiska, gdyż stanowią one dotychczasową firmę takiego upadłego.

Jeżeli chodzi o firmy spółek handlowych, stosuje się wobec nich przepisy szczególne, zawarte w Kodeksie spółek handlowych7. Stanowią one bez wyjątku, iż obligatoryjnym elementem firmy nie jest jedynie sama nazwa, lecz także dodatkowe oznaczenie formy prawnej, np. „spółka jawna” czy też „spółka akcyjna”. To dodatkowe oznaczenie jest zatem elementem samej firmy, bez którego jest ona niepełna. Tak skonstruowana firma musi być obligatoryjnie określona przez umowę bądź statut spółki. Zmiana firmy wymaga zaś zmiany treści umowy lub statutu, a następnie ich rejestracji.

Nieco więcej kłopotów może budzić oznaczenie „w likwidacji”, stosowane obligatoryjnie w przypadku likwidacji spółek handlowych. Odpowiednie przepisy Ksh stanowią, iż likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”. Takie sformułowanie może sugerować, iż oznaczenie „w likwidacji” nie stanowi

integralnej części firmy – ustawodawca, bowiem nie posłużył się słowem zawiera, tak jak to się stało w przypadku np. oznaczenia „w organizacji”8.

Taki pogląd sprowadzałby się do twierdzenia, iż zarówno oznaczenie „w likwidacji” oraz „w upadłości likwidacyjnej” nie są elementami firmy we właściwym znaczeniu tego słowa, ale dodatkowymi oznaczeniami do takiej firmy, używanymi w obrocie. W świetle powyższego art. 601 Puin powtarzałby tylko oczywistość polegającą na tym, iż dodanie oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej” nie stanowi zmiany firmy upadłego. Zatem – pozostaje ona siłą rzeczy dotychczasowa, dopóki nie zostanie zmieniona zgodnie z procedurą przez np. odpowiedni organ spółki. Samo dodatkowe oznaczenie dodane do firmy zależne byłoby od losów postępowania upadłościowego. Analizując treść art. 601 Puin, można stanąć na stanowisku, iż rzeczywiście nie chodzi o zmianę firmy upadłego, lecz o jedynie o występowanie w obrocie gospodarczym z dodatkowym oznaczeniem. Podobny wniosek można wysnuć z lektury jednego z dostępnych komentarzy9, jak również z lektury art. 45 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym10. W świetle takiej interpretacji zmianę firmy przedsiębiorcy po ogłoszeniu upadłości należy uznać za dopuszczalną, a zastosowane w przepisie określenie dotychczasowa wyłącznie podkreśla, iż ogłoszenie upadłości nie zmienia firmy przedsiębiorcy.

Dominujący pogląd doktryny wydaje się jednak taki, iż mimo braku posłużenia się przez ustawodawcę słowem zawierać, oznaczenie „w likwidacji” stanowi integralną część firmy, pod jaką działa spółka, mimo iż nie wynika ona z czynności w postaci zmiany umowy bądź statutu. Niektórzy autorzy piszą wprost o zmianie firmy z momentem otwarcia likwidacji, zatem uznają dodatek za jej integralną część11. Przyjmując taki pogląd należałoby interpretować art. 601 Puin, jako zmianę firmy upadłego, następującą z mocy prawa. W takiej sytuacji zupełnie odmiennego znaczenia może nabrać sformułowanie pod dotychczasową firmą. Wystarczy, bowiem porównać ten przepis z odpowiednimi przepisami Ksh stanowiącymi o uzupełnieniu firmy dodatkiem „w likwidacji”. Jedną z różnic jest właśnie to, iż ustawodawca w art. 601 Puin posłużył się sformułowaniem dotychczasową, czego nie zastosował w przypadku otwarcia likwidacji spółki handlowej12. Dodatkowo, niektórzy przedstawiciele doktryny prawa spółek wprost wskazują, iż nie powinno się zmieniać firmy w trakcie likwidacji spółki, a nawet stwierdzają niedopuszczalność takiej zmiany13. Skoro zmiana firmy w czasie trwania likwidacji miałaby być niedopuszczalna, tym bardziej może to odnosić się – jak się wydaje – to postępowania upadłościowego.

Czyżby, zatem zamiarem ustawodawcy był rzeczywiście zakaz zmiany firmy upadłego w trakcie trwania postępowania upadłościowego?



Wykładnia celowościowa art. 601 Puin

Jedynym oficjalnym źródłem uzyskania informacji o motywach wprowadzenia art. 601 do ustawy może być wyłącznie uzasadnienie projektu nowelizacji. Czytamy w nim, iż:

Dodanie art. 601 podyktowane jest postulatami praktyki, według których pożądane jest ujawnienie w obrocie faktu, że przedsiębiorca jest w stanie upadłości oraz określenie rodzaju upadłości. Takie dodanie oznaczenia do firmy pozwoli kontrahentom ocenić ryzyko związane z zawieraniem umów z upadłym oraz zwiększy szanse sprawnego funkcjonowania na rynku przedsiębiorców w upadłości układowej14.

Lektura tego skromnego fragmentu może prowadzić do następujących wniosków.

Po pierwsze, sformułowania użyte w uzasadnieniu zdaje się wskazywać, iż ustawodawca nie twierdzi, iż art. 601 stanowi przykład ustawowej zmiany firmy upadłego. Posługuje się pojęciem oznaczeniem dodawanym do firmy, informującym o stanie, w jakim znajduje się przedsiębiorca, tj. ujawnianym w obrocie. Dotychczasowy sposób ujawniania o fakcie upadłości w rejestrze15 uznano, zatem za niewystarczający.

Po drugie, z lektury tej w żaden sposób nie można wnioskować, iż zamiarem ustawodawcy był zakaz zmiany firmy po ogłoszeniu upadłości. Gdyby taka była intencja ustawodawcy, z pewnością treść przepisu byłaby inna, zgodnie z zasadą, iż przepisy ograniczające domniemaną wolność zachowań należy wykładać w sposób ścisły.

W tym miejscu należy się zatrzymać nad użytym sformułowaniem w obrocie. Warto zauważyć, iż jedną z różnić pomiędzy art. 601 Puin a np. art. 461 § 2 Ksh jest właśnie to sformułowanie. Choć obrót nie jest definiowany zarówno przez Prawo upadłościowe i naprawcze, jak i Kodeks spółek handlowych, należałoby uznać, iż pojęcie to sugeruje, iż obrót jest pewnym zewnętrznym wobec spółki środowiskiem. Nie jest to, zatem element nazwy, który jest konstytutywny wobec spółki, wynikający np. z treści umowy, statutu lub aktu założycielskiego. Innymi słowy, spółka będzie występować w obrocie z dodatkowym oznaczeniem, niebędącym jednak jej stałym elementem jej charakterystyki, który istniałby poza takim obrotem. Taką charakterystyką jest właśnie firma, stanowiąca o tożsamości osoby prawnej.

Wnioski te prowadzą do uznania, iż należy opowiedzieć się za pierwszą z podawanych interpretacji literalnych. Celem ustawodawcy było tylko zmuszenie upadłych podmiotów do posługiwania się w stosunkach zewnętrznych dodatkiem wskazującym na fakt ogłoszenia upadłości oraz jej rodzaj. Ujawnienie tych danych w Krajowym Rejestrze Sądowym niejako automatycznie wymusi takie zachowanie.

Określenie pod dotychczasową firmą oraz w obrocie należy interpretować w ten sposób, iż samo ogłoszenie upadłości nie powoduje zmiany firmy, zaś dodatki wprowadzone przez ustawę nie są jej integralnym elementem, lecz obligatoryjnym zewnętrznym dodatkiem wskazującym na toczące się postępowanie16.

Wreszcie na sam koniec, należy uznać, iż pogląd o niedopuszczalności zmiany firmy podczas trwania likwidacji (a także upadłości) ze względu na ryzyko wprowadzenia wierzycieli w błąd, jest nieprzystający do obecnych realiów. Zmiana firmy przedsiębiorców jest obecnie bardzo częstym zjawiskiem – przynajmniej w przypadku podmiotów wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego. Zmiany takie są stosunkowo łatwe do wychwycenia, zarówno w drodze tradycyjnej metody uzyskiwania odpisu pełnego z KRS, jak i samej lektury wpisów w powszechnie dostępnych wyszukiwarkach internetowych17. W obecnych realiach firma utraciła, bowiem podstawą rolę dla weryfikacji tożsamości prawnej podmiotu. Obecnie bezsprzecznie rolę tę przejęły numery, pod jakimi podmiot został zarejestrowany, tj. numer KRS, REGON oraz NIP. Nie ulegają, bowiem one żadnej zmianie w przypadku zmiany firmy18. Nie można także stwierdzić, iż zmiana firmy sama w sobie zakłócałaby przebieg postępowania upadłościowego.

Reasumując powyższe rozważania, należy stwierdzić, iż zarówno wykładnia literalna, jak i wykładnia celowościowa art. 601 Prawa upadłościowego i naprawczego prowadzą do wniosku, iż samo ogłoszenie upadłości nie powoduje zakazu zmiany firmy upadłego.



Przypisy

1 „Grupa Kolastyna” S.A. w upadłości układowej z siedzibą w Krakowie, obecnie: Miraculum S.A. w upadłości układowej. 2 Art. 601 ustawy został dodany przez art. 1 pkt 22 ustawy z dnia 6 marca 2009 r. (Dz.U. 09.53.434) zmieniającej ustawę z dniem 2 maja 2009 r. 3 F. Zedler komentuje przepis w sposób śladowy, S. Gurgul oraz A. Witosz nieco więcej poświęcają miejsca nowemu przepisowi; nie przeprowadzając jednak żadnych rozważań na temat ewentualnego zakazu zmiany firmy. 4 Praktyka jest taka, iż Sąd upadłościowy z urzędu przesyła właściwemu sądowi rejestrowemu postanowienie o ogłoszeniu upadłości celem dokonania odpowiedniego wpisu w Rejestrze Przedsiębiorców zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, sąd rejestrowy dokonuje wpisu z urzędu. Nie jest potrzebny żaden wniosek syndyka lub upadłego w tym zakresie. 5 Por. art. 434 oraz 445 Kodeksu cywilnego. 6 Najbardziej znanym przykładem umieszczenia siedziby w firmie jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. 7 Tj. art. art. 24, 90, 104, 127, 160 oraz 305 Ksh. 8 Co wygląda na terminologiczną niekonsekwencję, por. Art. 11 § 3 Ksh: Firma spółki kapitałowej w organizacji powinna zawierać dodatkowe oznaczenie „w organizacji” 9 (…) Komentowany przepis nakazuje zamieszczać stosowny dodatek po właściwym brzmieniu firmy upadłego. Por. A. Witosz. Komentarz 10 Art. 45 ust. 1 tej ustawy posługuje się sformułowaniem dodania oznaczenia do firmy, co sugeruje, iż jest to jedynie dodanie oznaczenia, a nie zmiana firmy wskutek ogłoszenia upadłości.

11 M. Rodzynkiewicz posługuje się terminem uzupełnienie firmy, por. Najnowsze wydanie: Kodeks spółek handlowych. Komentarz Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III), S. Szajkowski z kolei pisze w komentarzu do art. 461 ksh o zmianie firmy wskutek otwarcia jej likwidacji. Por. 12 Por. art. art. 74 § 4 Ksh, Likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia “w likwidacji”. Identycznie art. 274 ust § 2 oraz art. 461 § 2 Ksh.

13 (…) Trafnie za M. Allerhandem (Komentarz, s. 419) zauważa J. Frąckowiak ([w:] Frąckowiak, Kidyba, Kruczalak, Opalski, Popiołek, Pyzioł, Komentarz KSH, uw. 3 do art. 461, s. 751), iż w trakcie likwidacji zmiana firmy nie jest dopuszczalna, gdyż mogłoby to wprowadzić w błąd osoby trzecie. Por. Szajkowski/Tarska w: S. Sołtysińki, ……. Odmiennie, jak się wydaje, A. Kidyba, Komentarz do art. 461, LEX 2010, lecz sprzeczny z tym wniosek można wysnuć z komentarza do art. 74 ksh.

14 Druk sejmowy nr 654

15 tj. w Dziale 6, Rubryce 5. 16 Wprowadzenie tego przepisu ukróci zresztą spotykaną praktykę wymuszania zmiany firmy podmiotów w upadłości poprzez podejmowanie uchwał np. organów stanowiących spółek. 17 Wyszukiwarka KRS na stronie www.ms.gov.pl; W przypadku przedsiębiorców - osób fizycznych przydatna jest wyszukiwarka po numerze NIP lub REGON na stronie Głównego Urzędu Statystycznego: http://www.stat.gov.pl/regon/ 18 Wyjątkiem jest zmiana nr KRS w przypadku przekształcenia podmiotu, które jednakże jest wyraźnie zabronione w przypadku spółek znajdujących się w upadłości (każdego rodzaju), por. np. art. 551 § 4 Ksh.


Rzecz o węźle gordyjskim

Pewne sytuacje wymagają działań radykalnych. Przecinając węzeł gordyjski Aleksander Macedoński znalazł rozwiązanie nierozwiązywalnego. Zadziałał niestereotypowo.

Wśród żeglarzy złą sławą cieszy się tzw. Trójkąt Bermudzki, w którym od wieków mają, jakoby, ginąć statki. Najlepszym rozwiązaniem dla przesądnych jest omijanie tego miejsca, a w najgorszym razie jak najszybsze jego opuszczenie. Rozważania na temat ewentualnego zagrożenia stają się wtedy bezprzedmiotowe. Wygrywa wybór jakościowej, radykalnej zmiany.

Z kolei w matematyce swojego rozwiązania nie doczekał się problem tzw. „kwadratury koła”. Kolejne pokolenia matematyków i maszyn liczących ustalają kolejne, milionowe po przecinku, wartości liczby „Π”. Obowiązujące

w matematyce aksjomaty czynią problem nierozwiązywalnym. Nie ma tu niestety miejsca na podejście niestereotypowe i jakościową zmianę w analizie problemu.

Na szczęście nauki prawne nie należą do grupy nauk ścisłych. Istnieje w nich miejsce na różnorodność rozwiązań.

W poniższym tekście przedstawiam własne przemyślenia, dotyczące swoistego „Trójkąta Bermudzkiego” – zależności pomiędzy efektywnością prowadzonych w Polsce postępowań upadłościowych, sposobie wynagradzania syndyka, zarządcy i nadzorcy sądowego oraz reputacją zawodu syndyka.

Proponuję rozwiązanie radykalne, które w moim przekonaniu stanowiłoby antidotum na wiele bolączek obowiązującego systemu.

RZECZ O WĘŹLE GORDYJSKIM czyli o:• Efektywnościpostępowań upadłościowych• Wynagradzaniusyndyka• Reputacjizawodusyndyka

Paweł SadowskiSyndyk licencjonowany – licencja nr 24Prodziekan Krajowej Izby SyndykówOUT – Obsługa Upadłości Trans-granicznych Sp. z o.o. (www.bankruptcy.pl)Żeglarz

Wstęp



Wybrane czynniki mające wpływ na efektywność postępowań upadłościowych

Kompletna analiza systemu pod kątem jego efektywności wykraczałaby poza ramy niniejszego artykułu. Ograniczę się tu jedynie do dwóch czynników wpływających na efektywność postępowań upadłościowych. Są to rozbieżność interesów syndyka z interesami wierzycieli w postępowaniu oraz deficyt narzędzi oraz motywatorów, które skłaniałyby syndyka do utrzymywania działalności przedsiębiorstwa upadłego i to bez konieczności jego sprzedaży.

„Quis custodiet ipsos custodes?1” W celu zabezpieczenia interesów wierzycieli wprowadzono uznaniowy system wynagradzania – „Sąd pilnuje syndyków”. Powoduje to bardzo negatywny odbiór profesji. W powszechnym odbiorze, jeśli ktoś jest pilnowany przez Sąd, to na pewno na to zasłużył.

Postępowanie upadłościowe można traktować jako swojego rodzaju projekt, w zarządczym rozumieniu tego pojęcia. Syndyk, zarządca, czy też nadzorca sądowy jest w tej konwencji, używając nomenklatury korporacyjnej, kierownikiem tego projektu. W interesie swojego projektu, a także w imię powodzenia przyszłych i równolegle prowadzonych projektów dba on, aby współpracowali z nim jak najlepsi fachowcy i żeby współpracę z syndykiem traktowali oni priorytetowo. Oczywistym jest więc, że syndyk, zarządca, nadzorca sądowy dbają o godziwe wynagradzanie współpracujących z nimi osób. A to zwiększa koszty postępowania, redukując kwotę przeznaczoną dla wierzycieli.

„Tarcia” pomiędzy menadżerami, zabiegającymi o maksymalne finansowanie dla swoich projektów z ograniczonych zasobów są w organizacjach codziennością. Projekt pod nazwą „postępowanie upadłościowe” nie stanowi tutaj wyjątku.

Ujemny wpływ na efektywność postępowania ma fakt, iż interesy wierzycieli oraz prowadzącego projekt syndyka są rozbieżne. Im większa kwota na prowadzenie postępowania zostanie zaakceptowana, tym lepiej dla syndyka, a gorzej dla przyszłego planu podziału (czy też układu), przy iluzorycznym jedynie wpływie tego faktu na wysokość wynagrodzenia praktyka prawa upadłościowego.

W obowiązującym systemie organa nadzorcze gros czasu muszą poświęcać, kontroli poczynań syndyka. Syndyk zmuszony jest poświęcać wiele wysiłku i czasu uzasadnieniom czynności, z jego punktu widzenia oczywistych. Analizując problem

globalnie, nie w skali pojedynczego postępowania, eliminacja opisanego konfliktu interesów, poprzez redukcję potrzeb nadmiernej kontroli i nadzoru, spowodowałaby jakościową poprawę efektywności kosztowej prowadzonych postępowań.

Syndyk nie ma wystarczających narzędzi, a także nie jest motywowany do utrzymywania działalności przedsiębiorstwa upadłego. Istotne jest też to, że nawet, jeśli działalność przedsiębiorstwa zostaje podtrzymana, zbyt często dzieje się to w trakcie likwidacji majątku dłużnika, nie zaś na skutek zawarcia układu. Efektywność systemu cierpi na tym, ponieważ kolejni niewypłacalni przedsiębiorcy, działając racjonalnie w swoim interesie, opóźniają moment złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Syndyk, nadzorca, czy też zarządca powoływani są zbyt późno, kiedy z reguły niewiele jest już do zrobienia. Nie odnoszą, więc oni sukcesów, a przez to postrzegani są jako nieudolni „wygaszacze” działalności. Powstaje modelowe ujemne sprzężenie zwrotne, „pętla” w tytułowym węźle gordyjskim.

Potrzeba dążenia do redukcji liczby likwidacji na rzecz zawieranych układów z wierzycielami, była wielekroć dowodzona i nie budzi, jak sądzę, wątpliwości. Tymczasem wciąż zasadą pozostaje wyższe wynagradzanie syndyka, aniżeli nadzorcy sądowego. Zarządca wyznaczany jest w wyjątkowych przypadkach, a jeśli już tak się stanie, jest to funkcja w mojej ocenie bardziej absorbująca od funkcji syndyka. Zapisana w ustawie, uznaniowa „Premia od zysku” funkcjonującego przedsiębiorstwa może być rozważana tylko w specyficznych rzadkich sytuacjach, toteż nie sprawdza się jako motywator. Konstrukcja tej premii uzależnia wynagrodzenie syndyka, czy też zarządcy, od czasu sprawowania funkcji, więc w ich interesie leży przedłużanie postępowania. Znowu, interes wierzycieli polegający na jak najszybszym zatwierdzeniu planu podziału czy też głosowaniu nad układem jest przeciwstawiony interesowi praktyka prawa upadłościowego.

Oczywistym jest, że praktyk prawa upadłościowego, jako profesjonalista o wysokich standardach moralnych nie powinien ulegać czynnikom demotywującym. Pozostaje pytanie: czy dzieje się tak zawsze i czy stworzenie lepszych przepisów, gwarantujących zbieżność interesów uczestników i organów postępowania nie miałoby pozytywnego wpływu na efektywność działania całej grupy zawodowej?...

Ocena konsekwencji obecnie obowiązującego systemu wynagradzania syndyka, zarządcy i nadzorcy sądowego

Powszechnie znane jest pojęcie ekonomiki skali działalności. Upraszczając: większa organizacja jest w stanie produkować lub świadczyć usługi taniej. Dotyczy to każdej branży, każdej dziedziny ludzkiej działalności. Niestety, ekonomika skali nie znajduje w optymalnym zakresie zastosowania w praktyce zawodowej syndyka, nadzorcy sądowego, czy też zarządcy.

Ustawa jedynie do pewnego stopnia optymalizuje koszty w skali jednego postępowania upadłościowego, nigdy zaś w skali praktyki zawodowej syndyka, który wszak może prowadzić równoczasowo wiele postępowań oraz być aktywnym zawodowo na innym polu.



System wynagradzania syndyka, jest adekwatny jedynie do rozliczania pracy najemnej. Praktyk prawa upadłościowego nie jest w kontekście swojego honorarium traktowany jako przedsiębiorca. Przyjęto zasadę oddzielenia wynagrodzenia od ponoszonych przez syndyka wydatków. Czyni to niezwykle trudną każdą próbę stworzenia przez syndyka większego zespołu fachowców, a także inwestowanie w infrastrukturę kancelarii. Konieczne jest wspieranie się działaniami zewnętrznych usługodawców z każdej dziedziny, jak choćby ekspertów do spraw wyceny, księgowych, właścicieli magazynów, transportowców. Podnosi to koszty postępowania.

Przewidziane w ustawie prawo syndyka do pokrycia poniesionych w związku z postępowaniem wydatków z masy upadłości jest rozwiązaniem niedoskonałym.

Po pierwsze, konieczne jest dowiedzenie bezpośredniego związku wydatku z postępowaniem. Nie jest to często możliwe. Jak na przykład wykazać związek z konkretnym postępowaniem inwestycji, dajmy na to w pawilon magazynowy?

Po drugie, z własnej praktyki zawodowej wiem, że Sądy niechętnie orzekają o zwrocie wydatków.

Po trzecie wreszcie, znowu pojawia się element uznaniowości, znacznie podnoszący ryzyko prowadzonej działalności gospodarczej.

System wynagradzania syndyka jest uznaniowy. Ponadto, w trakcie trwania postępowania syndyk nie wie za ile pracuje.

W przypadku większości postępowań również uznaniowo przyznawane 3% wartości zgromadzonych funduszów masy upadłości jest kwotą w oczywisty sposób niewspółmierną do nakładu pracy syndyka. W konsekwencji uznaniowo przyznawanego na koniec postępowania wynagrodzenia bardzo utrudnione, jeśli w ogóle możliwe, jest jakiekolwiek finansowe planowanie działalności. W praktyce gospodarczej obserwuje się trend, polegający na kwantyfikowaniu wynagrodzeń, rezygnacji z elementu uznaniowości. Może warto rozważyć usunięcie „uznaniowości” również z branży upadłościowej?

Na zakończenie tych rozważań temat według mnie szczególny. W myśl ustawy wynagrodzenie syndyka ma zależeć od czasu trwania postępowania. Powszechna interpretacja tego zapisu ustawowego jest taka, że im dłużej trwa postępowanie, tym wyższa kwota przyznawanego wynagrodzenia.

Zachodzi pytanie: czy nie nastąpiło nieporozumienie w interpretacji intencji ustawodawcy?

W mojej ocenie, w interesie wszystkich interesariuszy postępowania upadłościowego jest krótki czas jego trwania i w związku z tym to właśnie sprawny, szybko i skutecznie kończący postępowanie syndyk zasługuje na wyższe honorarium. Rozważanie tej kwestii okazałoby się jednak bezprzedmiotowe, jeśliby została wyeliminowana uznaniowość w sprawie wynagradzania syndyka. Z korzyścią dla wszystkich uczestników postępowania syndyk nie musiałby walczyć z pokusą przedłużania postępowań, bowiem w jego interesie byłaby minimalizacja narastających z upływem czasu kosztów stałych postępowania.

Reputacja zawodu syndyka

„Public relations” grupy zawodowej jest niestety, jak już wspominałem, tematem bolesnym.

Powyżej, w punkcie drugim, dowiedziono rozbieżności, w ujęciu projektowym, interesów syndyka i wierzycieli, reprezentowanych przez organy postępowania upadłościowego. Syndyk, już na skutek samej swojej obecności w postępowaniu, jest postrzegany jako ta osoba, która ogranicza korzyści wierzycieli, a więc w tym sensie działa wbrew ich interesowi. Przyczynia się to do negatywnego odbioru profesji wszędzie, poza wąskim gronem osób rozumiejących dynamikę postępowań upadłościowych.

Również w kontaktach z Sędzią Komisarzem oraz z Radą Wierzycieli pozycja syndyka jest specyficzna. Zabiegający, w imię jakości prowadzonych postępowań o interesy swojego zespołu współpracowników, syndyk łatwo może zostać posądzony o działanie na szkodę wierzycieli. Zwykle udaje się odnaleźć „złoty środek”, jednak niestety nie zawsze.

Oczywistym jest, że sytuacja dysponowania przez syndyka cudzym majątkiem może wywoływać podejrzenia o działania nieetyczne. Fakt, iż syndyk pozostaje pod kontrolą innych organów postępowania upadłościowego nie zmienia wiele

w negatywnym, społecznym odbiorze profesji. Wręcz przeciwnie, wzmacnia to negatywny odbiór społeczny.

Obecnie obowiązujące prawo obliguje syndyka do składania wniosków do Sądu, w przedmiocie ustalenia wynagrodzenia. Wynagrodzenie wstępne zasądzane jest na bardzo wczesnym etapie postępowania, kiedy z reguły efekty postępowania upadłościowego mierzone wartością zgromadzonych funduszów masy upadłości pozostają niewiadome. Wynagrodzenie wstępne jedynie formalnie nie ma wpływu na treść późniejszego postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia ostatecznego.

Nie jestem odosobniony w odczuciu zażenowania, kiedy muszę każdorazowo udowadniać „ponadprzeciętną skuteczność, wybitne zapracowanie i wspinanie się na wyżyny intelektu w trosce o dobro wierzycieli”, pod rygorem przyznania mniejszego wynagrodzenia za moją pracę. Wiem, że odczucie to nie jest obce tak innym syndykom, jak również sędziom orzekającym w sprawie wynagrodzeń. Dla wszystkich zrozumiała jest przyjęta konwencja, jednak z całą pewnością nie sprzyja ona budowaniu pozytywnego wizerunku praktyka prawa upadłościowego. Sytuacja nie przyczynia się też do wzrostu przekonania, że zarówno



Syndykom, jak i Sędziom, zależy na osiągnięciu wspólnego celu, którym jest jak najpełniejsze zaspokojenie wierzycieli.

Na zakończenie rozważań dotyczących reputacji zawodu syndyka, warto wskazać na historyczne uwarunkowania złej o nim społecznej opinii. Zawód odrodził się po 50 latach, powszechnego, socjalistycznego „dobrobytu”, wykluczającego instytucję upadłości. W pierwszych latach deficyt osób gotowych podjąć czynności syndyka był ogromny. Do zawodu trafiali niekiedy ci, którzy w żadnym innym przypadku nie mieliby na to szans. Przypadkowi, bez ekonomicznej, prawniczej wiedzy i doświadczenia,

o niezweryfikowanej karalności. Pierwsze lata przekształceń gospodarczych oraz zmian obowiązującego prawa sprzyjały wszelkim nadużyciom.

Po upływie 22 lat przyszedł czas na zmierzenie się ze złym stereotypem syndyka-malwersanta. Na skutek naturalnego odsiewu oraz wykształceniu nowych generacji profesjonalistów stereotyp ten nie przystaje już do rzeczywistości. Wprowadzony egzamin państwowy, licencja syndyka uprawniająca do wykonywania zawodu, stanowi gwarancję, iż nie jest on wykonywany przez osoby przypadkowe lub nieuczciwe.

Antidotum przeciw słabościom obowiązującego systemu

Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, iż konieczne jest nowe spojrzenie na kwestie filozofii funkcjonującego obecnie systemu, w tym w szczególności sposobu naliczania (nie: „ustalania”) wynagrodzenia praktyka prawa upadłościowego w postępowaniu upadłościowym.

Po pierwsze uważam, że należy całkowicie zerwać z uznaniowością wynagradzania syndyka. Wynagrodzenie powinno być w ścisłym związku z wartością zgromadzonych funduszów masy upadłości i powinno przysługiwać w miarę gromadzenia tych funduszów. Byłby to jedyny czynnik warunkujący wysokość wynagrodzenia. W szczególności, należy wyeliminować wpływ czasu na wysokość wynagrodzenia. Korzyści z takiego rozwiązania w świetle powyższego teksu wydają się oczywiste.

Adwersarze mogą stwierdzić, że w niektórych postępowaniach praktyk prawa upadłościowego otrzyma gratyfikację niewspółmierną do nakładu pracy. Pytanie: czy to jest istotny problem? Z reguły sprawne, krótkie postępowanie jest efektem operatywności syndyka, korzystnej dla wierzycieli w imieniu, których podejmuje czynności. Brak umiejętności negocjacyjnych, czy też brak znajomości prawa i ekonomii u syndyka mógłby poprowadzić postępowanie w zupełnie innym kierunku. Syndyk powinien być rozliczany z efektów, nie zaś z godzin poświęconych postępowaniu. Ponadto, sprawy podane „na talerzu” stanowią niezwykłą rzadkość, wobec czego nie miałyby one istotnego wpływu na sprawność proponowanego systemu. Można też założyć, że otrzymywaliby je doświadczeni, najlepsi syndycy, co nie naruszałoby zasad sprawiedliwości społecznej.

W mojej opinii, rozwiązania stosowane w niektórych innych jurysdykcjach, w uproszczeniu sprowadzające się do wyboru syndyka na podstawie konkursu ofert, w polskich realiach nie sprawdziłyby się. W Polsce brak jest jeszcze standardów wykonywania zawodu. „Dumping” stałby się regułą. Można przypuszczać, że co do zasady Sędziowie Komisarze skłanialiby się ku ofertą tańszym, zaś wybór droższej, racjonalnej oferty, zawsze skłaniałby

do zadawania pytań o celowość takiej decyzji. W efekcie musiałaby ucierpieć jakość prowadzonych postępowań.

Po drugie stoję na stanowisku, że wszelkie koszty prowadzonego postępowania powinny obciążać syndyka i być pokrywane z jego wynagrodzenia. Uwolniłoby to całkowicie Sędziego Komisarza od konieczności ustawicznej kontroli działań syndyka i pozwoliłoby skoncentrować się na najistotniejszych sprawach, z korzyścią dla ekonomiki systemu.

Nie uznaniowe wynagradzanie oraz fakt, iż koszty ponoszone przez syndyka miałyby ujemny wpływ na jego własną działalność gospodarczą, nie na masę upadłości, wyeliminowałyby jakiekolwiek spekulacje dotyczące ewentualnych, nieetycznych działań w postępowaniu.

Powstałaby zbieżność interesu syndyka z interesem wierzycieli. W imię maksymalizacji swoich korzyści syndyk dążyłby do redukcji kosztów postępowania. Mając swobodę dysponowania środkami finansowymi syndyk mógłby inwestować w rozwój swojej kancelarii, dbać o profesjonalizm zatrudnionego zespołu i o ekonomikę skali prowadzonej działalności.

Argumentem przeciwko takiemu rozwiązaniu może być stwierdzenie, że w imię maksymalizacji wynagrodzenia redukcja kosztów mogłaby być nadmierna. Nie zgadzam się z tym argumentem. Twierdzę, że jednostki stosujące złe praktyki biznesowe zostałyby szybko odsunięte od prowadzenia postępowań. Nadmierna oszczędność wcześniej czy później skutkowałaby skargami na czynności syndyka, czy też błędami formalnymi. Byłyby one miernikiem jakości pracy, a więc narzędziem selekcji. Zauważmy, że taka perspektywa „od zawsze” panuje w biznesie – skuteczne rozwiązania nie zawsze są najtańsze. Przedsiębiorcy działający nieracjonalnie wypadają z obiegu, o ile życie nie wymusi zmiany modus operandi.

Wprowadzenie tego rozwiązania powinno zostać wsparte wypracowaniem przez Krajową Izbę Syndyków pakietu



procedur i dokumentów standaryzujących pracę syndyka. Deklaracja stosowania ogólnokrajowych standardów byłaby warunkiem koniecznym przy powoływaniu syndyka do postępowania, a jemu samemu ułatwiałaby opracowanie i wybór właściwych dla każdego postępowania procedur. Postuluję stworzenie trzech dokumentów, różniących się stopniem szczegółowości: Kodeksu Etyki Zarządcy Sądowego, standardów wykonywania funkcji syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy oraz uzupełnianego w miarę konieczności i ustawicznie aktualizowanego zbioru rekomendowanych procedur – dobrych praktyk menedżerskich zawodu.

Oczywistym jest, że wynagrodzenie syndyka, nadzorcy sądowego, czy też zarządcy musiałoby stanowić radykalnie wyższy odsetek funduszów masy upadłości, niż jest to obecnie. Małe postępowania upadłościowe, w których koszty postępowania stanowią ponad 90% funduszów masy upadłości, są dzisiaj codziennością. Nowe rozwiązanie obligowałoby syndyka do ponoszenia wszystkich kosztów prowadzonego postępowania. Postuluję, więc, aby w przypadku najmniejszych postępowań ustalić wynagrodzenie na poziomie 80% zgromadzonych funduszów masy upadłości. Minimalna przewidywana wartość funduszów masy upadłości warunkująca ogłoszenie upadłości (alternatywnie kontynuowanie postępowania mogłaby zostać określona na poziomie 15 średnich miesięcznych wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, bez nagród z zysku.

Po trzecie uważam, że podstawowe wynagrodzenie nadzorcy sądowego i zarządcy powinno zostać zrównane wzajemnie i z wynagrodzeniem syndyka. Czynnikiem motywującym, preferującym w działaniach praktyka prawa

upadłościowego rozwiązania układowe mogłaby być, na przykład, premia stanowiąca odsetek zysku operacyjnego, generowanego przez upadłą spółkę w okresie trzech lat po zatwierdzeniu układu z wierzycielami.

W opcji układowej postępowania powinien zostać wprowadzony obowiązek przeprowadzenia w dwóch wersjach wyceny przedsiębiorstwa upadłego przez biegłego wyznaczanego przez Sędziego Komisarza: przy założeniu kontynuacji działalności oraz w opcji z likwidacją majątku. Jako wartość funduszów masy upadłości przyjmowana byłaby wyższa z dwóch uzyskanych wartości. Tym sposobem wyeliminowana zostałaby ewentualność preferowania opcji likwidacyjnej jedynie ze względu na jej opłacalność dla syndyka, zarządcy, czy też nadzorcy.

Po czwarte, w świetle powyższych argumentów, uregulowania wymaga również kwestia gratyfikacji posiadacza licencji syndyka w postępowaniach sądowych i egzekucyjnych, innych niż postępowanie upadłościowe lub naprawcze. Ze względu na różnorodność stanów faktycznych oraz funkcji pełnionych w tych postępowaniach, których zbiór będzie zapewne z czasem poszerzał się, próba zaproponowania uniwersalnego, adekwatnego sposobu naliczania honorarium dla każdej z ról syndyka jest skazany na niepowodzenie. Uzasadnione wydaje się jednak określenie minimalnego pułapu tego wynagrodzenia, redukującego ryzyko i gwarantującego syndykowi opłacalność prowadzonej praktyki zawodowej. Adekwatnym poziomem wynagrodzenia, pozostającym w związku także z wysokim poziomem odpowiedzialności zawodowej syndyka, wydaje się honorarium w skali miesiąca nie niższe od jednego średniego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez nagród zysku.

Podsumowanie

Pisząc powyższy tekst próbowałem przedstawić skomplikowany, iście gordyjski węzeł ujemnych sprzężeń zwrotnych, zachodzących pomiędzy trzema istotnymi aspektami funkcjonowania ustawy „Prawo upadłościowe i naprawcze”. Aspekty te to: efektywność postępowań, kwestia wynagradzania praktyka prawa upadłościowego oraz społeczna opinia o tymże praktyku. W mojej ocenie, bez radykalnego przecięcia istniejących w obecnym stanie prawnym współzależności, nie jest możliwe żadne usprawnienie, które byłoby bez szkody dla pozostałych elementów układanki.

W dniu 21 maja 2011 roku w Krakowie odbył się doroczny Walny Zjazd Delegatów Krajowej Izby Syndyków. W jego trakcie Konwent Dziekanów poddał pod rozwagę Delegatów powołanie komisji w celu przygotowania projektu ustawy „O zawodzie Zarządcy Sądowego”, której istotną częścią będzie usystematyzowanie kwestii związanych z warunkami funkcjonowania Zarządcy Sądowego w obrocie gospodarczym. Proponuję rejs z portem docelowym poza Trójkątem Bermudzkim. Wyrwijmy się z błędnego koła. A więc: „Żagiel staw”!

Przypisy

1„Kto przypilnuje samych pilnujących?” (Juvenal, Satires (Satire VI, wiersze 347–8))


„Ulga na złe długi” w postępowaniu upadłościowym


Andrzej Sondej, syndyk licencjonowany, Prezes Okręgowej Izby Syndyków w Poznaniu

Maria Głuszczak-Sondej, syndyk licencjonowany

W dniu 1 czerwca 2005 r. weszła w życie nowela ustawy o podatku od towarów i usług znana powszechnie jako ustawa o VAT. Za sprawą komisji „Przyjazne państwo” pod przewodnictwem ówczesnego posła Janusza Palikota umożliwiono przedsiębiorcom odzyskiwanie od Urzędów Skarbowych podatku VAT od niezapłaconych faktur sprzedaży poprzez korektę deklaracji. Szczegółowe zasady określone zostały art. 89a i 89b ustawy o VAT. Określono, że wierzytelność nieściągalna to niezapłacona w terminie 180 dni od daty wymagalności, a korekty deklaracji nie można dokonać w sytuacji, gdy jedna ze stron znajduje się w upadłości lub likwidacji. (art. 89b ust. 1.)

Zapisy te nie budziły pierwotnie żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Organy podatkowe wypowiadające się

w imieniu Ministra Finansów zmieniły jednak zdanie. Wywiodły, że dla możliwości skorzystania wierzyciela z „ulgi na złe długi” w przypadku, gdy dłużnik znajduje się w trakcie postępowania upadłościowego decydujący jest moment dostawy towarów lub wykonania usługi. Jeśli nastąpiło to przed dniem ogłoszenia upadłości to korekta deklaracji jest możliwa (np. interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 04 marca 2011 r., znak ITPP1/443-1249/10/KM).

W efekcie syndycy „zasypani” zostali przez wierzycieli wezwaniami do zapłaty w terminie 14 dni wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości pod rygorem sporządzenia korekt deklaracji, urzędy skarbowe wezwały do złożenia korekt pod rygorem wszczęcia postępowań karno-skarbowych, a następnie Sędziowie-Komisarze otrzymali uzupełniające zgłoszenia wierzytelności.

Co to za ulga?

Po sześciu latach funkcjonowania „ulgi na złe długi” tj. możliwości odzyskania przez wierzyciela podatku VAT od niezapłaconej faktury – organy podatkowe zmieniły dotychczasowe interpretacje art. 89b ustawy o podatku od towarów i usług. W efekcie postępowania upadłościowe

w Polsce mogą zostać sparaliżowane przez ciągłe zmiany danych ustalonych na listach wierzytelności, a ostatecznym planom podziałów funduszów masy nie będzie końca. Każdy syndyk powinien też drżeć o swoją licencję, która w każdej chwili może zostać zawieszona.



Niedopuszczalne zaspokojenie poza postępowaniem upadłościowym

Interpretacje wydawane w imieniu Ministra Finansów dopuszczające dokonanie korekty, o której mowa w przepisie art. 89b ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o od towarów i usług, są sprzeczne z ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej puin) - w szczególności z przepisem art. 342 tej ustawy. Prawo upadłościowe i naprawcze stanowi „lex specialis” w stosunku do ustawy podatkowej, a interpretacja ustaw podatkowych nie może prowadzić do działań pozostających w sprzeczności z tą ustawą. Zastosowanie Prawa upadłościowego i naprawczego ma pierwszeństwo przed ustawami podatkowymi.

Zgodnie z przepisami prawa, doktryną i orzecznictwem, przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego regulują sposób zaspokojenia z masy upadłości wszystkich wymienionych w nich zobowiązań upadłego, w tym zobowiązań publicznoprawnych (podatków) i mają charakter przepisów szczególnych wobec innych regulacji prawnych. Uprzywilejowanie należności (także podatków) wynika wyłącznie z przepisów tego Prawa (art. 1 ust. 1, art. 342 Prawa upadłościowego i naprawczego), orzeczeń Sądu Najwyższego (Zob. uchwała z dnia 18 kwietnia 2000 r., sygn. III CZP 3/00, OSNC 2000 r. z. 11, poz. 196; wyrok z dnia 21 maja 2003 r., sygn. III RN 67/01, OSN Nr 6 z 2003 r., poz. 139, OSNP 2003/6/139; wyrok z dnia 5.05.2004 r., sygn. II KK 71/04, niepubl.), jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z dnia 5.03.2003 r., sygn. III SA 2326/01, POP 2003/6/174; wyrok z dnia 24.10.2002 r., sygn. ISA/Gd 2176/01, POP 2003/2/21; wyrok z dnia 30.06.2004 r., sygn. FSK 213/04, niepubl.; wyrok z dnia 11.03.2005 r., sygn. FSK 203/04, niepubl.), wyroków wydanych na tle poprzednio obowiązujących przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24.10.1934 r. (t.j. z 1991 r. Dz. U. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Upadłość jest, bowiem specjalnym rodzajem przymusowego zaspokojenia wierzytelności, dopuszczalnym w razie niewypłacalności dłużnika i skierowanym do całego jego majątku. Celem tych specyficznych rozwiązań, do których zalicza się upadłość, jest wspólne i równe, co do zasady, zaspokojenie wszystkich wierzycieli. Postępowanie upadłościowe jest jedynym postępowaniem normującym dochodzenie roszczeń przeciwko upadłemu. Wątpliwości interpretacyjne powinno się, zatem rozstrzygać na rzecz wyłączności postępowania upadłościowego. Reguły te - w świetle obowiązującego Prawa upadłościowego i naprawczego - odnoszą się także do wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań podatkowych, a co za tym idzie, wiążą organy podatkowe.

Dokonanie korekty podatku, naliczonego w trybie art. 89b ust. 1 w zw. z art. 86a ust. 2 pkt 1 ustawy o VAT, doprowadziłoby do sytuacji, w której zaspokojenie wierzycieli dokonujących korekty nastąpiłoby poza postępowaniem upadłościowym, co stałoby w sprzeczności ze wskazywaną zasadą. Dopuszczenie do korzystania przez wierzycieli z możliwości korekty VAT w ramach „ulgi na złe długi” powodowałoby, że wierzyciel otrzymałby możliwość zaspokojenia swojego roszczenia,

w kwocie odpowiadającej kwocie podatku VAT zawartego na fakturze dokumentującej jego wierzytelność, poza toczącym się postępowaniem upadłościowym. Wierzyciel odzyskiwałby tę kwotę nie bezpośrednio od dłużnika, ale z bieżącego rozliczenia podatku VAT z własnym urzędem skarbowym.

Działanie takie doprowadziłoby również do pokrzywdzenia części wierzycieli. Na skutek dokonania korekty, ta część ceny (równa podatkowi VAT) zostałaby zgłoszona przez Urząd Skarbowy, jako nowa wierzytelność. Po stronie wierzyciela nastąpiło, bowiem zmniejszenie wierzytelności zgłoszonej sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym o kwotę należnego podatku VAT. Po stronie upadłego zaistniał obowiązek dokonania korekty podatku naliczonego poprzez korektę deklaracji VAT za okres, w którym dokonał odliczenia, czyli przed ogłoszeniem upadłości. W rezultacie, po stronie organu podatkowego powstałaby nowa wierzytelność. W takiej sytuacji, za każdym razem lista wierzytelności musiałaby być zmieniana, aby jej stan prawny zgodny był z rzeczywistym. Nowopowstała – zgłoszona przez organ podatkowy – wierzytelność, będzie podlegać zaspokojeniu z funduszów masy upadłości zgodnie z art. 342 ust. 1 pkt 3 puin. w kategorii trzeciej. Procedura upadłościowa nie dopuszcza możliwości dokonywania zmian na ustalonej liście wierzytelności, poza przypadkami opisanym w art. 254 puin.

W wypadku dokonania korekty dochodziłoby, zatem do specyficznej sytuacji faktycznego przesunięcia części wierzytelności (równowartości niezapłaconego podatku VAT) z niższej kategorii zaspokojenia, w której zaspokajane są podmioty nieuprzywilejowane, do kategorii trzeciej (wyższej), według której następuje zaspokojenie należności podatkowych. Część wierzytelności znajdzie się w bardziej uprzywilejowanej kategorii zaspokojenia. Sytuacja taka nastąpi natomiast z pokrzywdzeniem wierzycieli znajdujących się w niższych kategoriach zaspokojenia.

Możliwość dokonania korekty podatku w stosunku do dłużnika pozostającego w stanie upadłości skutkowałaby, zatem koniecznością skorygowania przez wierzyciela dokonanego wcześniej zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym dłużnika. W przeciwnym, bowiem razie, przy podziale funduszy masy wierzyciel otrzymywałby należność w kwocie zawyżonej o zwrócony już w wyniku korekty podatek.

Również Skarb Państwa, będący wierzycielem upadłego dłużnika musiałby wówczas zmienić dotychczasowe zgłoszenie wierzytelności. Dopuszczając możliwość korekty podatku w tej sprawie, wierzyciel, którego wierzytelności znajdują się w kategorii IV zostałby w części zaspokojony poza kolejnością, kosztem wierzyciela określonego w kategorii III, tj. Skarbu Państwa. Taki stan uznać należy za niedopuszczalny, gdyż wprowadzałby element niestabilności i niepewności w postępowaniu upadłościowym. Bez wątpienia jest to zjawisko negatywne dla wszystkich wierzycieli upadłego.



Postępowanie takie byłoby sprzeczne z podstawową zasadą prawa upadłościowego, jaką jest zasada równego traktowania wierzycieli. Trzeba mieć na uwadze okoliczność, iż postępowanie upadłościowe jest szczególną konstrukcją zbiorczego realizowania interesów wierzycieli. Jest instytucją przewidzianą dla wspólnego wykonywania przysługujących im roszczeń. Podstawowym sensem upadłości jest właśnie zbiorczy, wspólny charakter zaspakajania wierzycieli i wynikająca z niego dyrektywa równego ich traktowania.

Postępowanie upadłościowe ma prowadzić do zaspokojenia wszystkich wierzycieli przede wszystkim w systemie redukcji. Jednym z jego celów jest, więc eliminacja takich sytuacji, w których jedynie niektórzy z wierzycieli zostaliby zaspokojeni, a pozostali nie partycypowaliby w tym procesie. Tym samym wszelkie ograniczenia równego traktowania wierzycieli muszą być odczytane, jako wyjątki podlegające zawężającej wykładni, a przy tym muszą znaleźć swój wyraz w wyraźnym przepisie Prawa upadłościowego i naprawczego.

Ostateczne plany podziału w nieskończoność

Gdyby przyjąć, że dokonanie przez wierzyciela korekty podatku VAT w ramach „ulgi za złe długi” w odniesieniu do dłużnika znajdującego się w stanie upadłości jest dopuszczalne, to w przypadku uzyskania przez takiego wierzyciela zaspokojenia, choćby częściowego z masy upadłości w ramach planu podziału sporządzonego przez syndyka i zatwierdzonego przez sąd upadłościowy, wierzyciel taki musiałby dokonać ponownej korekty w podatku VAT.

W następstwie takiej korekty musiałby odprowadzić do właściwego urzędu odpowiednią kwotę tego podatku. Z drugiej strony korekty takiej musiałby dokonać także syndyk, a urząd skarbowy w wyniku dokonanych korekt byłby zobowiązany do zwrotu do masy upadłości tak skorygowanej kwoty podatku. Syndyk po otrzymaniu tej kwoty byłby następnie zobowiązany do sporządzenia nowego planu podziału, w ramach, którego dokonałby podziału tak uzyskanej kwoty pomiędzy wierzycieli. Uzyskanie kolejnej kwoty w ramach podziału masy upadłości przez wierzyciela korzystającego z korekty w ramach „ulgi za złe długi” skutkowałoby z kolei obowiązkiem dokonania kolejnej korekty, itd. Dokonanie korekty przez wierzyciela uruchamiałby, zatem cały mechanizm korekt w podatku VAT, których przedmiotem byłyby coraz to mniejsze kwoty. Konieczność dokonywania tych korekt uniemożliwiałaby w istocie syndykowi zakończenie postępowania upadłościowego.

Za brakiem możliwości korzystania z „ulgi na złe długi” wobec dłużników znajdujących się w stadium upadłości przemawia również fakt, iż podatek VAT zawarty w cenie towaru, bądź usługi, jest integralną częścią tej należności; podatek VAT jest, bowiem podatkiem cenotwórczym w tych sytuacjach, w których istnieje obowiązek jego uiszczenia. Potwierdza to m.in. art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 ze zm.), zgodnie, z którym, podatek od towarów i usług stanowi integralną część ceny - wierzytelności, czyli nie jest dopuszczalne swoiste jego rozszczepianie, bez uwzględniania istoty postępowania upadłościowego i dochodzenia w ramach jego reżimu wierzytelności od upadłego dłużnika.

Nie można rozpatrywać wierzytelności zgłaszanej do masy w częściach (netto w ramach zaspokojenia z masy upadłości, a VAT – w ramach „ulgi na złe długi”), gdyż równowartość podatku VAT zawartego w cenie stanowi integralną część każdej wierzytelności. Tym samym prawo upadłościowe jest właściwe do rozstrzygania o całości wierzytelności objętej postępowaniem. Część ceny, odpowiadająca podatkowi VAT, zawartemu w cenie

towaru, bądź usługi, nie może, więc podlegać zaspokojeniu w inny sposób, niż wyłącznie na podstawie przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego. Niedopuszczalna byłaby, bowiem sytuacja, w której przepisy innych gałęzi prawa byłyby przedmiotem wykładni rozszerzającej o skutku ograniczającym zakres przedmiotowy postępowania upadłościowego.

Za okolicznością, że do podmiotów w upadłości nie stosuje się przepisów art. 89 a i b ustawy podatkowej, przemawiają również inne okoliczności. Zgodnie, bowiem z art. 87 Prawa upadłościowego i naprawczego, „od dnia ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu do dnia uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o umorzeniu postępowania, upadły albo zarządca nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności, które - z mocy prawa - są objęte układem.” Skoro tak, to w przypadku otrzymania przez upadłego wezwania do zapłaty w trybie określonym w art. 89a ustawy o VAT, nie może on na to wezwanie zareagować korektą deklaracji i zapłatą podatku, gdyż narażałoby to kierownictwo upadłego na odpowiedzialność karną. Cytowany przepis dotyczy upadłości układowej, jednakże wskazuje na możliwość wystąpienia sprzeczności przepisów ustawy podatkowej z przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego, przy dokonaniu niewłaściwej interpretacji przepisów.

Zgodnie z regułą racjonalnego ustawodawcy zasadna jest taka interpretacja przepisów art. 89 a i b ustawy podatkowej, która doprowadzi do uzyskania normy prawnej zgodnej z przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego. Taka interpretacja doprowadzi do wniosku, zgodnie, z którym, korekty podatku należnego z tytułu „złych długów” (z przepisu art. 89a ust. 2 pkt 1 ustawy podatkowej) można dokonać, gdy „dostawa towaru lub świadczenie usług jest dokonana na rzecz podatnika (…), zarejestrowanego, jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji” na dzień dokonania korekty (a nie na dzień dokonania dostawy). Natomiast art. 89b ust. 1 ustawy podatkowej należy tak rozumieć, że nie dotyczy on podmiotu, który w momencie dokonania zawiadomienia był w stanie upadłości.



Interpretacje Ministra niekorzystne dla Skarbu Państwa

W trakcie prac tzw. „komisji Palikota” związanych z nowelizacją art. 89a ustawy podatkowej, Ministerstwo Finansów wyraziło swoją negatywną ocenie o projekcie zmiany ustawy, zgodnie, z którym nieściągalność wierzytelności miała zostać uznana za uprawdopodobnioną w przypadku, gdy wobec dłużnika zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu lub postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku. Działająca z upoważnienia Ministra Finansów Podsekretarz Stanu prof. Dr hab. Elżbieta Chojna-Duch przekazała pisemną opinię Ministra Finansów, zgodnie, z którą, projekt zmiany ustawy oceniono negatywnie, gdyż „Zaprojektowane przez projektodawców zmiany (…) oznaczają w praktyce przejęcie przez budżet państwa konsekwencji zawieranych przez podatników transakcji i podpisywanych umów, a w rezultacie - ponoszenia za podatnika ryzyka gospodarczego m.in. związanego z wyborem przez podatnika jego kontrahentów. Dopuszczenie możliwości korekty podatku w sytuacji np. wszczęcia u kontrahenta postępowania upadłościowego oznacza, że sprzedawca dokona korekty podatku, obniżając u siebie podatek do zapłaty, natomiast

u jego kontrahenta nie będzie możliwości wyegzekwowania przez Skarb Państwa zapłaty podatku, gdyż może się okazać, że kontrahent nie dysponuje już nie tylko odpowiednimi środkami finansowymi, lecz również nie ma majątku na pokrycie tych zobowiązań” (opinia Ministra Finansów do projektu ustawy o zmianie ustawy o zmianie podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, znak: PT3/812/143/331/LBE/08).

W rezultacie negatywnej opinii, zmiany nie włączono do definicji uprawdopodobnionych nieściągalnych wierzytelności sytuacji, gdy wobec dłużnika zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu lub postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku. Aby zaznaczyć, że wierzytelność taka nie może być uznana za nieściągalną wprowadzono w przepisie wymóg, aby dostawa towarów lub świadczenie usług było dokonane na rzecz podatnika niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Wykładnie organów podatkowych sprzeczne są zatem ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów i są niekorzystne dla Skarbu Państwa.

Kto jest uprawniony do sporządzenia korekty deklaracji – syndyk czy upadły?

Każdy syndyk musi zdecydować o tym sam. Zdaniem organów podatkowych syndyk w sytuacji otrzymania zawiadomienia - jest zawsze zobowiązany do korekty podatku naliczonego i nigdy nie ma możliwości kwestionowania takiej korekty, nawet, jeśli posiadałby wiedzę o niespełnieniu przez wierzyciela warunków wynikających z przepisu art. 89 a ustawy podatkowej, ale….

Syndyk jest jedynie zarządcą masy upadłości, posiadającym ściśle określone kompetencje. Nie jest następcą prawnym upadłego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 1995 r., sygn. akt: I ACr 712/95). Nadto, w myśl przepisu art. 81 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, podatnicy, płatnicy i inkasenci mogą skorygować uprzednio złożoną deklarację. Przepis wymienia wprost podmioty, które są uprawnione do dokonania korekty deklaracji; wśród podmiotów tych nie wymieniono syndyka. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31 sierpnia 2009 r. (sygn. akt: III SA/Wa 484/09), korekty dokonuje podmiot, który złożył deklarację korygowaną. Podobny podgląd wyraził Sąd Rejonowy w Olsztynie w sprawie upadłościowej innej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której próbowano nakazać syndykowi dokonania korekt dokumentów dotyczących spraw ubezpieczeniowych (postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 1 września 2004 r., sygn. akt: V U 25/06). W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wyraźnie wskazał, że „syndyk nie ma obowiązku brania na siebie odpowiedzialności za zdarzenia, które miały miejsce przed ogłoszeniem upadłości, nie ma też obowiązku wystawiania z tego tytułu dokumentów, które wywołać mogą określone skutki prawne dla samego syndyka i dla masy upadłości”.

Ponadto, zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 17.11.1997 r. (sygn. akt: III SA 817/93), w zakresie prawno – podatkowym syndyk nie działa jako pełnomocnik upadłego. Zajmuje stanowisko samodzielne w postępowaniu upadłościowym, niezależnie od upadłego. Jest powoływany przez sąd i wykonuje swoje obowiązki zgodnie z celami określonymi w postępowaniu upadłościowym. Nie reprezentuje woli upadłego, a co więcej – przeciwko jego stanowisku upadły może zawsze występować. Syndyk nie przejmuje również funkcji organów stanowiących upadłej osoby prawnej, ponieważ postępowanie upadłościowe toczy się w interesie wierzycieli. Zatem zmian w dokumentach wystawionych przed ogłoszeniem upadłości nie może dokonywać Syndyk, niebędący ich wystawcą.

Treść deklaracji podatkowych jest oświadczeniem wiedzy wystawcy tych dokumentów w konkretnym czasie. Trudno również przyjąć, że podmiotem uprawnionym do korekty byłby Zarząd upadłego, gdyż korekta taka wywołałaby określone skutki majątkowe. Tymczasem, jak wynika z przepisu art. 75 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego w przypadku ogłoszenia upadłości obejmującej likwidacje majątku upadłego, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłości. Należy też dodać, że w takim przypadku upadły nie dysponuje już dokumentacją, która niewątpliwie byłaby mu potrzebna, gdy przyjąć, iż to on powinien dokonać korekty. Z przepisu art. 57 ust. 1 ww. ustawy wynika, bowiem, że upadły jest zobowiązany wydać syndykowi cały swój majątek oraz dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję.



Syndyk sam powinien podjąć decyzję, co zrobi w sytuacji otrzymania od wierzyciela zawiadomienia o skorzystaniu z „ulgi na złe długi”. Każde rozwiązanie oznaczać może dla syndyka kłopoty, czy to ze strony urzędu skarbowego, wierzyciela, któremu odmówił prawa do korekty, wierzycieli, którzy poczują się pokrzywdzeni, czy członka zarządu upadłego, do którego kieszeni sięgnie Skarb Państwa po zakończeniu postępowania upadłościowego. Póki co, jedynym logicznym rozwiązaniem jest występowanie do Ministra Finansów o wydanie indywidualnej interpretacji

podatkowej (jedyna wiążąca dla syndyka w konkretnym postępowaniu upadłościowym), a następnie skarżenie jej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Patową sytuację zmienić może jedynie pojawienie się interpretacji ogólnej Ministra Finansów albo wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygających podniesione wątpliwości.

Artykuł stanowi wyraz osobistych poglądów autorów. Autorzy zapraszają osoby mające odmienne zdanie - w całości lub choćby w części - , aby wyraziły swoje stanowisko i podjęły ewentualna polemikę, co do wytyczenia właściwej drogi postępowania.


Upadłość konsumencka w Niemczech


Mecenas Dr Artur Bunk, Bunk-AllianceMecenas Vanessa Lichter, Bunk-AllianceSyndyk Licencjonowany Maciej Roch Pietrzak, Kancelaria Syndyków, Zarządców i Likwidatorów PMR Sp. z o. o.

Pod pojęciem „konsumenckie postępowanie upadłościowe” rozumie się w Niemczech postępowanie upadłościowe prowadzone wobec majątku osoby prywatnej, przy czym do tej kategorii należą również osoby prowadzące niegdyś własną działalność, jeśli „ich stosunki majątkowe są przejrzyste”. Według prawa stosunek majątkowy jest uznany za przejrzysty, o ile dłużnik ma mniej niż 20 wierzycieli i nie istnieją przeciwko niemu roszczenia z tytułu stosunku pracy.W przypadku 20 lub większej liczby wierzycieli lub jeżeli zobowiązania wynikające ze stosunku pracy nie zostały przez dłużnika uregulowane lub zostały uregulowane tylko częściowo, musi on wszcząć gospodarcze postępowanie upadłościowe, które jest znacznie bardziej kosztowne niż prowadzone w uproszczonej formie konsumenckie postępowanie upadłościowe.

Zgodnie z prawem niemieckim udziałowcy, względnie członkowie zarządu spółki, są osobami prywatnymi (nieprowadzącymi działalności gospodarczej). W związku z tym, przykładowo prezes spółki, który udzielił prywatnego poręczenia za zobowiązania spółki którą zarządzał, a których to zobowiązań spółka nie wykonała, przez co on sam stał się niewypłacalnym dłużnikiem z tytułu udzielonego poręczenia, musi zgłosić upadłość prywatną. Dla prezesa zarządu wynika to już z systemu prawa niemieckiego, ponieważ prezes zarządu w Niemczech jest z reguły

pracownikiem firmy, a nie jak już wspomniano osobą prowadzącą samodzielną działalność. Nadmienić tu jednak należy, iż powyższe możliwe jest w przypadku zobowiązań kontraktowych (np. poręczenia wekslowego). Nie można jednak ogłosić upadłości konsumenckiej w stosunku do długów wynikających np. z deliktu. Jeśli zobowiązanie powstało w sposób zawiniony przez dłużnika, jeśli powstało w wyniku czynu zabronionego etc. - to zobowiązania takie nie mogą być objęte upadłością konsumencką. Tak więc, prezes zarządu nie może uchylić się od odpowiedzialności za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości zarządzanej przez niego spółki (tj. od zasądzonego na tej podstawie odszkodowania) - poprzez złożenie wniosku o swą upadłość konsumencką, Regulacja taka wydaje się ze wszech miar słuszna, bowiem odmienne rozwiązanie godziłoby w system ochrony prawnej, odpowiedzialność deliktową i powagę rzeczy osądzonej. Kolejnym koniecznym warunkiem upadłości konsumenckiej jest istnienie przyczyny upadłości. Przyczyną tą jest niewypłacalność lub grożąca niewypłacalność, czyli stan w którym dłużnik nie reguluje wymagalnych lub stających się wymagalnymi zobowiązań płatniczych. W przeciwieństwie do gospodarczego postępowania upadłościowego, dłużnika nie uważa się za niewypłacalnego tylko z tej przyczyny, że jego zobowiązania przekroczyły wartość jego majątku.

Wprowadzenie



Historia

Utworzony w 1999 roku w Niemczech Instytut Upadłości Konsumenckiej po raz pierwszy dawał osobom prywatnym, niezależnym właścicielom małych przedsiębiorstw i spółkom osobowym możliwość umorzenia długu w drodze suwerennego procesu. Oprócz zmiany ówczesnego prawa upadłościowego oraz wprowadzenia upadłości konsumenckiej, w roku 2002 dokonano również reformy prawa regulującego kwestie przedawnienia, skracając okresy przedawnienia. Obowiązujący dotychczas dla wielu roszczeń okres przedawnienia 30 lat został skrócony do lat trzech (3). Wierzyciele, chcący zabezpieczyć swoje roszczenia, zostali tym samym zobowiązani do podjęcia wcześniejszych działań.

Kiedy w roku 1999 wprowadzono możliwość upadłości konsumenckiej, była ona wówczas bardzo kontrowersyjna. Przede wszystkim zarzucano jej, że koszty postępowania, a w szczególności straty powstające wskutek utraty roszczeń w postępowaniu upadłościowym, będą musiały zostać zrekompensowane przez podatnika i klienta, przykładowo poprzez przerzucenie deficytów w sektorze prywatnym przez przedsiębiorstwa na późniejszych klientów.

Pomimo początkowego sceptycyzmu i trudności przy wprowadzaniu upadłości konsumenckiej stała się ona w

międzyczasie regułą. Początkowe trudności były związane z pierwotnym regulowaniem kosztów. Przed wszczęciem konsumenckiego postępowania upadłościowego sąd upadłościowy do dnia dzisiejszego żąda od wnioskodawcy zaliczki na koszty sądowe i koszty syndyka. Wynoszą one w przypadku takiego postępowania około 1.500 euro.

Na samym początku, kiedy instytucja konsumenckiego postępowania upadłościowego została wprowadzona, postępowania nie były wszczynane, jeżeli dłużnik nie był w stanie wnieść zaliczki. Dziś następuje odroczenie jej płatności, jeżeli istnieje majątek, który w ramach postępowania upadłościowego może zostać spieniężony i który wystarczy na pokrycie kosztów postępowania. W takiej sytuacji następuje bezpośrednie rozliczenie należności przez syndyka masy upadłościowej i sąd upadłościowy. Jeśli koszty nie zostaną zwrócone przez dłużnika w ramach postępowania upadłościowego, ani w okresie tzw. „dobrego zachowania“ (zob. poniżej), są one wypłacane ze środków Skarbu Państwa, lecz muszą zostać zwrócone do kasy państwa po uzyskaniu przez dłużnika prawa do umorzenia pozostałych długów. Ta wprowadzona w 2001 roku zmiana znalazła wyraźne odzwierciedlenie w liczbie przeprowadzanych postępowań.

*Źródło: Federalny Urząd Statystyczny

Wprawdzie już w latach 1999 - 2001 widoczny był wyraźny wzrost liczby postępowań konsumenckich (z 1.634 w roku 1999 do 9.070 w roku 2001), system sam w sobie jednak nie został dobrze przyjęty, bowiem zasadniczo był dostępny jedynie dla tzw. „zamożnych dłużników”, których stać było na pokrycie kosztów postępowania w celu umorzenia swych długów o bardzo znacznej wartości.

Po wprowadzeniu możliwości odroczenia kosztów zauważa się wyraźną zmianę trendu i wzrost ilości postępowań.

W roku 2002 wszczęto 19.857 postępowań, a w roku 2010 - 108.798 – dotychczas najwięcej w historii.

Jednocześnie zmniejszyła się istotnie wysokość zadłużenia w jednym postępowaniu. Podczas gdy średnia wielkość zadłużenia w roku 1999 wynosiła jeszcze 179.000,00 euro, przeciętnie zadłużenie w ciągu ostatnich 4 lat ustabilizowało się na poziomie około 59.000,00 euro. Oznacza to wspomniane odwrócenie trendu i dostępność upadłości konsumenckiej dla „dłużników niezamożnych”.



Jak przebiega upadłość konsumencka w Niemczech?

Postępowanie składa się z czterech etapów, przy czym na początku należy przeprowadzić pozasądową próbę ugody. Jeśli próba ugody nie przyniesie skutku, konieczne jest zgłoszenie wniosku upadłościowego. Ze zgłoszeniem wniosku związane jest często tzw. postępowanie sądowe

w sprawie uregulowania długów i dopiero jak zakończy się ono niepowodzeniem, zostanie przeprowadzone właściwe postępowanie upadłościowe. Bezpośrednio po nim następuje okres „dobrego zachowania“ zakończony umorzeniem pozostałego zadłużenia.

Pozasądowa próba ugody

Warunkiem złożenia wniosku o upadłość jest wcześniejsze przeprowadzenie przez dłużnika pozasądowej próby ugody, w ramach której umawia się on ze swoimi wierzycielami, że np. dług zostanie spłacony w ratach lub częściowo umorzony.

Ponieważ już często na tym etapie między dłużnikiem a wierzycielami dochodziło do konfliktów, które często uniemożliwiały dłużnikowi negocjacje lub kończyły się fiaskiem, powstały w Niemczech różne poradnie dla osób zadłużonych, które oferują bezpłatne doradztwo i pomoc. Wadą są tutaj często bardzo długie okresy oczekiwania od 3 miesięcy do półtora roku. Aby uniknąć okresu oczekiwania, można zwrócić się do adwokata. Wadą są jednak honoraria adwokackie, których osoba zadłużona często nie jest w stanie zapłacić.

W celu przeprowadzenia pozasądowej próby ugody należy sporządzić listę wszystkich wierzycieli, a następnie zwrócić się do nich pisemnie z prośbą o poinformowanie o wysokości wierzytelności i ewentualnych zabezpieczeń. Dodatkowo należy również sporządzić listę istniejących wartości majątkowych (spis majątku). Przy tym w praktyce często jest tak, że osoba zadłużona przychodzi do poradni z kilkoma torbami lub kartonami otwartych i nieotwartych listów z ostatnich miesięcy, które muszą zostać najpierw posortowane w celu ustalenia istniejącego zadłużenia. Po

sporządzeniu listy wierzytelności i spisu majątku, częściowo uzupełnianych o informację samych wierzycieli o stanie wierzytelności, można opracować pozasądowy plan spłaty długów i przekazać go wierzycielom.

Pozasądowy plan spłaty długów może obejmować przy tym różne możliwości uregulowania długu, na przykład ustalenie płatności odsetek, odroczenie, płatność w ratach oraz częściowe umorzenie długów. W praktyce przeważają jednak tzw. „plany zerowe”, które oznaczają, że możliwe do spieniężenia aktywa nie istnieją, ponieważ dłużnik nie zgromadził takiego majątku lub tak długo zwlekał ze wszczęciem pozasądowej próby ugody, że majątek został już skonsumowany. Wierzycielom nie można wtedy zaoferować udziału procentowego. Z danych szacunkowych wynika, że dzieje się tak w przypadku 80 - 85 % upadłości konsumenckich.

Plan spłaty długów jest przesyłany wierzycielom i albo wszyscy wierzyciele wyrażają na niego zgodę i wchodzi on w życie albo jeden lub kilku wierzycieli nie wyraża zgody. Nawet jeżeli jeden wierzyciel nie wyraża zgody, próba ugody kończy się niepowodzeniem i można zgłosić wniosek o upadłość. Jeśli w wśród wierzycieli są kasy chorych, stowarzyszenia zawodowe lub urzędy skarbowe, próba ugody jest z reguły skazana na niepowodzenie.

Zgłoszenie wniosku o upadłość

Wniosek o upadłość zgłasza osoba zadłużona na specjalnym formularzu. Formularze są dostępne w sądach. Większość sądów stosuje te same formularze, jednak każdy z sądów może stosować swój własny formularz, który został stworzony na podstawie innych formularzy. W zasadzie jednak dłużnik może stosować każdy formularz, który zawiera następujące elementy:

• Po pierwsze, dłużnik musi ujawnić swoją sytuację finansową i przedstawić długi. Następnie dłużnik musi dostarczyć zaświadczenie o niepowodzeniu pozasądowej próby ugody. Takie zaświadczenie może wystawić poradnia lub adwokat.• Dłużnik powinien pamiętać o złożeniu wniosku o umorzenie pozostałych długów. Jeśli wniosek ten nie zostanie zgłoszony wraz z wnioskiem o wszczęcie postępowania konsumenckiego wzgl.

w ciągu dwóch tygodni od wezwania sądu, późniejsze umorzenie pozostałych długów nie jest możliwe.• Ewent. wniosek o odroczenie kosztów postępowania.• Propozycja sądowego planu spłaty zadłużenia

oraz

• Oświadczenie o cesji dla powiernika wykonawczego. Oznacza to, że wszystkie środki powyżej kwoty granicy zajęcia, która dla osób żyjących samotnie wynosi obecnie 990,00 euro netto, muszą zostać odprowadzone do powiernika wykonawczego, aby ten mógł je rozdzielić pomiędzy wierzycieli. • W końcu dłużnik musi złożyć zapewnienie pod przyrzeczeniem, że podane przez niego informacje są kompletne i prawidłowe.



Ustawodawca wychodzi z założenia, że dłużnik powinien w stanie samodzielnie wypełnić wniosek, który obejmuje 33 strony formularza i 10 stron wyjaśnień i jest pełen wyrażeń prawniczych.

W przypadku małżonków należy zawsze dodatkowo

ujawnić sytuację finansową współmałżonka, co powoduje, że wniosek zwiększa prawie dwukrotnie swoją objętość. W praktyce większość dłużników nie jest w stanie tego zrobić bez pomocy punktów konsultacyjnych (poradni) lub prawników (w tym syndyków działających, jako doradcy insolwencyjni).

Sądowy plan spłaty długów

Po wpłynięciu kompletnego wniosku o upadłość, sąd decyduje, czy podejmie próbę przeprowadzania sądowego postępowania w sprawie planu spłaty długów wobec wierzycieli. W przeciwieństwie do pozasądowej próby ugody, sądowy plan spłaty długów uznaje się za przyjęty w przypadku zgody większości wierzycieli pod względem liczby osób i sum roszczeń. Sąd swym postanowieniem

może zastąpić brakującą zgodę poszczególnych wierzycieli mniejszości.

Jeżeli jednak okaże się, że większość wierzycieli nie wyraża zgody (co z reguły zdarza się w przypadku „planów zerowych”), sąd rezygnuje z przeprowadzenia sądowego planu spłaty długów.

Postępowanie upadłościowe

Jeśli zachodzą powyższe warunki, a koszty postępowania zostały uregulowane lub umorzone, sąd ogłasza postępowanie upadłościowe i powołuje powiernika wykonawczego. Często jest to adwokat, ekonomista lub doradca podatkowy, który ma komisarycznie zarządzać majątkiem dłużnika. Wszczęcie postępowania upadłościowego jest ogłaszane na stronie internetowej www.insolvenzbekanntmachungen.de i dwa dni po zamieszczeniu w Internecie uznawane za podane do powszechnej wiadomości oraz – na mocy prawa - do wiadomości wierzycieli.

Powiernik zwraca się również pisemnie do znanych mu wierzycieli (których listę otrzymał od dłużnika), wzywając ich do zgłoszenia swoich roszczeń na listę wierzytelności (do tabeli upadłości). Roszczenia są następnie analizowane i - jeśli powiernik uzna je za słuszne/uzasadnione – uznawane na liście wierzytelności.

Tak ustalone roszczenia mają moc roszczeń orzeczonych sądowo i mogą być dochodzone przez okres kolejnych 30 lat, o ile nie nastąpi umorzenie pozostałych długów. Jeśli powiernik zakwestionuje słuszność/zgodność z prawem roszczenia, wierzyciel może zlożyć pozew o ustalenie prawa we właściwym sądzie w celu sądowego uznania roszczenia.

Powiernik jest zobowiązany do spieniężenia i zarządzania istniejącym majątkiem. Jeśli istniejący majątek przewyższa koszty postępowania (koszty sądowe i powiernika), należy je wypłacić proporcjonalnie na rzecz poszczególnych wierzycieli. Teoretycznie, po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli, resztę należy wypłacić dłużnikowi. Następnie umarza się lub kończy się postępowanie upadłościowe.

Jednocześnie sąd podejmuje decyzję w sprawie wniosku o umorzenie pozostałych długów dłużnika.

Umorzenie pozostałych długów oznacza, że dłużnik, z reguły po 6 latach od momentu wszczęcia postępowania upadłościowego jest wolny od długów. Wszystkie wierzytelności, które nie zostaną uregulowane w ramach postępowania upadłościowego lub w ciągu kolejnych kilku lat okresu dobrego zachowania, podczas którego dłużnik znajduje się pod majątkowo-prawnym nadzorem powiernika, przepadają, a wierzyciele pozostają z niespłaconymi roszczeniami. Wierzyciele mogą żądać odrzucenia lub oddalenia w całości lub w części wniosku o umorzenie pozostałych długów, np. jeżeli roszczenie wierzyciela powstało w wyniku czynu niedozwolonego, na przykład oszustwa, itp.

W przypadku uznania przez sąd zasadności żądania wierzyciela, może nastąpić wyłączenie roszczenia z umorzenia pozostałych długów, a wierzyciel może dochodzić swojego roszczenia także po zakończeniu postępowania, prowadząc dalej przymusową egzekucję sądową np. z przyszłych dochodów dłużnika. Jeżeli zachodzą inne przyczyny odmowy, takie jak fałszywe oświadczenia o sytuacji majątkowej, roztrwonienie lub przeniesienie majątku, sąd może wydać całkowitą odmowę umorzenia pozostałych długów. O ile wierzyciele nie żądają odrzucenia lub oddalenia wniosku o umorzenie pozostałych długów, umorzenie zobowiązań dłużnika zostaje przyznane i ogłoszone wraz z umorzeniem postępowania upadłościowego. Fakt ten zostaje również ogłoszony w Internecie, na wyżej wymienionym portalu.



Struktura zadłużenia

Do oceny możliwej skuteczności pozasądowego planu ugody i ewentualnego sprzeciwu wierzycieli w postępowaniu

upadłościowym, wskazane jest również sprawdzenie, jakie obszary są źródłem powstałego zadłużenia.

Z danych wynika, że około 50% przeciętnego zadłużenia niemieckiego konsumenta dotyczy banków, czy to w formie pożyczek długoterminowych, kredytów hipotecznych i udzielonych debetów w rachunkach bieżących. Z danych Federalnego Urzędu Statystycznego wynika również struktura zadłużenia w odniesieniu do kobiet i mężczyzn. Samotne matki są bardziej zadłużone wobec właścicieli nieruchomości i firm telekomunikacyjnych, natomiast samotni ojcowe wobec wierzycieli publicznych i banków. Najbardziej zadłużone są pary z dziećmi. Przeważająca część ich zadłużenia dotyczy banków.

Również wiek dłużnika pozwala wnioskować o jego prawdopodobnym zadłużeniu i liczbie wierzycieli. I tak, starsi dłużnicy mają z reguły mniej wierzycieli (1-9), w tym najczęściej banki, a osoby w średnim wieku, pomiędzy 25 a 45 rokiem życia, z reguły więcej wierzycieli (5-19). Średnia wielkość zadłużenia jest również zależna od wieku. Osoby poniżej 25 roku życia mają z reguły mniejsze zadłużenie (poniżej 10.000,00 euro), często u operatorów telefonicznych, podczas gdy osoby powyżej 45 roku życia mają zazwyczaj największe zobowiązania, często w związku z finansowaniem nieruchomości.

*Źródło: Federalny Urząd Statystyczny, nadmierne zadłużenie osób prywatnych i upadłości konsumenckie - konferencja prasowa w dniu

21 października 2008r., stan na rok 2007

Okres “dobrego zachowania”

Ostatnią fazą upadłości konsumenckiej jest tzw. okres „dobrego zachowania“, który z reguły wynosi 6 lat od momentu wszczęcia postępowania upadłościowego. W tym okresie dłużnik jest zobowiązany do podjęcia każdej odpowiedniej dla niego pracy, informowania powiernika o każdej zmianie miejsca zamieszkania i miejsca pracy oraz odprowadzania możliwych do zajęcia kwot (powyżej ustawowej kwoty wolnej od zajęcia) na rzecz powiernika, w celu pokrycia kosztów postępowania lub też rozdzielenia pomiędzy wierzycieli.

Jeśli dłużnik otrzyma w tym okresie spadek, połowę spadku należy przekazać powiernikowi.

Jeśli dłużnik spełni wszystkie powyższe zobowiązania i jeśli nie ma podstaw do odmowy umorzenia pozostałych długów, dłużnik staje się z reguły wolny od długów po 6 latach. Wszystkie zobowiązania, które nie zostały uregulowane z odprowadzonych kwot, obciążają wierzyciela, a dłużnik może finansowo zacząć od zera.

Umorzeniem nie są już w tym przypadku objęte grzywny, kary, roszczenia wynikające z czynów niedozwolonych popełnionych umyślnie, tzn. przestępstw, itp. oraz zobowiązania powstałe dopiero w trakcie postępowania upadłościowego.



Podsumowanie

Dla wierzycieli (szczególnie nieinstytucjonalnych) powstaje na końcu pytanie, jakie są szanse, że uznane roszczenia zostaną rzeczywiście uregulowane.

Komisja prawna niemieckiego Bundestagu zajęła w kwietniu 2008 roku stanowisko wobec pierwszych ocen, jednak tylko dla kraju związkowego Hamburg, wyjaśniając, że w co najmniej 70% przypadków wierzyciele nie otrzymali przy ostatecznym podziale żadnego udziału procentowego.

W 60 % przypadków wierzyciele również w ramach okresu „dobrego zachowania“ nie mogą liczyć na żadne płatności na poczet swoich wierzytelności ze względu na brak majątku możliwego do zajęcia i spieniężenia. Jest to spowodowane między innymi tym, że dłużnik - pomimo warunku przyjęcia każdej odpowiedniej pracy - pozostaje w tym czasie z reguły bezrobotny i nie wypracowuje żadnego majątku.

Odnosząc się do innych źródeł, które jednak nie w każdym przypadku są wiarygodne, tylko w przypadku niewielkiej liczby upadłości konsumenckich (~ 3%) w ogóle dochodzi do wypłaty jakiegoś udziału procentowego dla wierzycieli, przy czym udział ten jest bardzo mały i wynosi 3-5% ustalonego roszczenia.

W związku z tym jest niestety tak, że wierzyciele w większości przypadków upadłości konsumenckiej w Niemczech nie otrzymują nic. Niemniej jednak upadłość konsumencka w aspekcie makroekonomicznym i społeczno-gospodarczym spełnia pozytywne funkcje, eliminując wykluczenie jednostek społecznych, minimalizując „szarą sferę” podatkową i „czarny” rynek pracy oraz związkszając koniunkturę i konsumpcję - co wpływa istotnie na wzrost PKB i rozwój gospodarki.


Metodologia Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego. Prosta metoda, trudna wycena. Zarys problemu


Joanna Opalińska, biegły sądowy Sądu Okręgowego w Warszawie, z zakresu rachunkowości, organizacji i zarządzania, analizy i wyceny przedsiębiorstw, syndyk licencjonowany, Prezes Firmy Prawniczej SEDNO sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie specjalizującej się w wycenie przedsiębiorstw

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie zasadniczych problemów metodologicznych związanych ze sporządzaniem Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego oraz przedstawienie doświadczeń autora w zakresie ich rozwiązania.

W obecnym stanie prawnym brak jest przepisów prawa, które regulowałyby zasady wyceny upadłych przedsiębiorstw. Cała wiedza z tego zakresu wynika z osiągnięć nauki, których wyrazem są publikacje systematyzujące i opisujące poszczególne metody wyceny.

Praktyczny problem polega na tym, iż nauka do tej pory nie zajęła się opisaniem metodologii wyceny przedsiębiorstwa, która byłaby adekwatna do celów sporządzenia Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego dokonywanego na gruncie art. 319 Prawa upadłościowego i naprawczego (zwanego dalej Puin). W konsekwencji biegli sądowi

powołani do tej czynności nie mają żadnych narzędzi, aby sporządzić wycenę zgodną z regułami metodologicznymi, a sądy upadłościowe i uczestnicy postępowania upadłościowego nie mają wzorców pozwalających na ocenę, czy zastosowana przez biegłego metoda jest prawidłowa.

Inaczej mówiąc, w obecnym stanie rzeczy, każda metoda zastosowana przez biegłego sporządzającego Opis i oszacowanie przedsiębiorstwa upadłego jest nieprawidłowa, bo albo nie odpowiada modelowi wyceny opisanemu w literaturze przedmiotu, albo nie uwzględnia rozwiązań prawnych przyjętych w Puin.

Sprawa ma istotne znaczenie praktyczne, bowiem każdego roku sporządzanych jest kilkaset wycen upadłych podmiotów, wśród których zdarzają się przedsiębiorstwa o znacznej wartości, kilku czy nawet kilkudziesięciu milionów złotych.Przepisy ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze

Wprowadzenie



wskazują sprzedaż przedsiębiorstwa, jako podstawową formę likwidacji masy upadłości. Coraz częściej sprzedaż ta jest skuteczna, coraz większe jest zainteresowanie rynku tego typu zakupem. Prawidłowe sporządzenie Opisu

i oszacowania staje się jednym z kluczowych elementów, od których zależy skuteczność postępowań upadłościowych - stopień zaspokojenia roszczeń wierzycieli i ewentualne zachowanie dotychczasowego przedsiębiorstwa upadłego.

Podstawy prawne wyceny przedsiębiorstw. Rozwiązania przyjęte w literaturze

Inaczej niż w przypadku nieruchomości, których zasady wyceny zostały już polskim ustawodawstwie szczegółowo uregulowane, brak jest w zasadzie aktów prawnych, których przedmiotem byłyby zasady wyceny przedsiębiorstw. Jedynie w odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych oraz spółek Skarbu Państwa, do których stosowana jest Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zostały opracowane przepisy wykonawcze dotyczące wyceny tych podmiotów. Są one zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 roku regulującym zakres analizy, sposób jej zlecania, opracowania, zasady odbioru i finansowania oraz warunki odstąpienia od analizy.

Przepisy tego rozporządzenia stanowią, iż wartość przedsiębiorstwa powinna być określana po przeprowadzeniu analizy sytuacji ekonomiczno - finansowej Spółki, za pomocą, co najmniej dwóch spośród następujących metod wyceny: zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych (DCF), wartości odtworzeniowej, skorygowanych aktywów netto, rynkowej wartości likwidacyjnej, porównawczej z zastosowaniem mnożnika zysku.

Z uwagi na fakt, iż jest to jedyny polski akt prawny, który w tak szeroki sposób reguluje zasady wyceny podmiotów gospodarczych, praktyka stosuje przyjęte w nim rozwiązania także przy wycenie innych podmiotów, nieobjętych zakresem wskazanej ustawy. Stąd też powszechnie przyjmowano, jako dobrą praktykę, dokonywanie wycen przy zastosowaniu dwóch metod wyceny, z których każda musi obligatoryjnie zaliczać się innego typu podejścia do wyceny (podejścia majątkowego, dochodowego lub porównawczego zwanego też rynkowym).

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że nie we wszystkich przypadkach możliwe jest zastosowanie dwóch podejść do wyceny. W szczególności w stosunku do podmiotów, które nie zamierzają kontynuować działalności gospodarczej, niewłaściwe jest stosowanie innego podejścia do wyceny niż podejście majątkowe. W takim wypadku należy dokonać wyceny tylko jedną metodą spośród tych, które są zaliczane do majątkowego podejścia do wyceny.

Inne akty prawne, regulujące standardy wartości przedsiębiorstwa w Polsce to wg M. Panfila1:

• Wartość godziwa: ustawa o rachunkowości, art. 28 pkt 6, art. 44b pkt 4,ppkt 2, ksh art. 345 par. 6 pkt 5

• Wartość rynkowa: ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych art. 14 pkt 2

• Wartość rzeczywista: ksh art. 266 par. 3

• Wartość handlowa: Krajowy Standard Rachunkowości 4, rozdział II, pkt 2.10

• Wartość użytkowa: Krajowy Standard Rachunkowości 4, rozdział II, pkt 2.11 z odwołanie do ustawy o rachunkowości, art. 7 ust. 1 pkt 1.

Żadna z powyższych regulacji prawnych nie odnosi się do wycen stosowanych w postępowaniu upadłościowym do celów sporządzenia Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego.

Polskie prawo nie zawiera już żadnych innych unormowań dotyczących wyceny przedsiębiorstw.

Wycena przedsiębiorstw nie stanowi domeny żadnej określonej grupy zawodowej, może i jest wykonywana przez osoby z bardzo różnym przygotowaniem zawodowym, mających bardzo różne spojrzenie na szacowany podmiot. W konsekwencji żadna z grup zawodowych nie jest kształcona merytorycznie do sporządzania tego typu wycen. Nauka i zdobywanie doświadczenia zawodowego w tej dziedzinie było dokonywane przez poszczególne osoby samodzielnie.

Wycena przedsiębiorstw jest u nas stosunkowo młodą dziedziną nauki, która wykształciła się wraz z powstaniem rynku kapitałowego w Polsce. Powszechnie formułowana jest teza, iż szacowanie przedsiębiorstw to nie tyle nauka, co sztuka, wymagająca bardzo indywidualnego podejścia do każdego zlecenia.

Wszystkie te okoliczności spowodowały, iż poziom sporządzanych wycen podmiotów gospodarczych był bardzo różny, a brak było wzorców, zasad oceny, pozwalających na ustalenie, która z wycen jest sporządzona prawidłowo. Problem jest szczególnie trudny w sprawach będących przedmiotem sporów sądowych, w których wyceny są kwestionowane jako nieprawidłowe.

Środowisko zawodowe osób zajmujących się profesjonalnie wyceną od dawna dostrzegało te problemy i podejmowało inicjatywy zmierzające do zmiany tego stanu rzeczy. Efektem kilkuletnich prac było przyjęcie w dniu 11.04.2011 roku noty interpretacyjnej nr 5 zatytułowanej „Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw” stanowiących Powszechne Krajowe Zasady Wyceny (PKZW).

Nota (zwana dalej NI 5) jest częścią własnych standardów



Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych i jako taka nie ma charakteru wiążącego dla innych grup zawodowych zajmujących się wyceną. Jednak z uwagi na kompleksowy charakter przyjętych w niej rozwiązań, nota ma szansę stać się podstawowym wzorcem wyceny przedsiębiorstw w kraju, tym bardziej, że wprost stwierdza, iż została wypracowana z inicjatywy rzeczoznawców majątkowych, ale dotyczy czynności, które nie są objęte zakresem uprawnień tej grupy zawodowej.

Wycena przedsiębiorstw jest dziedziną wymagają szerokiej wiedzy interdyscyplinarnej, opartej przede wszystkim o znajomość organizacji podmiotów gospodarczych oraz umiejętności czytania ich sprawozdawczości finansowej. Z tych przyczyn założenia do NI 5 zostały przygotowane przez zespół fachowców – praktyków i teoretyków reprezentujących różne dziedziny, których znajomość jest niezbędna dla dokonania prawidłowej analizy i opartej na niej wyceny firmy. Zespołowi przewodniczył Pan Prof. Dariusz Zarzecki – jeden z czołowych autorytetów zawodowych w zakresie wyceny przedsiębiorstw. NI 5 porządkuje i systematyzuje dotychczasowe poglądy polskiej literatury i doświadczenia praktyki na temat wyceny przedsiębiorstw przedstawiając je w bardzo skonsolidowany, całościowy sposób.

NI 5 składa się z 12-stu zasadniczych częsci:

- Wprowadzenia przedstawiającego cel noty i podstawowe informacje dotyczące wyceny i wyceniającego- Zasad etyki- Podstawowych zasad wyceny przedsiębiorstw- Cele i funkcje wyceny przedsiębiorstw- Przedmiot wyceny- Podstawowe założenia wyceny- Standardy wartości- Podejścia w wycenie przedsiębiorstw- Dyskonta i premie- Rekomendacje wartości- Zakres analizy i sposób raportowania- Opracowania i bieżące noty.

Pkt 4.3.2 NI 5 uwzględnia fakt, iż celem wyceny przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej częsci lub udziału w przedsiębiorstwie, może być ustalenie jego wartości na potrzeby postępowania układowego, upadłościowego lub likwidacyjnego.

NI 5 nie dostrzega jednak odrębności wyceny dokonywanych w trakcie sporządzania Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego w tym sensie, iż nie prezentuje żadnych nowych metod wyceny poza już znanymi w literaturze przedmiotu. W rozdziale 8 – Podejścia do wyceny - wyróżniane są trzy podejścia do wyceny: majątkowe, dochodowe i porównawcze, które są definiowane w następujący sposób:

8.2 Podejście majątkowe (ang. Asset - Based Approach) obejmuje grupę metod, które wyznaczają wartość przedsiębiorstwa poprzez wartość jego aktywów pomniejszonych o pasywa obce.

8.2.1. Metody majątkowe oparte są na wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów obcych. Nie uwzględniają synergii pomiędzy składnikami przedsiębiorstwa, związanych z ich zorganizowanym wykorzystaniem.

8.2.2 W wycenie należy uwzględnić aktywa oraz zobowiązania poza bilansowe.

8.2.3. Do majątkowych metod wyceny zalicza się w szczególności:

8.2.3.1 Metodę wartości skorygowanych aktywów netto (ang. Adjusted Net Asset Method)

8.2.3.1 Metodę wartości likwidacyjnej (ang. Liquidation Value Method)

8.2.3.3 Metodę wartości odtworzeniowej (ang. Replacement Value Method)

8.2.4 W przypadku przyjęcia założenia likwidacji działalności stosowana jest metoda likwidacyjna

8.3 Podejście dochodowe (ang. Income Approach) obejmuje grupę metod, które wyznaczają wartość przedsiębiorstwa w oparciu o strumienie przyszłych dochodów ekonomicznych zdyskontowanych stopą zwrotu (kosztem zaangażowanego kapitału).

8.3.1. Do dochodowych metod wyceny zalicza się między innymi:

8.3.1.1 Metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych DCF (ang. Discounted Cash Flows), która może się opierać na przepływach przynależnych właścicielom FCFE ( ang. Free Cash Flow to Equity) lub przepływach przynależnych wszystkim stronom finansującym: właścicielom i wierzycielom – FCFF (ang. Free Cash Flows to Firm)

8.3.1.2 Metodę Zdyskontowanych Zysków (ang. Discounted Future Earnings Method)

8.3.1.3 Metodę Zdyskontowanych dywidend (ang. Discounted Dividends Method)

8.3.2 Okres projekcji dochodów ekonomicznych (prognozy finansowej) powinien wynikać z następujących uwarunkowań: a. W przypadku przedsiębiorstw, których funkcjonowanie z założenia jest ograniczone w czasie, projekcja powinna się pokrywać z okresem planowanej działalności



b. W przypadku założenia kontynuacji działalności przedsiębiorstwa w nieograniczonym czasie, projekcja powinna obejmować okres poprzedzający fazę pełnej dojrzałości działalności operacyjnej charakteryzującej się osiąganiem stabilnych przychodów.

8.3.3 Wynik wyceny metoda dochodową należy skorygować o aktywa i pasywa nieuwzględnione w prognozowanej działalności operacyjnej. 8.3.4 Kluczowymi aspektami w podejściu dochodowym jest określenie strumieni dochodów ekonomicznych i właściwego dla danego strumienia dochodu kosztów kapitału

8.4 Podejście porównawcze (ang. Market Approach) obejmuje grupę metod wyceny polegających na określeniu wartości przedsiębiorstwa przez porównanie go z innymi. Podejście bazuje na cenach transakcyjnych uzyskanych w warunkach rynkowych. Podstawowym zagadnieniem jest wybór przedsiębiorstw porównywalnych oraz mierników ekonomiczno-finansowych (mnożników porównawczych). 8.4.1 Dobór przedsiębiorstw porównywalnych powinien być uzasadniony. Przedsiębiorstwa porównywalne powinny należeć do tego samego sektora lub jego części. W szczególnych przypadkach można odnieść się do przedsiębiorstw pokrewnych, uzasadniając wybór.

8.4.2 Mnożniki porównawcze wykorzystywane w wycenie opierają się na kluczowych wielkościach ekonomiczno-finansowych opisujących potencjał dochodowy i majątkowy przedsiębiorstwa. Wyróżnić można trzy rodzaje mnożników wynikających z kapitału własnego i długu:

8.4.2.1 Mnożniki oparte na wartości rynkowej pochodzące z transakcji z rynku publicznego lub transakcji prywatnych; np. P/E, P/BV.

8.4.2.2 Mnożniki oparte na wartości całego przedsiębiorstwa, tj. kapitału własnego i długu; np. EV/EBIT (ang. Enterprise Value/Earnings Before Interest and Taxes), EV/EBITDA (ang. Enterprise Value/ Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization)

8.4.2.3 Mnożniki oparte na charakterystycznych dla danego sektora wielkościach; np EV/liczby hektolitrów piwa, EV/liczby subskrybentów, EV/liczby aktywnych dziennie użytkowników portalu (ang. unique users).

8.4.3 Wycena oparta na mnożnikach sektorowych nie może stanowić jedynej metody wyceny.

8.4.4 Zasady wyceny metod porównawczych: 8.4.4.1 Dane na temat przedsiębiorstw stanowiących bazę porównawcza, powinny być wiarygodne, a dane dotyczące cen aktualne na datę wyceny.

8.4.4.2 Zastosowanie mnożników powinno być spójne poprzez przeprowadzenie obliczeń w ten sam sposób dla wycenianego przedsiębiorstwa i dla przedsiębiorstw porównywalnych.

8.4.4.3 Ze względu na różnice pomiędzy udziałami w wycenianym przedsiębiorstwie a udziałami w przedsiębiorstwach porównywalnych, konieczne jest dokonanie odpowiednich korekt z tytułu kontroli, płynności i wielkości.

8.4.4.4 W uzasadnionych przypadkach należy dokonać korekty danych finansowych przedsiębiorstwa wycenianego lub przedsiębiorstw porównywalnych o elementy nieoperacyjne, nadzwyczajne i o charakterze jednorazowym oraz o inne czynniki zaburzające porównywalność.

Jak widać z powyższego, podejścia do wyceny przedsiębiorstw opisane są w NI 5 w sposób bardzo syntetyczny, znacznie uboższy niż w literaturze przedmiotu. Metody wyceny wymienione w nocie nie mają charakteru zamkniętego katalogu, wymienione są w niej tylko najbardziej popularne, literatura przedmiotu jest w tym zakresie znacznie bogatsza. Jest to zrozumiałe z uwagi na charakter noty NI 5.

Pełna klasyfikacja metod wyceny została przedstawiona przez prof. D. Zarzeckiego w sposób przedstawiony w tabeli 1.1.

Jak wynika z analizy zarówno treści NI 5, jak i klasyfikacji metod wyceny wg prof. D. Zarzeckiego, nie zostały wyróżnione żadne metody specyficzne do wyceny upadłych podmiotów. Wynika to z przekonania, iż do ich wyceny należy zastosować metody likwidacyjne.



Tabela 1.1. Klasyfikacja metod wyceny wartości przedsiębiorstwa

Kryteria wyboru metody wyceny przedsiębiorstwa

Wybór prawidłowej metody jest fundamentem dokonania prawidłowej wyceny.

Jak wskazywano już na wstępie, w praktyce najczęściej dokonuje się wyceny przedsiębiorstwa dwiema metodami, z których każda pochodzi z innego podejścia do wyceny. Pozwala to na dokonanie wyceny przedsiębiorstwa z różnych perspektyw oceny ich wartości. Perspektywy oceny wartości przedsiębiorstwa są tożsame z podejściami do wyceny przedsiębiorstw.

Majątkowe podejście do wyceny pozwala na ustalenie, jaka jest suma wartość poszczególnych składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa, nie zaś

zorganizowanego ich zespołu. W związku z tym metody majątkowe nie uwzględniają efektu synergii wynikającej z posiadania zorganizowanego zespołu składników majątkowych i niemajątkowych w oparciu, o które prowadzona jest działalność gospodarcza.

Dochodowe podejście do wyceny opierają się prognozie, jakie przepływy pieniężne przypadną szacowanemu podmiotowi lub jego właścicielowi w przyszłości. Inaczej mówiąc prognozują, na jakie korzyści można liczyć w przyszłości, w związku z prowadzeniem działalności przez szacowany podmiot oraz określają, jaką wartość na datę wyceny mają te przyszłe korzyści.



Porównawcze (rynkowe) podejście do wyceny ma na celu określenie, jak rynek wyceniłby szacowany podmiot poprzez porównanie jego kluczowych parametrów ekonomiczno – finansowych do podmiotów publicznych, których zarówno aktualna wartość, jak i te parametry są znane. Podejście to opiera się na założeniu, iż szacowany podmiot osiągnąłby proporcjonalnie taka samą wartość jak porównywalne podmioty giełdowe - lub podmioty, które były już przedmiotem transakcji prywatnych. Jest to wyraz zasady, iż na tym samym rynku za podobne aktywa możliwe jest uzyskanie takiej samej ceny.

Wycena sporządzona za pomocą jednej metody nie jest błędem, chyba, ze została zastosowana wyłącznie metoda porównawcza oparta na mnożnikach sektorowych.

Wybór metody zastosowanej do danego oszacowania zawsze musi być umotywowany. Przy wyborze przede wszystkim należy kierować się celem wyceny. Ponadto, dokonując wyboru, należy uwzględnić, co najmniej następujące okoliczności związane z wyceną, szacowanym podmiotem i jego otoczeniem zewnętrznym:

• dla którego z uczestnika rynku ma być określona wartość (dla całej firmy, tylko dla właścicieli, tylko dla wierzycieli, dla inwestora, czy dla innych osób),

• czy szacowany podmiot zamierza kontynuować działalność gospodarczą, jeśli nie, to czy likwidacja jego działalności następuje w sytuacji przymusowej czy nieprzymusowej • sytuację prawną, ekonomiczną i finansową szacowanego podmiotu, przedmiot i rozmiar jego działalności

• jaki jest dostęp szacującego do informacji o przedmiocie wyceny

• stan gospodarki, rynku kapitałowego i sektora, do którego należy szacowany podmiot oraz prognozy ich rozwoju.

• innych okoliczności specyficznych dla szacowanego podmiotu

Regulacje ustawowe mające wpływ na metodologię Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego

Opis i oszacowanie przedsiębiorstwa upadłego jest obligatoryjnie sporządzany w każdym postępowaniu upadłościowym, w jakim podejmowana jest próba zbycia przedsiębiorstwa upadłego lub jego zorganizowanej części. Art. 316 ust. 1 Puin wprowadza, jako zasadę, iż przedsiębiorstwo upadłego powinno być sprzedane jako całość chyba, że jest to niemożliwe.

Procedura sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanych części jest poprzedzana powołaniem biegłego sądowego, któremu sędzia komisarz (lub w niektórych przypadkach - syndyk) powierza obowiązek sporządzenia Opisu i oszacowania. Zadaniem biegłego sądowego jest sporządzenie opinii, mającej bardzo sformalizowany charakter, podsumowującej całość wiedzy na temat szacowanego przedsiębiorstwa, zgromadzonej w toku postępowania upadłościowego oraz ustalonej przez biegłego w trakcie prac nad opinią. Opinia ta obligatoryjnie musi zawierać cały szereg ustaleń prawnych oraz ekonomiczno – prawnych, jej wykonanie wymaga znacznej wiedzy nie tylko z dziedziny wyceny przedsiębiorstw, ale także znajomości prawa. Konieczne jest m. in określenie i opisanie stanu prawnego składników wchodzących w skład szacowanego przedsiębiorstwa, określenie skutków ich sprzedaży w postępowaniu upadłościowym oraz wycena tych przewidywanych skutków prawnych.

Sporządzona przez biegłego opinia podlega zaskarżeniu w trybie zarzutów, które można wnosić do sądu w ciągu tygodnia od dnia obwieszczenia o ukończeniu Opisu

i oszacowania. Zarzuty są rozpoznawane przez sędziego komisarza. Ocenie podlegają wszystkie ustalenia biegłego – zarówno te dotyczące wartości przedsiębiorstwa, jak i jego stanu faktycznego i prawnego. Oczywiście sędzia komisarz musi także ocenić, czy biegły posłużył się adekwatną metodą wyceny przedsiębiorstwa upadłego.

Tak ustalony Opis i oszacowanie jest podstawą do określenia ceny wywoławczej w przetargu na sprzedaż przedsiębiorstwa (lub w innej formie jego sprzedaży, przy założeniu, że zostanie ona należycie upubliczniona). Sprzedaż odbywa się w sposób publiczny, na warunkach określonych przez sędziego komisarza. Zasadą jest wyłączenie ze sprzedaży przedsiębiorstwa gotówki zgromadzonej w masie upadłości.

Opinia biegłego – poza określeniem wartości przedsiębiorstwa upadłego - ma też inne funkcje: porządkuje i opisuje stan majątkowy, wymienia poszczególne składniki podlegające sprzedaży, ich stan prawny, stanowi podstawę do sporządzenia umowy sprzedaży przedsiębiorstwa (w części zawierającej jego opis) oraz podziału ceny uzyskanej ze sprzedaży pomiędzy wierzycieli.

Z uwagi na konstrukcję zasad ustalania masy upadłości bez większego znaczenia jest, czy objęte przez syndyka składniki majątkowe są rzeczywiście własnością upadłego. W sytuacji, gdy w toku postępowania syndyk zbywa rzecz nienależącą do upadłego, właściciel ma prawo żądania wydania mu sum uzyskanych ze ich sprzedaży - w trybie ich wyłączenia z masy upadłości. W konsekwencji biegły wycenia nie tylko te



składniki, które stanowią własność upadłego, ale wszystkie te, które weszły w skład masy upadłości.

Tak jak we wszystkich wycenach, także w przypadku szacowania upadłego podmiotu lub jego zorganizowanej części w trybie art. 319 Puin, prawidłowość wyceny zależy od wyboru prawidłowej metody wyceny i właściwego jej zastosowania. Nieprawidłowy wybór z góry dyskredytuje prawidłowość wyliczeń.

Dlatego należy szczegółowo prześledzić podstawowe uwarunkowania prawne dotyczące sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym pod kątem tych zapisów, które mają wpływ na wybór podejścia do wyceny, metody

wyceny i ew. jej wariantu.

Poniżej wymienione regulacje nie są wszystkimi, jakie musi uwzględnić biegły przy sporządzaniu Opisu i oszacowania, m.in. pominięte zostały istotne uregulowania zawarte w kodeksie pracy (dotyczące przejęcia dotychczasowych pracowników upadłego) oraz uregulowania zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego (dotyczące możliwości wstąpienia nabywcy przedsiębiorstwa w procesach, których przedmiotem są składniki przedsiębiorstwa upadłego).

Wymienienie wszystkich aktów prawnych i opisanie ich wpływu na metodologię wyceny znacznie przekracza zakres niniejszego tekstu.

Regulacje zawarte w ustawie – Prawo upadłościowe i naprawcze

Przedmiot wyceny

Przedmiotem wyceny jest przedsiębiorstwo upadłego lub jego zorganizowana część w rozumieniu art. 551 Kodeksu cywilnego, tj. „Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;5) koncesje, licencje i zezwolenia;6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;8) tajemnice przedsiębiorstwa;9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.”

Wyliczenie powyższych składników przedsiębiorstwa ma tylko przykładowy charakter, nie jest to zamknięty katalog, znaczenie mają także uregulowania zawarte w art. 552 k.c.

Zgodnie z art. 317 ust. 1 Puin, na nabywcę przedsiębiorstwa przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, o ile zostały udzielone upadłemu, chyba, że ustawa lub decyzja o ich udzieleniu stanowi inaczej.

Jak widać z konstrukcji art. 551 k.c. nie wchodzą w skład przedsiębiorstwa zobowiązania i obciążenia związane z jego

prowadzeniem. Ustawodawca nawiązał w ten sposób do tzw. wąskiego pojmowania majątku, obejmującego jedynie aktywa.

Tak też stanowią szczególne unormowania zawarte w ustawie – Prawo upadłościowe i naprawcze – art. 317 ust. 2: nabywca przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym nabywa je w stanie wolnym od wszelkich zobowiązań i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, z wyjątkiem obciążeń wymienionych w art. 313 ust. 3 i 4 Puin.

Termin „przedsiębiorstwo” stosowany w toku postępowania upadłościowego ma pojęciowo inne znaczenie niż używane w literaturze dotyczącej wyceny przedsiębiorstw i NI 5. Dla osób szacujących, to pojęcie jest tożsame z pojęciem podmiotu gospodarczego, firmą, spółką – przedsiębiorstwem jest kategoria ekonomiczna czyli kompleks składników o charakterze czynnym i biernym (majątek i zobowiązania, aktywa i pasywa).

Z punktu widzenia wpływu na metodę wyceny, różnica w rozumieniu przez prawników i ekonomistów terminu „przedsiębiorstwo”, wywołuje dwie konsekwencje:

Po pierwsze, metody wyceny zostały opracowane w taki sposób, aby uzyskany wynik odzwierciedla wartość przedsiębiorstwa obejmującego zarówna aktywa, jak i zobowiązania. Różnice w metodologii np. DCF różnicują jedynie, czy chodzi o wszystkie zobowiązania, czy tylko niektóre (czy chodzi o określenie wartości dla całej firmy, czy tylko dla jej właścicieli).

Brak jest wypracowanych metod wyceny, które odzwierciedlałyby wartość przedsiębiorstwa bez żadnych jego zobowiązań. Dopiero, gdy szacowane są kapitały własne, metodologia wycen przewiduje odjęcie zobowiązań od wartości przedsiębiorstwa (ang. Enterprise Value, Firm Value).



Przy Opisie i oszacowaniu chodzi natomiast o określenie wartości przedsiębiorstwa w stanie wolnym od zobowiązań (wyjątkiem są tylko obciążenia wymienione w art. 313 ust. 3 i 4 Puin.)

Po drugie, zgodnie z metodologią wycen w podejściu majątkowym, ustalenie i wycena składników szacowanego przedsiębiorstwa odbywa się na podstawie struktury aktywów uwidocznionych w bilansie. Kolejno, należy ustalić, czy są jeszcze jakieś pozabilansowe składniki majątku podlegające wycenie, jeśli tak, należy także i je oszacować. Nigdy jednak nie podlegają badaniu, opisywaniu czy wycenie wszystkie składniki wymienione w art.551 kodeksu cywilnego.

Przy Opisie i oszacowaniu przedsiębiorstwa upadłego biegły ustala składniki majątku podlegające wycenie na podstawie struktury określonej w art. 551 kodeksu cywilnego oraz art.

317 Puin, ew. zmodyfikowanej w oparciu o art. 552 kodeksu cywilnego. Podstawowym dokumentem, na podstawie, którego biegły ustala skład szacowanego przedsiębiorstwa jest spis inwentarza (obejmujący składniki niekoniecznie będące własnością upadłego) oraz plan likwidacyjny sporządzany przez syndyka w trybie art. 306 Puin. Dane bilansowe mają w tym przypadku tylko pomocnicze znaczenie.

Biegły do określenia wartości przedsiębiorstwa w ogóle nie uwzględnia gotówki zgromadzonej w masie upadłości. Przyjmuje się, bowiem, iż są to środki wynikające z realizacji egzekucji, zgromadzone w celu zaspokojenia wierzycieli, a nie składnik przedsiębiorstwa podlegający sprzedaży i wydaniu nabywcy.

Odmienne rozumienie terminu „przedsiębiorstwo” skutkuje w praktyce szacowaniem innych jego składników.

Sprzedaż uno actu

Zasada spieniężenia majątku upadłego poprzez sprzedaż jego przedsiębiorstwa wynika z przekonania ustawodawcy, iż jest to najbardziej efektywny sposób likwidacji masy upadłości, bowiem w istotny sposób skraca postępowanie upadłościowe i zmniejsza jego koszty3.

W obecnym stanie prawnym nie ma już wątpliwości, iż przedsiębiorstwo, jako pewien organizacyjnie powiązany kompleks majątkowy może być przedmiotem jednej czynności prawnej, w szczególności zaś można je nabyć (zbyć) uno actu4. W postępowaniu upadłościowym sprzedaż

przedsiębiorstwa upadłego następuje w drodze zawarcia umowy cywilnej.

Okoliczność ta ma wpływ na wybór stosowanej metodę wyceny przedsiębiorstwa. Za niewłaściwe należy uznać wszystkie modele wyceny zakładające stopniowy wpływ środków do masy upadłości. W konsekwencji niewłaściwe są te metody wycen, które wymagają zdyskontowania wartości przyszłych wpływów (ustalenia obecnej wartości tych przyszłych wpływów).

Okoliczności i skutki sprzedaży w postępowaniu upadłościowym

Postępowanie upadłościowe jest egzekucją o charakterze uniwersalnym, obejmującym całość majątku dłużnika i wszystkich wierzycieli, którzy wyrazili chęć wzięcia w nim udziału. Sprzedaż w postępowaniu upadłościowym ma charakter egzekucyjny, niezależnie od tego, co jest jej przedmiotem.

Sprzedaż ta ma charakter przymusowy, następuje bez względu na wolę właściciela majątku, sprzedającym jest syndyk, któremu sąd powierzył zarząd nad majątkiem upadłego. Procedura sprzedaży jest uregulowana w przepisach prawa w taki sposób, iż nie są spełnione ustawowe warunki niezbędne do uznania, iż możliwe jest osiągnięcie ceny rynkowej (brak zgodnej woli właściciela i nabywcy co do warunków sprzedaży, zbyt krótki czas wyeksponowania oferty).

Cena wywoławcza przedsiębiorstwa z reguły odpowiada wartości wynikającej z Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego. Inaczej niż przy sprzedaży egzekucyjnej regulowanej w k.p.c., forma sprzedaży, ilość przetargów i ew. zmiana ceny wywoławczej nie jest sztywno uregulowana w przepisach prawa. Kwestie te podlegają ocenie sędziego

komisarza, który ustala warunki sprzedaży stosownie do okoliczności sprawy.

Postępowanie upadłościowe ulega zakończeniu po całkowitym spieniężeniu majątku upadłego i podziale uzyskanych w ten sposób kwot pomiędzy wierzycieli. Po zakończeniu postępowania upadłościowego dokonuje się wykreślenia upadłego podmiotu (osobę prawną) z Krajowego Rejestru Sądowego, co kończy jego byt prawny.

O ile po zakończeniu postępowania upadłościowego tj. po spieniężeniu majątku upadłego, spłacie zobowiązań oraz pokryciu kosztów postępowania, pozostanie jakaś nadwyżka, wówczas syndyk wydaje ją upadłemu. Przypadki te są stosunkowo rzadkie, ale zdarzają się w praktyce i zostały uregulowane ustawowo.

Taka konstrukcja postępowania upadłościowego ma następujący wpływ na metodologię wyceny przedsiębiorstwa upadłego:

Po pierwsze, określając wartość poszczególnych składników



majątku upadłego niewłaściwe jest przyjmowanie ich wartości rynkowych. Koniecznie jest zastosowanie dyskonta z tytułu sprzedaży w warunkach wymuszonych (najczęściej dyskonto to wynosi -25% w stosunku do wartości rynkowej ustalonej przez rzeczoznawców majątkowych). W przypadku określania wartości nieruchomości właściwa jest wartość określana jako WRW (wymuszona wartość rynkowa).

W tym miejscu należy wyjaśnić częste wątpliwości rzeczoznawców majątkowych w zakresie określenia wartości poszczególnych składników majątku w celu ich sprzedaży w postępowaniu upadłościowym i postępowaniu egzekucyjnym singularnym (komorniczym).

W postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym w trybie k.p.c. rzeczoznawcy majątkowi określają wartość (np. nieruchomości) według cen rynkowych (WR), bez konieczności dokonania dyskonta z tytułu sprzedaży wymuszonej. Wynika to z regulacji prawnych zawartych w kodeksie postępowania cywilnego, które wskazują, iż ceną wywoławczą w pierwszym terminie sprzedaży jest 3/4 wartości oszacowania nieruchomości, w drugim terminie wartość ta ulega jeszcze obniżeniu do 2/3. W kpc ustawodawca sam przewidział konieczność obniżenia ceny wywoławczej w stosunku do wartości rynkowej nieruchomości oraz określił wysokość dyskonta. Inaczej kwestie te są uregulowane w Puin. Z uwagi na brak zapisów ustawowych (brak obniżenia ceny przy określeniu ceny wywoławczej) konieczne jest dostosowanie cen rynkowych do potrzeb sprzedaży wymuszonej w postępowaniu upadłościowym - poprzez zastosowanie dyskonta - już na etapie wyceny.

Po drugie, niewłaściwe są wszystkie metody wyceny zakładające kontynuację działalności gospodarczej

prowadzonej przez upadłego. Upadły sam nie będzie już kontynuował działalności, bowiem odjęto mu zarząd nad jego majątkiem, a po zakończeniu postępowania ustanie byt prawny upadłej spółki. Upadła spółka może wprawdzie, w niektórych przypadkach, kontynuować działalność gospodarczą, ale możliwe to jest w bardzo ograniczonym czasowo zakresie, do czasu jej sprzedaży przez syndyka. Na ogół nie można przewidzieć, jakie będą losy przedsiębiorstwa upadłego po jego sprzedaży w postępowaniu upadłościowym. Nie sposób przewidzieć, w jakim celu nabywca dokona zakupu – czy będzie kontynuował dotychczasową działalności, czy też będzie chciał zlikwidować dotychczasowego konkurenta, czy też wprawdzie będzie prowadził działalność, ale w zupełnie innej branży.

Przyjmując nawet, że po sprzedaży nabywca będzie kontynuował działalność upadłego, to z pewnością przeprowadzi jej restrukturyzację w taki sposób, w jaki będzie odpowiadał jego potrzebom, wizji rozwoju i sposobom finansowania. Nieracjonalne jest powielanie działalności upadłego, która zakończyła się bankructwem. Nie znając osoby nabywcy, który dopiero zostanie wyłoniony w przetargu, ani sposobu, w jaki dokona zmian w zakupionym przedsiębiorstwie, z góry wiadomo, iż niemożliwe jest dokonanie trafnej prognozy przyszłych wyników przedsiębiorstwa upadłego.

W takich okolicznościach, stosowanie metod dochodowych do wyceny przedsiębiorstwa jest wątpliwe. Nie można wykluczyć, iż w niektórych przypadkach będą one mogły mieć zastosowanie, ale wymaga to wyraźnego uzasadnienia przez biegłego. Metody dochodowe nie mogą być w żadnym razie zastosowane do wyceny upadłych podmiotów jako metody wiodące, a tym bardziej jako jedyne.

Regulacje zawarte w ustawie o podatku od towarów i usług

Co do zasady sprzedaż przedsiębiorstwa jest zwolniona z podatku VAT, w tym także zwolniona jest z tego podatku sprzedaż w postępowaniu upadłościowym. Należy jednak zwrócić uwagę, iż inna jest definicja „przedsiębiorstwa” na gruncie cywilistycznym, a inna w ustawie o podatku od towarów i usług.

Dokonując każdej wyceny biegły musi ustalić, czy szacowane przez niego przedsiębiorstwo upadłego jest przedsiębiorstwem także w rozumieniu przepisów podatkowych. Jeśli tak będzie, biegły dokonując wyceny przedsiębiorstwa i jego poszczególnych składników musi pomniejszyć ustalone wartości o wartość podatku VAT wg stawek obowiązujących na datę wyceny.

Ubocznie autor zwraca uwagę na problem określania wartości przez rzeczoznawców majątkowych, którym zlecono wyceny poszczególnych składników majątkowych. Należy zadbać, aby z opinii rzeczoznawców wynikało wprost, czy ustalona przez nich wartość jest podana w kwotach netto czy brutto (z VAT, czy bez). Pozwoli to na uniknięcie częstego błędu polegającego na ustalaniu wartości majątkowej poprzez

sumowane wartości poszczególnych składników, z których jedne są wyrażone w kwotach netto, a inne w kwotach brutto.

Stosunkowo częstym aktywem wchodzącym w skład masy upadłości są należności z tytułu nadpłaty podatku VAT, często jest to składnik o znacznej wartości. Z uwagi na konstrukcję sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym (sprzedaż przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c.) oraz uregulowania podatkowe – wiadomo, iż nabywca przedsiębiorstwa nie będzie mógł skutecznie dochodzić nadpłaty podatku. Zwrotu może żądać tylko syndyk zarządzający upadłym podmiotem. Dla celów określenia ceny wywoławczej w przetargu na sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego należność ta nie ma żadnego znaczenia, nabywca nie zapłaci żadnej ceny za coś, co dla niego jest bezwartościowe, czego nie będzie mógł spieniężyć lub wykorzystać w innych uzasadniony gospodarczo sposób. Należność ta miałaby wartość, jeśli przedmiotem transakcji byłby upadły podmiot (a nie jego przedsiębiorstwo) wówczas, bowiem nabywca mógłby wykorzystać istniejącą nadpłatę podatku.



Przekładając te prawne uwarunkowania na sposób wykonania wyceny, należy wskazać, że należność z tytułu nadpłaty podatku VAT miałaby wartość, gdy zastosować metodę likwidacyjną - w takim wypadku wycena byłaby dokonywana z punktu widzenia właściciela przedsiębiorstwa, który ma szanse na jej spieniężenie (wpływy z likwidacji)

poprzez złożenie wniosku do właściwego urzędu skarbowego o zwrot nadpłaty. Należność nie ma znaczenia finansowego w sytuacji, gdy celem wyceny jest określenie ceny wywoławczej przedsiębiorstwa upadłego rozumianego w sposób określony w art. 551 k.c. – nabywca nie może z niej w żaden sposób skorzystać.

Poglądy literatury na temat metod właściwych do wyceny upadłych podmiotów. Krytyka tych poglądów

Dotychczasowe poglądy literatury były jednolite – do wycen dokonywanych w toku postępowania upadłościowego właściwa jest metoda likwidacyjna stosowana wprost.

Niektórzy autorzy wskazują nawet, iż „Metoda ta [likwidacyjna - JO] najczęściej występuje przy wycenie przedsiębiorstw postawionych w stan upadłości lub przedsiębiorstw nierentowanych.”5.

Metody likwidacyjne nie zostały w sposób szczegółowo opisany w literaturze przedmiotu, przyjmuje się powszechnie, że są one bardzo proste i nie wywołują problemów z zastosowaniem w praktyce, nie ma, więc potrzeby szczególnego ich wyjaśniania.

M. Panfil6 wskazuje, iż wartość likwidacyjną ustala się jako:

Wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa

= wpływy w wyniku sprzedaży poszczególnych elementów majątku- (minus) koszty związane bezpośrednio z likwidacją- (minus zobowiązania i koszty związane ze zwalnianiem pracowników (w tym koszty odprawy).

Wartość likwidacyjna wg wzoru Wilcoxa = gotówka + papiery wartościowe, które można upłynnić + 70% wartości księgowej zapasów i należności + 50% wartości księgowej innych aktywów – zobowiązania krótkoterminowe – zobowiązania długoterminowe

Autor ten dodatkowo cytuje7 pogląd, iż „wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa stanowi dolną granicę wartości, jaką może zaakceptować właściciel w trakcie negocjacji kupna – sprzedaży przedsiębiorstwa”.

Z kolei A. Fierla8 wyodrębnia trzy techniki metody likwidacyjnej:• klasyczną (natychmiastowej likwidacji)• Wilcoxa• stopniowego wygaszania działalności.

Klasyczną technikę definiuje w następujący sposób: wartość likwidacyjna (upłynnienia) przedsiębiorstwa jest najczęściej wyznaczana na podstawie kalkulacji przychodów z wymuszonej sprzedaży aktywów. Obliczona w ten sposób wielkość jest następnie pomniejszana o koszty likwidacji, wśród których dominująca kwotowo pozycją były zwykle wydatki związane z wypłatą zaległych wynagrodzeń oraz odpraw pracowniczych. Wyznaczenie wartości likwidacyjnej netto wymaga, dodatkowo,

odjęcia zobowiązań (i rezerw na zobowiązania).

Model Wilcoxa jest uproszczoną formą ustalenia wartości likwidacyjnej w oparciu o wartości księgowe.

Nieco odmienną formułę modelu Wilcoxa prezentuje A. Fierla9. Jego zdaniem, wartość likwidacyjna jest w tym wariancie ustalana w drodze kolejnych czynności:

- oszacowaniu dla poszczególnych grup aktywów relacji pomiędzy przychodami netto (to znaczy przychodami pomniejszonymi o wydatki) z likwidacji i wartościami księgowymi

- obliczenia iloczynów powyższych relacji i bilansowych wartości poszczególnych grup aktywów

- zsumowaniu wszystkich iloczynów w celu uzyskania wartości likwidacyjnej brutto.

Dodatkowo, jeżeli jest to uzasadnione celem wyceny, należy uwzględnić koszty likwidacji nieujęte w pierwszym etapie procedury. Obliczenie wartości netto wymaga ponadto odjęcia zobowiązań (i rezerw na zobowiązania) od wielkości uzyskanej uprzednio.

Dalej A. Fierla wskazuje, iż w powyższych formach kalkulacji wartości likwidacyjnej (klasycznej i modelu Wilcoxa) pomijane są konsekwencje tego, iż procedura likwidacji przedsiębiorstwa jest czasochłonna. Przyjmuje się niespełnione założenia, że likwidacja może nastąpić natychmiast. Sporadycznie w Polsce wycena likwidacyjna przeprowadzana jest przy założeniu, że likwidacja będzie polegała na sukcesywnym wygaszaniu działalności przedsiębiorstwa. W praktyce metoda ta polega na



połączeniu wyceny majątkowej i dochodowej. Uwzględniany jest przewidywany rozkład przychodów i wydatków w czasie oraz w związku z tym stosowane jest zdyskontowanie przyszłych przepływów pieniężnych. Ta forma wyceny likwidacyjnej jest bez wątpienia najdroższa i najbardziej czasochłonna, ale pozwala na uzyskanie wyniku najbardziej zbliżonego do rzeczywistości. W związku z tym wynik, jeżeli ewentualna likwidacja jest uznana za realną, może zostać wykorzystany jako dolne ograniczenie wartości przedsiębiorstwa. Nie pozwalają na to inne sposoby kalkulacji wartości likwidacyjnej.

W ocenie autora, dotychczasowe poglądy wyrażane w literaturze o właściwości metody likwidacyjnej do wyceny upadłych podmiotów są nieprawidłowe.

Na wstępie należy zauważyć, iż reguła stanowiąca o właściwości metody likwidacyjnej dla wycen upadłych podmiotów jest zbyt generalna. Nie dostrzega się faktu, iż upadłe podmioty mogą być szacowane dla wielu celów, zależnych np. od etapu i opcji postępowania upadłościowego, niekoniecznie tylko w celu sprzedaży przedsiębiorstwa. Nie zawsze ogłoszenie upadłości prowadzi do likwidacji majątku upadłego, możliwe są także upadłości z opcją układową.

W konsekwencji, wycena przedsiębiorstwa niewypłacalnego dłużnika może być zlecana do różnych celów, na różnych etapach postępowań – w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, w postępowaniu upadłościowym właściwym z opcją likwidacyjną oraz w postępowaniu upadłościowym właściwym z opcją układową – i może mieć różny cel. Nie można np. wykluczyć, iż zajdzie potrzeba dokonania wyceny upadłego podmiotu dla celów kredytowych, np. w sytuacji, gdy kontynuowana jest jego działalność gospodarcza i finansowanie zewnętrzne jest niezbędne dla celów pozyskania środków na działalności operacyjną albo też w sytuacji, gdy w propozycjach układowych jako źródło finansowania układu wskazano kredyt bankowy.

Ograniczając się do zakresu objętego niniejszym artykułem, czyli do wycen mających na celu ustalenie ceny wywoławczej sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego, to trzeba stanowczo powtórzyć, iż metoda likwidacyjna jest nieadekwatna do prawnych uwarunkowań tej sprzedaży.

Metoda likwidacyjna ma różne warianty (techniki), ale niezależnie od tego, który jest stosowany, zawsze opiera się ona na schemacie, iż wartość likwidacyjna jest wyliczana jako suma przychodów możliwych do uzyskania z likwidacji szacowanego podmiotu pomniejszonych o koszty tej likwidacji i o wartość zobowiązań. Przyjmowane jest założenie, że sprzedaż jest rozłożona w czasie, poszczególne składniki nie są likwidowane jednocześnie.

Założenia te są niewłaściwe dla celów sporządzenia Opisu i oszacowania z kilku przyczyn, przede wszystkim dlatego, iż z mocy regulacji prawnych zawartych w Puin, co do zasady nabycie przedsiębiorstwa w toku postępowania upadłościowego następuje w stanie wolnym od zobowiązań. Nie ma, więc potrzeby pomniejszania ceny sprzedaży o zobowiązania przedsiębiorstwa, skoro nabywca ich nie przejmuje. W postępowaniu upadłościowym kwestia

kosztów likwidacji majątku jest także unormowana prawnie w sposób, który nie uzasadnia ich odejmowania od wartości możliwych do uzyskania przychodów. Dodatkowo należy wskazać, iż odejmowanie kosztów zwolnień pracowników od uzyskanej wartości likwidacyjnej pozostaje w sprzeczności z uregulowaniami prawnymi mającymi zastosowanie przy sprzedaży w toku postępowania upadłościowego, a zawartymi w art. 231 k.p.

Metoda likwidacyjna pozwala na określenie wartości przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego właściciela w tym znaczeniu, iż pozwala na ustalenie, jaka kwota pozostanie właścicielowi po spieniężeniu wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa, po pokryciu kosztów tej sprzedaży i spłaceniu wszystkich zobowiązań. Z tej perspektywy ta metoda jest adekwatna także w procesie upadłości. Rzeczywiście metoda likwidacyjna pozwoli na ustalenie, na jaką nadwyżkę może liczyć właściciel upadłej firmy, jaka wartość zostanie mu wydana po zakończeniu postępowania upadłościowego - to jest po sprzedaży majątku, zaspokojeniu zobowiązań i pokryciu kosztów tego postępowania. Z reguły jednak wartość likwidacyjna upadłej firmy będzie ujemna, bowiem jedną z przyczyn, dla których sąd ogłosił jej upadłość był taki stan majątkowy, w którym majątek nie pozwalał na pokrycie wszystkich zobowiązań.

Opis i oszacowanie przedsiębiorstwa upadłego musi być dokonany z punktu widzenia nabywcy przedsiębiorstwa w tym znaczeniu, iż wycena polega na określeniu takiej wartości, jaką przedsiębiorstwo ma dla ew. inwestora, jaka może być przez niego realnie zapłacona. Oczywiście należy uwzględnić też cel postępowania upadłościowego, jakim jest dążenie do zaspokojenia roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Cena sprzedaży jest całkowicie niezależna od kosztów postępowania upadłościowego oraz wysokości zobowiązań wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Koszty postępowania (poza kosztami zawarcia umowy sprzedaży) i zobowiązania upadłego nie są pokrywane czy przejmowane przez nabywcę, zaspokaja je syndyk z uzyskanej ceny. Nabywca nabywa przedsiębiorstwo w stanie wolnym od wszelkich zobowiązań.

Tym samym metoda likwidacyjna, co do zasady nie uwzględnia prawnych uwarunkowań sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym.

Dodatkowo należy wskazać, iż model Wilcoxa jest szczególnie nieprawidłowy do zastosowania w postępowaniu upadłościowym, bowiem zakłada on ustalenie wartości przedsiębiorstwa w oparciu o księgowe wartości majątku. Tymczasem w postępowaniu upadłościowym zadaniem biegłego nie jest ustalenie wartości księgowych, ale wartości, po jakich możliwe jest zbycie majątku upadłego w warunkach wymuszonych.

Niewłaściwa jest także ta technika metody likwidacyjnej, która jest oparta na założeniu rozciągnięcia w czasie procesu sprzedaży poszczególnych składników majątku. W postępowaniu upadłościowym przedsiębiorstwo upadłego jest zbywane w drodze jednej czynności (uno actu).



Metoda upadłościowa – podstawowe cechy

Biorąc pod uwagę cel, dla którego jest sporządzany Opis i oszacowanie przedsiębiorstwa upadłego oraz uwarunkowania prawne dotyczącej sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego w postępowaniu upadłościowym można określić następujące cechy metody właściwej dla dokonania takiej wyceny:

1. Celem wyceny dokonanej w ramach Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego jest określenie ceny wywoławczej przedsiębiorstwa przy założeniu, iż sprzedaż zostanie należycie upubliczniona w ramach przeprowadzanej procedury sądowej, a nabywca nabywa przedsiębiorstwo w stanie wolnym od wszelkich zobowiązań; nabycie ma charakter pierwotny, co oznacza, że nabywca staje się właścicielem wszystkich składników majątkowych wchodzących w skład masy upadłości, niezależnie od tego, czy upadłemu przysługiwało do nich prawo własności,

2. Wycena ma być wykonana w podejściu majątkowym jako wiodącym, w większości wypadków, jako jedynym. Do dokonania wyceny nie jest właściwa żadna, z dotychczas opisanych w literaturze przedmiotu, majątkowych metod wyceny,

3. Opis i oszacowanie ma na celu nie tylko ustalenie wartości przedsiębiorstwa upadłego, ale też opisanie tego przedsiębiorstwa w specyficzny sposób wskazany w przepisach Puin, opisanie skutków sprzedaży w zakresie wygaśnięcia obciążeń ustanowionych na majątku upadłego oraz umożliwienie syndykowi dokonanie podziału ceny pomiędzy wierzycieli,

4. Przedmiotem wyceny jest przedsiębiorstwo upadłego w rozumieniu art. 551 k.c. (nigdy nie jest to spółka w upadłości, ani jej udziały, akcje itp. !!!),

5. Wartość przedsiębiorstwa jest ustalana w podejściu majątkowym jako suma wartości poszczególnych aktywów masy upadłości. Chodzi o wartość wpływów, możliwych do osiągnięcia przy natychmiastowej sprzedaży dokonanej w warunkach wymuszonych. Wartość mają tylko te składniki, które mogą być skutecznie przejęte i zrealizowane przez nabywcę. Uzyskanej wartości nie pomniejsza się o koszty postępowania, ani zobowiązania upadłego w sposób charakterystyczny dla metody likwidacyjnej, a w konsekwencji uzyskana wartość przedsiębiorstwa nie jest tak niska, jak wynikająca z wartości likwidacyjnej,

6. Wyceną objęte są wszystkie składniki majątkowe objęte przez syndyka w masie upadłości i stanowiące masę upadłości w rozumieniu przepisów Puin. W konsekwencji wyceną mogą być objęte także składniki stanowiące własność osób trzecich oraz te należne upadłemu, ale nieobjęte przez syndyka,

7. W sposób charakterystyczny dla podejścia majątkowego, biegły dokonując wyceny przedsiębiorstwa korzysta z pomocy rzeczoznawców majątkowych, którzy wyceniają poszczególne składniki majątku upadłego w sposób właściwy dla każdego z nich, w tym stosują wyceny w podejściu dochodowym i porównawczym,

8. Przy sumowaniu poszczególnych składników majątkowych wymienionych w art. 551 k.c. nie uwzględnia się gotówki (przyjmuje się, że sędzia komisarza określając warunki sprzedaży wyłączy ją ze sprzedaży przedsiębiorstwa),

9. Nie uwzględnia się podatku VAT – sprzedaż przedsiębiorstwa jest ustawowo zwolniona z podatku od towarów i usług, o ile spełnione są warunki wynikające z właściwej ustawy podatkowej. Wartości poszczególnych składników majątkowych wycenionych przez rzeczoznawców majątkowych należy pomniejszyć o podatek VAT,

10. Obligatoryjnie należy zastosować dyskonto z tytułu sprzedaży w warunkach wymuszonych. Sprzedaż w postępowaniu upadłościowym jest sprzedażą egzekucyjną, ale inaczej niż np. w przypadku sprzedaży nieruchomości przez komornika, ustawodawca nie przewidział w niej obniżenia wartości wyceny w stosunku do ceny wywoławczej (w kpc cena wywoławcza nieruchomości to 3/4, a następnie 2/3 ceny oszacowania, zaś przepisy Puin nie przewidują żadnej redukcji ceny w stosunku do wartości oszacowania). Dyskonto należy zastosować przy ustalaniu wartości poszczególnych składników, albo już dla całej wartości przedsiębiorstwa – należy konsekwentnie trzymać się tego wyboru. Może zajść konieczność modyfikacji w tym zakresie wartości ustalonych przez rzeczoznawców majątkowych,

11. Konieczne jest ustalenie, czy w szacowanym przedsiębiorstwie można wydzielić zorganizowane jego części. Jeśli możliwe jest ich wydzielenia, należy dokonać odrębnego oszacowania i opisania w sposób wymagany w przepisach Puin,

12. Jeśli zachodzą podstawy do wyceny przedsiębiorstwa upadłego także w drugim podejściu (dochodowym, porównawczym), to konieczne jest dokonanie takiej wyceny. Nigdy jednak końcowy wynik wyceny nie może być niższy od wyniku ustalonego metodą majątkową W sytuacji, gdy wartość oszacowania jest ceną wywoławczą, przyjęcie niższej wartości byłoby działaniem na szkodę wierzycieli – w takim przypadku ekonomicznie uzasadniona byłoby odstąpienie od sprzedaży przedsiębiorstwa i sprzedaż poszczególnych składników majątkowych, tak, aby w jak najwyższym stopniu możliwe było zaspokojenie roszczeń wierzycieli.



Podsumowanie. Wnioski

Szacowanie przedsiębiorstw jest w Polsce zjawiskiem stosunkowo młodym, co wiąże się z faktem, iż stosunkowo niedawno powstał w naszym kraju rynek kapitałowy. Tym powszechnie tłumaczy się brak przyjętych w tym zakresie rozwiązań ustawowych – ustawodawca wyraźnie nie nadąża w tym zakresie za rozwojem gospodarczym i wynikającą z niego potrzebą szacowania przedsiębiorstw, jako coraz częstszego przedmiotu obrotu gospodarczego.

W tym stanie rzeczy wiodące znaczenia ma literatura naukowa dotycząca wyceny przedsiębiorstw oraz rozwiązania praktyczne wypracowane przez teoretyków i praktyków - w ostatnich tygodniach zwłaszcza nota interpretacyjna nr 5 PFSRM przyjęta w dniu 11.04.2011 roku.

Niestety dotychczas nie dostrzeżono, iż przyjęte zasady wyceny przedsiębiorstw nie sprawdzają się wobec upadłych podmiotów. Powszechnie przyjmuje się, iż właściwa dla wyceny upadłych podmiotów jest metoda likwidacyjna. Zdaniem autora, jest to z gruntu nieprawidłowe. Metoda likwidacyjna nie uwzględnia prawnych uwarunkowań sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym, zwłaszcza tych zawartych w ustawie – Prawo upadłościowe i naprawcze, w brzmieniu po nowelizacji, która weszła w życie 2 maja 2009 roku.

Problem ma duże znaczenie praktyczne zarówno ze względu na znaczącą ilość wycen dokonywanych w toku postępowań upadłościowych, jak i wartość szacowanych w tym trybie majątków. Prawidłowość wyceny przedsiębiorstwa może mieć kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów postępowania upadłościowego – zaspokojenia wierzycieli oraz ew. zachowania dotychczasowego przedsiębiorstwa upadłego podmiotu.

Z tych powodów, w ocenie autora, konieczne jest wyodrębnienia nowej metody wyceny lub co najmniej, szczególnej techniki metody likwidacyjnej, właściwej dla sporządzenia Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego w trybie rat. 319 Puin. Autor ma nadzieję, iż niniejsza publikacja stanie się początkiem wspólnej dyskusji środowisk zajmujących się problematyką upadłościową oraz środowisk zajmujących się wyceną przedsiębiorstw.

W przypadku konieczności wyceny do celów określenia ceny wywoławczej przy sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego widać szczególnie wyraźnie interdyscyplinarny charakter wyceny przedsiębiorstw. Dopiero zderzenie racji prawniczych z racjami ekonomicznymi pozwala na zdiagnozowanie problemu braku wzorca metodologicznego właściwego do wyceny upadłych przedsiębiorstw, niezbędnego do sporządzenia prawidłowego Opisu i oszacowania przedsiębiorstwa upadłego w trybie art. 319 Puin.

Przypisy

1 M.Panfil red., Wycena biznesu w praktyce, metody, przykłady, wyd. Poltext, Warszawa 2009, str. 14

2 D. Zarzecki, Metody wyceny przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1999, str. 58 za P. Szczepankowski, Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 2007, str. 199, rysunek 5.1

3 Tak m.in. A. Jakubecki, [w] A. Jakubecki, F. Zedler Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd 3 LEX Wolters Kluwer business, Wwa 2010, str. 656-657

4 St. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze, Komentarz, wyd. 7, Wyd. C.H. Beck, Wwa 2010 str. 955 5 Tak np. M. Panfil, op. cit, str.17.

6 M. Panfil [w] Metody wyceny spółki. Perspektywa klienta i inwestora Praca zbiorowa pod redakcją Marka Panfila i Andrzeja Szablewskiego, wyd. Poltext, Warszawa 2007, str.40.

7 R. Borowiecki, Wycena nieruchomości i przedsiębiorstw, Twigger, W-wa 1996, str. 67

8 A. Fierla, Wycena przedsiębiorstw metodami dochodowymi, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Wwa 2008, str. 13-17

9 A. Fierla , op. cit, str. 17


Uchwała Sądu Najwyższego z 23 października 2007 roku,III CZP 91/20071

Uchwała Sądu Najwyższego z 23 października 2007 rokuIII CZP 91/20071

Michał Świąder doktorant w Katedrze Postępowania Cywilnego II, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego/aplikant adwokacki – Izba Adwokacka w Łodzi

Uchwała ta zapadła na tle następującego stanu faktycznego: Syndyk masy upadłości „Z.A.C.”, sp. z o.o. w K złożył w dniu 15 stycznia 2007 r. sędziemu komisarzowi plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży prawa użytkowania wieczystego wchodzącego w skład masy upadłości spółki. Wierzyciel spółki – Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w K., wniósł zarzuty do planu podziału podnosząc

okoliczność nieuwzględnienia w nim z urzędu przez syndyka hipoteki przymusowej na rzecz wierzyciela. Jednocześnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych zarzucił syndykowi zaniżenie wysokości odsetek podlegających zaspokojeniu w toku podziału sumy uzyskanej ze zbycia rzeczy obciążonych rzeczowo. Postanowieniem z 8 marca 2007 r. sędzia komisarz zmienił częściowo zaskarżony plan

GLOSA

1. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest w postępowaniu upadłościowym uwzględniana na liście wierzytelności z urzędu także wtedy, gdy wierzyciel nie jest wierzycielem osobistym upadłego.

2. Odsetki od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką podlegają zaspokojeniu z przedmiotu zabezpieczenia za okres dwóch lat przed przeniesieniem tego prawa na nabywcę.

I



podziału w zakresie wysokości odsetek, uznając, że powinny być one naliczone za okres dwóch lat przed przeniesieniem własności nieruchomości na nabywcę, a zarzut związany z pominięciem hipoteki oddalił. Na postanowienie to złożył zażalenie wierzyciel – Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w K. W trakcie rozpatrywania tego zażalenia Sąd Rejonowy w Kielcach powziął wątpliwość, co do możliwości

umieszczenia na liście wierzytelności, której wierzyciel hipoteczny nie zgłosił w postępowaniu upadłościowym oraz okresu, za jaki podlegają zaspokojeniu odsetki od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką i zagadnienia te przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w oparciu o dyspozycję przepisu art. 390 § 1 k.p.c.

W postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku dłużnika obowiązuje zasada, że wierzyciel, który chce uzyskać zaspokojenie w postępowaniu upadłościowym, powinien zgłosić swą wierzytelność sędziemu komisarzowi2.

Zgłoszenie wierzytelności (osobistej, osobistej zabezpieczonej rzeczowo oraz o charakterze wyłącznie rzeczowym) jest, co do zasady, jedyną drogą, która prowadzi do jej zaspokojenia z masy upadłości. Niezgłoszenie wierzytelności pozbawia wierzyciela możliwości zaspokojenia jego wierzytelności z masy upadłości w toczącym się postępowaniu upadłościowym, nie wiąże się to jednak z wygaśnięciem zobowiązania. Gdyby wierzyciel osobisty dłużnika nie zgłosił wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowy, to i tak wierzytelność ta zostanie umieszczona na liście z urzędu.

Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 236 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze3 (zwanej dalej p.u.n.) zgłoszeniu do masy upadłości podlegają także wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem lub zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską na rzeczach wchodzących w skład masy upadłości, jeżeli upadły nie jest dłużnikiem osobistym, a wierzyciel chce w postępowaniu upadłościowym dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia6. W ramach niniejszych rozważań należy uznać, że w glosowanej uchwale SN słusznie uznał, że jeżeli wierzyciel rzeczowy nie zgłosił swojej wierzytelności do masy upadłości, to wówczas wierzytelność ta z urzędu jest umieszczana na liście wierzytelności. Zgłoszenie wierzytelności wyłącznie rzeczowej i umieszczenie jej na liście nie uprawnia wierzyciela, wobec którego upadły nie odpowiada osobiście, do zaspokojenia się w toku podziału ogólnych funduszów masy upadłości. Umożliwia mu jednak udział w odrębnym podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia.

Przyjęcie poglądu opowiadającego się za tym, że wierzytelności wyłącznie rzeczowej nie umieszcza się na liście wierzytelności z urzędu wielokrotnie mogłoby prowadzić do sytuacji, w której wierzyciele rzeczowi nie mogliby uzyskać zaspokojenia swoich wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia zarówno w toku postępowania upadłościowego, jak i na zasadach ogólnych już po zakończeniu postępowania upadłościowego4. Należy, bowiem zauważyć, że sprzedaż nieruchomości upadłego przez syndyka masy upadłości wiąże się z wygaśnięciem

praw obciążających tę nieruchomość. W miejsce prawa, które wygasło, uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości.

Skutek ten powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Natomiast podstawą do wykreślenia praw obciążających nieruchomość, które zostały ujawnione w księdze wieczystej jest prawomocny plan podziału uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości. Wyjątek od powyższej zasady przewidziany jest dla hipoteki bowiem podstawą do jej wykreślenia z księgi wieczystej jest obecnie sama umowa sprzedaży5. Zatem jeżeli wierzytelność, wobec której upadły odpowiada wyłącznie rzeczowo, nie została umieszczona na liście wierzytelności, wierzyciel wyłącznie rzeczowy nie mógłby poszukiwać zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym. Co więcej możliwość realizacji wierzytelności byłaby także wyłączona po zakończeniu postępowania upadłościowego, gdyż prawo zabezpieczające tę wierzytelność wygasło na skutek sprzedaży przedmiotu zabezpieczonego. Mając na względzie powyższe uwagi, zróżnicowanie pozycji wierzyciela osobistego i wyłącznie rzeczowego przy ustalaniu listy wierzytelności jest nie do zaakceptowania. Nieumieszczenie na liście wierzytelności z urzędu wierzytelności zabezpieczonych hipoteką prowadziłoby, jak słusznie zauważa SN, do kolizji z prawem do zaspokojenia z ceny sprzedaży nieruchomości określonym w art. 313 ust. 2 p.u.n. Przepis ten nie przewiduje, bowiem zróżnicowania sytuacji wierzycieli osobistych i rzeczowych, jeśli chodzi o ich prawo do zaspokojenia się z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości.

Za poglądem wyrażonym przez SN w punkcie pierwszym glosowanej uchwały najdonioślej przemawia literalna wykładnia przepisu art. 236 ust. 3 p.u.n., który expressis verbis stanowi, że przepis art. 236 ust. 2 p.u.n. stosuje się odpowiednio do wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, zastawem lub zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską na rzeczach wchodzących w skład masy upadłości, jeżeli upadły nie jest dłużnikiem osobistym, a wierzyciel chce w postępowaniu upadłościowym dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia. Nakazanie „odpowiedniego” stosowania przepisu art. 236 ust. 2 p.u.n. w sytuacji, w której wierzyciel wyłącznie rzeczowy nie dokonuje zgłoszenia swojej wierzytelności przesądza o tym, że dopuszczalne jest umieszczenie na liście wierzytelności z urzędu wierzytelności o charakterze wyłącznie rzeczowym. Znaczenie literalnej wykładni przepisu art. 236 ust. 3 p.u.n. może budzić wątpliwości w świetle sformułowania „wierzyciel chce” zamieszczonego w końcowym fragmencie

II



tego przepisu. Przywołana fraza może sugerować, że intencją ustawodawcy było pozostawienie wierzycielowi, któremu przysługuje wierzytelność o charakterze wyłącznie rzeczowym, możliwości zadecydowania czy brać udział w postępowaniu upadłościowym i poszukiwać w nim zaspokojenia swojej wierzytelność7. Za powyższym poglądem przemawia także wzgląd na zasadę dyspozycyjności (rozporządzalności), która stanowi naczelną zasadę postępowania cywilnego w tym postępowania upadłościowego8. W postępowaniu upadłościowym zasada dyspozycyjności przejawia się tym, iż uczestnikom postępowania służy możliwość rozporządzania zarówno swymi prawami podmiotowymi, co rozumiane jest jako dyspozycyjność materialna, oraz rozporządzania uprawnieniami procesowymi, co określane jest mianem rozporządzalności formalnej9.

Innymi słowy w postępowaniu upadłościowym regułą jest, że wierzyciel decyduje czy uczestniczyć w tym postępowaniu poprzez zgłoszenie swojej wierzytelności sędziemu –

komisarzowi.

Jednakże w postępowaniu upadłościowym dyspozycyjność materialna jest ograniczona, czego przejawem jest m.in. umieszczanie pewnych wierzytelności z urzędu na liście wierzytelności10. Ograniczenie zasady dyspozycyjności materialnej, przewiduje przepis art. 236 ust. 2 p.u.n, który ma odpowiednie zastosowanie wobec wierzycieli wyłącznie rzeczowych, jak również przepis art. 237 p.u.n., który stanowi, że nie wymagają zgłoszenia należności ze stosunku pracy.

W konsekwencji wydaję się, że pomimo dość niefortunnego sformułowania końcowego fragmentu przepisu art. 236 ust. 3 p.u.n. („wierzyciel chce w postępowaniu upadłościowym dochodzić swych roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia”) koncepcja SN, że nie zachodzą podstawy do odmiennego traktowania wierzycieli osobistych i rzeczowych na gruncie przepisów art. 236 ust. 2 i ust. 3 p.u.n zasługuje na aprobatę.

Na skutek zmian prawnych w instytucji hipoteki, wynikających z ustawy z 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece11 (nowe przepisy zaczęły obowiązywać od 20 lutego 2011 r.), druga teza glosowanego orzeczenia uległa dezaktualizacji. Niemniej należy zwrócić uwagę na intertemporalny przepis art. 13 ust. 2 ustawy z 26 czerwca 2009 r. W myśl wyrażonej w nim zasady, jeżeli ogłoszono upadłość dłużnika przed dniem wejścia w życie ustawy z 26 czerwca 2009 r. „do podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu obciążonego hipoteką, hipoteką

morską, zastawem, zastawem rejestrowym albo zastawem skarbowym stosuje się przepisy dotychczasowe”.

Mając na względzie ilość niezakończonych postępowań upadłościowych do dnia 20 lutego 2011 r. zasadnym jest przyjrzenie sie bliżej stanowisku Sądu Najwyższego wyrażonego w II tezie uchwały z dnia 23 października 2007 roku biorąc pod uwagę stan prawny sprzed zmian, które weszły w życie 20 lutego 2011 r.

III

IV

Sąd Najwyższy w glosowanym orzeczeniu wyraził pogląd, że odsetki od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, o których mowa w art. 92 ust. 2 p.u.n. podlegają zaspokojeniu z przedmiotu zabezpieczenia za okres dwóch lat przed przeniesieniem tego prawa na nabywcę. Ocena trafności tego poglądu wymaga przypomnienia dotychczasowych nowelizacji przepisu art. 69 ustawy z dnia 6 lipca 1962 r. o księgach wieczystych i hipotece (zwanej dalej u.k.w.h.),12.

Obecne brzmienie art. 69 zostało ustalone przez ustawę z 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw. Przepis ten aktualnie stanowi, że „hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej”.

Glosowana uchwała zapadła pod rządami przepisu art. 69 w brzmieniu sprzed ostatniej zmiany, a po nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 6 września 2001 roku o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw13, która weszła w życie 30 listopada

2001 r. Wedle przepisu art. 69 u.k.w.h. w brzmieniu nadanym ustawą z 6 września 2001 r. „w granicach przewidzianych w odrębnych przepisach hipoteka zabezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o przyznane koszty postępowania”. W pierwotnej wersji tego przepisu stwierdzono natomiast, że w granicach przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego hipoteka zabezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz przyznane koszty postępowania. Pod rządami stanu prawnego sprzed nowelizacji z listopada 2001 r. w doktrynie zgodnie utrzymywano, że przepis art. 69 u.k.w.h. odwoływał się do art. 1025 § 3 k.p.c.14., który w wersji sprzed 20 lutego 2011 r. stanowił, że w równym stopniu z należnością ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania. Jednakże z pierwszeństwa równego z należnościami czwartej, piątej i ósmej kategorii korzystają odsetki tylko za ostatnie dwa lata przed przysądzeniem własności, a koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału. Pozostałe odsetki i koszty zaspokaja się w kategorii dziesiątej. To samo dotyczy świadczeń należnych dożywotnikowi.

Treść przepisu art. 1025 § 3 k.p.c. została zmieniona ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach



V

Zmiana redakcji przepisu art. 69 u.k.w.h. dokonana przez ustawę z 6 września 2001 r. wiązała się z wystąpieniem zagadnienia, do których aktualnie przepisów odwołuję się wspomniany wyżej przepis. W tym miejscu należy podkreślić, że zakres hipotecznego zabezpieczenia odsetek powinny określać unormowania o charakterze materialnoprawnym. Tymczasem orzecznictwo, jak i przeważająca cześć doktryny uważa, że za odrębne przepisy w rozumieniu art. 69 u.k.w.h., w brzmieniu sprzed nowelizacji z 26 czerwca 2009 r., należy traktować zarówno przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji15 (zwanej dalej u.p.e.a.), jak i przepis art. 1025 § 3 k.p.c16.

Tym samym, zdaniem zwolenników powyższego poglądu, hipoteka zabezpiecza odsetki za zwłokę tylko za okres dwóch lat przed przeniesieniem przedmiotu hipoteki na nabywcę. Stanowisko to zostało podzielone przez Sąd Najwyższy w glosowanym orzeczeniu.

Sądzić jednakże wypada, że poprawny jest pogląd przeciwny, zgodnie, z którym hipoteka zabezpiecza odsetki za cały okres opóźnienia dłużnika bez ograniczeń czasowych przewidzianych w przepisie art. 1025 § 3 k.p.c. Przepis ten nie zawiera, bowiem ograniczenia zakresu hipoteki, o którym mowa w art. 69 u.k.w.h17. Przepis art. 1025 § 3 k.p.c. określa kolejność zaspokajania należności ubocznych związanych z poszczególnymi kategoriami wierzytelności. Jak wynika ze zdania pierwszego art. 1025 § 3 k.p.c. regułą jest, że należności uboczne, w tym odsetki, zaspokajane są w równym stopniu z należnością główną. Ograniczenie wynikające z brzmienia przepisu art. 1025 § 3 zd. 2 k.p.c. ma na celu uniknięcie sytuacji, w której istnienie znacznych należności ubocznych,

podlegających zaspokojeniu w wyższej kategorii, mogłoby zniweczyć zaspokojenie wierzytelności plasujących się w najniższych kategoriach. Nie można, zatem uznać, że przepis art. 1025 § 3 k.p.c. określa granicę zaspokojenia należności zabezpieczonych hipotecznie.

Odmienny pogląd nie daje się pogodzić z literalną wykładnią przepisu art. 1025 § 3 k.p.c. Z treści tego przepisu wynika, bowiem, że hipoteka zabezpiecza także odsetki za okres dłuższy niż dwa lata od przysądzenia własności, tyle tylko, że należności te podlegają zaspokojeniu w kategorii dziesiątej.

Trafnie wskazuje Z. Wożniak, że jeżeli hipoteka nie miałaby zabezpieczać pozostałej części należności ubocznych (m.in. odsetek za okres dłuższy niż dwa lata od przysądzenia własności), przepis art. 1025 § 3 zd. 3 k.p.c. byłby zbędny18.

Do dnia wejścia w życie ustawy z 26 czerwca 2009 r. zakresu zaspokajania roszczeń o odsetki zabezpieczonych hipoteką nie określały także przepisy u.p.e.a. Przepis art. 115 § 1 i 3 u.p.e.a określający kolejność zaspokajania należności z kwoty uzyskanej z przeprowadzonej egzekucji administracyjnej przewiduje jedynie zaspokojenie odsetek w kolejności równej z należnością główną albo w ostatniej kolejności19.

Przepisy u.p.e.a. nie zawierały natomiast żadnej wzmianki na temat okresu, za który należą się odsetki. Taki stan prawny utrzymywał się do 20 lutego 2011 r. kiedy to ustawa z 26 czerwca 2009 r. dodała do u.p.e.a. przepis art. 115 § 2a u.p.e.a. oraz zmieniła brzmienie § 1 pkt. 2 i 3 wyżej wymienionego przepisu20.

VI

Zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w przepisie art. 92 § 1 p.u.n. z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności wyłącznie za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Ogłoszenie upadłości nie jest, zatem jednoznaczne z zakazem naliczania odsetek, jednakże odsetki należne od dnia ogłoszenia upadłości nie podlegają zaspokojeniu z masy upadłości.

Innymi słowy, odsetki przypadające wierzycielowi od dnia ogłoszenia upadłości biegną dalej w stosunku do samego upadłego czy też jego poręczycieli lub współdłużników, nie

mogą być natomiast zaspokajane z masy upadłości21.

Zasada ta obejmuje swoim zakresem wszystkie odsetki niezależnie od źródła ich powstania. Wyjątek od wspomnianej zasady przewiduje przepis art. 92 § 2 p.u.n., zgodnie, z którym zakaz zaspokajania w postępowaniu upadłościowym odsetek przypadających za okres po ogłoszeniu upadłości nie dotyczy odsetek od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, wpisem w rejestrze, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym albo hipoteką morską. Odsetki od tych wierzytelności mogą być zaspokajane z masy upadłości także

wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw. Od 20 lutego 2011 r. przepis art. 1025 § 3 k.p.c. stanowi, że: „w równym stopniu z należnością ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania. Z pierwszeństwa równego należnościom kategorii czwartej i piątej korzystają wszystkie roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem na mocy odrębnych przepisów. Roszczenia o świadczenia uboczne nieobjęte zabezpieczeniem zaspokaja się w kategorii dziesiątej,

chyba, że należność podlegałaby zaspokojeniu w kategorii wcześniej. To samo dotyczy roszczeń o świadczenia należne dożywotnikowi”.

W dalszej części niniejszej glosy autor będzie odwoływał się do przepisu art. 1025 § 3 k.p.c. w wersji obowiązującej sprzed zmian, które zostały wprowadzone przez ustawę z 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece.



Zgodnie z przepisem art. 345 ust. 3 p.u.n. (w brzmieniu obowiązującym od 2 maja 2009 roku do 20 lutego 2011 r.) w równym stopniu z wierzytelnością zaspokaja się odsetki objęte zabezpieczeniem oraz koszty postępowania, związane z dochodzeniem wierzytelności, w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału. Wydzieloną zabezpieczonemu wierzycielowi sumę zalicza się przede wszystkim na sumę dłużną, następnie na odsetki, a w końcu na koszty postępowania23. Jak wynika z treści przywołanego przepisu wysokość odsetek podlegających zaspokojeniu wraz z należnością główną została przez ustawodawcę określona poprzez użycie sformułowania „odsetki objęte zabezpieczeniem”.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu glosowanej uchwały uznał, że na gruncie prawa upadłościowego zaspokojeniu podlegają odsetki objęte zabezpieczeniem hipotecznym za okres dwóch lat przed przeniesieniem przedmiotu hipoteki na nabywcę. Sformułowanie „odsetki objęte zabezpieczeniem” zawarte w art. 345 ust. 3 p.u.n. Sąd Najwyższy postrzega jako jednoznaczne odesłanie do przepisów art. 69 u.k.w.h. oraz 1025 ust § 3 k.p.c. (w wersji sprzed zmian wprowadzonych ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r.)

Z powyższą koncepcją nie sposób się zgodzić. Jak już zaznaczono, zgodnie z art. 92 ust. 2 p.u.n. po ogłoszeniu upadłości odsetki należne po tej dacie od wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo mogą być zaspokojone wyłącznie z ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia. W konsekwencji, jeżeli wierzyciel nie uzyska zaspokojenia wierzytelności o odsetki z ceny uzyskanej ze zbycia przedmiotu obciążonego, to wierzytelność ta nie zostanie umieszczona w planie podziału funduszów masy upadłości24.

Wskutek sprzedaży ruchomości wygasają prawa zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego, natomiast wskutek sprzedaży nieruchomości wygasa hipoteka. W ujęciu prawnym po dokonanej sprzedaży nie ma już przedmiotu zabezpieczenia. Jeśli dłużnik rzeczowy, co do którego ogłoszono upadłość, nie jest jednocześnie dłużnikiem osobistym wierzyciela, wówczas naturalnie wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia pozostałej części wierzytelności oraz niezaspokojonego roszczenia o odsetki naliczanych od dnia ogłoszenia upadłości, od swojego dłużnika osobistego. Sytuacja komplikuje się, gdy upadły jest zarówno dłużnikiem rzeczowym jak i osobistym. W powyższym przypadku, jeśli wierzytelność zabezpieczona rzeczowo nie została zaspokojona w całości z przedmiotu zabezpieczenia, pozostała jej część ulega zaspokojeniu z ogólnych funduszów masy upadłości25. Jak już wspomniano nie można z ogólnych funduszów masy upadłości zaspokajać odsetek naliczanych od dnia ogłoszenia upadłości. Jednakże ze względu na to, że nie

jest kwestionowana możliwość naliczania odsetek w stosunku do upadłego, to po umorzeniu lub ukończeniu postępowania upadłościowego wierzyciel mógłby dochodzić tych odsetek (również odsetek od wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo) od upadłego26. Należy jednak podkreślić dwie istotne kwestie.

Po pierwsze, upadły po zakończeniu postępowania upadłościowego jest najczęściej pozbawiony majątku. W konsekwencji szansa skutecznego wyegzekwowania roszczenia o odsetki jest znikoma.

Po drugie, w wielu przypadkach po zakończeniu postępowania upadłościowego nie ma już osoby prawnej, bądź jednostki organizacyjnej, która była upadłym. Zakończenie postępowania upadłościowego prowadzi, bowiem do rozwiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością27, spółki akcyjnej28, spółki jawnej29 lub komandytowej. Z kolei w przypadku spółek partnerskich oraz komandytowo - akcyjnych ich rozwiązanie następuje wraz z ogłoszeniem ich upadłości. Interes wierzyciela jest chroniony, gdy dochodzi do ogłoszenia upadłości i w konsekwencji - rozwiązania spółek osobowych. Wspólnik spółki jawnej odpowiadają za jej zobowiązania z mocy art. 22 § 2 k.s.h. bez ograniczenia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką30. Ze względu na dyspozycję art. 31 k.s.h. odpowiedzialność wspólnika określona w art. 22 § 2 k.s.h. ma charakter subsydiarny.

Wspomniana subsydiarność przejawia się tym, że wierzyciel spółki powinien w pierwszej kolejności prowadzić egzekucję z majątku spółki, a dopiero w drugiej kolejności, (jeśli egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna), egzekucję z majątku wspólnika (lub niektórych albo wszystkich wspólników). Nie wyklucza to możliwości wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi (kilku lub wszystkim wspólnikom) z tytułu jego (ich) odpowiedzialności solidarnej, zanim egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Powyżej określone zasady odpowiedzialności znajdują zastosowanie do wspólników w spółce partnerskiej, komplementariuszy spółek komandytowych i spółek komandytowo – akcyjnych31. Wierzyciel może, zatem po zakończeniu postępowania upadłościowego dochodzić niezaspokojonego w toku tego postępowania roszczenia o odsetki od wspólników spółki osobowej (komplementariuszy w spółce komandytowej i komandytowo akcyjnej). Jeśli jednak upadłym była spółka z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółka akcyjna, wierzyciel nie ma już możliwości zaspokojenia roszczenia o odsetki, które były naliczane w stosunku do masy upadłości od wierzytelności zabezpieczonych m.in. hipoteką, z tego względu, że po zakończeniu postępowania upadłościowego spółka z o.o. lub spółka akcyjna tracą swój byt prawny z chwilą wykreślenia z rejestru przedsiębiorców.

po ogłoszeniu upadłości. Jednakże mogą one być zaspokajane tylko z przedmiotu zabezpieczenia, w ramach odrębnego planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu obciążonego. Nie jest natomiast dopuszczalne zaspokojenie odsetek od wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo

z ogólnych funduszów masy upadłości. Odstępstwo od tej reguły nie jest możliwe nawet w sytuacji, gdy odsetki te nie zostały pokryte przez podział sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu obciążonego22.

VII



Zasadnicze zmiany u.k.w.h. dokonane ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw jednoznacznie uregulowały kwestie hipotecznego zabezpieczenia roszczeń o odsetki. Jednocześnie modyfikacje przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1025 § 1 pkt. 4 i 5 oraz § 3 k.p.c.), ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji(art. 115 § 2a u.p.e.a.) oraz prawa upadłościowego i naprawczego (art. 345 ust. 3 p.u.n.) doprowadziły do ujednolicenia zakresu zaspokajania roszczeń o odsetki w ww. postępowaniach. Oparcie nowego modelu hipoteki o dotychczasową instytucję hipoteki kaucyjnej wiąże się z tym, że w postępowaniu upadłościowym z opcją likwidacji majątku upadłego odsetki od wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie mogą być zaspokojone o tyle, o ile mieszczą

się w sumie hipoteki, która może być wyższa niż wysokość wierzytelności głównej. Odnośnie roszczeń o odsetki od wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie należy ponadto podkreślić, że „nowa” hipoteka zabezpiecza je, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Mając na względzie wskazany w punkcie III niniejszej glosy międzyczasowy przepis art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, można stwierdzić, że wielokrotnie jeszcze praktyka sądowa stanie przed problemami dotyczącymi podziału w postępowaniu upadłościowym sumy uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu obciążonego hipoteką.

Zaakceptowanie stanowiska, że w postępowaniu upadłościowym odsetki od wierzytelności zabezpieczonych hipoteką podlegają zaspokojeniu z przedmiotu zabezpieczenia za okres dwóch lat przed przeniesieniem tego prawa na nabywcę wiązałoby się z koniecznością postawienia pytania: czy wierzyciel może od jakiegoś podmiotu skutecznie poszukiwać zaspokojenia roszczenia o odsetki za czas przekraczający dwa lata od przeniesienia przedmiotu zabezpieczenia (nieruchomości) na nabywcę, gdy upadłym była spółka z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółka akcyjna?

Mając na względzie wyżej przedstawione argumenty w opinii glosatora trafne jest stanowisko, że z przedmiotu zabezpieczenia podlega zaspokojeniu cała suma odsetek należnych po ogłoszeniu upadłości. Pogląd powyższy jest uzasadniony także z tego względu, że wśród przepisów p.u.n. próżno szukać odpowiednika art. 1025 § 3 k.p.c.32.

VIII



Przypisy

1 OSNC 2008, nr 11, poz. 124.

2 F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze w zarysie, Warszawa 2009, s. 132.

3 Dz. U. 2009 r., Nr 175, poz. 1361

4 Za stanowiskiem, że wierzytelności wyłącznie rzeczowej, nie umieszcza się na liście wierzytelności z urzędu opowiadają się m.in.: R. Adamus, Upadłość a hipoteka na mieniu upadłego, Warszawa 2010, s. 173 oraz S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 775. R. Adamus jest przy tym niekonsekwentny bowiem na stronie 131 swojego opracowania w przypisie dolnym stwierdza, że zasada wyrażona w treści art. 236 ust. 2 p.u.n. (tzn. zasada zgodnie z która możliwe jest umieszczenie niezgłoszonej uprzednio wierzytelności wyłączanie rzeczowej na liście wierzytelności z urzędu), znajduję odpowiednie zastosowanie do wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, jeżeli upadły nie jest dłużnikiem osobistym, a wierzyciel chce w postępowaniu upadłościowym dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia; Odmiennie stanowisko opowiadające się za dopuszczalnością umieszczenia na liście wierzytelności z urzędu wierzytelności wyłącznie rzeczowej prezentuje Z Świeboda, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2003, s. 297.

5 Patrz przepis art. 313 ust. 2 in fine p.u.n.

6 Przepis ustępu 2 art. 236 p.u.n., do którego odwołuję się przepis ustępu trzeciego tegoż artykułu stanowi, iż: „uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności przysługuje wierzycielowi ponadto, gdy jego wierzytelność była zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym. Jeżeli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu”.

7 S. Gurgul, op. cit, s. 775.

8 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2006, s. 55.

9 F. Zedler, op. cit, Warszawa 2009, s. 58.

10 Wyjątki od zasady, że zgłoszenie wierzytelności upadłościowej jest warunkiem umieszczenia jej na liście wierzytelności wynikają również z przepisów art. 237 oraz 238 p.u.n.

11 Dz. U. 2009, nr 131, poz. 1075.12 Dz. U. 2001 r., Nr 124, 1361.13 Dz. U. 2001 r., Nr 125, 1368

14 S. Rudnicki, Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Warszawa 2002, s. 211.

15 Dz. U. 2005 r., nr 229, poz. 1954

16 S. Gurgul, op. cit, s. 1045, A. Jakubecki, [w:] Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Kraków 2006, s.997; zob. również: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2005 roku, III CZP 24/05, OSNC 2006 r., nr 4, poz. 60,

17 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 marca 2007 roku, I ACa 1126/06, OSA 2009 r., nr 1, poz. 2.

18 Z. Woźniak, Podział sum uzyskanych ze zbycia rzeczy obciążonych rzeczowo w postępowaniu upadłościowym, PPH 2005, nr 3, s. 24.

19 W ramach podziału kwoty uzyskanej z egzekucji administracyjnej zaspokojeniu w kolejności równej z należnością główną podlegają odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych oraz od należności o których mowa w art. 52 § 1 oraz § 1a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tj. Dz. U. 2005 r., nr 8, poz. 60). 20 Przepisy art 115 § 1 pkt.1, 2 i 3 oraz § 2a u.p.e.a. w wersji obowiązującej od 20 lutego 2011 r., są następujące: Art. 115. § 1 . Z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokaja się w następującej kolejności: 1) koszty egzekucyjne i koszty upomnienia; 2) należności zabezpieczone hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim; 3) należności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i zastawem skarbowym albo korzystające z ustawowego pierwszeństwa oraz prawa, które ciążyły na nieruchomości przed dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub przed złożeniem do zbioru dokumentów wniosku o dokonanie takiego wpisu;§ 2a. Wraz z należnościami wymienionymi w § 1 pkt 2 i 3 są zaspokajane roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem na mocy odrębnych przepisów. 21 S. Gurgul, op .cit, s. 347; A. Jakubecki, op. cit, s. 270. 22 A. Jakubecki, op .cit, s. 272. 23 Przepis art. 345 ust. 3 p.u.n., przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 6 marca 2009 roku o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. 2009 r., nr 53, poz. 434), stanowił, że wraz z wierzytelnościami zaspokajane są odsetki objęte zabezpieczeniami, o których mowa w ust. 1, oraz koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału. Obecnie po



nowelizacji wprowadzonej przez przepis art. 9 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, przepis art. 345 ust. 3 p.u.n. stanowi, że w równym stopniu z wierzytelnością zaspokaja się roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem na mocy odrębnych przepisów. Przypadająca wierzycielowi sumę zalicza się przede wszystkim na należność główną, następnie na odsetki i pozostałe roszczenia o świadczenia uboczne, z tym że koszty postępowania uwzględnia się w ostatniej kolejności.

24 Z. Woźniak, op. cit s. 23.25 S. Gurgul, op.cit, s. 1021.

26 W doktrynie wyrażana jest także opinia według której, ze względu na to, że roszczenie o odsetki za okres po ogłoszeniu upadłości nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości, roszczenia tego można dochodzić przeciw upadłemu w drodze powództwa jeszcze nawet przed zakończeniem postępowania upadłościowego (A. Jakubecki, op. cit¸s. 271); odmiennie: Z. Świeboda, op. cit, s. 144.

27 Art. 289 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej k.s.h.): „§ 1. W przypadku upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego, z chwilą wykreślenia z rejestru. Wniosek o wykreślenie z rejestru składa syndyk”.§ 2. Spółka nie ulega rozwiązaniu w przypadku, gdy postępowanie kończy się układem lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub umorzone.”, (Dz. U. 2000, nr 94, poz. 1037).

28 Art. 477 k.s.h.„§ 1. W przypadku upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego, z chwilą wykreślenia z rejestru. Wniosek o wykreślenie z rejestru składa syndyk.”§ 2. Spółka nie ulega rozwiązaniu w przypadku, gdy postępowanie kończy się układem lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub umorzone. § 3. O rozwiązaniu spółki likwidatorzy lub syndyk powinni zawiadomić właściwy urząd skarbowy, przekazując odpis sprawozdania likwidacyjnego; powinni również zawiadomić inne organy i instytucje określone w odrębnych przepisach, przekazując im, w przypadku zgłoszenia takiego żądania, odpis sprawozdania likwidacyjnego”

29 Art. 85 k.s.h.„§ 1. W przypadku ogłoszenia upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po ukończeniu postępowania upadłościowego; wniosek o wykreślenie spółki z rejestru składa syndyk. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się w przypadku, gdy postępowanie kończy się układem lub zostaje z innych

przyczyn uchylone albo umorzone.

31 D. Chrapoński, Wyłączenia z masy upadłości, Warszawa 2010, s. 12; W przypadku spółki partnerskiej zasada odpowiedzialności solidarnej i subsydiarnej partnerów za zobowiązania spółki partnerskiej zachowuje - na podstawie przepisu art. 89 - swoją aktualność w zakresie zobowiązań nieobjętych zakresem unormowania zawartego w art. 95 § 1 oraz w przypadkach, o których mowa w art. 95 § 2 k.s.h.

32 A. Świderek, [w:] Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz pod red. D. Zienkiewicz, Warszawa 2006, s. 740.


Streszczenia artykułów / Articles summary

Streszczenia artykułów/Articles summary

Some procedural issues, concerned with the satisfaction of claims secured by the mortgage in bankruptcy proceedings, were mentioned in the article.An Amendment to the Land and Mortgage Register and Mortgage Act was introduced on 20th of February 2011. The change influences bankruptcy proceedings within range of compulsory satisfaction of the mortgage secured creditor from the real property. The Bankruptcy Law has not been endowed with solutions similar to the amended Article 930 § 3 of The Code of Civil Law. The protection of the rights of secured creditors, requires the exemption of disposal of the emptied mortgage space by the bankrupt. Two further issues connected with the consequences of the lack of filing of claims are raised in the legal literature. Creditor personal as well as collateral who has not filed a claim is entitled to satisfaction only from collateral pledge. On the other hand only collateral creditor, whose claim is secured, is obliged to file a claim in order to be satisfied from the collateral pledge. The Supreme Court opinion differs.

A claim secured by a mortgage is not included in the reorganisation proceedings even in the part of the value of the secured asset, unless the creditor has agreed for inclusion in the reorganization. The consent to include in the reorganization usually results in restructuring of the claim. Mortgage secures the claim under the terms of the reorganisation.. Information about the essence of reorganization is a subject to disclose in the Division IV of the land and mortgage register. The entry refers to the restriction of the creditor’s rights in column 7 of division IV of the land and mortgage register.

From the contents of Art. 273 Act 2 Sentence 1 of the Bankruptcy and Reorganization Law it can be concluded that a claim in the part not covered with the value of the secured asset is included in the reorganization on general principles.

In a bankruptcy that includes liquidation of the assets, a sale results as execution sale. Mortgage expires with the conclusion of a contract and the obliteration is of declaratory nature. A claim secured by a mortgage on the bankrupt’s assets uses distinct rights. The amounts obtained from the sale of a real property are not included in the bankruptcy estate and are subject to distribution in a separate plan, with priority rights


Michał Jackowski, Adam Rajewski

W artykule poruszono kilka kwestii proceduralnych związanych z zaspakajaniem wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie w postępowaniu upadłościowym.

W dniu 20 lutego 2011 roku znowelizowana została ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Zmiana wpływa na postępowanie upadłościowe w zakresie przymusowego zaspokojenia wierzyciela hipotecznego z nieruchomości. Prawo upadłościowe nie zostało wyposażone w rozwiązania analogiczne do zmienionego art. 930 § 3 kpc. Ochrona praw wierzycieli, rzeczowych wymaga wyłączenia rozporządzania przez upadłego opróżnionym miejscem hipotecznym.

W literaturze podnosi się dwa dalsze problemy związane z konsekwencjami braku zgłoszenia wierzytelności. Wierzyciel zarówno osobisty i rzeczowy nie dokonawszy zgłoszenia wierzytelności, jest uprawniony do zaspokojenia jedynie z przedmiotu zabezpieczenia. Z kolei wierzyciel wyłącznie rzeczowy obowiązany jest zgłosić wierzytelność aby zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia. Pogląd odmienny wyraża Sąd Najwyższy.

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie jest objęta układem w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba, że wierzyciel wyraził zgodę na jej objęcie układem. Zgoda na objęcie układem skutkuje najczęściej restrukturyzacją wierzytelności. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność na warunkach wynikających z układu. Informacja o treści układu podlega ujawnieniu dziale IV księgi wieczystej. Wpis dotyczy ograniczenia prawa wierzyciela w łamie 7 działu IV księgi wieczystej.

Z treści art. 273 ust. 2 zdanie 1 pun można wyciągnąć wniosek, że wierzytelność w części nieznajdującej pokrycia w wartości przedmiotu zabezpieczenia jest objęta układem na zasadach ogólnych.

W upadłości obejmującej likwidację majątku sprzedaż ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Wygaśnięcie hipoteki następuje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości a wykreślenie ma charakter deklaratoryjny. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na mieniu upadłego korzysta z tzw. prawa odrębności. Sumy uzyskane ze zbycia nieruchomości nie wchodzą do masy upadłości i podlegają podziałowi w odrębnym planie, z zachowaniem pierwszeństwa.




dr Paweł Janda

The publication deals with the concept of „the third person” in bankruptcy proceedings including the liquidation of bankrupt’s assets. It is an outline of the problem, which is widely presented by the author in his Ph.D. thesis „The protection of the third person in bankruptcy proceedings inluding the liquidation of bankrupt’s assets”. The superior function of bankruptcy proceedings is the satisfaction of creditors. However, not always only bankrupt’s creditors are satisfied during the porceedings. The authir indicates that The Bankruptcy and Reorganisation Lawin a particular way protects the interests of the third person, enabling the satisfaction of their claims from the price obtained from the sell of collateral pledge.

Publikacja dotyczy określenia pojęcia „osoby trzeciej” w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego. Jest to zarys problemu szerzej przedstawionego przez autora w rozprawie doktorskiej pt „Ochrona osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego”. Nadrzędną funkcją postępowań upadłościowych jest zaspokojenie wierzycieli. Nie zawsze jednak tylko wierzyciele upadłego uzyskują zaspokojenie w toku tego postępowania. Autor wskazuje, iż Prawo upadłościowe i naprawcze w szczególny sposób chroni interesy osób trzecich, pozwalając na zaspokojenie ich roszczeń z ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotów obciążonych rzeczowo.


Karol Tatara

The article is about controversies which arise with the interpretation of 601th Bankruptcy and Reorganisation Law, ammended under the Act in 2009. The controversy concerns the evaluation whether this regulation introduces a transformation of the bankrupt’s company as a result of declaration of bankruptcy, or whether it only introduces the obligation of making a relevant/appropriate indication visible. The article tries to answer the question, whether it is possible to interpret this regulation as an interdiction of transformation of the bankrupt’s company during the bankruptcy proceedings

Artykuł dotyczy kontrowersji, jakie pojawiają się z interpretacją 601 Prawa upadłościowego i naprawczego, dodanego na mocy nowelizacji ustawy z 2009 r. Kontrowersja dotyczy oceny czy przepis ten wprowadza zmianę firmy upadłego w wyniku ogłoszenia upadłości, czy też wprowadza jedynie obowiązek uwidocznienia w obrocie odpowiedniego oznaczenia. Artykuł próbuje też udzielić odpowiedzi na pytanie, czy można interpretować ten przepis jako zakaz zmiany firmy upadłego w trakcie trwania postępowania upadłościowego.


Paweł Sadowski

The article deals with the relations between the three essential asspects of bankruptcy proceedings in Poland. Those aspects are: the efficiency of the proceedings, the matter of theremuneration of the practicioner of the bankruptcy law and the society’s opinion about a trustee. In authors opinion, it is not possible to improve the procedures without introducing radical changes.

The annual convention of delegates of the National Board of Trustees was held on 21st of May 2011 in Cracow. During the convention a Comitee has been appointed to prepare a new Act – „About the job of the Administrator”, a significant part of which will be the systematization of the issues concerning the Administrators operating in the economic turnover

Artykuł porusza wzajemne relacje zachodzące pomiędzy trzema istotnymi aspektami postępowań upadłościowych w Polsce. Aspekty te to: efektywność postępowań, kwestia wynagradzania praktyka prawa upadłościowego oraz społeczna opinia o syndyku. W ocenie autora, bez radykalnych zmian w prawie nie jest możliwe żadne usprawnienie procedur.W dniu 21 maja 2011 roku w Krakowie odbył się doroczny Walny Zjazd Delegatów Krajowej Izby Syndyków. W jego trakcie została powołana komisja do spraw opracowania projektu nowej ustawy -„O zawodzie Zarządcy Sądowego”, której istotną częścią będzie usystematyzowanie kwestii związanych z warunkami funkcjonowania Zarządcy Sądowego w obrocie gospodarczym.




Andrzej Sondej, Maria Głuszczak-Sondej

The aim of the publication is to present the problem of the maladjustment of tax regulations to the rules of bankruptcy proceedings within range of so called „bad debts relief”. The correction of VAT invoices, that have not been payed by the bankrupt is nowadays massively performed by bankrupt subject’s contractors. The controversies arise with the acceptability of such practices and its impact on the bankruptcy proceedings. Those consequences are, according to the author, so far-reaching that they could paralise the proceedings and annihilate their purpose, which is to equally satisfy the creditors. Until recently the legislator did not notice the problem, even though, practice of this sort leads to the satisfaction of the creditor outside the bankruptcy proceedings, which is contrary to the very essence of this proceedings.

Celem publikacje jest przedstawienia problemu niedostosowania przepisów podatkowych do zasad postępowań upadłościowych w zakresie tzw. „ulgi na złe długi”. Korekty niezapłaconych przez upadłego faktur VAT są obecnie masowo dokonywane przez kontrahentów upadłego podmiotu. Kontrowersje budzi dopuszczalność tego typu praktyk oraz ich skutek w postępowaniu upadłościowym. Konsekwencje te są, zdaniem autora tak daleko idące, iż mogą sparaliżować postępowania upadłościowe i zniweczyć ich cel, jakim jest równomierne zaspokojenie wierzycieli. Dotychczas ustawodawca nie dostrzegł problemu, pomimo, iż tego typu praktyki prowadzą do zaspokojenia się wierzycieli upadłego poza postępowaniem upadłościowym, co jest sprzeczne z samą istotą tego postępowania.


Dr Artur Bunk, Vanessa Lichter, Maciej Roch Pietrzak

Problematyka upadłości konsumenckiej budzi w wielu krajach kontrowersje.

Z jednej strony stawia się interes wierzycieli prywatnych i słuszne zasady prawa stanowiące, iż „umów należy przestrzegać” a „długi należy spłacać”. Z drugiej zaś strony dostrzega się negatywne skutki nadmiernego zadłużenia osób fizycznych niemających szans na wyjście ze spirali zadłużenia. Popycha je to w „szarą strefę” podatkową i gospodarczą, wyklucza z życia społeczno-gospodarczego. Zjawiska te mają bardzo niekorzystny wpływ na całą gospodarkę oraz wbrew pozorom również dotkliwie, (choć pośrednio) dotykają pozostałą część społeczeństwa. Niepłacenie podatków przez osoby zadłużone, niegenerowanie dochodów, korzystanie z pomocy Państwa etc. powoduje dla wszystkich skutki ekonomiczne dużo bardziej dotkliwe w perspektywie czasu i skali, niż konkretne umorzenie zadłużenia w stosunku do konkretnej osoby fizycznej, przez najczęściej instytucje finansowe lub urzędy.

Oczywiście upadłość konsumencka nie może być instrumentem dla jednostek przebiegłych i unikających odpowiedzialności. Nie może pozwalać się na „wykpienie się” z długów, w szczególności z długów zasądzonych przez Sądy jako np. odszkodowania. Nie może godzić w tym zakresie w powagę Wymiaru Sprawiedliwości i niweczyć regulacje odpowiedzialności deliktowej.

Autorzy w niniejszym artykule opisują ogólne zasady upadłości konsumenckiej Niemczech, a także ducha tego prawa oraz dane obrazujące skutki stosowania tych

The issues of personal bankruptcy rise controvercies in many countries.

On one hand, there are the interests of private creditors and appropriate rules of law, that „contrancts should be copmlied with” and „debts should be repaid”. On the other hand, the negative effects of excessive debts of an individual who has no chances of escaping the spiral of debt, are noticeable. It pushes such people into the „grey area” of taxation and economy and excludes them from socio-economic life. Such phenomena have negative effect on the whole economy and despite appearances and can also be severe (however indirectly) for the rest of the society. The fact that people in debt do not pay taxes, do not generate any income and use the Governments support has effects more severe, for everybody, in time and scale perspective, than discharge of debts of such person, mainly by financial institutions and offices.

Off course, personal bankruptcy , cannot be a tool for devious people who want to avoid responsibility. Avoiding the debts cannot be allowed, especially when they are adjudged by the Court as, for example compensation. It cannot menace the authority of judiciary system and annihilate the regulations of tortious responsibility.

The authors are describing the general principles of personal bankruptcy in Germany and the soul of this law and the data that reflects of implementation of those regultions. The authors agree that those bankruptcies are not particularly financilaly effective for the creditors in microeconomics scale




Joanna Opalińska

Publikacja wskazuje na praktyczne problemy braku możliwości sporządzenia poprawnej metodologiczne wyceny przedsiębiorstwa upadłego, która ma na celu określenie ceny wywoławczej sprzedaży w trakcie procedury upadłościowej. Zasady wyceny przedsiębiorstw nie zostały uregulowane w polskim prawie. Jedynie literatura przedmiotu zajmuje się opisem poszczególnych metod wyceny, ich systematyką i określeniem zasad, do jakich sytuacji poszczególne metody są właściwe. Według dotychczasowych poglądów do wyceny upadłych przedsiębiorstw właściwa jest metoda likwidacyjna. W ocenie autora jest to nieprawidłowe, metoda likwidacyjna jest nieadekwatna do prawnych uwarunkowań wyceny określonych w ustawie – Prawo upadłościowe i naprawcze. W artykule przedstawiono argumentację wskazującą na potrzebę wyodrębnienia nowej metody wyceny oraz określono podstawowe cechy tej nowej metody.

The publication indicates practical problems of the lack of possibility of preparing a methodologically proper valuation of the bankrupt’s company, the aim of which is the determination of the initial price for sell during the bankruptcy proceedings. The rules for valuation of the companies have not been stated in the polish law. Only the literature deals with the description of particular methods of valuation, their ordination and stating of the rules, to which situations each method applies. According to previous views the liquidation method applies to bankrupt companies. In the author‘s opinion it is incorrect, the liquidation method is inadequate in legal conditions for valuation stated in the Act – The Bankruptcy and Reorganisation Law. In the article argumantation indicating the need to seperate the new method of valuation and it’s characteristics were described.

przepisów. Autorzy potwierdzają, że upadłości te nie są szczególnie efektywne finansowo dla wierzycieli w skali mikroekonomicznej, acz są konieczne z perspektywy makrogospodarczej. Intencją autorów jest również to, by artykuł ten stał się asumptem do dalszych i szerszych rozważań w zakresie postulatów de lege ferenda dla polskich regulacji o upadłości konsumenckiej z możliwością skorzystania z już sprawdzonych wzorców zagranicznych.

but they are necessary from makroeconomic perspective. The author’s intention is also, for this article to become the basis for further and braoder discussion within the range of postulates de lege ferenda for Polish regulations on personal bankruptcy with the possibility of using the, already verified, foreign patterns.



Uchwała Sądu Najwyższego z 23 października 2007 roku III CZP 91/20071

Michał Świąder

Komentowana uchwała stanowi ważną wypowiedź Sądu Najwyższego (dalej: SN) w kwestii budzącej zasadnicze rozbieżności w piśmiennictwie i orzecznictwie, a związanej z możliwością umieszczenia z urzędu na liście wierzytelności także tych wierzytelności, które zostały zabezpieczone przez ustanowienie hipoteki na majątku wchodzącym w skład masy upadłości, gdy upadły jest wyłącznie dłużnikiem rzeczowym. Zagadnienie to związane z wykładnią przepisów art. 236 ust. 2 oraz 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, (Dz. U. 2003 r. nr 60 poz. 535 ze zm.) ma fundamentalne znaczenie dla syndyków sporządzających listy wierzytelności. Zakresem rozważań przedstawionych w niniejszej glosie zostały objęte także inne formy zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności mimo, że rozstrzygnięcie przez SN przedstawionego zagadnienia prawnego dotyczy tylko wierzytelności, które zostały zabezpieczone przez ustanowienie hipoteki na majątku wchodzącym w skład masy upadłości, gdy upadły jest wyłącznie dłużnikiem rzeczowym. SN ma rację wskazując, że sposób realizacji poszczególnych ograniczonych praw rzeczowych w postępowaniu upadłościowym nie jest identyczny. Jednakże autorzy niniejszej glosy starali się przedstawić szereg argumentów przemawiających za możliwością odpowiedniego stosowania art. 236 ust. 2 p.u.n. w przypadku różnych form zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności.

Teza II glosowanej uchwały dotyczy zagadnienia zaspokajania w postępowaniu upadłościowym odsetek z sumy uzyskanej ze zbycia przedmiotu zabezpieczonego hipoteką. Teza ta uległa w znacznym stopniu dezaktualizacji z dniem 20 lutego 2011 r., tj. z dniem wejścia w życie obszernej nowelizacji ustawy z dnia 6 lipca 1962 r. o księgach wieczystych i hipotece, (Dz. U. 2001 r., Nr 124, poz. 1361). Jednocześnie modyfikacje przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1025 § 1 pkt. 4 i 5 oraz § 3 k.p.c.), ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji(art. 115 § 2a u.p.e.a.) oraz prawa upadłościowego i naprawczego (art. 345 ust. 3 p.u.n.) doprowadziły do ujednolicenia zakresu zaspokajania roszczeń o odsetki w ww. postępowaniach. Jednakże przepisy intertemporalne ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw nakazują stosować do postępowań upadłościowych wszczętych przed datą 20 luty 2011 przepisy w brzmieniu obowiązującym przed tą datą. Zasadnym zatem jest bliższe rozważenie poglądu SN przedstawionego w uzasadnieniu punktu drugiego uchwały.

The Act commented on, is an important expression by The Supreme Court (called further: SC) concerning a matter awakening glaring discrepancies in literature and jurisdiction, which concerns the possibility of recording on the list of claims ex officio also those claims, which have been secured by mortgage on equity, included in the bankruptcy estate, if the bankrupt is only a collateral debtor. This issue, related to the interpretation of regulations Art. 236 Act 2 and 3 from 28th of February 2003 – The Bankruptcy and Reorganisation Law, is of fundamental importance for trustees establishing the List of Claims. Within the range of considerations presented in the glossa, there are also other forms of collateral securing of claims, even though the decision by SC on the presented legal issue, concerns only the claims secured by mortgage on equity included in the bankruptcy estate, when the bankrupt is only a collateral debtor. SC is right when pointing out, that the method of implementation of particular limited collateral rights in bankruptcy proceedings is not identical. However, the authors of the glossa have tried to present a number of arguments in favor of the possibility of appropriate application of Art. 236 Act 2 The Bankruptcy and Reorganisation Law in case of different forms of collateral securing of claims.

Thesis II of the explained Act concerns the issue of satisfaction of the interest on a sum of money obtained from the sale of the subject secured by mortgage in bankruptcy proceedings. The thesis has largely become obsolete by 20th of February 2011, which is the day of the entry into force of an extensive amendment to the Act from 6th of July 1962 about land and mortgage registers and mortgage. At the same time alterations to the regulations in the Code of Civil Procedure (Art. 1025 § 1 point 4 and 5 and § 3 of C.o.C.P.), the Act about enforcement of administrative decision (art. 115 § 2a a.a.e.f.a.d.) and the Bankruptcy and Reorganisation Law (art. 345 Act 3 B.a.R.L.) have led to unification of the range of satisfaction of claims of intrest in previously mentioned proceedings. However, the intertemporal regulations of the Act from 26th of June 2009 about the modification of the Act about land and mortgage registers and mortgage and severeal other Acts implement the obligation of using, in bankruptcy proceedings opened before 20th of February 2011, regulations obligatory before this date. It is therefore reasonable to closely consider the point of view of SC presented in the justification on point 2 of the Act.


Miniony kwartał przyniósł kilka bardzo istotnych wydarzeń dla całego środowiska zawodowego, jak i dla samego samorządu syndyków licencjonowanych.

Zapewne dla całego środowiska zawodowego nader istotną kwestią jest formalne uregulowanie sprawy podatku VAT od wynagrodzeń syndyków. Sejm 28 kwietnia 2011 roku uchwalił nowelizację przepisów potwierdzającą, iż podatek VAT dolicza się do stawki wynagrodzenia. Senat na posiedzeniu w dniu 28 maja 2011 roku wniósł dwie poprawki zasadniczo o charakterze jedynie redakcyjnym. 08 czerwca 2011 roku odbyło się posiedzenie Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, na którym zaaprobowano poprawki Senatu. Tak, więc najprawdopodobniej na najbliższym posiedzeniu Sejmu ustawa zostanie ostatecznie przyjęta i przekazana do podpisu Prezydentowi. Vacatio legis wynosi 14 dni.

Natomiast niezwykle doniosłą kwestią dla samorządu zawodowego syndyków licencjonowanych jest uchwalenie pierwszego Kodeksu Etyki Syndyka Licencjonowanego. Kodeks Etyki został uchwalony w dniu 21 maja 2011 roku w Krakowie na Zjeździe Sprawozdawczo-Wyborczym Krajowej Izby Syndyków. Uszczegóławia on oraz precyzuje wiele kwestii nieregulowanych dotąd wprost w innych przepisach normujących ten nowy wolny zawód. Uczestnicy Zjazdu wyrazili nadzieję, że przyjęcie Kodeksu Etyki pozwoli w pozytywny sposób zmienić wizerunek Syndyka Licencjonowanego i wyeliminować nawet najdrobniejsze przypadki działania choćby nieetycznego.

Prócz powyższego, na zjeździe Członkowie Samorządu podsumowali miniony rok działalności Izby, a także udzielono absolutorium organom Izby, rozszerzono skład Konwentu do siedmiu osób oraz określono priorytety i plany działania na rok przyszły.

Za duży sukces minionego roku uznajemy wpisanie kwartalnika Fenix PL na międzynarodową listę czasopism naukowych „Index Copernicus” i jego ewaluację, co zapewne dostrzegliście Państwo już na okładce niniejszego numeru.

W ostatnich trzech miesiącach aktywnie też uczestniczyliśmy w pracach legislacyjnych Sejmu i Senatu, a także w organizowanych konferencjach i debatach. Przedstawiciele Krajowej Izby Syndyków zostali zaproszeni do udziału w Konferencji nt. Zwalczania Przestępczości Finansowej organizowanej przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego. Zostaliśmy zaszczyceni zaproszeniem na Galę wręczenia „Złotych Paragrafów” dla najlepszych prawników 2010 roku - organizowaną przez Dziennik Gazeta Prawna.

Bardzo ważną aktywnością Krajowej Izby Syndyków w minionym kwartale był też udział w Debacie Liderów Opinii nt Upadłości Konsumenckiej organizowanej przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych. Debata odbyła się dniu 26 maja 2011 roku w Warszawie w siedzibie PKPP Lewiatan. Prezentację wstępną opisującą przypadki skutecznie przeprowadzonych postępowań upadłościowych dotyczących osób fizycznych przedstawiła Prodziekan KIS Joanna Opalińska. W spotkaniu udział wzięli osobiście lub poprzez swych reprezentantów między innymi:

- z ramienia Sejmu, Senatu i Rządu RP: Michał Boni, Ryszard Kalisz, Antoni Mężydło i Adam Szejnfeld, - a także Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości, Prof. Marek Belka Narodowy Bank Polski, Prof. Irena Lipowicz Rzecznik Praw Obywatelskich, Grażyna Henclewska Ministerstwo Gospodarki,

- spośród środowiska naukowego uczestniczyli: Prof. Anna Lewicka Strzałecka Akademia Koźmińskiego, Prof. Andrzej Siemaszko Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Prof. Włodzimierz Szpringer Uniwersytet Warszawski, Sędzia w stanie spoczynku Stanisław Gurgul, dr Piotr Białowolski SGH,

- środowisko praktyków reprezentowali: Pan Sędzia Marcin Krawczyk Przewodniczący X Wydziału Gospodarczego

Słowo od Dziekana

ds. Upadłościowych i Naprawczych w Sądzie Rejonowym dla m. st. W-wy w Warszawie, przedstawiciele Krajowej Izby Syndyków, Jarosław Król UOKiK, Henryka Bochniarz PKPP Lewiatan, Katarzyna Marczyńska Związek Banków Polskich.

Uczestnicy w zasadzie jednogłośnie stwierdzili, że obecne regulacje wymagają udoskonalenia i doprecyzowania - nie ma jednak potrzeby tworzenia całkowicie nowej regulacji, czy wręcz ustawy. Stwierdzono, że wbrew obiegowym opiniom nie ma potrzeby wprowadzania rewolucyjnych zmian.

Dyskutanci podkreślili kilka niezwykle istotnych kwestii potwierdzając doniosłość upadłości konsumenckiej w zapobieganiu narastania spirali zadłużenia osób fizycznych, w zakresie eliminacji „szarej strefy” podatkowej i w zakresie zapobiegania zwiększania się sfery „pracy na czarno” osób zadłużonych i ukrywających się przed egzekucjami komorniczymi - co dalej ma negatywny wpływ na konsumpcję, na rozwój gospodarki etc.Jednocześnie wyraźnie podkreślono konieczność respektowania niezmiennych zasad prawnych i moralnych mówiących, iż „umów należy przestrzegać”, a „długi trzeba spłacać”. Dlatego też paneliści wyraźnie podkreślili swe zrozumienia dla celowości ułatwienia „dostępu” do upadłości konsumenckiej poprzez pewne odformalizowanie procedur i złagodzenie wymogów merytorycznych. Jednocześnie jednak wyraźnie podkreślono konieczność zwiększenia ochrony wierzycieli przed nieuzasadnionym „oddłużaniem” dłużników niefrasobliwych, lekkomyślnych, czy wręcz nieuczciwych.

Reprezentanci KIS wyraźnie podkreślili, że nie można pozwolić na to, by upadłość konsumencka stanowiła ścieżkę omijania prawa i niweczenia wyroków sądowych. W żadnym przypadku nie powinno być tak, że po wieloletnim procesie deliktowym sąd wreszcie zasądzi odszkodowanie od osoby, która popełniła czyn niedozwolony - a osoba ta śmiejąc się w twarz poszkodowanemu powie, że wystąpi teraz o upadłość konsumencką i zostanie oddłużona. Właśnie tego rodzaju zobowiązania wynikające z prawomocnych orzeczeń sądowych (czy to karnych, czy cywilnych) winny być enumeratywnie wyłączone z katalogu zobowiązań, które możliwe są do umorzenia.

W maju 2011 odbyła się również kolejna Akademia Syndyków. Wykłady w tej edycji poprowadzili Naczelnik Wydziału Spółek, Departamentu Nadzoru Obrotu Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego - Pani Agnieszka Burak. Wykład dotyczył obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych oraz przygotowywał członków Krajowej Izby Syndyków do prowadzenia trudnych postępowań dotyczących spółek giełdowych. Pozostała cześć wykładów poświęcona była stricte przepisom prawa upadłościowego i naprawczego oraz zmianom innych przepisów prawa mających wpływ na tok postępowania upadłościowego. Wykłady te wygłosili Przewodnicząca Wydziału X Gospodarczego dla spraw upadłościowych i naprawczych przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach – SSR Gizela Jamróz, Przewodniczący Wydziału VIII Gospodarczego dla spraw upadłościowych i naprawczych Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie – SSR Janusz Płoch oraz Prezes Sądu Rejonowego w Rzeszowie SSR dr Paweł Janda.

Niezmiennie serdecznie zapraszam wszystkich chętnych do współpracy z Krajową Izbą Syndyków oraz z kwartalnikiem Fenix PL -

Maciej Roch Pietrzak

Ekskluzywne apartamenty w sercu Krakowa LUDWINÓW apartamenty

KRAJOWA IZBA SYNDYKÓWSKŁADY ORGANÓW

Konwent Dziekanów ( jeden dziekan + sześciu prodziekanów)

Maciej Roch PietrzakJoanna Elżbieta OpalińskaMałgorzata Anisimowicz

Lechosław KochańskiJerzy Sławek

Paweł SadowskiMariusz Niziołek

Komisja Rewizyjna (3 członków + 1 zastępca)

Danuta WieczorekMarek ZiembińskiŁukasz Zagórski

Bożena Lashmann

Sąd Dyscyplinarny (pięciu członków)

Ewa Bosy Piotr Krupanek

Ludwik Noworolski Dariusz Chudy(jeden wakat)

Wyższy Sąd Dyscyplinarny (pięciu członków)

Dariusz JędrzejewskiMichał SmoleńMarek Świtała

Jacek Zaborowski(jeden wakat)

Rzecznik Dyscyplinarny (rzecznik + 2 zastępców)

Adam BernackiAndrzej WrzesińskiMałgorzata Duleba

PREZESI OKRĘGOWYCH IZB SYNDYKÓW:

WARSZAWA:Wojciech Makuć

WROCŁAW:Małgorzata Anisimowicz

POZNAŃ:Andrzej Sondej

KRAKÓW:Mariusz Niziołek

Fenix 4(5)

Documents

Transcript of Fenix 4(5)